Encyklopedia Muzyczna PWM/Wieniawski Henryk
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedia Muzyczna PWM |
| Wydawca | Polskie Wydawnictwo Muzyczna |
| Data wyd. | 1979-2012 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Wieniawski Henryk, *10 VII 1835 Lublin, †31 III 1880 Moskwa, pol. skrzypek i kompozytor. Początkowo gry na skrz. uczył się u S. Serwaczyńskiego i J. Hornziela w Lublinie. 1843 wyjechał do Paryża, aby studiować w konserw. pod kier. L.J. Massarta. 1846 uzyskał Premier Prix jako najmłodszy laureat w klasie skrzypiec. 30 I 1848 zadebiutował jako wirtuoz w Sali Saxa; akompaniował jego wuj E. Wolff. Wkrótce potem wyjechał na koncerty do Petersburga, występował na dworze carskim i w salonach arystokracji. Spotkał tam H. Vieuxtempsa, który wyrażał się z najwyższym uznaniem o jego grze. Występował też w miastach nadbałtyckich (Helsinki, Tallin, Dorpat, Ryga, Mitawa) i w Wilnie, gdzie spotkał się z S. Moniuszką. 1849 dał się poznać w Niemczech (m.in. Hamburg, Berlin, Lipsk, Weimar). W Dreźnie był gościem K. Lipińskiego, z którym grywał na wieczorach kam. Po powrocie do Paryża W. odbył roczny kurs harm. w klasie H. Colleta, uzyskując gł. wyróżnienie w VI 1850.
Wkrótce zaczął występować ze swoim bratem Józefem, który także studiował w konserw. paryskim. Ich koncerty spotkały się z przychylną opinią krytyków, m.in. H. Berlioza i H.L. Blancharda. Na pocz. 1851 bracia Wieniawscy wyruszyli w wielkie tournée po Rosji, które poprzedzili występami w Warszawie i Lublinie. Odwiedzili wiele ros. miast (m.in. Petersburg, Twer, Moskwa, Odessa, Krzemieńczuk, Połtawa, Charków, Kursk, Woroneż, Tambów, Symbirsk, Kazań), dając prawie 200 koncertów. 1853–54 występowali w Niemczech, podróżując od Monachium po Kilonię, od Frankfurtu n. Menem po Berlin. Grali w prestiżowych salach, m.in. w Gewandhausie w Lipsku i teatrze król. w Berlinie (Henryk został wtedy odznaczony przez króla Prus złotym medalem „za zasługi dla sztuki”), a także w mniejszych ośrodkach i uzdrowiskach (Ems, Wiesbaden, Kreuznach, Baden-Baden). W Weimarze spotkali się z F. Lisztem, który zwrócił uwagę na talent Józefa. Szczeg. gorąco przyjęto ich w Bawarii (m.in. Norymberga, Ansach, Würzburg, Augsburg). Ogółem dali w Niemczech 122 koncerty. Henryk nawiązał też kontakty z wydawcami (m.in. Kistner, Hofmeister, Senff), którzy przyjęli do druku jego kompozycje. W trakcie niem. tournée zawitali też do Poznania, gdzie wystąpili w Teatrze Miejskim i Sali Bazaru. Ostatnim etapem ich wspólnej podróży były koncerty w Brukseli 1855. Później kontynuowali karierę samodzielnie, spotykając się tylko sporadycznie na estradach koncertowych.
W 1856 W. wyruszył w długie tournée po Holandii (m.in. Amsterdam, Lejda, Utrecht, Delft, Rotterdam, Dordrecht, Breda, Arnhem). W Hadze ukazały się szkice biogr. o nim, autorstwa A. Desfosseza, który nazwał go „drugim Paganinim”. Król Holandii odznaczył W. Krzyżem Kawal. Orderu Korony Dębowej. 1857 W. pojawił się na krótko w Polsce, występując w Krakowie, Lwowie, Poznaniu i Szczawnie Zdroju. Na początku 1858 powrócił do Holandii, w IV i V koncertował w Paryżu, a lato spędził w kurortach niemieckich. W jesieni 1858 przybył do Londynu na zaproszenie dyrygenta L.A. Julliena. Wziął udział w serii koncertów w Lyceum Theatre, które stały się wydarzeniem sezonu. W. miał wtedy w repertuarze Karnawał wenecki i I palpiti N. Paganiniego, Fantazję „Otello” H. Ernsta, Koncert e-moll F. Mendelssohna, Sonatę Kreutzerowską L. van Beethovena oraz własne Souvenir de Moscou. Nast. wyruszył z Jullienem w trasę koncert. po W. Brytanii (m.in. Birmingham, Liverpool, Manchester, Leeds, Edynburg, Glasgow, Dover, Brighton). Pozostał w Londynie do VII 1859 i powrócił tam w sezonie jesiennym. Występował w Crystal Palace, St. James Hall, Drury Lane Theatre i na Philharmonic Concerts. Zasłynął też jako kameralista, zwł. na koncertach Beethoven Quartet Society, które cieszyły się ogromną popularnością. Jego partnerami w zespole byli H. Ernst, J. Joachim i A. Piatti. Grał ponadto na inauguracji nowego cyklu koncertów muzyki kam. p.n. Monday Popular Concerts. W IV 1859 poznał Izabelę Hampton, którą poślubił 8 VIII 1860 w Paryżu. Liczne podróże koncert. po Europie w latach 50. przyniosły W. sławę i uznanie. Zdobył czołową pozycję pośród skrzypków wirtuozów i dał się poznać jako kompozytor. Jego występy były przyjmowane entuzjastycznie przez publiczność, a krytycy nie szczędzili pochwał. Świadczą o tym liczne recenzje w „Revue et Gazette musicale de Paris”, „Signale für die Musikalische Welt”, „The Musical World” i „Le Guide Musical”.
