szych dziejów wojskowości i zbroi nie dotykamy; obce słownictwo zalewa je i później, niemieckie (wprost, lub częściej za pośrednictwem czeskiem), czeskie (szczególniej w 15. wieku), węgierskie (za Batorego); Lubieniecki w Poloneutychji kreśli dosadnio dawną zaśniedziałą wojskowość przed reformą Batorową, a w fraszkach wykpiwają »okazowanie« (ruszenie pospolite), mazowieckie szczególnie, i wyprawy wszelakich Albertusów. Ponowny upadek gotowości wojennej i uzbrojenia zaciężył nad 18. wiekiem; w jej odnowieniu górowały wpływy najpierw niemieckie, szczególniej pruskie, później francuskie; słownictwo, mianowicie dzisiejsze, bywa wręcz międzynarodowe i usuwa się z pod dalszych uwag.
zbrygować się, ‘pozbyć się’: »chcąc się zbrygować takiego swatowstwa«, około r. 1630; z włos. dis-brigare, ‘uwolnić się’.
zbuk, i zbęk, dzbuk, o ‘jaju niezalężonem, zapartku’, ale i o wszystkiem ‘zepsutem, cuchnącem’; zbucznieć, ‘zbutwieć’: »jako drzewo nie hnet zbucznieje«, »aby ciało w grobie nie zbuczniało«; zbuczał r. 1500, ‘uwiądł’; p. buczeć.
zbylić, ‘wspomnieć, myślić’; obok tego: zbilić, wzbilić, już od r. 1558 zapisywane; dziś tylko ludowe (jest i u Wyspiańskiego, w Weselu), »nie zbi(e)li mi o tem«, ‘nie pamiętam’, zbielić, ‘zapomnieć’; od byl, zbyl, ‘co się zbyło’, rus. byl, ‘zdarzenie, powieść o niem’; serb. zbilja, ‘prawdziwość’. P. być.
zbyrceć, ‘brzęczeć’, na Podhalu, zbyrkot, ‘brzęk’, itd.; od bark-, burk-, o tem samem znaczeniu (w zapisce z początku 16. wieku czytamy o kamieniach: barczące, albo burczące), bo w podobnych słowach samogłoski niestałe (obok terlikać jest turlikać na Podhalu, i i.). Również zbyrki, zberki, zbery, ‘miejsca nierówne, trząskie’: »po takich zbérach jeździć niebezpiecznie«; zbyrczeć, zbyrkać: »wóz zberka po kamieniach«, »zbyrkać kajdanami (podkówkami)«.
zbyt, nazbyt, zbytni, zbyteczny; zbytek, zbytkow(n)y; łączy dwa przeciwne znaczenia: cerk. izbyti, polskie zbyć (p. być), znaczy ‘pozbyć’ (»żywota zbył«, biblja), ‘wyzbyć się czego’; ale i co zbywa, t.j. ‘pozostaje’, więc w biblji zbytki ‘resztki’ (»ostatki«, Leopolita), zbyteczny ‘pozostały’; tak do dziś u Czechów; i przeciwnie: ‘co nad miarę (nad byt) bywa’, a więc »zbytność luxuria« (‘przepych’) r. 1500; a jest i trzecie zbyt: »na trzy zbyty«, ‘zawody, razy’, bo jest i zbyć = cerk. sŭbyti, co się zbyło, ‘stało’.
zdarzyć się, zdarzenie, wydarzyć się; znaczy pierwotnie ‘udać się’: zdarny tyle co ‘zdatny’, niezdara, ‘do niczego’, »chleb się zdarzył«, ‘udał się’; w biblji: »azać bóg zdarzy od niej mnie syny«, »zdarzy bóg co jest niepodobno«; tak samo czes. zdarziti, ‘udać się’, na zdar, ‘na szczęście’; p. dar.
zdawić, ‘zdławić’, zadawić, ‘zadusić’, p. dawić i dławić.
zdeb, zdbia; zdebie u Potockiego (zdbik; z tego, z mylnem ż: żbik); ‘dziki kot’; u Stanka 1472 r. jeszcze pierwotne step, obok zdeb i zdbik, bo stpia i t. d. przeszło w zdbia; cerk. stĭpl’, ‘dzik’; por. lit. stiprus (ta sama wokalizacja), ‘silny’, grec. stibros, łac. stipulus, ‘mocny’; p. śćbło (żdźbło); step i teść (p.) mają twardą półgłoskę zamiast miękkiej,
