z Krymu, jak mogli żałować na to przedsięwzięcie choćby znacznej ofiary pieniężnej, aby spokój i dobrobyt tym złotopszennym krainom i bezpieczeństwo obywatelom rzpltej całej zapewnić. Król w stylu Batorego byłby może dał inicyatywę, obmyślił sposoby i środki i dopilnował ich wykonania; ale powolny, rządzący, a raczej spychający z dnia na dzień sprawy, Zygmunt, zadaniu temu nie dorósł, a „króliki“ wołali z kciem Zbarazkim na sejm i na króla: „trzebaby dać panom posłom potestatem, aby się z senatem znieśli i aby, co najbardziej expediret reipublicae uczynili“, ale ani żadnego konkretnego wniosku nie postawili, ani się do ofiar poczuwali, zasłaniając się tem, że utrzymują nadworną milicyę. Więc po dawnemu wysadzano komisye królewskie na „kozacką swawolę“, a gdy te rozzuchwalały ją tylko, vi agere otwartą wojną ją poskramiano. Udawało się to do czasu, aż na czele swywolnych kup stanął równie przebiegły jak dzielny szlachcic-kozak Chmielnicki.
To samo niedołęstwo i kunktatorstwo króla, to samo sknerstwo i krótkowidzenie sejmów, które zmarnieć dozwoliło owocom wojny moskiewskiej, wyróść pod bokiem potędze kozackiej, stało się przyczyną wojny szwedzkiej i utraty całych niemal Infiant.
Niesłychanie to dla króla delikatna sprawa, ta wojna szwedzka. Od wieków w znośnej zgodzie z sąsiednią Szwecyą zostawała Polska aż do wstąpienia na tron Zygmunta III. Inflanty odzyskał Batory na Moskwie, kilkanaście tylko zameczków drogą układów odebrał od Szwecyi. Z Zygmuntem rozpoczynają się zatargi Polski z Szwecyą, a od śmierci jego ojca Jana III. otwarta nieprzyjaźń. Spór familijny o tron szwedzki ze stryjem Karolem sudermańskim przenosi Zygmunt na teren narodowy, walkę dynastyczną zamienia w walkę dwóch przyjaznych dotąd narodów, wikła Polskę w wojnę, która właściwie tylko jemu przynieść może korzyści.
Więc i prosta uczciwość i honor króla wymagał, ażeby dla tej wojny zainteresował sejmy i hetmanów i wojsko, a pro-
