Wikiźródła

Encyklopedia Muzyczna PWM/całość

< Encyklopedia Muzyczna PWM
<<< Dane tekstu >>>
Autor Elżbieta Dziębowska i inni
Tytuł Encyklopedia Muzyczna PWM
Wydawca Polskie Wydawnictwo Muzyczna
Data wyd. 1979-2012
Miejsce wyd. Kraków
Źródło Skany na Commons
Inne Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron

Astorga Emanuele Gioacchino Cesare Rincon d’, baron, *20 III 1680 Augusta (Sycylia), †ok. 1757 Madryt lub Lizbona, wł. kompozytor. Młodość spędził na Sycylii. 1698 wystawił w Palermo siłami amatorskimi operę La moglie nemica. Opuściwszy 1708 dom rodzinny, prowadził bardzo ruchliwy tryb życia, podróżując po Włoszech, a później po in. krajach Europy. Był w Rzymie (zaprzyjaźnił się tam z librecistą D. Lallim), w Genui (gdzie wystawił 1709 operę Dafne do libr. Lallego), nast. w Mantui i Wenecji. 1711 bawił zapewne w Barcelonie, 1712–14 na dworze ces. w Wiedniu, 1713 był krótko w Znojmie na Morawach, po czym wrócił na kilka lat do Palermo. Ok. 1723 przebywał w Lizbonie, gdzie 1726 wydał Cantate da camera, jedyny swój zbiór ogłoszony drukiem. Ostatnie lata życia spędził zapewne w Portugalii lub Hiszpanii.

Astriab Jan, *14 IX 1937 Smerekkowiec (k. Gorlic), pol. kompozytor i pedagog. 1963 ukończył studia kompoz. pod kier S.B. Poradowskiego w PWSM w Poznaniu. 1973–74 studiował komp. i instr. u W. Bensona oraz muzykę jazz. u R. Wrighta w Eastman School of Music w Rochester (N. Jork). Od 1963 wykłada w PWSM (obecnie Akad. Muz.) w Poznaniu, od 1989 jako prof. nadzwyczajny, od 1992 prof. zwyczajny. Trzykrotnie pełnił funkcję dziekana Wydz. Kompozycji, Dyryg. i Teorii Muz., 1987-90 był prorektorem, od 1993 kieruje zespołem badań nauk., a od 1996 Katedrą Komp. i Teorii Muz. Propaguje polską muzykę współcz., zaangażowany w pracach organizacyjnych i artyst. festiwali Poznańska Wiosna Muz. i Warsz. Jesień oraz koncertów kompoz. Laureat wielu nagród, m.in. na konkursach kompoz. ZKP i im. K. Szymanowskiego w Warszawie, nagr. MKiS I st. (1981), Nagr. Artystycznej m. Poznania (1984). W 1995 został odznaczony Krzyżem Kawal. Orderu Odrodzenia Polski.

Augustyn Rafał, *28 VIII 1951 Wrocław, pol. kompozytor, krytyk muz. i polonista. Studia kompoz. odbył w PWSM we Wrocławiu u R. Bukowskiego (1971–74) i w PWSM w Katowicach u H.M. Góreckiego (dyplom 1978). W l. 1969–74 studiował polonistykę na uniw. we Wrocławiu (doktorat 1982 — Zagadnienia pokrewieństw strukturalnych w twórczości artystycznej okresu modernizmu). Od 1973 pracownik Inst. Filologii Pol. tegoż uniw. W l. 1979–80 wykładowca języka pol. w State Univ. of New York w Stony Brook. Współpracownik „Ruchu Muzycznego“ i miesięcznika „Odra” oraz PR (m.in. cykl Nowa muzyka, nowa wrażliwość) i TVP (cykl Klasyk, nasz bliski). 1984–94 wraz z M. Pijarowskim kierował festiwalem Musica Polonica Nova we Wrocławiu. 1981–98 członek Komisji Programowej festiwalu Warsz. Jesień. Współzałożyciel Wydawnictwa Muz. „Brevis”. Sporadycznie występuje jako pianista.

