Encyklopedia Muzyczna PWM/Fitelberg Grzegorz
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedia Muzyczna PWM |
| Wydawca | Polskie Wydawnictwo Muzyczna |
| Data wyd. | 1979-2012 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Fitelberg
1. Grzegorz, *18 X 1879 Dźwińsk (obec. Dyneburg, Łot. SRR), wg zachowanego życiorysu i aktu zgonu *1874 Warszawa (?), †10 VI 1953 Katowice, pol. dyrygent, kompozytor i skrzypek. Był synem muzyka wojsk. Hozjasza F. W l. 1891—96 odbył studia w Instytucie Muz. w Warszawie pod kier. S. Barcewicza (skrz.) i Z. Noskowskiego (komp.). 1896 został skrzypkiem ork. Teatru Wielkiego w Warszawie, a od 1901 był ponadto koncertm. (w 2. grupie skrz.) Filharmonii Warsz. Wówczas zwrócił na siebie uwagę jako kompoz.: 1898 zdobył I nagr. na konkursie im. I. Paderewskiego w Lipsku za Sonatę a-moll na skrz. i fort., 1901 analog. sukces przyniosło mu na konkursie hr. M. Zamoyskiego w Warszawie Trio f-moll na skrz., wioloncz. i fort. W sezonie 1904/05 debiutował w Filharmonii Warsz. jako dyrygent. Dalsza działalność artyst. F. rozwijała się pod znakiem znajomości (od 1901), a nast. przyjaźni i współpracy z K. Szymanowskim. 1905 współorganizował z nim i prowadził Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich. 1906 dyrygował pierwszymi koncertami Młodej Polski, w Warszawie (6 II) i Berlinie (30 III), na których — obok utworów Szymanowskiego, Karłowicza, Różyckiego i Szeluty — wykonał własny poemat symf. Pieśń o sokole. 1906/07 wystąpił kilkakrotnie w fìlh. w Berlinie, dyrygując poematami symf. R. Straussa, a w nast. sezonie prowadził pol. prawykonanie Salome tego kompoz. w Teatrze Wielkim w Warszawie. 1908—11 stał na czele Filharmonii Warsz., występując zarazem gościnnie w Berlinie, Lipsku, Dreźnie i Wiedniu. Latem 1910 prowadził ork. w Majorenhofie k. Rygi, gdzie 12 IX wykonał próbnie cz. 1 nie ukończonej jeszcze II Symfonii Szymanowskiego; w całości utwór ten (jemu dedykowany) przedstawił 7 IV 1911 w Filharmonii Warsz. W l. 1912—13 był dyryg. Hofoper w Wiedniu; występował tu także z ork. Konzertverein, z którą 25 i 26 IV 1912 gościł w Krakowie. 1913 powrócił na krótko do Warszawy, a nast. na zaproszenie S. Kusewickiego udał się do Rosji. 1914—19 działał w Piotrogrodzie: 19 XI 1914 dyrygował koncertem muzyki pol. (Moniuszko, F., Karłowicz, Szymanowski), nast. prowadził ork. teatru Muzykalnaja Drama oraz ork. Teatru Maryjskiego i Michajłowskiego. Od 1917 dyrygował również Orkiestrą Państw., a po wyjeździe Kusewickiego (1920) stanął na jej czele. 1920/21 był dyryg. Teatru Wielkiego w Moskwie. 1921 — po krótkim pobycie w kraju — objął stanowisko dyryg. Baletów Rosyjskich S. Diagilewa. Współpracował z tym zespołem do 1924, dyrygując na zmianę z E. Ansermetem i E. Goossensem m.in. w Paryżu, Londynie, Monte Carlo i Brukseli; 3 VI 1922 dyrygował prawykonaniem Mawry Strawińskiego w paryskiej Operze. 1924—34 kierował Filharmonią Warsz. oraz współpracował z Teatrem Wielkim w Warszawie; 1926—33 wystawił opery: Złoty kogucik Rimskiego-Korsakowa, Beatrix Cenci Różyckiego, Demon Rubinsteina, Faust Gounoda, Carmen Bizeta, Eugeniusz Oniegin Czajkowskiego, Cyganeria Pucciniego. Występował także za granicą, m.in. 1925 dał serię koncertów w Teatro Colón w Buenos Aires, 1929 wystawił opery Borodina, Musorgskiego i Rimskiego-Korsakowa w Opéra Privé de Paris, z którą odbył tournée po krajach Ameryki Łac. W l. 1934—39 zorganizował i prowadził Orkiestrę Symfoniczną PR w Warszawie. Oprócz stałych koncertów rad. występował z tym zespołem na koncertach publicznych w Warszawie i Krakowie (koncerty wawelskie w l. 1936—39), a także na Wystawie Światowej w Paryżu (1937), gdzie ork. zdobyła złoty medal. W listopadzie 1939 F. opuścił Warszawę i — w dram. okolicznościach, przez Wiedeń i Mediolan — udał się do Paryża. 