W 1860 W. dostał stałą posadę na dworze carskim w Petersburgu. Został pierwszym solistą w ork. operowej, występował na koncertach dworskich i opiekował się kilkoma uczniami w szkole teatr. Kontrakt znacznie ograniczał jego karierę sol., dając mu prawo tylko do kilku występów rocznie. Wszystkie pozostałe — za wyjątkiem koncertów charytatywnych — wymagały specjalnego pozwolenia. Umowa gwarantowała jednak wielomiesięczne urlopy w okresie letnim, które W. wykorzystywał na podróże koncert. po Europie. W. aktywnie uczestniczył w życiu muz. Petersburga. Grywał często w zespołach kam., m.in. w kwartecie Ros. Towarzystwa Muz., którym kierował. Był też częstym gościem w salonach arystokracji, m.in. u hr. M. Wielhorskiego, ks. W. Odojewskiego i barona B. Fitinhofa-Schella, oraz na wieczorach kam. w domach zaprzyjaźnionych muzyków, zwł. An. Rubinsteina, K. Lewiego i K. Ladowa. Spotkania te gromadziły wiele znakomitości ze świata kultury i sztuki. 1862 W. został prof. klasy skrzypiec w nowo powstałym konserw. Była to inicjatywa An. Rubinsteina, który zaprosił do współpracy wielu wybitnych artystów, m.in. T. Leszetyckiego, K. Dawydowa, F. Homiliusa, A. Zabela i H. Nissen-Salomon. W. prowadził też klasę kwartetu, z którą przygotował pierwsze wyk. Kwartetu B-dur P. Czajkowskiego, ówczesnego studenta komp. W 1865 opuścili jego klasę pierwsi absolwenci — D. Panow, K. Puszyłow i W. Salin, którzy odegrali ważną rolę w życiu muz. W 1867 na skutek konfliktu z carską administracją An. Rubinstein podał się do dymisji, a wraz z nim W. i duża część grona pedag. Następcą W. został L. Auer.
Przyjęcie stałej posady w Petersburgu nie osłabiło pozycji W. w świecie muz. Lata 60. obfitowały w ważne wydarzenia artyst.: 1861 podróż do Londynu z N. Rubinsteinem; 1862 pierwsze wyk. II Koncertu op. 22 w Petersburgu (pod dyr. An. Rubinsteina); 1863 występy w Petersburgu i Moskwie (pod dyr. R. Wagnera) oraz na zachodzie Europy (m.in. Liège, Utrecht, Amsterdam, Kopenhaga, Sztokholm); 1864 ponownie występy w Londynie (koncerty z K. Dawydowem, A. Jaëllem i A. Piattim) oraz w niem. uzdrowiskach (Wiesbaden, Schlangenbad, Bad Homburg); 1865 podróż do krajów nadbałtyckich z A. Kleffelem i wizyta w Londynie (Cov. Gard., Promenade Concerts); 1866 koncert w Bukareszcie i występy kam. w Londynie (sukces Fantazji „Faust” op. 20); 1867 koncerty w Paryżu (Société des Concerts du Conservatoire, Théâtre Italien), tournée skand. (m.in. Sztokholm, Kopenhaga, Oslo), występy w Belgii (Bruksela, Ostenda); 1868–69 koncerty w Rosji (m.in. Woroneż, Charków, Odessa) i na dworze sułtana w Konstantynopolu; 1870 koncerty w Warszawie (Teatr Wielki), a nast. w Skandynawii (m.in. Kopenhaga, Göteborg, Sztokholm).
