Encyklopedia Muzyczna PWM/Scarlatti Domenico
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedia Muzyczna PWM |
| Wydawca | Polskie Wydawnictwo Muzyczna |
| Data wyd. | 1979-2012 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Scarlatti [skar~] Giuseppe Domenico, *26 X 1685 Neapol, †23 VII 1757 Madryt, wł. kompozytor. Był szóstym dzieckiem Alessandra S. i Antonii Anzalone, wychowywał się w rodzinie, z której pochodziło wielu muzyków. Kształcił się muz. pod kuratelą ojca, który wcześnie rozpoznał talent syna, 1701 zatrudnił go w Cappella Reale w Neapolu jako org. i kompozytora, a 1702 zabrał ze sobą w podróż do Florencji z wizytą do ks. Ferdynanda de’ Medici; z tego czasu pochodzą 3 kantaty, pierwsze zach. utwory S. W 1703 odbyły się w Neapolu premiery jego pierwszych oper: L'Ottavia restituita al trono oraz Il Giustino, 1704 tamże wystawiono jego oprac. opery L'Irene G.B. Pollarolego. Nie widząc perspektyw dla kariery artyst. syna w Neapolu i Rzymie Alessandro wysłał go do Wenecji, zaopatrując w list (z 30 V 1705), znany dokument, ilustrujący relację między mecenasem a muzykiem, zabiegającym o służbę na dworze. W Wenecji, będącej wówczas jednym z najważniejszych ośrodków muz. we Włoszech, S. poszerzał wiedzę muz., odbywając praktykę u F. Gaspariniego, maestro di coro w Ospedale della Pietà, który zapewne w tym czasie pracował nad L'armonico pratico al cembalo (1708), podręcznikiem realizacji b.c. Tamże S. zaprzyjaźnił się z Th. Roseingravem (również uczniem Gaspariniego) i prawdopod. poznał G. F. Händla; na życzenie kardynała Pietro Ottoboniego odbył się w Rzymie legendarny konkurs sprawności wirtuoz. obu młodych kompozytorów, zakończony znamiennym remisem: Händlowi przyznano priorytet w grze org., zaś S. w grze na klawes. Nie wiadomo kiedy S. opuścił Wenecję, ale 1709 działał już w Rzymie jako kapelm. na dworze królowej Marii Kazimiery, wdowy po Janie III Sobieskim, która w swoim Palazzo Zuccari założyła teatr; funkcję tę piastował do 1714, tzn. do wyjazdu królowej z Rzymu. Od 1714 S. pracował w Cappella Giulia w Watykanie, początkowo jako asystent ówczesnego kapelm. T. Baia, a po jego śmierci (22 XII 1715) jako maestro di cappella. Dzięki doskonałemu sprawowaniu tej zaszczytnej funkcji stał się znanym muzykiem, a kontakty z ambasadorem Portugalii w Rzymie utorowały mu drogę na dwór króla port. Jana V. Do Lizbony przybył 29 XI 1719 i objął funkcję mestre de capela; do jego obowiązków należało oprócz komponowania i pieczy nad kapelą kształcenie Marii Barbary, córki króla. Pomiędzy mistrzem a uczennicą zawiązała się więź, która zaważyła na dalszych losach S.; infantka uwielbiała muzykę, śpiewała, później nawet komponowała, doskonale grała na klawesynie. S. uczył także Don Antonia, młodszego brata króla, oraz C. Seixasa, kompozytora port. W latach służby na dworze Jana V S. kilkakrotnie odwiedzał Włochy, 1728 poślubił rzymiankę Marię Catalinę Gentili (1712-1739), z którą miał sześcioro dzieci, z drugą żoną Anastasią Maxarti Ximenes — czworo; wbrew tradycjom rodziny S. żadne z nich nie obrało zawodu muzyka.
Od ślubu (1729) Marii Barbary z następcą tronu hiszp. Ferdynandem, ks. Asturii, S. był związany do końca życia z dworem król. w Hiszpanii, najpierw Filipa V, a nast. Ferdynanda VI. Para książęca miała własny dwór i osobną siedzibę, ale podporządkowana w pełni niezrównoważonemu psychicznie Filipowi i jego apodyktycznej żonie Isabel (Elżbiecie) Farnese musiała im towarzyszyć w licznych ceremoniach i częstych podróżach. Początkowo S. przebywał w Sewilli, później w Madrycie, wiele jednak wraz ze świtą książęcą jeździł po kraju, zetknął się wówczas z hiszp. muzyką lud. i poznał muzykę git. Na dworze król. prym wodził sławny kastrat Farinelli, sprowadzony 1737 do Madrytu dla ratowania stanu psychicznego Filipa V; funkcję kapelm. sprawował wówczas organista J. de Nebra, S. jako klawesynista akompaniował Farinellemu, znalazł się na drugim planie. Nadal jednak pozostawał pod protekcją Marii Barbary, dzięki której Jan V nobilitował go 1738, nadając order rycerski. W tymże roku wydrukowano w Londynie zbiór 30 utworów S. pt. Essercizi per gravicembalo, zaopatrzony w obszerną, hołdowniczą dedykację dla Jana V i kontrastującą z nią krótką, lapidarną przedmowę do „czytelników”. Rok później Roseingrave opublikował w Londynie poszerz. wydanie Essercizi, a w latach 40. i 50. pojawiły się wydania utworów klawes. S. w Paryżu, Wenecji, Parmie, wzbudzając podziw lub dezaprobatę, zaczęły krążyć odpisy jego utworów — Domenico S. stał się znany. Pod rządami (od 1746) „melomanów” Ferdynanda VI i Marii Barbary muzyka zajęła uprzywilejowaną pozycję na dworze, nadal panował faworyt króla Farinelli, natomiast na życzenie królowej w l. 1752-57 skopiowano 13 t. utworów klawes. S., którego w tychże latach odwiedzał A. Soler. Z 1756 lub 1757 pochodzi Salve Regina, z adnotacją „Ultima delle sue composizioni, fatta in Madrid poco prima di morire”.
Wobec braku dokumentacji źródłowej (zwł. autografów), zniszczonej wskutek kataklizmów (1734 spłonęła cała bibl. kapeli król. w Madrycie, 1755 miało miejsce ogromne trzęsienie ziemi w Lizbonie) historycy odtwarzają życie kompozytora na podstawie źródeł pośrednich. Upłynęło ono w bliskich terytorialnie lecz odmiennych kulturowo środowiskach; we Włoszech panowała twórcza rywalizacja artystów inspirowanych poczynaniami arystokracji świeckiej i duchownej, w Hiszpanii górował splendor i rygor, otaczający despotycznych władców ogarniętych dewocją. S. pełnił funkcję służebną, ale żył we własnym świecie czysto muz., w barwnym świecie dźwięków klawesynu.
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.