Encyklopedia Muzyczna PWM/Palester Roman
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedia Muzyczna PWM |
| Wydawca | Polskie Wydawnictwo Muzyczna |
| Data wyd. | 1979-2012 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Palester Roman, *28 XII 1907 Śniatyn (Podole), †25 VIII 1989 Paryż, pol. kompozytor. Dzieciństwo spędził w Turce n. Stryjem. Mając 7 lat rozpoczął naukę gry na fort., którą kontynuował w Cieplicach (Czechy), gdzie 1915 przebywał wraz z matką. Od 1916 mieszkał w Zakopanem, od 1919 (po śmierci matki) wraz z ojcem w Krakowie, gdzie uczęszczał do gimn. i kształcił się w zakresie gry na fort. oraz teorii muzyki w Instytucie Muz. u K. Umlaufowej i Z. Przeorskiego; od 1921 przebywał we Lwowie, uczył się w VIII Gimnazjum im. króla Kazimierza Wielkiego oraz w Konserw. Polskiego Towarzystwa Muz. u M. Sołtysowej (fort.) oraz A. Sołtysa, F. Neuhausera i S. Niewiadomskiego (teoria). Z tego czasu pochodzą jego pierwsze próby kompoz. W 1925 podjął studia w zakresie hist. sztuki na UW; przyjęty równocześnie do klasy teorii muz. P. Rytla w Konserw. Warszawskim, po pół roku zrezygnował; studia muz. wznowił 1928 w klasie K. Sikorskiego, 1931 otrzymał dyplom z komp., przedstawiając jako pracę końcową Psalm V. W tym samym r. jego Muzyka symfoniczna została wykonana w Filh. Warszawskiej oraz na IX Festiwalu MTMW w Londynie. Szybko wszedł do grona młodych pol. kompozytorów życzliwie przyjmowanych przez skupioną wokół Szymanowskiego elitę świata muz. Prowadził ożywioną działalność w wielu zakresach życia muz. W l. 1931–34 (w okresie dyrekcji W. Horzycy) pracował na stanowisku kier. muzycznego Teatrów Miejskich we Lwowie i pisał ilustracje muz. do sztuk teatr. W Warszawie współpracował z L. Schillerem komponując muzykę do wystawianych przez niego w Teatrze Polskim dramatów; ogółem do wybuchu II wojny świat. opracował ok. 40 ilustracji muz. dla teatrów. Pisał również muzykę do pierwszych pol. filmów dźwiękowych, często wspólnie z M. Neuteichem (m.in. Dziewczęta z Nowolipek). Współpracował z PR przygotowując ilustracje muz. słuchowisk. Pełnił różne funkcje w stow. twórczych: 1932 był zastępcą członka, od 1933 członkiem zarządu Stow. Kompozytorów Pol., 1936 jego sekretarzem generalnym, 1938 zastępcą przewodn. Działał też w zarządzie pol. sekcji MTMW (1938–39 wiceprezes), w Radzie Nacz. Związku Artystów i Kompozytorów Scen. (ZAiKS) i w Radzie Muzycznej Tow. Szerzenia Sztuki Polskiej wśród Obcych. Publikował artykuły w „Kwartalniku Muzycznym”, „Muzyce” i „Muzyce Polskiej”. 1936 wyjechał na kilka miesięcy do Paryża, jednak w odróżnieniu od swoich polskich kolegów nie uzupełniał tam studiów muz.; do 1938 był członkiem Stow. Młodych Muzyków Polaków. 1939 (wraz z Barbarą Podoską) pełnił funkcję sekretarza XVII Festiwalu MTMW w Warszawie i Krakowie. W latach 30. utwory P. były grywane w kraju i za granicą, popularność zdobyły zwł.: Muzyka symfoniczna, Symfonia dziecięca, Mała uwertura, Taniec z Osmołody, wykonany m.in. w 1936 na XIV Festiwalu MTMW w Barcelonie, II Kwartet smyczkowy, Suita symfoniczna oraz balet Pieśń o ziemi.
