Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.3 612.jpeg

602

Cystersi w Polsce.

nad r. Wełną, w w. ks. Poznańskiém, w archid. gniezn., fundowane pierwotnie we wsi, dziś miasteczku Łekno (m. Lucnense), przez Zbiluta hr. na Panigrodzie, h. Topór, r. 1147. Inni podają r. 1153 albo 1152. Paprocki ma obie te daty, (Herby p. 65 i 118), przytaczając osoby obecne przy akcie erekcji, mówiąc: „Niektórzy z tych tam będących dali po wsi, drudzy po dwie, ku czci i chwale Bożej i Piotrowi ś., jako to przywilej opowiada.“ R. 1153 może być datą uroczystego wprowadzenia zakonników; Annales Cisterc. n. 215, 365, 421 (ap. Winter I 323) mają r. 1142 i 1150, jako datę fundacji; według nich klasztor łeknowski był filją altenbergskiego (pod Kolonją); cystersi jednak lędzcy wywodzili swój początek z Morymundu. Donacje zatwierdził Honorjusz III r. 1218 i pod opiekę Stolicy ś. przyjął. R. 1396 przez opata Tylemana do Wągrowca przeniesieni, bo Łekno napadali zbójcy. Zalaszowski, (Jus Reg. Pol. I f. 623), utrzymuje, że to opactwo fundował Mieczysław Stary († 1191 r.) i dziwi się, czemu Zygmunt, cysters, pisząc tablicę klasztorów tego zakonu, przypisuje fundację Zbilutowi. Zdanie jego zbija akt erekcji w Codex. dpl. Rzyszczewskiego i Muczkowskiego t. I p. 4, z którego okazuje się, że zapisowi temu był obecny książę Mieczysław. Cf. Ledebur, Allgemeine Archiv t. I. Należała do nich prepozytura Tarnów i probostwo Łęgnów. W r. 1762 mieszkało zakonników 20, a w r. 1808, 24. Opactwo zniesione r. 1836. — 4. Sulejów (mon. Sulejoviense) nad r. Pilicą, 2 mile od Piotrkowa, dawniej w archidjecezji gniezn., dziś w djecezji sandomierskiej. Niegdyś zwała się ta wieś Skrzynnem i była w posiadaniu hr. Rusława. Tu Kazimierz II Sprawiedliwy, ks. sandomierski, fundował cystersów r. 1176. Zakonnicy sprowadzeni z Morymundu (Annal. Cist. n. 523, 534, ap. Winter op. c.). Akt erekcji i wiele dyplomów, dotyczących tego opactwa, ap. Rzyszczewski i Muczkowski, Cod. diplom. Polon. t. I. Szczegóły historyczne Jul. Bartoszewicz pomieścił w wydawaném przez siebie piśmie perjod. Kronika wiad. kraj. i zagra. 1858, i Sobieszczański w Encykl. pow. większej t. XXIV. Mury klasztorne stanowią dziś niemiłe oku rumowisko, z którego trudno już mieć wyobrażenie o dawnym ich kształcie. Należały prepozytury: Bełdrzychów i Mogilnica. Suprymowany r. 1819. W r. 1762 mieszkało zakonników 28, w r. zaś 1809 było tylko 19. – 5. Wąchock (mon. Vonchocense, albo Coella Mariae) nad r. Kamionną, w djecezji krakowskiej, r. 1179 fundował Gedeon, bp krak., z dóbr stołu biskupiego, sprowadziwszy zakonników z Włoch. Za czasów Długosza żyli tu sami cudzoziemcy. Helcel, O klaszt. jędrz. p. 35. domyśla się, że albo pierwotnie fundowany był w pobliskiej wsi Kamienna, albo Wąchock tak dawniej się nazywał, co też zdaje się napomykać Paprocki, nazywając ten klasztor Camina Minor. W Winter’a Annal. Cisterc. n. 532 czytamy: „An. D. 1178 abbatia de Camina in Polonia, Morimundi filia 24-a... Et secundum quasdam tabulas est neptis Morimundi, filia Bellae Vallis“ (Bella vallis opactwo w prowincji Bnrgundji, djecezji lauzaneńskiej), rożne od opactwa podobnego nazwiska na Szląsku (Kamenitz v. Kamenz pod Neisse, w djecezji wroclawskiej). Nazwę, czy też miejsce samo (z Kaminy v. Kamienny na Wąchock), zmienili cystersi ok. r. 1249, gdyż w tym r. pierwszy raz spotykamy Wąchock zamiast Kaminy (dyplom ap. Rzyszczewski et Muczk. Cod. Dipl. I 54, 55; cf. III 172). a w 1235 jeszcze byli w Camina (cf. niżej n. 10). Długosz (Lib. benef. III p. 400—420) opisując