Strona:J. W. Draper - Dzieje stosunku wiary do rozumu.djvu/164

Ta strona została uwierzytelniona.

Są to słowa filozofa saraceńskiego Al-Gazzalego (r. 1010).
W kamieniu cząstki materyalne są w stanie stałej równowagi; dlatego może on wytrwać wieki. Lecz zwierzę jest w gruncie rzeczy tylko formą, przez którą potok materyi nieustannie przepływa. Przyjmuje ono zasiłki, a oddala resztki, podobnie jak wodospad, rzeka, płomień. Cząstki, które je składają w jednej chwili, usuwają się w następnej. Podtrzymanie istnienia jego zawisło od zasobów z zewnątrz. Ma ono pewne określone trwanie, poczem niechybnie nadchodzi chwila, w której musi umrzeć.
W wielkich zadaniach psychologicznych nie możemy spodziewać się osiągnięcia wniosków naukowych, dopóki ograniczać się będziemy rozważeniem jednego tylko faktu. Powinniśmy owszem posiłkować się wszystkimi dostępnymi faktami. Przeto i psychologia człowieka tylko za pomocą psychologii porównawczej wyjaśnić się może. Z Kartezyuszem powinniśmy zapytywać, czy nie zostają dusze zwierząt w pewnym stosunku z ludzką, będąc tylko mniej doskonałemi ogniwami wspólnego łańcucha rozwoju. Powinniśmy zdać przed sobą sprawę tak dobrze ze stopnia umysłowości, dostrzeganej w mrówce, jak i ze stopnia umysłowości człowieka. Czemżeby była fizyologia człowieka, gdyby jej nie oświecała szeroka jasność fizyologii porównawczej?