*ściep, cieść, wedle dalszej odmiany: śćpa, ćśca, z czego: stpa, tścia.
zdechnąć, p. dech.
zdjąć, zdejmę, zdejmywać; zdjęcie; nowe postaci, od 17. wieku coraz częstsze, zamiast dawnego zjąć (z, p., w obu znaczeniach, szczególniej zaś w trzeciem: ‘z góry’), gdzie d mechanicznie wsunięto między z-j (już w 16. wieku), a gdy się takie zdjąć utrwaliło, przeniesiono jego zd i do zejmę, zejmywać; ze zdjąć por. rus. sniat’ szapku, ‘zdjąć czapkę’, i sonm (nasze sejm).
zdoba, zdobić, zdobny, ozdoba, p. doba.
zdra; do zdry, ze zdrą, ‘zupełnie, do krzty’, od źrzeć, ‘patrzyć’ (p.).
zdrada, zdradzić; zdradźca, z tego zdrajca, ale zdradziecki; zdradliwy; d wsunięte, jak stale, między z-r (w 14. wieku nawet: Izdrael, zdręki t.j. z ręki); p. rada i por. niem. Verrath.
zdrój, zdrojowisko, zdrojowy; d wsunięte; cerk. izroj, ‘co się wyroi, wybije, wytryśnie z ziemi’, sroj, ‘ściek’; u nas i wzdrój (od wez-); p. rój.
zdrów, zdrowie, pozdrowić, zdrowotny, itd.; prasłowiańskie; cerk. sŭdrawije, od sŭdraw, rus. zdorow, pozdorowat’ sia (zdrawstwuj! cerkiewne); czes. zdráw, zdrawi. Postać pierwotna: dorw-, t.j. derw- (p. drzewo) z wokalizacją o, a co do przechodu znaczenia od ‘drzewa’ na ‘siłę, zdrowie’, por. wyżej zaderewisty, zaderewnić. I w innych językach od nazwy ‘drzewa’ pochodzą nazwy ‘siły’, np. ind. dāru-, ‘drzewo’, dārunas-, ‘twardy’, awest. drwu-, staropers. duruwa-, ‘zdrowy, silny’; łac. robur, ‘dąb’, robustus, ‘silny’; lit. drūtas, ‘silny’, por. z naszem drwa (niem. Treue, trauen, goc. trausti, ‘spółka, umowa’; stąd i dzisiejszy trust). Jest więc zdrowy niby zdrzewiały, por. zedrwieć, ‘zdrętwieć’. Obok zdrów są postaci z st-, rus. storow (Kroniki W. Nowogrodu), dolnołuż. strowy, nasze wyjątkowe strowie (w 15. wieku), Strowski.
zdrożny, zdrożność, p. droga; por. zbrodnia.
zdumieć się, zdumiony, zamiast: zumieć się, zumiony; p. um; w zumieć z- równe cerk. iz-, ‘wy-’, rus. izumljat’ sia, niby ‘wyjść z umu, rozumu’; częste w 15. i 16. wieku: zumiawszy się, ‘przerażeni’, zumieły(!), ‘zdziwiony’, zumienie, ‘przerażenie’. Od 18. wieku zastąpiliśmy zumieć przez zdumieć się, zdumiony, p. duma. Por. zuchwały.
zdun, ‘garncarz’, jedyna pozostałość po prasłowie: cerk. zdati, ziżdą, ‘buduję, lepię’, zĭd, ‘glina’, zĭd’, ‘materjał’, zdatel, ‘twórca’, zĭdczij, ‘budowniczy’, rus. cerk. sozdatiel’, ‘twórca’, zdanije, ‘budynek’, zodczij (nie *zedczij !), ‘budowniczy’, czes. zeď, ‘mur’; lit. żiedziu, ‘buduję’, żaidas, ‘piec’, żidinýs, ‘ognisko’, prus. zejdis, ‘ściana’. Wiemy więc, z czego Słowianie mury »lepili«, i że ich ściana z niem. Stein nic spólnego mieć nie może.
zdziać, ‘nazwać’, w 15. wieku stałe; zachodzi np. w biblji kilkadziesiąt razy: »zdział Adam imię swej żenie Ewa«, »jemużto Aleksy dzieją« (‘którego zwą Aleksym’), »jemużto Laban zdział«; właściwie ‘nadziać, nadać imię’; p. dziać.
źdźbło, w 15. wieku śćbło, bo ść- udźwięczniło się przed dźwięcznemi bł; półgłoska zagłuchła; rus. stiebło; ściebło w psałt. florjańskim, zczblo w puławskim; w 16. wieku, u Wujka i i., narzeczowe zdbło, zbło,
