Strona:PWM Palester Roman 3.jpg

niach. Ostrzeżony przez Z. Drzewieckiego, że gestapo interesuje się działalnością pol. sekcji MTMW, przebywał poza Warszawą, często u rodziny Przypkowskich w Jędrzejowie, gdzie mógł powrócić do pracy kompoz.; tam ukończył Koncert skrzypcowy oraz II Symfonię. Utwory kameralne P. były wykonywane w kawiarniach oraz na tajnych koncertach w domach prywatnych. Rękopis Sonaty na 2 skrz. i fort. został wysłany przez Biuro Informacji i Propagandy Komendy Gł. Armii Krajowej do Londynu i tam wydany techniką fotooffsetową pod kryptonimem „Modrzew” (obok utworów S. Wiechowicza, K. Regameya i R. Padlewskiego). W VI 1942 P. zawarł związek małżeński z Barbarą Podoską; w ciągu nast. lat przebywał u jej rodziny we dworze w Żerosławicach (woj. krakowskie). Ukończył wówczas rozpoczęty w Warszawie III Kwartet smyczkowy oraz Polonezy M.K. Ogińskiego — utwór zamówiony przez Edmunda Rudnickiego, kier. sekcji rad. w tajnym związku muzyków. Komponował też operę wg powieści W. Berenta Żywe kamienie (nie ukończ.) oraz przygotowywał ilustrację muz. (zaginiona) do Akropolis S. Wyspiańskiego, wielkiego misterium scen. planowanego przez L. Schillera na inaugurację pierwszego powojennego sezonu w Teatrze Polskim. W XI 1944 dwór w Żerosławicach został spalony w czasie pacyfikacji wsi, a jego mieszkańcy zatrzymani przez Niemców. Po uwolnieniu P. wyjechał wraz z żoną do Krakowa, a nast. do Zakopanego. Na krótko przed wejściem wojsk sowieckich był raz jeszcze aresztowany przez gestapo w Jaszczurówce. W czasie wojny stracił swoich bliskich: ojca i przyrodniego brata Krzysztofa, który zginął w powstaniu warszawskim; mieszkanie P. w Warszawie zostało spalone, a rękopisy wielu jego utworów zaginęły.
Po wojnie P. zamieszkał w Krakowie i brał czynny udział w organizacji życia muz. Był członkiem zarządu nowo powstałego Związku Zawodowego Muzyków; wszedł do Rady Wydawn. PWM; po reaktywowaniu konserw. w Krakowie mianowano go prorektorem i prof. klasy kompozycji; na 1. zjeździe ZKP został wybrany wiceprezesem Zarządu Gł. i prezesem Oddz. Krakowskiego; był też członkiem Komisji Programowej Szkolnictwa Muz. oraz członkiem Rady Teatralnej przy MKiS. Należał do grupy artystów „zasłużonych na polu kultury i sztuki”, którym Prezydium Rady Ministrów przyznało zaopatrzenie ze strony państwa. W tym okresie jego muzyka często rozbrzmiewała na estradach koncert. w Polsce i za granicą, m.in. 1945 na koncercie inauguracyjnym Filh. Krakowskiej wykonano Polonezy M.K. Ogińskiego, a na I Festiwalu Współczesnej Muzyki Polskiej w Krakowie — II Symfonię. 1946 Koncert skrzypcowy znalazł się w programie pierwszego powojennego Festiwalu MTMW w Londynie. W ciągu nast. lat utwory P. były grywane w Paryżu, Brukseli, Amsterdamie, Hadze, Kopenhadze, Royaumont k. Strasburga, w Wenecji i Pradze. 1947 jako jeden z 6 kompozytorów Europy i Ameryki Pd. otrzymał zamówienie nowojorskiej League of Composers na napisanie utworu kam. (powstała wówczas Mała serenada na fl., skrz. i altówkę). Dużą popularność zyskał jako autor muzyki do pierwszych powojennych filmów polskich: Zakazane piosenki, Ostatni etap i innych.
Na pocz. 1947 P. zrezygnował ze stanowiska prorektora PWSM i wyjechał wraz z żoną do Paryża. Nie zamierzał emigrować, pragnął jedynie skoncentrować się na pracy kompoz., przeciążony w kraju licznymi obowiązkami organizacyjnymi i zniechęcony panującą atmosferą; utrzymywał jednak stałe kontakty z pol. instytucjami muz. i przyjeżdżał do Polski, by współpracować przy realizacji filmów. Szybko zarysował się konflikt pomiędzy nim a pol. środowiskiem muz. i władzami, zwł. gdy 1948 odmówił udziału w Świat. Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. W VIII 1949 był natomiast obecny na Ogólnopol. Zjeździe Kompozytorów i Krytyków Muz. w Łagowie. 1950 władze państw. odmówiły P. pozwolenia na przekazywanie w dewizach tantiem z konta w ZAiKS-ie; na polecenie MKiS wycofano jego Koncert skrzypcowy z planu wydawn. PWM. W 1951 P. zdecydował się na emigrację; zrezygnował z członkostwa w ZAiKS-ie i zapisał się do Société des Auteurs, Compositeurs et Editeurs de Musique (SACEM) w Paryżu. W ślad za tym nastąpiło skreślenie go z listy członków ZKP i zakazano wykonań jego utworów; nazwisko P. zniknęło z publikacji i czołówek filmów, a egzemplarze wydanych utworów oddano na przemiał. W Paryżu P. znalazł się w b. trudnej sytuacji zawodowej i materialnej. 1952 rozpoczął pracę w nowo powstałej pol. sekcji Radia Wolna Europa w Monachium, obejmując kierownictwo działu kulturalnego. Prowadził cykle audycji poświęconych wydarzeniom kult. na Zachodzie, organizował na antenie dyskusje lit. na temat pol. książek, komentował życie muz. w kraju, polemizując (zwł. w l. 1952–56) z zasadami ówczesnej polityki kult. i za-