Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/231

wiadanie zdarzeń z historji biblijnej, kościelnej lub żywotów świętych (k. historyczne) lub wyjaśnianie obrzędów kościelnych (k. liturgiczne). Ze względu na czas kazania dzielą się na niedzielne, świąteczne, adwentowe, wielkopostne, pasyjne i majowe Kazaniami okolicznościowemi są kazania na prymicjach (ob.) i sekundycjach (ob.), przy wprowadzeniu nowego proboszcza, misyjne i pogrzebowe. W Kościele katolickim nie każdy kapłan posiada upoważnienie do głoszenia kazań. Papież i kardynałowie mogą je głosić na całym świecie, biskupi w swoich diecezjach, proboszczowie w swoich parafjach. Prócz tego udziela biskup misji do głoszenia kazań tym, którzy nie posiadają tego prawa na mocy swego urzędu lub udziela go kapłanom, należącym do innej diecezji. Do obowiązków proboszcza należy głosić kazania w niedzielę i święta uroczyste; biskup może chwilowo zwolnić proboszcza od tego obowiązku.
 U protestantów jest kazanie najważniejszą częścią kultu religijnego według powiedzenia Lutra, że kazanie jest „największą i najdostojniejszą częścią nabożeństwa“.

 Kaznodziejski zakon, ob. Dominikanie.

 Kazuistyka, metoda stosowania ogólnych zasad moralności lub postanowień prawa karnego do osądzenia konkretnych wypadków. Ocena wartości moralnej czynu jest trudna zwłaszcza w wypadkach t. zw. casus conscientiae (wypadków sumienia), gdy zachodzi kolizja obowiązków. W średnich wiekach, gdy kazuistyka badała szczególnie kwestję, czy pewien czyn odpowiada obowiązkowi, czy mu się sprzeciwia, powstało rozróżnienie trzech rodzajów kazuistyki a mianowicie na kazuistykę filozoficzną, teologiczną i prawniczą. Kazuistyka filozoficzna rozstrzyga o kwalifikacji czynu według zasad moralnych rozumu, a więc w wypadkach kolizji obowiązków po zbadaniu, który z nich jest najwyższy. Kazuistyka teologiczna czyli religijna stoi na stanowisku nauki moralności Kościoła jako prawa bożego. Wreszcie kazuistyka prawnicza rozstrzyga, w przeciwieństwie do metody dogmatycznej, nie według ogólnych zasad prawnych, lecz według obowiązujących w państwie postanowień prawnych, starając się zastosować te postanowienia do poszczególnych wypadków życia.
 Najważniejszą rolę odgrywa kazuistyka w katolickiej teologji moralnej. Konfesjonał jest trybunałem, który znać musi wszystko, co stanowi istotę czynu: uczynek czy zaniedbanie, zamiar i wykonanie, warunki pracy i spoczynku, zajęcia, rozrywki, słowa i myśli, uczucia i pragnienia, nawet marzenia senne. Wszystkie te okoliczności wpływają na kwalifikację czynu i decydują o jego wartości moralnej i o zastosowaniu do niego prawidła moralnego. Zaznajomienie się z materjałem tak obszernym i zawiłym wymaga nie tylko dokładnej znajomości wytycznych zasad etyki ale także pewnego rodzaju jurysprudencji, katalogującej poszczególne wypadki. Tę właśnie rolę spełnia kazuistyka.
 Grunt, na którym wyrosła kazuistyka średniowieczna, stanowią kanony pokutne. Jako podręczniki dla spowiedników powstał cały szereg dzieł kazuistycznych, z których najwięcej znanem jest „Summa“ Rajmunda de Pennaforte (zm. 1275), zwana Summa Raimundiana, następnie Summa Astesana (1317), Summa Pisana (1338), Summa Pacifica (1470), Summa Rosella (1484), Summa Angelica błog. Franciszka Anioła Carleta, zwanego Angelus de Clavasio (zm. 1495), wreszcie Summa summarum, zwana także Silvestrina od autora Sylwestra Prieras (zm. 1523). Ożywioną działalność na polu kazuistyki rozwinął zakon jezuitów, wywołując namiętną krytykę ze strony jansenistów i protestantów. Luter spalił Summę Angelusa de Clavasio wraz z bullą papieską i dekretałami, co jednak nie przeszkodziło jego uczniom uprawiać kazuistykę na swój sposób. Wpływ nowożytnej etyki racjonalistycznej wyparł kazuistykę z doktryny protestanckiej, w której nie znajduje zastosowania, ponieważ u protestantów nie istnieje spowiedź indywidualna.

 Kempis, ob. Tomasz à Kempis.

 Kenotyzm (z greck. ekénose, znaczy „wyniszczył samego siebie“), teorja