czeniu’. Od niem. Hatz, Hetze, ‘burda’ (z czego nasze heca, hecować poszło), przez węg. harc, ‘walka’. Węgrzy wstawili r, jak np. w farsang z Fasching, albo w sarc z Schatz, a my to od nich wzięli; jest i herc.
hardy, hardość, hardzić i hardzieć, hardzina, z h zamiast g, p. gardzić.
harkot, harkotać, od hark- i chark-, o ‘hałaśliwej a niewyraźnej mowie’; por. hurkot.
harmider, w 17. wieku i armider, poprawniej (jeszcze r. 1605) charmider, ‘hałas’; rozeszło się w końcu 16. wieku na Ruś i Litwę, tam do dziś w różnych brzmieniach: armideris, armidelis, ermideris. Skrócone z nazwy »dołu rozbójniczego«, charami-deresz, gdzie podróżnych, kupców, posłów, na głównym trakcie do Carogrodu przez cały wiek 16. rozbijano; od poselstw polskich po tej drodze przeniesione na ‘zgiełk’, ‘napaść’, ‘bitkę, krwią opływającą’; zeszło wkońcu na ‘hałas’.
harmonja, harmonika, nazwa narzędzi muzycznych, niem. Zieh-harmonika (rozciągana), i »szklana harmonika«; od harmonji, ‘zgodności dźwięków’ (stąd harmonijny, dysharmonja): grec. harmoniā, od pnia ar- (arariskō, ‘zgadzam’, ‘spajam, łączę’), co i w naszem jarzmo (p.).
harnasz, harnaszowy, przestarzałe, w 15. wieku (biblja) i w 16. ogólne, z niem. Harnasch i Harnisch; »pójdzie w harnaszu« (»zbrojno«, Leopolita), »harnaszowani szli« (»zbrojno«, Leopolita); może stąd i narzeczowe harnasić i harnasać, ‘tłuc się, hałasować’, harnaś, ‘herszt, zbój’(?). Słowo niem. z celt. o ‘zbroi żelaznej’, ograniczonej wkońcu do ‘pancerza’, franc. harnais, o ‘zbroi końskiej’.
harować, od haru! haru!, okrzyku masztalerzy na konie, bo od koni to wyszło i w 16. wieku niemal wyłącznie do nich się odnosi: »szkapy harują«, »konia k zawodu (‘gonitwom’) harować, »ku harowaniu konia, który ma zawód biegać«, »abowiem (koń) się tym haruje«, Sprawa z r. 1532; ale już w 17. wieku, u Petrycego i in., »sługa żeby we dnie i nocy nie harował«, »ustawicznie haru haru« (‘sługa niema odpoczynku’); przysłowie: »haru haru, a psy w kaszę«. Od wykrzykniku niemieckiego herum! Z harowania, ‘nędzenia’, urobił Towiański swoją horę (niby odbiałoruszczył ją).
hart, hartować, hartowny, o stali, grocie, przenoszone i na umysł; z niem. hart, härten, ‘twardy’, prasłowa.
harumpalcat, ‘trzy kije’, u Orzechowskiego 1561 r., z węg. harom i palca, ‘trzy’, ‘kije’ (por. harom bizon w wierszu ulicznym), p. palcat; od służby węgierskiej naszych panów, jak bizuny.
hasać, ‘skakać’, od 17. wieku; »koń hasze«, ‘pląsze’, »hasze po karczmach«; od nas na Ruś przeszło; od wykrzyku hasa!, czes. hejsa!, hejsati.
hasło, ‘godło’ (ale mowne, nie malowane), od tegoż pnia co godło, z innym przyrostkiem (-sło lub -tło); »mień hasło« (‘lozunk’), wymagano w obozie; przechodzi w 19. wieku i na ‘symbol’; czes. heslo, ‘dewiza, znak’, narzeczowo ‘okrzyk’; od nas na całą Ruś. Nasze słowo, dla stałego a, nie pożyczka z czeskiego.
hawerz, dawne (16. i 17. wiek), »kopacze albo hawerze«, o ‘górni-
