Strona:William James - Pragmatyzm plus Dylemat determinizmu.pdf/75

bie. Zacznę od niego jednocześnie z uderzeniem zegara, zwiastujące następujący wykład. W chwili obecnej wolę wrócić cokolwiek do tego, com już powiedział.
 Jeśli ktokolwiek z Was tu obecnych należy do filozofów zawodowych, a wiem, że niektórzy są takimi, niezawodnie by odczuć musiał moje przemówienie dotychczasowe, jako surowe nie do darowania, prawie nie do uwierzenia. Umysły miękkie i umysły twarde, co za barbarzyńska rozjemczość! I wogóle, gdy filozofia cała utworzona jest z delikatnych intelektualności, subtelności i skrupułów, gdy w granicach swoich dopuszcza wszelkie połączenia i przejścia, co za durowa karykatura i redukcya rzeczy najwyższych do najniższych, owo przedstawienie jej, jako pola brutalnej walki dwóch wrogich sobie temperamentów. Co za dziecinnie powierzchowny pogląd i znowuż jak niedorzecznem jest traktować jako zbrodnię abstrakcyjność systematów racyonalistycznych i potępiać je za to, że przedstawiają się jako sanktuarya i miejsce ucieczki, raczej niż jako dalszy ciąg świata faktów! Czyliż nie są wszystkie teorye lekarstwami i miejscami ucieczki? A jeśli filozofia ma być religijną, jak może ona być czemś innem, jak tylko miejscem ucieczki od brutalnej powierzchni rzeczywistości? Co może uczynić lepszego, jak wznieść nas ponad nasze zwierzęce zmysły i wskazać szlachetniejszy dom dla umysłów naszych w owem wielkiem rusztowaniu zasad idealnych, na którem spoczywa wszelka rzeczywistość, a które odgaduje rozum? Jak zasady i poglądy ogólne mogą być czemś innem, jak tylko zarysem abstrakcyjnym? Czy katedra kolońska wybudowana została bez planu nakreślonego przez architekta na papierze? Czy wytworność sama w sobie jest rzeczą odrażającą? Czy konkretna surowość jest jedyną rzeczą prawdziwą?
 Proszę mi wierzyć, iż odczuwam całą siłę oskarżenia. Obraz, który nakreśliłem jest rzeczywiście potwornie uproszczony i surowy. Lecz, podobnie jak i każda abstrakcya, okaże się użytecznym. Jeśli filozofie mogą abstrakcyjnie