starnąć, starniec, ‘z-cierpnąć’; p. tarnąć; »szyja starniała«, ‘sztywna’.
stary, starszy, dawniej starzejszy, starość; starosta, przeniesione z ‘starości’ na ‘ludzi starych, przodków’, tak jeszcze w biblji: »w grobie mych starost« (»przodków«, Leopolita, ‘seniores’), dalej ‘dostojników’, ‘seigneurs’, w biblji: »starostam królowym«, »starosta domu«, o ‘przełożonym’; starościc, starościński; starostwo; starek i starka, o ‘dziadku’ i ‘babce’ (»starka Pana Jezusowa«, ‘św. Anna’, w 16. w. częste); »starka i młódka« w kartach; starzec; starzyzna i starszyzna (odmienne znaczenia); starzyna i starzyzna w 16. w. o ‘odłogach’, ‘puszczach’: »na bagniska i starzyny nieprzeszłe«; starynny i starenny, stareńki; od starszy: starszeństwo; staruch, starucha, staruszek, staruszka, mnóstwo zdrobniałych; złożenia: starożytny itd. Czasowniki: starać i starzeć się, w psałterzu: »starają się wszyscy« (stareją w puławskim), zresztą zawsze starzeć się: »sstarzał jeśm się« (to jest: z-starzał; my dziś mówimy i piszemy zestarzał, z mylnem ze-), »przestarzeli są się«, postarzenie, ‘starość’, »jeśm się starzała«, w biblji. W biblji: »być wstarz«, t. j. ‘mieć lata’; obstarz, ‘nieco stary’, zwykły tryb złożeń przysłówkowych, jak opięć itp. Od pnia sta- (p. stać); przyrostek -r (jak w dar); niby »stały«. Tak samo u wszystkich Słowian. Lit. storas, ‘gruby, ciężki’; nord. storr, ‘wielki’.
statek, dziś ‘okręt’ (już u Klonowica r. 1600), dawniej, a po części i dziś, ‘stan, dobytek, własność’ (»otbiegł statka«, w rocie z 1396 r.), »statek byków«, w biblji (»stado« w innej, późniejszej); ‘stałość’, stąd stateczny, stateczność (już w biblji: »mężowie stateczni«, ‘strenui’, ‘dzielni’); ‘naczynie’: «statek bednarski«, »statek albo cajg do rzemiosła należący«. Czasowniki: statkować (np. o szczęściu), statczyć, dziś rozpodobnione w starczyć (co już od 16. wieku); w biblji i psałterzu: »niestatczyło jemu«, »niestaczczone oczy« (‘deficientes’, ‘słabnące’), »coby jima mogło statczyć« (‘quae sufficerent’, ‘coby starczyło’), »bo nie statczył święty« (‘defecit’, ‘upadł’); dostatek, niedostatek, dostateczny; dziś dostarczać itd. Dalej: ostatek, ostateczny. W 15. wieku podstać, ‘substantia’, z czeskiego. W rotach i psałterzu postać ‘ród’: »jest z tej postaci«, r. 1394. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian: cerk. ostatŭk, rus. stať, itd.; łotew. stātis, ‘zwrot (słońca)’, grec. stasis, ‘stanowisko’, łac. statim, ‘natychmiast’ (statua, statut; statysta, włos. statista, niegdyś ‘mąż stanu, dyplomata’).
staw, stawek, staw(i)arka, stawidło, od 14. wieku o wodzie, ‘sadzawce’ (»stawy albo jeziora«, psałterz), ale to niemal wyłącznie u nas (por. niem. stauen, ‘tamować’); staw znaczył pierwotnie tyle co ‘zastawienie, tama’, i ‘stan’; postawa; stawy (o kościach); »postaw sukna«, postawiec, nazwa pewnej ‘miary’; przystaw, ‘urzędnik dodany posłom do boku’ (pristaldus, z węgierskiego, w Kronice Galla z 1113 r., szwedz. prestaf, niem. Pristabel, ‘starszy w Marchji nad rybakami’); stawadło, ‘przystań’; stawka (w kartach); stawić i stawiać, z mnóstwem złożeń: zastaw, podstawa, wystawa i wystawca, dostawca; stawiączką albo stawkiem (‘stojąco’); nadstawa przy miodzie (‘opłata’) ; ustawa, ustawny i ustawiczny (w biblji:
