dla ‘korzenia mikołajków’ (‘eryngium’); »rzytny wrzód«; rzytowie, ‘spodnia połowa snopka’; złożone pasorzyt (mylnie pisane pasożyt), i nazwy wszelakich ptaków: białorzyt, białorzytka; wychodzi u nas z używania w 18. wieku. Por. południowo-słowiańskie ritati, ‘wierzgać’, słowień. nazrit, ‘nawspak’. Prasłowo; cerk. rit’, serb. słowień. rit, czes. rzit’, łuż. riś, itd.; lit. riētas, ‘biodro, szynka’; należy do tegoż pnia co i lit. riēsti, ‘kręcić, wić’, risti, raiczioti, p. ryść.
rzygać, jak i czeskie rzihati, zamiast *rygać, cerk. rygati, rus. rygat’ (u nas: »jechać do Rygi«, ‘rzygać’), ale taka wymiana nierzadka (odwrotną por. pod ryść). Prasłowo; grec. ereugō (z przedsuwką e-), o ‘wypluwaniu’ i ‘czkawce’, erygē, ‘wymioty’, ēryge, ‘ryczał’; łac. ructare i ructus, o ‘odbijaniu się’, erūgere, ‘blwać’, rūminare, ‘przeżuwać’ (stąd u nas w 17. i 18. wieku ruminować, ‘przetrawiać w głowie, rozważać, roztrząsać’). Litewskie riaugmi i rūgiu, ‘odbija mi się’; pień ten przeszedł tu na oznaczanie ‘kwasu’: prus. rugtan dadan, ‘kwaśne mleko’, lit. ruksztas, ‘kwaśny’, rūgys i rūksznis albo rūksznus, o ‘człowieku w kwaśnym humorze’, rugti, ‘kwaśnieć’ i ‘kisnąć’, raugas, ‘kwas’, rugsztine, ‘kwasek’. Pień urobiony od pierwotnego ru-, dla ‘rycia, ryku’. U nas w 17. wieku rzygulec, o ‘pasorzytach’; »kwaśne rzyganie«, ‘odbijanie’.
Rzym, rzymski, Rzymianie; cerk. Rim, z Roma (om, on, nazw włoskich przechodziło stale w im, in: Jakin z Ankona, Labin z Albona, Skradin z Skardona); »rzymską drogą« nazywano w średniowieczu i ‘drogę mleczną na niebie’. Nazwa wyszła od Etrusków.
rżany, »mąka rżana«, rżysko, od przestarzałego reż, rży, ‘żyto’; prasłowo, u nas w 14. wieku częste po rotach, później zapomniane (p. reż); przeciw trackiemu wriza słowiańskie i litewskie nazwy dowodzą g pierwotnego.
rżeć, rżać, rżenie, dawniej i rżanie, rżawa, o koniach, łosiach, wielbłądach; cerk. rzati, rżet’, więc nasze ż nie pierwotne; prasłowo; grec. ereugō (e- przedsuwka), łac. rugire; u Serbów chrzati (oni ch przed r nieraz na piśmie wstawiają, chrż = reż, i i.); rus. rżat’, czes. rżáti itd., z takiem niepierwotnem ż, jak u nas.
sa! wykrzyknik; sa sa, ‘ksobie, na lewo’; przysłowie: »jeden wół (lub jedno) sa sa, drugi(e) do lasa«, w 18. wieku mylnie odnoszone do Sasa, jakby o Sasach (p.) była mowa.
sabelek, ‘kogucik’, Mączyński, 1564 r.; cerk. sabl’, sablica, ‘kur’, ‘kura’; prasłowo, p. szabla.
sad, ‘ogród’; sadzić, sadowić; sadownik (‘ogrodnik sadowy’); sadz (sad 1500 r.) na ryby, dziś tylko sadzawka; sadza, ‘osad od dymu’; sadzać; złożenia osadzać, zasadzać (zasadzka), wysadzać się na co; posadzać kogo (‘siąść wyżej niż on’); sadno, mylnie sedno, ‘odtręt, odcisk od siodła’, »trafił w sadno«, ‘dotknął boleśnie’, »w sedno rzeczy«, ‘w jądro’; sadnisty (o koniu); sa-
