języka, zaprowadzając go po szkołach, które wyłącznie im winne swoje istnienie, opiekę i rozwój. Nawet wyższe zakłady naukowe, jak akademja krakowska, doznały licznych dowodów ich troskliwości. Sami też stali na czele oświaty narodowej, a dzieje literatury naszej wyliczają długi szereg znakomitych pisarzy biskupów. Szpitale, ochronki i wszelkiego rodzaju instytucje dobroczynne, powstały i utrzymywały się przeważnie ofiarami biskupów. — A cóż powiemy o ich pracach nad rozkrzewieniem i zachowaniem religji? Oni ją zaszczepili i swemi trudami wzrostu przyczynili. W każdém niebezpieczeństwie skupiali się, a działając jednomyślnie, śmiałe stawiali czoło, jak widzimy Oleśnickiego w walce z hussytami; Hozjusza, Kromera, Karnkowskiego, Rozdrażewskiego i tylu innych, z luteranizmem. Obok tej gorliwości, nie było u nas krwawych scen, odgrywanych w zachodniej Europie, co nietylko ustrojowi państwa, ale i umiarkowaniu biskupów przypisać wypada. Mieli oni odwagę samym nawet monarchom wypowiadać prawdę. Paweł ks. Holszański Zygmuntowi Aug., jadącemu na nabożeństwo innowierców, ukazuje kościół katedralny wileński i przypomina, że w nim jego przodkowie Boga chwalili (Ks. Przyałgowski, Żyw. bis. wil. I 151). Co czynili dla utrzymania wiary w ludzie i karności w duchowieństwie, mieszczą ustawy licznych synodów, które po wszystkie czasy będą nieśmiertelnym pomnikiem ich pasterskiej gorliwości. — Dotknąwszy tylko zasług biskupów, nie mamy zamiaru rozwijać tego przedmiotu, bo na to potrzebaby obszernej księgi, a ta objęłaby najświetniejsze fakta narodu, które najchlubniejszy składają wieniec polskiemu episkopatowi. — Prawa biskupów, na zasadzie ustaw ogólnych Kościoła, opisał Piasecki, bp chełmski, w dziele: Praxis episcopalis; obowiązki zaś i rys biskupa polskiego, podał Stan. Łubieński, bp płocki, w dziele po wielekroć drukowaném, p. t. De recte gerendo episcopatu monita domestica, i Hier. Rozdrażewski, bp kujawski, który zostawił w ms. De regendo episcopatu liber. (Janociana II 233). O biskupach unickich ob. Unja. X. Z. Ch.
Bitynja, kraj nadbrzeżny nad morzem Czarném i Bosforem, w północno-zachodniej Azji Mniejszej, od dawnych czasów często nawiedzany przez kupców palestyńskich. Liczne stosunki handlowe z tamecznemi okolicami i w czasach najbliższych przedchrześcjańskich ściągnęły tam kupców z Judei, co dało powód do założenia gmin żydowskich i do podróży misyjnych, wspominanych w Nowym Testamencie (Dz. Ap. 16, 7; I Piot. 1, 1). Wtedy Bitynja, od czasu Augusta była provincia consularis, z takiemi granicami, jakie pod Prusjaszem I otrzymała, i sięgała na zachód do Bosforu, Propontydy i Myzji, na północ do Pontu, na wschód do Paflagonji i Galacji, na południe do Galacji i Frygji (Strab. XII 4, 1 p. 563). Wielka żyzność i silnie rozwinięty handel uczyniły kraj ten bogatym i kwitnącym, a chrystjanizm łatwy przystęp znalazł do silnych, niezepsutych jeszcze grecką i rzymską cywilizacją krajowców, należących do szczepu trackiego. Prędko mnożyła się tu liczba wiernych w miastach: Nicei, Nikomedji, Chalcedonie i innych. Później Bitynia została dwunastą prowincją patrjarchatu konstplskiego i częścią djecezji Pontu. Cesarze Walens i Walentynjan podzielili Bitynję na 2 prowincje: Nikomedja została stolicą pierwszej, Nicea stolicą drugiej Bitynji; podział ten jednak nie naruszył kościelnej juryzdykcji Nikomedji, jakkolwiek później metropolita Nicei uwolnił się z zależności od metrop. nikomedyjskiego. W pierwszej Bitynii były następujące bpstwa: Nikomedja, Chalcedon, Apollonias,
