Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 179.jpeg

Ta strona została skorygowana.

u nas trojaką postać: najpierwotniejsza, skrzept (świni), z sk-, wyjątkowa całkiem (u Potockiego i i.); z sk- powstaje ch-, więc chrĭbĭt-, z czego prawidłowa dawna odmiana: chrzbiet, chrzebta (chrzepta); z chrzbiet powstało grzbiet, co wyrugowało sobą dawne chrzepta (grzepta) itd., tak, że dziś odmieniamy: grzbiet, grzbietu (jak sejm, sejmu, lub szewc, szewca, zamiast sjemu, szwieca); obok chrze-, jak nieraz przy miękkiej półsamogłosce (por. cerkiew i cyrkiew, kryślić i i.), chrzy- w chrzybiet. Więc w psałterzu: »za chirzybet« (myłka!, zamiast chrzybiet, jak w tekście z r. 1532 chrzibiet, w puław. chrzbiet), »na chrzebcie«, chrzepta; w biblji chrzbiet i chrzebiet (Leopolita: grzbiety); w słowniczku poznańskim około r. 1500: chrzybiet, na chrzypcie, w późniejszych grzybiet i chrzeptowe; grzbiet już od 16. wieku powszechnieje. Prasłowo; cerk. chr˘bĭt, rus. chriebiet, chriebta, serb. chrbat (i bez ch-), czes. chrzbet i hrzbet; pochodzi od chrib, ‘pagórek’, ocalałego u innych Słowian; u Serbów jest i chrid, ‘skała’; przyrostek jak w łokieć.

grzebać, grzebię, czem zastąpiliśmy pierwotną odmianę: grześć lub grzeć, grzebę, co panuje wyłączne w 14.—16. wieku (»grzebienie ciał«, pogrzebę, pogrzebł); najczęściej złożone z po-: pogrzeb, pogrzebny, pogrzebować (oddawna tylko pogrzebywać), zresztą z za- i wy-; grzebak; grzebnąć; grzebiołucha i grzebołucha, ‘rodzaj jaskółki’ (jest i grzebułka); p. zgrzebło i grzebień; grób; grzonąć (1636 r., ‘oddzielić’), odgrzonąć; zgrzebie; grobla; grabić. Rozróżnianie dwojakiego, różnego grzeb- (jednego dla ‘grzebania’ i ‘grobu’, drugiego dla ‘grabienia’, ‘wiosłowania’, cerk. grebą, greti, rus. griesti, griebiec, ‘wioślarz’, griebło, ‘wiosło’) nie uprawnione (a już mowy być nie może o jakiemś trzeciem grzeb-, cerk. o(t)grenąti sę = nasze odgrzonąć się, ‘wstrzymywać się’). Lit. grēbti, ‘grabić’, grabus, ‘zgrabny’, łotew. grebt, ‘wydrążać’, ind. agrabham, ‘uchwyciłem’, niem. graben, grub, grübeln; na Litwie szczególniej z o, grobti, ‘chwytać’, grobeklis, ‘rzezimieszek’, grobas, ‘kiszka’, obok e, grēblys, ‘grabie’.

grzebień, prasłowo, z przyrostkiem -ień (jak w stopień albo w nazwach miesięcy); do słów na -ń bywają zdrobniałe na -yk, więc grzebyk, jak kamyk, promyk, co jednak niczego osobliwszego, jakiejś odmiany pierwotnej: *grzeby, nie dowodzi. Grzebiennik i grzebieniarz, grzebieniasty i grzebieniowy. Tak samo u wszystkich Słowian: cerk. bułg. serb. greben, czes. hrzeben, łuż. grjebjeń.

grzech, grzeszny, grzesznik, grzeszyć (rozgrzeszyć jednak, p., z grzechem w żadnym nie pozostaje związku). Prasłowo, ale dopiero z chrześcijaństwem nabrało specjalnego znaczenia, u nas jedynego, gdy u Rusi, Bułgarów, Słowieńców grzeszyć jeszcze i ‘zmylić’ znaczy, np. bułg.: »ako ne grjaszŭ«, ‘jeśli się nie mylę’, grjaszka sled grjaszka, ‘myłka na myłce’, rus. broda grieszisza (stare), ‘zmylili brodu’. Wywodzimy więc grzech od ‘upadku’, cerk. sŭgrěza, ‘zmieszanie’, wŭzgrěziti, ‘zamieszać’: oba pnie urobione przez s(ch) lub z od grie-, ‘upadać’: lit. grieti, ‘zbierać (śmietanę, pianę)’, grieżti (z tem samem z),