Strona:Władysław Łebiński - Kółka rolniczo-włościańskie.pdf/16

dy nowa kreacya napoleońska nad Wisłą zagroziła Prusom, że przejmując ryczałtem nowe formy i instytucye francuskie, oskrzydli i ubiegnie je w opinii ze wschodu, jak się to równocześnie stało z zachodu w Królestwie Westfalskiém.
 Obawa jednak była płonną. Edyktu pruskiego, choć noszącego na sobie wszelkie cechy pośpiechu, nie przewyższyła jednak potém konstytucya nadwiślańskiego księztwa. I ona tak samo tylko w ogólnych wyrazach orzekła: znosi się niewola, wszyscy obywatele równi są w obliczu prawa. Zaraz potém (21 grudnia 1807) wydany dekret królewski, tak samo ogólnikowy tylko przyniósł włościanom zupełną wolność opuszczania gleby a w razie sporu odesłał ich na drogę prawną, która dawniéj nie była dla nich dostępną. „Tym sposobem nadana wolność chłopom, którzy nie mieli żadnego pojęcia o tém, na czém wolność obywatelska zależy, zamieniła tysiące pracowitych, do roli i siedzib swoich przywiązanych rolników, w włóczęgów i tułaczy, których próżniactwo i nędza na drogę występku wiodły. Tym to sposobem, owa tyle upragniona wolność chłopów, stała się źródłem ich ubóstwa i demoralizacyi.”
 Sąd ten (Skarbka) jednakże nie zupełnie jest sprawiedliwy. Nie wolność była przyczyną téj demoralizacyi, tylko ogólne stosunki efemerycznego księstwa, którego rząd, w owéj epoce ciągłych przewrotów europejskich, nie znalazł dosyć spokoju, żeby rozpoczęte dzieło usamowolnienia rozwijać i przeprowadzić tak organicznie jak to w czasie długoletniego pokoju uskuteczniono w Prusach.
 W Prusiech już w r. 1811 (14 wrześ.) wyszedł był ów głośny edykt dla kultury krajowéj, który się stał następnie podstawą całego prawodawstwa agraryjnego pruskiego, podstawą usamowolnienia, uwłaszczenia i separacyi gruntów. Prawie na pewno przypuszczać można, że opisane co tylko w agraryjnych stosunkach księstwa Warszawskiego zamieszanie, wynikłe z nieściłości prawa, zamieszanie o którém rząd pruski mógł mieć najlepsze relacye od pozostałych w księstwie byłych urzędników pruskich, wpłynęło tu właśnie na przyśpieszenie stanowczego edyktu. Jednakże i ten edykt orzekł tylko w pełnéj formie uwłaszczenie tj. nadanie wolnéj własności nieruchoméj poddanym rolnikom, ale zniesienie serwitutów i separacyą pozostawił wolnemu działaniu osobno wydać się mających praw i organicznych instytucyj.
 Gdy następnie po zawarciu pokoju wiedeńskiego, znaczna część Wielkopolski i Prus królewskich znów się dostała pod panowanie pruskie, a konkurencya na polu praw humanitarnych z sąsiadem wschodnim przestała wywierać nacisk moralny, rząd pruski nie śpie-