Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.3 204.jpeg

192

Cenzury teologiczne.

cie jej rozciąga się jeszcze do wielu innych sądów (tak zwane cenzury mniejsze, censurae minores), które bynajmniej w sobie żadnej definicji dogmatycznej nie zawierają. Z definicją dogmatyczną to mają wszakże wspólnego cenzury, że również myśl ludzką regulują i ochraniają czystość wiary i jej panowania w życiu. W tém znaczeniu cenzury nazywają się określeniami, wnioskami i dekretami wiary (determinationes, conclusiones et decreta in materia fidei; tak nazywa Marcin V w bulli Inter cunctas cenzury na zdanie Wiklefa), a nawet regułą wiary (regula fidei; tak bulla Unigenitus w epist. episc. Galliae z 1728); bo jakkolwiek nie zawsze określają one wiarę bezpośrednio, lecz prostują nasze przekonania ze względu wiary. Cenzura autentyczna piętnuje zdanie ocenzurowane, jako błędne (propositio vitiosa), przewrotne (prava v. perversa), niebezpieczne (non tuta), niezdrowe (non sana), niekatolickie (non catholica), a zarazem objawia, że przyjęcie takiego zdania nie godzi się normalnym rozumem i zdrowém duchowém życiem wiernego. Niekiedy ogólne te cenzury nie są bliżej określone (jak w encyklice Quanta cura Piusa IV), albo też, choć są bliżej określone, nie do każdego pojedyńczego zdania w swém bliższém określeniu stosowane (jak w bulli Unigenitus Klemensa XI). Określone bliżej cenzury, tak zwane notae, objaśniają sposób, w jaki zdanie jakie jest przewrotne i niezdrowe, podają przeto formalną przyczynę, dla której zdanie jest naganne, a jego uznawanie niemoralne i grzeszne. Noty te podzielić się dają na dwie grupy: I) wprost i formalnie tyczących się myśli wypowiedzianej w zdaniu stanowczo i jasno; II) wprost tyczących się formy i sposobu wyrażenia zdania. Noty pierwszej grupy rozdzielają się znowu na trzy klasy, odpowiednio do przyczyny, dla jakiej zdanie jest uznane za naganne; przyczyną zaś tą może być: A) lekceważenie środków i reguł teologicznego poznania; B) lekceważenie dotkniętych w zdaniu świętych i szanownych przedmiotów; C) lekceważenie złych następstw i niebezpieczeństw, jakie dla własnego lub ogólnego szczęścia wynikają z uznania takiego zdania. Co do A), w uwagę wchodzi pewność nauki i źródło, z jakiego wypływa nauka w zdaniu cenzurowaném zaprzeczana (bezpośrednie i formalne objawienie zdania; wywód ze zdania objawionego za pomocą oczywistości rozumowej; nareszcie w ogóle jasne dowody, także z samej oczywistości rozumowej), jeżeli prawda niezawodnie jest katolicką (veritas catholica), cenzury zdań jej przeciwnych będą: a) herezja (haeresis), gdy przeciwne potępionemu zdanie jest wyraźnie prawdą objawioną (veritas catholica divina); b) błąd (error theologicus, czyli jak chce mieć zwyczaj mówienia, error in fide), o ile przeciwne potępionemu zdanie jest powszechnie uznanym wnioskiem z prawdy objawionej (veritas catholica theologica); c) zdanie fałszywe (propositio falsa), t. j. zaprzeczenie powszechnie przyjętej prawdy (veritas pure catholica). Przy mniejszej, ale w praktyce nader poważnej pewności o prawdzie religijnej, cenzury zdań jej przeciwnych będą: a) zdanie blizkie herezji (haeresi proxima), jeżeli moralnie pewném jest, że zdanie potępionemu przeciwne jest prawdą objawioną; b) zdanie blizkie błędu (pr. errori proxima), jeżeli moralnie pewną jest konieczność, z jaką zdanie potępionemu przeciwne, wypływa z prawdy objawionej; c) lekkomyślna (temeraria), gdy przewrotność zdania polega na lekceważeniu powag, podających prawdę dostatecznie ugruntowaną na nauce