Ta strona została przepisana.
| ultay, ańba, usnacht, Germ. Hausknecht; hodie hultay, hańba, husnacht. | |
| 3) Także też piszą i zamiast wnet, hnet, Boh. hned. | 3) Statt des heutigen wnet (bald) schreibden die alten Polen hnet, so wie die Böhmen hned. |
| 4) A teraz zamiast h piszemy często ch: | 4) Heut zu Tage wird statt h oft ch gebraucht: |
| chaba, haba, habeas (Lat. habere) chap, chapanka. Chabina, habina. | |
| 5) H = G. qu. v. 6) H = S = Z. qu. v. | |
| §. 22. | §. 22. |
| 1) j, jota: Ta głoska u Polaków, co u Czechów g, (podobnie iak Polskie g = Boh. h), z początku słow przydatkowa, porzbyszowa, na ten kształt, iak u Greków spiritus asper. W Cyrylicko-Rossyyskim abecadle zgłoski я, ѣ, maią swe własne poiedyncze znaki. Ze j na początku słów przydatkowe, pokazuią następuiące przykłady: | 1) j; jota: dieser Buchstabe ist bey den Polen das, was bey den Böhmen g ist, (so wie das Polnische g dem Böhmischen h entspricht); beym Anfange der Wörter, Vorsatzbuchstabe, und wie der Griechische spiritus asper zu betrachten. In dem Cyryllisch-Rußischen Alphabete haben die Sylben ja,je ihre eigenen Schriftzeichen. Daß das j im Anfange der Wörter Vorsatzbuchstabe ist, ergiebt sich aus folgenden Beyspielen: |
| Adam, Jadam; Ewa, Jewa (vid. Leopolita, Wrobel, Lubelczyk, Walentyn z Brzozowa, Seklucyan, Wuiek etc.), Andrzey, Jędrzey. -- Polon. iabłko, Ross. яблоко, Boh. gablko, Carn. jabelku, Vind. jabuku, jabuka, Crim. Tatar. apel, Vallis. aful, Hibern. aval, Niedersächs. appel, eppel, Svec. aeple, Dan. äble, abild, Lith. Obelis, Holl. appel, Angl. apple, Anglosax. apl. aepple, epl; Alem. aphul, aphol, apfel, epfele, effeli; Germ. Apfel, Aepfel, Aepfelchen. | |
| 2) J = y = g: Stoię, stoy, stog. -- Biię, boy, boię się, bóg. -- Pol. Jałowica, Ross. їаловица, Boh. galowice, Germ. gelte Kuh, Kalbe, Pol. Jałowy, Boh. galowy, Germ. gelt, vulg. Oberdetusch et Niederd. galt, gölt, geld, geel, gell, göll, Svec. gall, Dan. göld (cf. Germ. kahl, schaal, Lat. caluus, Pol goły); ergo jałowy = bezzyzuy, bezpłodny, unfruchtbar. | |
| §. 23. | |
| 1) K = C = Cz; vide supra. 2) K = G; vide supra. | |
| 3) K = Z; etc. Pol. Kwiat, kwiecie, Boh. kwit, kwiti; Ross. цѣть, Croat. czvet, czvit; Vind. zviet, zvietje. -- Pol. Kwilić, Boh. kwiliti, Carn. zviliti. -- Polon. kwiczeć, Boh. kwičeti, Carn. zvizhati, Angl. squeak, Germ. quieken, quieksen. | |
| 4) K = kw = qu. - Pol. kwota, Lat. quóta, quotus. - Pol. kilka, Gall. qeulque. -- Polon. ki, z kim, kim, Gall. qui, Lat. qui. -- Polon. kto, abbreviat. pro k -- to, i. e, ki to, który to; in Genit. kogo (ki tego, ktego, ki jego, ki go) cf. Boh. kdo, in Genit. koho, Vind. kdu, kedu, htu; Lat. quis, qui, cuius. | |
| §. 24. | §. 24. |
| 1) l, ł. We względzie etymologicznym obiedwie te głoski są równe; w wymawianiu tylko się różnią, dla dźwięku, gdy tego pewnych głosek przypadkowy zbieg wymaga, n. p. szkoła, z Grecko-Łacińskiego schola, Germ. Schule; w siódmym przypadku, in Locali, traci swoie ł; mówiemy i piszemy: w szkole. Od słowa Pół, idą równi społek, społeczny, społeczeństwo, iak wspólny, spólny. -- ł od Czechów od dwóch wieków zarzucowe; w Cyrylicko-Rossyyskim abecadle wcale nie było; w Polskim musi bydź zachowane, dla rozróżnienia kilku słow do siebie podobnych, b. p. laska, łaska, lep, łep; a w konjugacyach dla różnicy rodzaiu żeńskiego i niiakiego w liczbie mnogiey czasu przeszłego od rodzaiu męskiego, n. p. czytały, czytali. W liczbie poiedyńczey ł stało się istotną cechą czasu przeszłego przes wszystkie rodzaie, n. p. czytał, czytała, czytało. | 1) l, ł: Im etymologischer Hinsicht sind diese beyden Buchstaben gleichgültig; in der Aussprache des Polen entsteht ihre Verschiedenheit aus dem zufälligen Zusammentreffen geisser Buchstaben; so sagt und schreibt der Pole im Nominativo Szkoła, Schule, im Locali dagegen w Szkole. Von dem Worte pół werden eben sowohl społek, społeczny, społeczeństwo, als wspólny, spólny abgeleitet. Das ł haben die Böhmen schon seit zweyhundert Jahren abgeschafft; in dem Cyryllisch-Russischen Alphabete befindet sich auch für dasselbe kein Schriftzeichen. Der Pole ist genötigt es zu behalten, um dadurch mehrere, ihrer Gestalt nach ganz gleiche Wörter zu unterschreiden, z. B. laska Stock, łaska Gnade; lep Vogelleim, und łep Kopf; so auch in den Conjugationen, um das weibliche und sächliche Geschlecht des Pluralis Praeteritu vor dem männlichen auszuzeichnen z. B. czytały, czytali. Im Singulari ist das ł das characteristische Zeichen des Praeteriti durch alle Genera, z. B. czytał, czytała, czytało. |
| 2) Jak szło Polakom o to, żeby l od ł było dobrze rozrożniane, pisownia ich dawna pokazuie; gdyż nie tylko ł cechowali kreską poprzeczną, ale żeby l za owe nie było brane, choć iuż tym znaczne, że nie ma owey kreski, warowali go ieszcze przylatywaną zbytecznie pleonastice głoską i, n. p. | 2) Wie sehr den Polen darum zu thun war, daß das ł richtig gebraucht würde, zeigt die alte Schreibart, nach welcher nicht nur das ł mit einem Querstiche in der Höhe bezeichnet, sonder auch noch dem l, das sich gleichwohl schon vor jenem durch den Mangel des Querstichs hinlänglich auszeichnete, ein pleonastisches i zugesellt wurde, z. B. |
| liuby, liubić, liaska iekki:luby, lubić, laska, lekki. | |
