Strona:PWM Żeleński Władysław 5.jpg

pod koniec 1871, podobno za namową S. Moniuszki. 1872 poślubił utalentowaną literacko Wandę Grabowską (1841–1904), blisko zaprzyjaźnioną z N. Żmichowską; z małżeństwa tego przyszło na świat 3 synów: Stanisław Gabriel (1873–1914), architekt, założyciel znanego zakładu witrażów w Krakowie, Tadeusz Kamil (pseud. Boy, 1874–1941), literat i działacz społ., oraz Edward Narcyz (1877–1910), prawnik i dziennikarz. 19 IV 1872 Ż. poprowadził w Warszawie prawyk. swej I Symfonii. Jesienią objął po S. Moniuszce stanowisko prof. kontrapunktu i harmonii w warsz. Instytucie Muz.; 1875–76 publikował recenzje muz. w tygodniku „Kłosy”, oprac. też z G. Roguskim podr. Nauka harmonii oraz pierwszych zasad kompozycji. W 1875 na konkursie ogłoszonym przez WTM otrzymał nagr. za Kwartet smyczkowy F-dur. 1878 został dyrektorem artyst. WTM, jednak wobec fiaska usiłowań oparcia warsz. życia koncert. na stale działających zespołach chór. i ork. złożył jesienią 1880 dymisję, rekomendując na swe miejsce Z. Noskowskiego.
Przebywając w Warszawie, utrzymywał Ż. żywe kontakty z Krakowem, gdzie 19 I 1877 wystąpił z koncertem kompoz. (I Symfonia, pieśni), w III i IV wziął udział w „koncertach historycznych” Tow. Muzycznego, a w XII 1879 dał dwa kolejne koncerty kompoz. Na pocz. 1880 odbył podróż do Drezna i Pragi, gdzie znalazł impuls do podjęcia na nowo pracy nad operą Konrad Wallenrod. Wreszcie 6 VII 1881 osiadł w Krakowie na stałe, podejmując od 1 IX obowiązki prof. harmonii i kontrap. w szkole muz. Towarzystwa Muz.; 23 XII opublikował w „Czasie” (nr 293) artykuł zawierający analizę krakowskich stosunków muz. i zarys planu stworzenia w Krakowie uczelni muz., orkiestry i opery. Wraz z prezesem Towarzystwa Muz. w Krakowie, S. Niedzielskim, i red. „Czasu”, historykiem sztuki S. Tomkowiczem, a także przy wsparciu ks. Marceliny Czartoryskiej rozpoczął długoletnie starania o utworzenie uczelni muz. Równocześnie brał udział jako pianista w koncertach na cele społ. (m.in. 24 IV 1882 na pomnik A. Mickiewicza, 22 III 1886 na szpital św. Ludwika), pisywał recenzje muz. w „Czasie”. Wydarzeniem tych lat stała się premiera opery Konrad Wallenrod 26 II 1885 we Lwowie, która mimo skromnych możliwości zespołu Teatru Skarbkowskiego została przyjęta z wielkim entuzjazmem; po 5 przedstawieniach zespół ten powtórzył ją latem w Krakowie dwunastokrotnie, co ugruntowało autorytet Ż. jako najwybitn. postaci krakowskiego życia muzycznego.
1 II 1888, z dniem rozpoczęcia działalności Konserwatorium Tow. Muzycznego w Krakowie, Ż. objął funkcję dyr. uczelni i pełnił ją przez 33 lata do końca życia, wykładając jednocześnie przedmioty teoret. Od 1891 prowadził także wyższy kurs gry na org., a okresowo również wyższy kurs gry na fort., udzielał też lekcji prywatnych. Wiódł niezwykle uregulowany tryb życia, kładąc nacisk na swe obowiązki w konserw., niekiedy występując jako akompaniator; ok. 1909 wykonał w Kijowie na swym koncercie kompoz. partię fort. w Triu op. 22 i akompaniował S. Korwin-Szymanowskiej; poza tym niemal nie opuszczał Krakowa. Rytm jego działalności wyzna-