Po wybuchu II wojny światowej P. początkowo przebywał w Warszawie i zarabiał na życie grając w lokalu „Gastronomia”. W V 1940 podczas obławy został aresztowany i osadzony w więzieniu na Pawiaku, skąd udało mu się wydostać po ponad 6 tygodniach. Ostrzeżony przez Z. Drzewieckiego, że gestapo interesuje się działalnością pol. sekcji MTMW, przebywał poza Warszawą, często u rodziny Przypkowskich w Jędrzejowie, gdzie mógł powrócić do pracy kompoz.; tam ukończył Koncert skrzypcowy oraz II Symfonię. Utwory kameralne P. były wykonywane w kawiarniach oraz na tajnych koncertach w domach prywatnych. Rękopis Sonaty na 2 skrz. i fort. został wysłany przez Biuro Informacji i Propagandy Komendy Gł. Armii Krajowej do Londynu i tam wydany techniką fotooffsetową pod kryptonimem „Modrzew” (obok utworów S. Wiechowicza, K. Regameya i R. Padlewskiego). W VI 1942 P. zawarł związek małżeński z Barbarą Podoską; w ciągu nast. lat przebywał u jej rodziny we dworze w Żerosławicach (woj. krakowskie). Ukończył wówczas rozpoczęty w Warszawie III Kwartet smyczkowy oraz Polonezy M.K. Ogińskiego — utwór zamówiony przez Edmunda Rudnickiego, kier. sekcji rad. w tajnym związku muzyków. Komponował też operę wg powieści W. Berenta Żywe kamienie (nie ukończ.) oraz przygotowywał ilustrację muz. (zaginiona) do Akropolis S. Wyspiańskiego, wielkiego misterium scen. planowanego przez L. Schillera na inaugurację pierwszego powojennego sezonu w Teatrze Polskim. W XI 1944 dwór w Żerosławicach został spalony w czasie pacyfikacji wsi, a jego mieszkańcy zatrzymani przez Niemców. Po uwolnieniu P. wyjechał wraz z żoną do Krakowa, a nast. do Zakopanego. Na krótko przed wejściem wojsk sowieckich był raz jeszcze aresztowany przez gestapo w Jaszczurówce. W czasie wojny stracił swoich bliskich: ojca i przyrodniego brata Krzysztofa, który zginął w powstaniu warszawskim; mieszkanie P. w Warszawie zostało spalone, a rękopisy wielu jego utworów zaginęły.
Po wojnie P. zamieszkał w Krakowie i brał czynny udział w organizacji życia muz. Był członkiem zarządu nowo powstałego Związku Zawodowego Muzyków; wszedł do Rady Wydawn. PWM; po reaktywowaniu konserw. w Krakowie mianowano go prorektorem i prof. klasy kompozycji; na 1. zjeździe ZKP został wybrany wiceprezesem Zarządu Gł. i prezesem Oddz. Krakowskiego; był też członkiem Komisji Programowej Szkolnictwa Muz. oraz członkiem Rady Teatralnej przy MKiS. Należał do grupy artystów „zasłużonych na polu kultury i sztuki”, którym Prezydium Rady Ministrów przyznało zaopatrzenie ze strony państwa. W tym okresie jego muzyka często rozbrzmiewała na estradach koncert. w Polsce i za granicą, m.in. 1945 na koncercie inauguracyjnym Filh. Krakowskiej wykonano Polonezy M.K. Ogińskiego, a na I Festiwalu Współczesnej Muzyki Polskiej w Krakowie — II Symfonię. 1946 Koncert skrzypcowy znalazł się w programie pierwszego powojennego Festiwalu MTMW w Londynie. W ciągu nast. lat utwory P. były grywane w Paryżu, Brukseli, Amsterdamie, Hadze, Kopenhadze, Royaumont k. Strasburga, w Wenecji i Pradze. 1947 jako jeden z 6 kompozytorów Europy i Ameryki Pd. otrzymał zamówienie nowojorskiej League of Composers na napisanie utworu kam. (powstała wówczas Mała serenada na fl., skrz. i altówkę). Dużą popularność zyskał jako autor muzyki do pierwszych powojennych filmów polskich: Zakazane piosenki, Ostatni etap i innych.
