reptać, obok rzeptać w biblji (»szemrać«, Leopolita), rus. ropot, roptat’, cerk. rŭpŭt i łŭpŭt, o ‘hałasie’, czes. u-rp-utný, ‘krnąbrny’; nazwy osobowe: Rpień, Rpisz; są jednak postaci i z miękką półgłoską, lub z e, o: reptanije w psałterzu synajskim (por. łopotiw, tamże), łuż. ropotać; natomiast od ru- (‘ryć’) pochodzi pień rup-, rupa, ‘jama, dziura, loch’, w serb. i słowień. (por. rypać).
reszt, »gonić resztem«, ‘ostatkiem’; dziś przeważnie rodzaju żeńskiego: reszta, resztka, zresztą; wreszcie i nareszcie mogą i do resztu należeć; z niem. Rest, a to z łaciny (restare, ‘zostawać’).
rewerenda, co najmniej od 16. wieku ogólne dla ‘sukni księżej i bakałarskiej’; tak samo u Węgrów; z łac. reverendus, włos. reverendo, ‘czcigodny’ (łac. revereri, ‘czcić’).
reż, ‘żyto’, »mąka rżana«, ‘żytnia’, rżysko, ‘żytnisko’. Prasłowiańska nazwa pośledniejszego (wobec pszenicy) zboża, u nas od 15. wieku niemal zapomniana, ocalała w owych kilku urobieniach; u innych Słowian do dziś żywotna: rus. roż (narzeczowe irża, orżanoj), serb. raż, czes. reż (drugi przypadek: rżi); lit. rugys, ‘ziarno rży’, rugiai (liczba mnoga), ‘żyto’; niem. Roggen (nord. rugr). Niemcy od Słowian przejęli nazwę, tkwiącą może w nazwie wyspy Rügen (gdzie się to najpierw dostała od uprawy rży?). Łączą tę nazwę nawet z trackiem wridza (?). U Słowian ocalało może pierwotne g w nazwie bożka kijowskiego Rĭgł, coby się w naszem prastarem (z 12. wieku) Rgielsku powtarzała (są i inne urobienia, Rgilew i t. d.) i na kult bóstwa żytniego, zbożowego, wskazywała, ale to domysł bardzo kruchy, wobec braku bliższych wiadomości o tym Rgle.
rębać, rębacz, Rębajło, p. rąb.
rędzina, rędzinny, w 16. i 17. wieku ogólne, o ‘glebie urodzajnej’; serb. rudina, ‘niwa’, przymiotnik rud, o włosach: ruda kosa, ‘kędziory’, ruditi kosu, ‘kędzierzawić’, ruda, rudica, ‘zbita wełna’; por. rdest(?).
ręka, rączka; ręczyć, wyręczyć; poręka, zaręczyć, zaręczyny; ręczny, ręcznik; podręcznik; zręczny, niezręczny, zręczność; »rączka od pióra«; rękaw; rękawka, ‘ręką usypana mogiła’ (jeszcze w 17. wieku ogólne); rękawica i rękawiczka, rękawicznik; zarękawek; (po)rękawiczne, ‘opłata’. Liczne złożenia: oburącz, zwykła pierwotna postać przysłówkowa; rękopis; rękodzieło, rękodzielny, rękodzielnik; prastare rękojmia znaczy ‘poręka’ i ‘poręczyciel’; rękojemstwo, rękojemczy; rękodany, później rękodajny, ‘dworzanin (lub żołnierz-towarzysz), co za daniem ręki wstąpił w nowy obowiązek’ (nie od tegoż nazwany, jakoby usłużnie podawał rękę wsiadającemu państwu!). Dalej rękojeść z *rękojęć, rus. rukojat’; Czesi, Serbowie i i. mają obok prawidłowego rukojet’ i nieprawidłowe rukowiet’ (‘rączka’ i ‘podręcznik’), a to się i u nas w 17. wieku pojawia: rękowieść. W 17. wieku »uchodzić w rękojeści«, mówiono o ‘wykraczaniu z obowiązku, przyrzeczenia’: »ale nam tu Sajdaczny uszedł w rękojeści« ‘zawiódł, zdradził’; »(śmierć) nie ujdzie w rękowieści«, ‘jest pewna’; »dziś, coś wczora prawił, uszło w rękojeści« (o kłamcy): przenośnie łatwo zrozumiałe. Ze złożeń
