szył się już zbytnio z zastosowaniem nowego prawodawstwa swego agraryjnego do W. ks. Poznańskiego i innych krain zabranych.
Okupacya nastąpiła w maju r. 1815 a wydane w Prusach w r. 1817 (20 czerwca) rozporządzenie o organizacyi i porządku pracy instytucyj regulujących, czyli tn. Komisyi generalnych, nie odnosi się jeszcze do nowonabytych krajów. Dopiero 8 kwietnia r. 1823 wydano prawo[1] organizujące takąż komisyą dla W. ks. Poznańskiego, okręgu miasta Torunia i Gdańska.
Komisya ta pracowała odtąd nieprzerwanie i ukończyła regulacyą dopiéro w r. 1845[2].
Umyślnie podałem cały szereg prawodawczych faktów, żeby wykazać: ile to czasu potrzebowało potężne państwo, żeby się załatwić w sposób normalny z elementarnemi podstawami uwłaszczonego stanu włościańskiego. Nie można się zatém dziwić, jeśli społeczeństwo, w najniekorzystniejszych warunkach się znajdujące, drugie tyle potrzebowało czasu, żeby z uwłaszczonego chłopa zrobić oświeconego, światłego włościanina.
Wspomnieliśmy już, że położenie uwłaszczonego kmiecia polskiego było arcy-smutne. Kraziewicz, ów patron ludu, którego późniéj poznamy, powiedział na sejmiku toruńskim r. 1868: „uwłaszczenie i seperacya przyczyniły się najniewątpliwiéj do wzrostu i wzmoc-
- ↑ Zwłoka spowodowaną była głównie tém, że rząd pruski w nowonabytych krajach przedewszystkiem pragnął zatrzéć wszelkie ślady prawodawstwa francuzkiego i instytucyj z czasów ks. Warszawskiego. W tym celu rozkaz gabinetowy z 20 czerwca 1816 rozporządził przetłumaczenie praw pruskich na język polski a patent z 29 listopada r. 1816 orzekł następnie, że ogólny Landrecht pruski od daty patentu obowiązuje w W. ks. Poznańskiém. Patent ten nie zapomina wprawdzie o sprawie uregulowania stosunków włościańskich, ale zamiast pospieszać, zastrzega sobie tylko na późniéj objaśnienie edyktu z 14 września r. 1811 odnośnie do stosunków W. ks. Pozn. Rozporządzenie z 9 lutego r. 1817 zaprowadziło tamże pruską ordynacyą sądową, patent z 23 kwiet. r. 1818 takąż ordynacyą hipoteczną. Zdaje się, że zwłoka regulacyi stosunków włościańskich, naprowadziła wielu dziedziców na myśl wyzyskania jéj na korzyść swą. Pod ladajakim pozorem spędzali włościan z gruntów, żeby tém mniéj stracić obszaru, skoro chwila seperacyi nadejdzie. W ten sposób bowiem chyba tłómaczy się rozkaz gabinetowy z d 6 maja r. 1818, który właścicielom zakazuje spędzać z gruntów włościan za prostem wypowiedzeniem miejsca. Jeśli rozkaz ten wydany był widocznie zarówno w interesie państwa i włościan, to z drugiéj strony i interes właścicieli doznał poparcia ze strony rządu, bo nie czekając seperacyi, wydał król rozkaz gabinetowy z 15 i 27 grudnia 1821, ustanawiający (stare) ziemstwo kredytowe dla W. ks. Pozn.
- ↑ Jako ostateczne ukończenie regulacyi uważać można dopiero założenie banków rentowych wedle prawa z 2 marca r. 1850.
