nach krów ani słychać) i przy elektrycznem oświetleniu. W sąsiednim budynku maszyny i narzędzia rolnicze, więc kieratowa młocarnia, sieczkarnia, szarpacz do buraków, młynki i wialnie, młyn własnej konstrukcyi i t. d. i t. d. I od Annasza do Kaifasza wędrowaliśmy, wsłuchując się, co ten włościanin mówi, jak się zachowuje względem swoich, którzy nam towarzyszyli w tych wycieczkach, a wszyscy… kontrolowani przez żandarma (który jak duch Banka zjawił się rychło na „kole”), obawiającego się zapewne o „Wielkopolską agitacyę”. O ile podniosłe było widzieć ten dorodny kujawski lud, o tyle bolesną kontrola!… Nam wolno pracować bezkarnie… my nie jesteśmy w ten sposób kontrolowani, ale czy dosyć umiejętnie pracujemy? Między innymi było z nami we wsi Prezes Rady nadzorczej Banku ludowego z Inowrocławia ks. Prałat Laubitz; trzeba było słyszeć, co mówił i jak mówił, i widzieć ten stosunek ludu do swoich braci po pługu, i do tego przezacnego dzielnego duchownego, bo tego pióro moje nie zdoła opisać.
Że nie wszystkie wsie, i nie wszyscy włościanie są tacy, jakich w Szymborzu poznaliśmy, przypuszczamy, ale, że lud tamtejszy wogóle jest sprawny w robotach i bardzo wyszkolony, to przyznają Niemcy. Oto p. Kohnert-Czyste, dzierżawca Oporowka, Czystego i Jaksie (obszar 1.400 ha) prowadzi bardzo intenzywne gospodarstwo z wyłączną pomocą włościan Polaków. Kilku z nich, ze zwykłych robotników doszło do włódarstwa (Vogt) i jak się p. Kohnert wyraża, wychodzi z nimi celująco (vorzüglich) a dodajmy do tego jeszcze jeden ważny szczegół, że p. Kohnert tylko pół roku w majątku przebywa[1] i innych urzędników gospodarskich nie posiada.
Wracając do gospodarstw, chcę zaznaczyć, że wszystkich, nie tylko rachują, ale i umieją rachować. Nic się w gospodarstwie nie zmienia bez szczegółowego obmyślenia planu i bez rachunku. To wskazuje najlepiej, że gospodarstwo w Księstwie jest uprzemysłowione, boć niezaprzeczenie konieczną jest oględność przy urochomianiu tak wysokich wkładów.
Ciekawe to typy gospodarstw — odmienne od naszych —
- ↑ Zob. Dr. I. Hangen-Landau Landwirtsch. Gesellschaftsreise durch Posen und Westpreussen. Berlin 1909.
