»żywego ducha nie było«; dusza (od dychania, jak łac. anima od an-, ‘dychać’, grec. psychē od psychō, ‘dmucham’). Pień ten sam co w dech (p.); samogłoska jak w lit. dausos, ‘kraj obłoczny, kraj duchów’ (ik pacziu dausu, ‘do samych obłoków’, u Wajczajtisa); natomiast ‘duch’ nazywa się u nich dwase (dwasna, ‘zdechlina’, dwasintis, ‘zdychać’), a dwesti ‘zdechnąć’. Ze złożeń por. zaduch albo zaducha; zaduszki albo »zaduszny dzień«; duszkoż, wykrzyknik, ‘oby!’, ‘gdybyż!’: »niejeden rzecze: duszkoż znowu być młodzieńcem« (17. w.); dalej duchna, ‘pierzyna’, duchenka, ‘pierzynka’ i ‘czepiec (nocny, puchowy)’, po-duszka (a więc nie pod-uszka, niby franc. oreiller); niem. Duchent, Duchet, ‘pierzyna’, jest pożyczką z duchenka, nie odwrotnie. Wszystko to prasłowa; cerk. duch, ‘dech’, duchati, ‘wiać’, wŭzduch, ‘powietrze’ (rus. wozduch, wozdusznyj, ‘nadpowietrzny’); »Zielone Świątki«: rus. duchow dień, serb. duchowi, czes. swatoduszní; ogólne naducha, o ‘katarze’, rus. duszit’, ‘dusić’, dusznyj, ‘duszny’, dusznik, ‘lufcik’, słowień. ducha, ‘zapach’ (rus. duchy, ‘perfumy’), duszec, ‘zły zapach’ (rus. duszok), czes. dusznosť, »wypiti douszkem«, materzí duszka, duchna, poduszice, ‘poduszka’. — Pomijam ciekawe ale wątpliwe zestawienia dalsze: grec. theos (stąd teolog), ‘bóg’, t. j. ‘duch’, z* thwesos (lit. dwesiu, ‘oddycham’, dwasē, ‘duch’ i ‘oddech’), theejon, ‘siarka’ (od zapachu); niem. Thier (goc. dius, z dheus-, łac. bestia).
ducza, duczaja, narzeczowe duca, ‘dołek w żarnach do wsypywania zboża’, ‘jamka’ (i w górnictwie), ‘rura’, ‘kosz’; wyraz rdzennie słowiański (por. nazwę Dukla), czes. duczeje, ‘wodospad’; p. dukwieć, ślęczeć’.
duć, duję; dunąć, ‘dmuchnąć’ (»dunął do lasa«, ‘uciekł’). Grec. thyō i thynō, ‘wieję’, thyella, ‘burza’, ind. dhunoti, o ‘ruchu gwałtownym’; dolno-niem. Düne (‘wydma’), górnoniem. Dunst; litew. duja, ‘mżenie (deszczu)’ i rodzaj tańca, dujti, ‘tańczyć’, dujnoti, ‘guzdrać się’. Dalsze urobienie tego pierwiastka p. duch. Tu należy i zapomniany zwrot o ucieczce: »z ratusza umknął dutepasem«, »kot (‘zając’) poszedł w dutepasy« (częste u Potockiego); »a potym dute passa (‘uciekł’), nie czekając guza« (u spółczesnego Korczyńskiego), jakby z włos. passo, ‘krok’, złożone żartobliwie(?). Cerk. dunąti, ‘wiać’, serb. rus. dut’, dunut’, ‘wiać’.
duda i dudka, dudarz i dudziarz, ‘grający na dudach’, dudki i ‘wnętrzności, bebechy’: »znowu mu dudy potężnie opiorą« (‘wytrzepią go’), Potocki. Pierwotne narzędzie muzyczne, chociaż Bułgarzy i Serbowie dziś tureckiego słowa duduk zamiast własnego dud używają; od Słowian zachodnich przejęli Niemcy Dudel, Dudelsack, dudeln. Dźwiękonaśladowcze, por. nasze »ani dudu« (u Potockiego: »o mszy ani dudu«, ‘ani mowy’; po narzeczach: odudzieć, ‘oniemieć’). Dudnieć i dudnić, o ‘głuchym, przytłumionym odgłosie’ (p. tęten, to samo). Przeniesiono na ‘wydrążone rzeczy’, ‘rury’; dudło, dudławy, o ‘spróchniałem, dziurawem drzewie’, dudlić i dudlać, ‘dłubać’; dudki, ‘trele smutne’; ‘kawecan na konia’, itd.
dudek, ptak, ‘upupa’, ‘hupek’, od głosu nazwany duda (hupak na Łużycach; w cerkiewnem wdod, wdid, rus. udod, małorus. wudwud), dud
