Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.3 205.jpeg

193

Cenzury teologiczne.

Kościoła powszechnego. W ustach Kościoła potępiającego jakie zdanie, przez notę lekkomyślności rozumieć należy lekkomyślność pozytywną (temerarium positivum), t. j. przewrotną zaczepkę nauki dostatecznie uzasadnionej (teologowie definjują tę lekkomyślność, jako contradicens communi ss. Patrum doctrinae, aut constanti theologorum sententiae absque gravi rationis, vel auctoritatis fundamento). Lekkomyślne negacyjnie zdanie (tem. negativum) jest czysto lekkomyślne tylko twierdzenie, które samo w sobie (jeżeli z innemi nie łączy się niedostatkami) nie wywołuje odparcia ze strony Kościoła, ani też za ciężki grzech się uważa. Do noty temeraria zbliżone są noty: zdanie nowe (prop. nova) i pobożne uszy obrażające (piarum aurium offensiva), jakkolwiek niekiedy więcej te noty mają na względzie wyrażenie samo, niż sens. Ostatnia nota może się także odnosić do zdania przeczącego tylko zdanie pobożne (sent. pia t. j. apud pios et secundum spiritum pietatis probabilis), ale tylko wówczas, gdy przeczenie to szydzi z ducha tchnącego w tém zdaniu, lub z wzmiankowanych w niém przedmiotów świętych. Właściwie jednak nota piarum aur. off. oznacza brak należnego poszanowania względem rzeczy świętych, i dla tego należy do klassy B, w której noty cenzurowe odpowiadają przedmiotom, jakich Kościół swemi cenzurami broni przeciwko lekceważeniu. Przedmiotami temi są: głównie Bóg, dalej święci i Kościół, a także pojedyńcze stany, lub instytucje kościelne i władza świecka. Ogólnie charakteryryzują się tu zdania cenzurowane wyrażeniem: zdanie krzywdzące (prop. injuriosa), lub łagodniej: zd. obrażające pobożne uszy (piar. aur. off.) Główniejsze zaś szczegółowe tej klasy noty są: w odniesieniu do Boga: zd. bluźniercze, bezbożne, ubliżające czci Bożej (blasphema, impia, divinae pietati derogans); w odniesieniu do Kościoła: krzywdzące Kościół, lub praktyce i zwyczajowi Kościoła przeciwne, lub karności kościelnej ubliżające, juryzdykcji kościelnej szkodliwe (injuriosa ecclesiae, v. praxi et usui eccl., v. disciplinae ecclesiasticae derogans, jurisdictionis eccl. laesiva). Tu też mogą zaliczać się cenzury: schismatica i seditiosa, chociaż wyrażają one więcej skutek, jaki owe zdania mogą wywołać, nie zaś samą tylko pogardę kościelnej lub politycznej władzy. Co do C, ogólną formą tej klasy jest zd. niebezpieczne (pr. periculosa), lub silniej jeszcze zd. zgubne (perniciosa), t. j. niechybnie wielką szkodę sprowadzające. Szczegółowe noty są tu: zd. niebezpieczne, lub niepewne w wierze (peric. v. non tuta in fide), silniejsza, zd. wywracające wiarę (subversiva fidei), lżejsza zaś, zd. nie bezpieczne (non tuta); zd. niebezpieczne w moralności (per. in moribus), lub gorszącé, (scandalosa), w praktyce zgubne (in praxi pernic). Jeżeli niebezpieczeństwo zagraża nietylko życiu moralnemu jednostek, ale i publicznemu porządkowi, cenzura wówczas przybiera noty: zd. odszczepieńcze (schismatica), prowadzące do odszcz. (inducens in sch.), lub wywracające porządek hierarchiczny (eversiva ordinis hierarchici), zd. zwalniające karność kościelną (relaxativum disciplinae eccl.), buntownicze (seditiosa), wywracające porządek publiczny (eversiva ordinis publ.) Druga grupa cenzur (II) za ogólną formę ma zd. źle brzmiące (prop. male sonans). Ogólna ta nota używaną bywa także jako szczegółowa, gdy zdanie przez odstąpienie od kościelnego sposobu wyrażania się zaciemnia prawdę, lub błąd nasuwa. Ze względu na sposób uwodzenia, nazywa się zd. pod-