Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.2 391.jpeg

376

Biskupi w Polsce.

wbrew przepisom Ojców św. Ks. Jabczyński (Rocz. Tow. P. N. Pozn. I 118) przypisuje to ustanowieniu arcybpstwa krak., lub zaburzeniom kraju podczas bezkrólewia. Ten nieporządek nie wywarł zgubnego wpływu na jedność, bo stosunki polityczne państwa utrzymywały ją, a nawet bp poznański ulegać wolał gnieznieńskiemu, niż magdeburgskiemu metropolicie. Do ustanowienia więc arcybpstwa lwowskiego, jedna tylko była u nas prowincja kościelna, którą składały wszystkie bpstwa, powstałe na obszernych ziemiach ówczesnej Polski; co bowiem Długosz mówi o fundowaniu arcybpstwa krakowskiego, nowsi badacze w wątpliwość podają, chociaż ks. Gładyszewicz (Żywot bł. Prandoty str. 51), zwracając uwagę na obszerne granice tego bpstwa, domyśla się, że ta ogromna przestrzeń kraju przeznaczoną była na utworzenie w niej kilku bpstw, któreby następnie nową prowincję kościelną utworzyć mogły. Nie prędko jednak, bo dopiero w naszym wieku, przyszło do tego. Są ślady, że Innocenty II, bullą wydaną d. 4 Czer. 1133 r., poddał arcybpstwo gniez., z wszystkiemi suffraganami, pod jurysdykcję Norberta, arcybpa magdeburgskiego; lecz była to kara, która praw dawniej arcybpowi gniez. służących w niczém nie zmieniła. Pokazuje się to i ztąd, że potwierdzali i konsekrowali oni bpów suffraganów, przez kapituły obieranych. Warmińskie bpstwo później dopiero wyjęte z pod ich zwierzchnictwa i poddane Stolicy św., ale jego bpi jeździli na synody prowinc. Tak więc, pierwotnie prowincja gnieznieńska składała się z czterech bpstw: gniezn., kołobrzeskiego, krak. i wrocł. To ostatnie zostawało pod zwierzchnictwem arcybpa gniezn. aż do r. 1821, w którym poddane bezpośrednio Stolicy św., lubo już od w. XV stosunek z metropolją słabnąć zaczął, a na początku w. XVII prawie zupełnie ustał. Później przybyły inne bpstwa: kujawskie, dawniej kruszwickiém zwane, prawdopodobnie przez Mieczysława II lub Władysława Hermana założone; płockie, również około tego czasu powstałe; lubuskie, którego początek trudno oznaczyć; chełmińskie, założone przez Konrada, ks. mazowieckiego, r. 1222; warmińskie, sambijskie i pomezańskie r. 1241. Te cztery ostatnie stanowiły hierarchję kościoła w Prusach, i długi czas zostawały pod władzą arcybpa rygskiego, którego początek sięga r. 1170. Za panowania Kazimierza W. r. 1361 przybyło arcybpstwo halickie, które r. 1376, za rządów króla Ludwika, przeniesione zostało do Lwowa. Poddane mu były w tymże czasie fundowane bpstwa: przemyskie, chełmskie i łuckie czyli włodzimierskie. Władysław Jagiełło, ustanowił wileńskie, żmudzkie i kijowskie. Stefan Batory, odzyskawszy Inflanty, założył tamże bpstwo wendeńskie, które z arcybiskupstwem rygskiém, dla szerzącego się w tamtych stronach protestantyzmu, nie długo się utrzymało. Nakoniec Władysław IV, spełniając zamiar swego ojca, Zygmunta III, fundował bpstwo smoleńskie. Na synodzie prow. r. 1621 arcybpa gniezn. uznali swym metropolitą: bp inflancki, i bp bakoński w Mołdawji. Tak więc, po różnych losach, jakie przechodziły niektóre z tych bpstw, Polska liczyła dwóch arcybpów: gniez. i lwow., i 15 bpstw łacińskich. W r. 1764 archidjecezja gnieznieńska miała suffraganów: krak., kujaws., poznań., płockiego, chełmińs., wileń., żmudz., inflanck., smoleńsk., łuck., który do w. XVI był w prowincji lwowskiej. Archidjecezja lwowska miała suffraganów: przemys., kijows., chełmsk. i kamienieckiego. Dodać wypada bpa warm., podlegającego Stolicy Ap. bezpośrednio, oraz bpa wrocławskiego, gnieznieńskiemu, i bakońskie-