1940 wystąpił tu kilkakrotnie oraz dał szereg koncertów w Bristolu (dla BBC), Londynie i Hadze na rzecz pol. ofiar wojny. W listopadzie 1940 wyjechał do Ameryki Pd.; 1940/41 był dyryg. w Teatro Colón w Buenos Aires. Lata 1942—45 spędził w USA, podejmując się różnych zajęć (instrumentowanie, dyrygowanie) i godząc się na artyst. kompromisy. „Dobre koncerty” — jak pisał 6 XI 1945 do S. Spiessa — miał jedynie w Montrealu, Toronto oraz w N. Jorku z W. Małcużyńskim i B. Hubermanem (Bach, Beethoven, Szymanowski). 1946 powrócił do Europy, gdzie rozwinął ożywioną działalność koncertową, zwł. w W. Brytanii, krajach niderl. i skandynawskich. W październiku 1946 w Krakowie poprowadził swój pierwszy koncert po powrocie do kraju (Epizod na maskaradzie Karłowicza, Koncert skrzypcowy Palestra, Harnasie Szymanowskiego). 1947 objął dyrekcję WOSPR w Katowicach. Z ork. tą występował również w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie oraz w Czechosłowacji (1948), Rumunii i na Węgrzech (1950). W ostatnich latach współpracował ze swoim następcą, J. Krenzem. F. zajmował się także dydaktyką: 1927—30 prowadził klasę dyryg. i ork. w konserw. w Warszawie, 1950/51 był prof. PWSM w Katowicach. Do jego uczniów należeli m.in. M. Mierzejewski, M. Neuteich, O. Straszyński oraz K. Stryja. F. był kawalerem wielu orderów: Krzyża Ofic. Polonia Restituta (1928), Złotego Krzyża Zasługi (1932), Komandorii z Gwiazdą Polonia Restituta (1947), Sztandaru Pracy I klasy (1950). Posiadał ponadto Krzyż Kawal. Legii Honorowej, Krzyż Komand. Corona Italia oraz odznaczenia gr., jugosł. i rum. W 1951 otrzymał Nagrodę Państw. I st. W Katowicach nazwano jego imieniem Radiowy Dom Muzyki oraz dwa konkursy — Ogólnopolski Konkurs Kompozytorski i Międzynarod. Konkurs Dyrygentów (od 1980). Do 1908 F. zajmował się intensywnie kompozycją, później poświęcił się pracy dyrygenckiej. Chociaż opinie o twórczości F. są podzielone (K. Wiłkomirski, W. Lutosławski), należy podkreślić, iż jego działalność w roli kompozytora Młodej Polski posiadała w swoim czasie niemałe znaczenie. Jeżeli w poemacie symf. Pieśń o sokole widziano tylko „wybornego znawcę orkiestry wzorującego się na dziełach R. Straussa”, to zalety konstrukcyjne II Symfonii („harmoniczne bogactwo”, kontrapunktyka, „świetna instrumentacja”) sprawiły, że zaliczano ją do „najbardziej interesujących utworów symfonicznych, jakie muzyka polska wydała kiedykolwiek” (A. Chybiński, „Museion” 1911). W późn. latach swoje wszechstronnie opanowane rzemiosło muz. wykorzystał F. przy oprac., instrumentacji bądź red. utworów Stefaniego, Elsnera, Kurpińskiego, Chopina, Moniuszki, Karłowicza (dokończył i zinstrumentował Epizod na maskaradzie) i Szymanowskiego.
Jako dyrygent F. położył ogromne zasługi dla pol. kultury muz. Już podczas swojej pierwszej kadencji w Filharmonii Warsz. (1908—11) wpłynął na zmianę przyzwyczajeń i gustów publiczności. Zainicjował koncerty symf. bez udziału solistów, a obok interesującego obiegowego repertuaru (Beethoven, Czajkowski, Bruckner, Mahler) wprowadził nowe kompozycje R. Straussa, Debussy’ego, Ravela, Rachmaninowa, Sibeliusa oraz utwory kompozytorów Młodej Polski. W okresie międzywojennym zapoznał słuchaczy warsz. z twórczością Roussela, Strawińskiego, Prokofiewa, Szostakowicza, Hindemitha, Honeggera, Milhauda i in. Przede wszystkim jednak poświęcił się popularyzowaniu współcz. muzyki pol. w kraju i za granicą (189 koncertów w l. 1906—53). Większość prawykonań utworów Szymanowskiego odbyła się pod jego dyr.; wprowadzał także na estradę utwory kompozytorów nast. generacji: Woytowicza, Palestra, Lutosławskiego, Bacewiczówny i in. „Wobec młodej muzyki polskiej — pisał W. Lutosławski — F. spełniał rolę prawdziwej instytucji propagandowej, bez której trudno byłoby twórcom w owym czasie rozwinąć swe talenty i zdobyć konieczne doświadczenia. Bez przesady stwierdzić można, że F. ma swój olbrzymi udział w polskim dorobku kompozytorskim tego czasu.”
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.