Encyklopedia Muzyczna PWM/Mielczewski Marcin
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedia Muzyczna PWM |
| Wydawca | Polskie Wydawnictwo Muzyczna |
| Data wyd. | 1979-2012 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Mielczewski Marcin, monogramista M.M., †między 8 a 30 IX 1651 Warszawa, pol. kompozytor i kapelmistrz. Nazwisko kompozytora występuje w przekazach źródłowych w wielu wersjach, m.in.: Mielcowski, Mielezewski, Milczewski, Mylczewski. Data i miejsce urodzenia nie są znane, daty sporządzenia i otwarcia testamentu pozwalają na przybliżone określenie daty śmierci; z testamentu (zag. podczas II wojny światowej, obec. znamy streszczenie dokonane przez H. Feichta) wiadomo, że pochodził z rodziny katolickiej. Wg H. Niniusa (Examen breve..., Braniewo 1647) M. był uczniem F. Liliusa. Pierwsza pewna data dot. kompozytora pochodzi z akt metrykalnych kościoła św. Jana w Warszawie z 18 XII 1632 (chrzest jego syna Stanisława), z których wynika, że co najmniej od 1632 M. był muzykiem król. Funkcja M. w kapeli Wazów nie jest znana; prawdopod. był instrumentalistą. A. Jarzębski wymienia go wśród najwybitn. kapelistów Władysława IV i podkreśla jego kwalifikacje kompozytorskie.
W 1644 lub 1645 M. został kapelm. Karola Ferdynanda Wazy, brata króla Władysława IV, bpa wrocławskiego i płockiego (pierwszy raz jako maestro di cappella Karola Ferdynanda wzmiankowany 10 I 1645 w księdze chrztów kościoła św. Jana w Warszawie). Biskup-królewicz miał jeden z najlepszych zespołów muz. w ówczesnej Rzeczypospolitej, złożony z wirtuozów wł. oraz muzyków pol., a jego kapelmistrzostwo było najbardziej prestiżowym stanowiskiem muz. zajmowanym przez Polaka. Funkcję tę M. pełnił do końca życia, nie zrywając kontaktów z dworem królewskim. Karol Ferdynand starał się mieć zawsze swoją kapelę do dyspozycji, toteż można przyjąć, że M. zmieniał na ogół miejsca pobytu wraz ze swym chlebodawcą. Rezydował więc gł. w Wyszkowie, Broku, Ujazdowie i Warszawie, a także odbywał dłuższe podróże, m.in. do Gdańska (1646) oraz do Nysy i Opola, gdzie prawdopod. spędził ok. połowę roku 1650.
M. był dwukrotnie żonaty, z pierwszą żoną Urszulą Manuszówną miał syna Stanisława i 3 córki: Elżbietę (ochrzcz. 21 VI 1633), Dorotę (ochrzcz. 3 I 1638) i Agnieszkę (ochrzcz. 10 I 1645); z drugą — Jadwigą Kołaczkówną jednego syna, Franciszka Sylwestra (ochrzcz. 31 XII 1649). Do 1648 był właścicielem folwarku w Ujazdowie, który sprzedał po śmierci pierwszej żony. Przez jakiś czas posiadał kamienicę w Warszawie przy ul. Mostowej, wniesioną w posagu przez drugą żonę, a pod koniec życia nabył połowę kamienicy zw. Ludwikowską przy Rynku Starego Miasta. Z łaski Karola Ferdynanda „dzierżył prawem dożywotnim” folwark Niemirów k. Wyszkowa. Cały swój dorobek kompoz. ofiarował mocą testamentu swemu „Najjaśniejszemu Panu i Dobrodziejowi Królewiczowi Jego Miłości”. Do naszych czasów nie dotrwał ani zbiór muzykaliów, ani wzmiankowany w ostatniej woli M. spis utworów. Zapewne z powodu przedwczesnej śmierci M. nie zdążył uzyskać obywatelstwa Starej Warszawy. Otrzymała je 1653 wdowa po nim, Jadwiga. W dokumencie dot. tej sprawy oraz w obecnie zag. pokwitowaniu spłaty długu (z 1649), a także w akcie fundacji bpa Jana Lipskiego dot. wykonywania mszy M. w kolegiacie w Łowiczu, przy nazwisku kompozytora umieszczono określenie „nobilis”, które nie oznacza, że M. był szlachcicem, ale świadczy o uznaniu, jakim się cieszył.
M. był najbardziej znanym w Europie kompozytorem pol. XVII w. Jego utwory znano w różnych ośrodkach niem., w Danii, Gdańsku, na Śląsku, Morawach i Słowacji, na Ukrainie, w Rosji i prawdopod. w Paryżu. Za życia kompozytora drukiem ukazał się jedynie jego kanon, opubl. przez M. Scacchiego w Xenia Apollinea, dod. nutowym do Cribrum musicum (Wenecja 1643). Kilka lat po śmierci M. w zbiorze „najsławniejszych włoskich i innych autorów” J. Havemanna (Erster Theil Geistlicher Concerten, Jena 1659) zamieszczony został jego sol. koncert kośc. Deus in nomine tuo. Na przykłady z twórczości M. powoływał się M. Dylecki w traktacie Gramatyka muzyczna (Wilno, ok. 1675). O jego komp. wspominał M. Schacht w traktacie Musicus Danicus (1687). O kompozycje M. zabiegali książęta niem. i patriarcha moskiewski Nikon.
Poza dwoma wymienionymi wszystkie in. utwory M. pozostały w rękopiśmiennych kopiach (na ogół nie datowanych, ale pochodzących w większości z 2. poł. XVII w.), które znajdują się obec. w bibl. i archiwach zagr. — w Berlinie (m.in. zbiór z dawnej Bibl. Miejskiej we Wrocławiu), Paryżu, Kromieryżu, Lewoczy i Wilnie, a także pol.: Gdańsk, Warszawa, Kraków (niektóre utw. znajdujące się w tych zbiorach przed II wojną świat. uważa się obec. za zag.; znane są one tylko z XX-wiecznych kopii lub fotografii). Na wielu z nich, zwł. w odpisach sporządzonych w XVII w. poza Polską, nazwisko kompozytora podano w różnych zniekształconych formach. Na przekazach, które powstały za życia M. lub niedługo po jego śmierci w ośrodkach, w których był dobrze znany, kopiści podawali często tylko inicjały imienia i nazwiska twórcy. Zachowane źródła pozwalają przypuszczać, że rozwiązanie monogramu M. M. jako Marcin Mielczewski uważano ok. połowy XVII w. za oczywiste w Gdańsku, Krakowie i Wrocławiu.
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.