Na pocz. 1947 P. zrezygnował ze stanowiska prorektora PWSM i wyjechał wraz z żoną do Paryża. Nie zamierzał emigrować, pragnął jedynie skoncentrować się na pracy kompoz., przeciążony w kraju licznymi obowiązkami organizacyjnymi i zniechęcony panującą atmosferą; utrzymywał jednak stałe kontakty z pol. instytucjami muz. i przyjeżdżał do Polski, by współpracować przy realizacji filmów. Szybko zarysował się konflikt pomiędzy nim a pol. środowiskiem muz. i władzami, zwł. gdy 1948 odmówił udziału w Świat. Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. W VIII 1949 był natomiast obecny na Ogólnopol. Zjeździe Kompozytorów i Krytyków Muz. w Łagowie. 1950 władze państw. odmówiły P. pozwolenia na przekazywanie w dewizach tantiem z konta w ZAiKS-ie; na polecenie MKiS wycofano jego Koncert skrzypcowy z planu wydawn. PWM. W 1951 P. zdecydował się na emigrację; zrezygnował z członkostwa w ZAiKS-ie i zapisał się do Société des Auteurs, Compositeurs et Editeurs de Musique (SACEM) w Paryżu. W ślad za tym nastąpiło skreślenie go z listy członków ZKP i zakazano wykonań jego utworów; nazwisko P. zniknęło z publikacji i czołówek filmów, a egzemplarze wydanych utworów oddano na przemiał. W Paryżu P. znalazł się w b. trudnej sytuacji zawodowej i materialnej. 1952 rozpoczął pracę w nowo powstałej pol. sekcji Radia Wolna Europa w Monachium, obejmując kierownictwo działu kulturalnego. Prowadził cykle audycji poświęconych wydarzeniom kult. na Zachodzie, organizował na antenie dyskusje lit. na temat pol. książek, komentował życie muz. w kraju, polemizując (zwł. w l. 1952–56) z zasadami ówczesnej polityki kult. i założeniami estetyki socrealistycznej. Pomimo intensywnej pracy dziennikarza rad. nie zaniechał działalności twórczej. W l. 50. i 60. skomponował wiele nowych utworów, w których zaznaczyły się zmiany estetyki i stylu. Początkowo współpracował jeszcze z MTMW: 1948/49 był członkiem Prezydium; zasiadał w jury festiwali we Frankfurcie n. Menem (1951), Oslo (1953) i Sztokholmie (1956). Kiedy władze MTMW zażądały, by utwory na festiwale były zgłaszane za pośrednictwem sekcji krajowych, a 1957 została reaktywowana pol. sekcja, P. — posługujący się paszportem uchodźczym, a więc nie reprezentujący żadnego kraju — stracił kontakt z popierającym go dotąd środowiskiem międzynarod. Zmiany polit. w Polsce w 1956 spowodowały wprawdzie, że muzyka P. wróciła na estrady koncertowe w kraju (m.in. wykonano Requiem, kantatę Wisła, IV Symfonię), ale był to tylko krótki epizod i już po 1960 nazwisko P. ponownie zostało objęte zakazem cenzury.
W 1972, po przejściu na emeryturę, P. zamieszkał ponownie w Paryżu i poświęcił się wyłącznie pracy kompoz. W 1977 zapis cenzury w Polsce został uchylony, a utwory P. zaczęły się ponownie pojawiać w programach koncertowych (m.in. na Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. „Warszawska Jesień”) i radiowych. 1981 otrzymał zaproszenie od Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych i Nauk. do udziału w Kongresie Kultury Polskiej, jednak zrezygnował z przyjazdu. W tymże r. na Walnym Zjeździe ZKP anulowano decyzję z 1951 o skreśleniu P. z listy członków. Jesienią 1983 przyjechał do Krakowa na prawyk. Hymnus pro gratiarum actione (Te Deum) oraz koncert kompoz. pod dyr. S. Gałońskiego. W ostatnich latach życia porządkował swoje partytury, sporządzając niekiedy nowe wersje dawnych utworów. Zaczął też pisać wspomnienia (Słuch absolutny), nie zdołał jednak tej pracy doprowadzić do końca. Został pochowany 4 IX 1989 na Cmentarzu Polskim w Montmorency k. Paryża.
Otrzymał nast. nagrody i odznaczenia: 1932 II nagr. na konkursie Wielkopolskiego Związku Towarzystw Śpiewaczych w Poznaniu (za Psalm V); 1936 I nagr. na konkursie TWMP w Warszawie (za Wariacje na ork. kam.); 1937 złoty medal na Wystawie Świat. w Paryżu (za balet Pieśń o ziemi); 1946 nagrodę m. Krakowa; 1955 nagrodę muz. Polskich Oddziałów Wartowniczych przy Armii Amerykańskiej w Europie; 1962 I nagr. na konkursie wł. sekcji MTMW (za Śmierć Don Juana); 1965 nagr. fundacji im. A. Jurzykowskiego w N. Jorku; 1967 Złoty Krzyż Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (Londyn).
Członkostwa honorowe: 1983 ZKP; 1983 Tow. Muzyczne im. K. Szymanowskiego w Zakopanem; 1986 Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej (PTMW).
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.