Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania322.jpg

wych urzędów pośrednictwa pracy, organizacja inspekcyj pracy i ustawodawstwo socjalno-ubezpieczeniowe. W dziedzinie ubezpieczeń społecznych rozbudowano na terenie Zachodniej Polski przejęte instytucje i ich uprawnienia, całkowicie zmieniono organizację kas chorych, wprowadzono ubezpieczenie na wypadek bezrobocia, a ubezpieczenie urzędników prywatnych zamieniono na znacznie szerzej ujęte ubezpieczenie pracowników umysłowych. Nie naruszając kwestji celowości i wartości stworzonego ustroju stwierdzamy z lokalnego punktu widzenia szczczególne natężenie świadczeń socjalnych w Polsce Zachodniej i jej stolicy Poznaniu. Różnice między Poznaniem a innenmi wielkiemi miastami Polski są znaczne, bo całość ubezpieczeń socjalnych nie objęła dotychczas ziem centralnych, południowych i wschodnich, a istnieje tylko w ziemiach zachodnich. Wszystkie rodzaje instytucyj socjalnych omijają w ustroju swym urzędy gminne i powiatowe, i jedynie urząd ubezpieczeń pierwszej instancji przy Magistracie ma w Poznaniu pewien związek z niezależną organizacją instytucyj ochrony pracy, i to głównie w charakterze niejako sądu administracyjnego. Instytucje te mają własny charakter samorządowy albo też oddzielną organizację przez wszystkie instancje. W warunkach takich należałoby się spodziewać, że gmina miejska może nie troszczyć się o sprawy opieki społecznej i ochrony pracy. Że praktyka jest inna, wykażemy niżej.
 Na terenie miasta Poznania wprowadziły się bardzo rychło dwie instytucje specjalne z zakresu ochrony pracy. Pierwszą były wydziały robotnicze. Wydziały takie zaprowadziła w czasie wojny niemiecka ustawa o pomocniczej służbie wojennej. Na jej podstawie powstały np. w zakładach miejskich w Poznaniu wydziały robotnicze, co trzy lata wybierane przez robotników stałych i reprezentujące ogół robotniczy w stosunku do dyrekcyj zakładów i władz miejskich. Na szerszej płaszczyźnie oparła się — obowiązujące w Poznaniu również — rozporządzenie komisarzy Rzeszy Niemieckiej z grudnia 1918 r., wprowadzające analogiczne wydziały robotnicze w wszystkich większych zakładach tak publicznych jak prywatnych. Drugą zdobyczą socjalną był wydział rozjemczy dla rozstrzygania zatargów na tle pracy i płacy między pracownikami a pracodawcami. Na zasadzie niemieckich przepisów demobilizacyjnych powstała przy Magistracie stołecznego miasta Poznania w pierwszych miesiącach 1919 r. jedyna przez czas dłuższy w Polsce komisja rozjemcza tego rodzaju. Komisja ta przejęta została w tymże roku przez Naczelną Radę Ludową; po likwidacji ministerstwa b. dz. pruskiej przydzielona została do inspekcji pracy w Poznaniu. Wydział rozjemczy łagodził i rozstrzygał bardzo liczne spory o warunki pracy a szczególnie o płacę i w wysokiej mierze ułatwił przejście ciężkich lat inflacyjnych bez wielu gwałtownych i przewlekłych zatargów między pracownikami a pracodawcami. System załatwiania sporów zarobkowych za pomocą stałego