co w ogóle wiemy z innych źródeł, widać, że stworzył on w swej pracy pewien ideał folwarku szlacheckiego, do którego dążyć należy, ale który nie był jeszcze zrealizowany. W zagadnieniu takim, jak problem dworskiego rzemiosła, ta nieścisłość nie będzie zbytnio wypaczała obrazu, trzeba się jednak mieć na baczności, by tak zwanych pobożnych życzeń szlachty nie wziąć za istotny stan rzeczy, szczególnie przy badania tak licznie uprawianych pod kuratelą dworu rękodzieł, jak płóciennictwo, piwowarstwo i in. Bardzo cenne natomiast i wiarygodne, szczególnie w dziedzinie technologii, są przepisy gospodarcze, np. jak warzyć smołę, piwo itp.
Warto podkreślić, że bardzo interesującym, choć bez porównania mniej mówiącym, materiałem źródłowym do niniejszego tematu jest literatura piękna. Zawarte w niej wiadomości o rzemiośle wiejskim dostarczają danych zasługujących a wiarę; oczywiście trzeba z tekstu wyłuskać te wzmianki, które Rej czy Klonowicz podali raczej mimochodem, jako rzecz powszechnie znaną i wiadomą.
Powyższy przegląd nie obejmuje całości źródeł koniecznych do przejrzenia. Pomijam tu traktaty polityczne, lauda, ustawy dworskie, wilkierze itp. dokumenty miejskie dotyczące rzemiosła dworskiego. Z pozostałych źródeł do niniejszego tematu wybrać można poszczególne wzmianki, czasem bardzo istotne, ale niestety jeszcze rzadsze niż wzmianki o rzemiośle wiejskim w źródłach omówionych powyżej.
Opracowań dotyczących tematu jest bardzo mało. Podobnie jak ze źródeł, tak i z monografii najrozmaitszego typu trzeba mozolnie wyszukiwać odpowiednie wiadomości, z zasady niemal podawane jako wzmianki uboczne. Ze względu jednak na ilość i jakość zawartego materiału muszę tu wspomnieć przynajmniej o kilku. Przede wszystkim wchodzą tu w grę wiadomości zebrane przez badaczy — historyków ubiegłego wieku.
Nazwiska takie jak W. A. Maciejowskiego[1], J. Kołaczkowskiego[2], T. Lubomirskiego[3], a nawet M. Bobrzyńskiego[4], zapisały się dobrze w kartach historii rzemiosła polskiego czy wsi polskiej; w okresie rozwoju burżuazji uczeni ci na polu nauki historycznej odgrywali w pewnej mierze rolę pozytywną, chociażby ze względu na zakres swoich zainteresowań. Bez żadnego porządku, chaotycznie, podając wiadomości raczej ściśle przypadkowe, zdołali jednak zebrać dużo materiałów,
- ↑ Historia rzemiosł, rzemieślników i rzemieślniczych wyrobów od czasów najdawniejszych do końca XVIII w., Warszawa 1877.
- ↑ Wiadomości o fabrykach i rękodziełach w dawnej Polsce, Warszawa 1881.
- ↑ Rolnicza ludność w Polsce od XV do XVI w., Warszawa 1858, Bibl. Warsz.
- ↑ Prawo propinacji w dawnej Polsce, Kraków 1888; Karta z dziejów ludu wiejskiego w Polsce, „Przegl. Pol.” 1894.