Łączenie działalności koncert. z obowiązkami na dworze carskim było coraz trudniejsze. Praca w teatrze nie dawała W. satysfakcji artyst. ani wystarczających dochodów. 1872 podał się do dymisji i wyjechał na tournée do Stanów Zjedn. wraz z An. Rubinsteinem. W. był drugim solistą w zespole, do którego należały także dwie śpiewaczki: L. Ormeny i L. Liebhart. Trasa prowadziła przez wsch. wybrzeże i środk. wschód aż do Nowego Orleanu. Artyści na krótko pojawili się też w Kanadzie (Montreal, Toronto, Hamilton). Podróżowali koleją, niekiedy specjalnym pociągiem. Mieli obowiązek zagrania 6 koncertów tygodniowo. Od IX 1872 do V 1873 dali 215 koncertów, odwiedzili 59 miast (m.in. N. Jork, Brooklyn, New Haven, Hartford, Springfield, Worcester, Providence, Boston, Portland, Albany, Troy, Utica, Syracuse, Rochester, Buffalo, Cleveland, Akron, Toledo, Detroit, Grand Rapids, Kalamazoo, Fort Wayne, Chicago, Milwaukee, Peoria, Bloomington, Indianapolis, Columbus, Cincinnati, Pittsburgh, Filadelfia, Baltimore, Waszyngton, Lexington, Louisville, St. Louis, Nashville, Memphis, Mobile, Nowy Orlean). Ich występy śledziła z uwagą amer. prasa, zarówno pisma specjalistyczne, jak i gazety codzienne, m.in. „Dwight's Journal of Music”, „Metronome”, „New York Musical Gazette”, „New York Tribune”, „Philadelphia Inquirer”. Po wyjeździe Rubinsteina W. pozostał na dłużej w Ameryce, występując m.in. w Kalifornii (San Francisco, Sacramento, San Jose). Powrócił do Europy na pocz. 1874. Otrzymał wówczas stałą posadę w konserw. w Brukseli. W XII 1874 został mianowany prof. klasy skrzypiec. Objął też klasę kwartetu, utworzoną specjalnie na jego prośbę. Na tym stanowisku pozostał do IX 1877. Jego uczniami byli m.in.: L. Lichtenberg, E. Heimendhal, I. Schnitzler, A. Senkrach i M. Gałkin. Prywatnie u W. kształcił się też E. Ysaÿe, który wysoko cenił jego wskazówki na temat techniki prawej ręki. W. był znaną postacią w środowisku muz. Brukseli. Zasłynął jako solista (Concerts Populaires, Concerts du Conservatoire, Palais Ducal) oraz kameralista (Cercle Artistique et Littéraire, Association des Artistes Musiciens, Grande Harmonie). Wraz z pianistą L. Brassinem zainicjował cykl wieczorów kam. L’Union Instrumentale, który na stałe wpisał się w muz. panoramę miasta. Występował też w Gandawie, Mons, Liège, Spa i Ostendzie. 1876 został uhonorowany orderem króla Leopolda za zasługi na rzecz konserw. Nadal dużo koncertował w Europie. Było to możliwe dzięki przychylności ówczesnego dyrektora F.A. Gevaerta, który udzielał mu zgody na wyjazdy. Jednakże nieobecności W. w konserw. były krytycznie komentowane przez prasę. Zarzucano mu też, że zaniedbuje belg. uczniów, a zajmuje się wyłącznie obcokrajowcami. Te ataki były gł. przyczyną odejścia W. z konserwatorium.
W latach 70. W. był często zapraszany do współpracy przez znanych wykonawców i prestiżowe instytucje koncert.: 1875 Londyn (Philharmonic Concerts, Promenade Concerts), Manchester (Gentlemen's Concerts) i Paryż (Concerts Populaires, Salle Erard, Salle Herz); 1876 ponownie Paryż (Société des Concerts du Conservatoire, Théâtre Italien) i Londyn (Crystal Palace), a także Wiedeń, Graz, Praga, Budapeszt (wraz z pianistą A. Grünfeldem); 1877 tournée po krajach skand. (w zespole: G. Bottesini, A. Jaëll, D. Artôt) oraz występy w Wiedniu i Niemczech z L. Brassinem; 1878 Londyn (Popular Concerts, Crystal Palace, Philharmonic Concerts), tournée po Niemczech z A. Jaëllem i koncerty na Wystawie Światowej w Paryżu.
W tym czasie W. zmagał się z coraz większymi problemami zdrowotnymi. Ataki reumatyzmu i duszności często uniemożliwiały mu granie. W czasie występu w Kroll'schen Königssaale w Berlinie 1878 zasłabł na scenie (koncert dokończył wtedy J. Joachim). Pomimo złego stanu zdrowia, wyruszył w kolejne tournée do Rosji. 1879 zagrał w Moskwie i Petersburgu, a także w in. miastach (m.in. Kijów, Charków, Saratów, Jałta, Odessa, Kiszyniów). W jesieni nastąpił gwałtowny atak choroby. W XII W. znalazł się w Szpitalu Maryjskim w Moskwie, a w II 1880 został przeniesiony do domu Nadieżdy von Meck, która udzieliła mu opieki. W. zmarł w Moskwie 31 III 1880. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 7 IV w Warszawie w kościele św. Krzyża. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.