Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 520.jpeg

Ta strona została przepisana.

słusza«, »zboże, jeż słuszało wodzom«, »i coż słusze k służbie«, »na pana słusze«, »nam nie słusze« (»nam się nie godzi«, u Leopolity), »tobie nie przysłusza« i »k służbie przysłusze«, obok: »tobie przysłucha«; w psałterzu: »prawym słusza pochwała«, ale słuszaj, ‘słuchaj’, »uszy słuszające«; mylnie upatrują jakiś germanizm (gehören!) w tem używaniu naszego słusza, słuszno itd. Cerk. jest słyszati, słyszą, słysziszi, i słuszati, słuszają; tak samo w ruskiem. Urobione od pnia słu- przyrostkiem -s: słuch- z słus-; litew. klaus-yti, ‘słyszeć’ (Litwin ma inną gardłową, bo taka różnica nierzadka), awest. sraosza-, ‘słuch’, ind. śroszati, ‘słyszy’, niem. dawne hlosēn, ‘słuchać’, dziś lauschen.

sługa, służyć, służący, wysługiwać, usłużny; służały (jak jeżdżały, bywały), służalec, służalczy; służba, służebny, służebniczka, służbisty; sługus (nasza domowa łacina). Prasłowiańskie; nie od słuchania nazwany (o to nikt wtedy, t.j. w prawieku, nie pytał), ale od ‘trudu’ (ciężkiego), litew. słaugyti, ‘pomagać’, pasłauginti, ‘zastępywać w robocie’, słauga, ‘służba’, pasłauga, ‘pomoc’; urobienie od pnia sleu- (p. Słowianie), nie od słu- w słuch.

słup, słupek, słupiec; słupowy; osłupieć, i t. d.; częste w nazwach miejscowych, Słupia, itd.; z *stłup, a to przestawione z *stułp (takie same przestawki w długi, tłusty, itd.), cerk. stŭłp, rus. stołp; czes., jak u nas, sloup; pierwotne brzmienie zachowały nazwy niemieckie na Pomorzu: Stolpe. Obok ruskiego stołp jest i stołb, stołbowaja doroga, gdy cerk. stlba (tak i na całym Bałkanie) znaczy ‘stopień’ (serb. stuba, ‘drabina’; stubal, ‘kłoda’); nord. stolpi, ‘słup’ (pożyczka?), lit. stułpa(s), ‘słup, bałwan’, a jest i stułbas, ‘słup’ (pożyczka?). Przed grodami słowiańskiemi stawały nieraz słupy - wieże.

słych, »ni słychu, ni widu«, słychać i słyszeć, p. słuch i słynąć.

słynąć, dziś tylko w tej postaci używane (u Rusi słyť, sływu, ‘słynę’), do czego sława (p.) należy; w dawnym języku było i pierwotne: słuć, słowę, słowie (‘nazywać się’, ‘słynąć’); »jeż słowie«, ‘co się nazywa’, aż do 16. wieku częste, w biblji co raz się powtarza: »w to święto, jeż słowie prześnice«, »las, jeżto słowie Rama«, »jen słowie«, ‘który się nazywa’. Jak i sława i słowo, tak i słynąć należy do pierwiastka słu-, p. słuch i słych; por. greckie kly-thi, ‘słuchaj’, łac. cluere, inclitus, ‘słynny’; ind. śrudhi, ‘słuchaj’, śrnoti, ‘słyszy’, awest. sraotā, ‘słuchajcie’. Wokalizacja słowiańska słuti, słyti, może niezupełnie pierwotna; por. i łotew. sluwēt, ‘słynąć’.

słyszeć, p. słuch i słynąć.

smaga, ‘pragnienie’, smażyć (por. praga, prażyć), »smażone i pieczyste«; smagły i smagławy o ‘cerze śniadej’; smagły i smugły o wzroście, już r. 1500; smagnąć, ‘uderzyć’, smagać (por. smalnąć - smalić!), smaganiec, ale i z i: śmig-, śmignąć (p.); smog- w łużyck. smohor, ‘torf’, u nas tylko po nazwach, Smogor r. 1136; Smogorzewo, kilka wsi. Prasłowo; litew. smogis, ‘raz’, smagiu, ‘smagam’. Ani to dźwiękonaśladowcze, ani znaczeń rozdzielać nie należy; przy prażyć i smalić powtarza się takie samo przejście znaczeń. Cerk. smagł, ‘śniady’, na Rusi wstawiają i j, pieresmja-