Bacewicz Grażyna, zam. Biernacka, *5 II 1909 (nie 5 V 1913) Łódź, †17 I 1969 Warszawa, pol. kompozytorka i skrzypaczka. Początkowo kształciła się w zakresie gry na skrz. i fort. oraz teorii muz. w Konserwatorium Muz. H. Kijeńskiej-Dobkiewiczowej w Łodzi. Nast. studiowała w Państw. Konserwatorium Muz. w Warszawie (komp. u K. Sikorskiego, skrz. u J. Jarzębskiego, fort. u J. Turczyńskiego). 1932 uzyskała 2 dyplomy: z gry na skrz. i z komp. Studia uzupełniała w Paryżu pod kier. N. Boulanger (komp.) oraz A. Toureta i K. Flescha (skrz.). Wkrótce zaczęła odnosić sukcesy jako kompozytorka (pierwsze nagrody) i skrzypaczka (1935 pierwsze wyróżnienie na I Międzynarod. Konkursie Skrzypcowym im. H. Wieniawskiego). Występowała w Polsce i za granicą; przed II wojną świat. odbyła liczne podróże artyst. do Francji, Hiszpanii i krajów bałtyckich, po II wojnie do Belgii, Czechosłowacji, ZSRR, Rumunii, na Węgry i ponownie do Francji (1946 w Paryżu wykonała I Koncert skrzypcowy K. Szymanowskiego pod dyr. P. Kleckiego). Jej grę cechowały: nieskazitelnie czysta intonacja, precyzja rytmiczna oraz wyczucie formy utworu i jego stylu, niezawodna pamięć muzyczna, inteligencja i finezja interpretacji, a także łatwość techniczna. Wykonywała publicznie nie tylko swoje utwory skrz., ale niekiedy i fort. (m. in. II Sonatę). W latach 50-ych rzuciła karierę estradową i poświęciła się głównie komponowaniu. Zajmowała się także pedagogiką: 1934/35 i 1945/46 wykładała harm., kontrap. i solfeż oraz prowadziła klasę skrz. w konserw. w Łodzi, od 1966 aż do śmierci prowadziła klasę komp. w PWSM w Warszawie. Brała czynny udział w życiu organizacyjno-muzycznym, m. in. zasiadając w jury pol. i zagr. konkursów wykonawczych i kompozytorskich (Poznań, Paryż, Moskwa, Liège, Neapol, Budapeszt); od 1962 aż do śmierci pełniła też funkcję wiceprezesa ZKP. Odrębnym nurtem twórczości B. były prace lit.; pozostawiła kilka powieści i nowel w rękopisie, tomik opowiadań Znak szczególny (Wwa 1970, 21974), żart scen. Jerzyki albo nie jestem ptakiem (wyst. TV 26 XI 1968). B. uzyskała szereg wysokich nagród w kraju i za granicą. Za całokształt działalności otrzymała Nagrodę Muz. m. Warszawy (1949) oraz nagrodę ZKP (1960). Była laureatką Nagród Państw. III i II st. (1952, 1956). Została odznaczona Orderem Sztandaru Pracy II kl. (1949) i I kl. (1959), Krzyżem Kawal. (1953) i Krzyżem Komand. (1955) Orderu Odrodz. Polski i in.
Bach Johann Sebastian, *21 III 1685 Eisenach, †28 VII 1750 Lipsk, niem. kompozytor i organista. Pochodził z rodziny o starych tradycjach muz. (→ Bach, rodzina); był najmłodszy z 6 synów Johanna Ambrosiusa, muzyka miejskiego w Eisenach. Sam też założył liczną rodzinę: z pierwszą żoną, Marią Barbarą, miał 7 dzieci, z drugą, Anną Magdaleną — 13. Chrzty i pogrzeby dzieci, spośród których 10 zmarło w niemowlęctwie lub mając zaledwie kilka lat, przewijają się gęsto przez biografię kompozytora. W poszukiwaniu lepszych warunków życia J.S. przenosił się z miasta do miasta, co wyznaczało poszczególne etapy jego drogi muzycznej. I tak np. M. Bukofzer (Muzyka w epoce baroku) wyróżnia w twórczości B. pięć okresów, w tym trzy główne; Weimar — organista, Köthen — nauczyciel, Lipsk — kantor; podobnie postępują inni badacze. De facto J.S.B. przez całe życie grał na organach, już w Arnstadt zajmował się kształceniem chóru uczniowskiego, a w Weimarze podjął obowiązek regularnego pisania kantat, co stało się później — kiedy został kantorem przy kościele św. Tomasza w Lipsku — jego gł. zadaniem. Te trzy nurty działalności (organista, kantor, nauczyciel) uwarunkowały charakter twórczości B.: komponował on wyłącznie muzykę związaną z funkcją użytkową. W dziedzinie muzyki był właściwie samoukiem; gry na instrumentach klawiszowych i skrzypcach uczył się w domu rodzinnym, a później nieco u brata, Johanna Christopha (organisty w Ohrdruf), ale swoją technikę gry na organach samodzielnie doskonalił słuchając sławnych organistów: G. Böhma (Lüneburg), A. Reinkena (Hamburg), D. Buxtehudego (Lubeka), zaś sztukę kompozycji poznawał kopiując utwory mistrzów baroku. Miał poczucie swego talentu, toteż popadał w konflikty ze środowiskiem, a zwł. ze swymi zwierzchnikami (zatarg z radą miejską w Arnstadt, rozliczne spory z uniwersytetem, władzami miejskimi i kościelnymi w Lipsku, przewlekły konflikt z rektorem J. A. Ernestim). Dla swych współczesnych J.S.B. był tylko organistą, najemnym kantorem, samoukiem piszącym kompozycje na zamówienie — potomni ujrzeli w nim geniusza muzycznego.

Kronika życia i twórczości
Eisenach — Ohrdruf — Lüneburg
1685 21 III — w Eisenach urodził się Johann Sebastian Bach
1693–95 — nauka w szkole łacińskiej w Eisenach
1694 З V — pogrzeb matki, Elisabeth B. z d. Lämmerhirt
1695 20 II — pogrzeb ojca, Johanna Ambrosiusa B.
1695–1700 — pobyt u najstarszego brata, Johanna Christopha, w Ohrdruf; nauka w liceum
1700–02 — chórzysta Mettenchoru (małego zespołu wok. śpiewającego podczas nabożeństw porannych) przy kościele św. Michała w Lüneburgu
1702 — B. ubiega się o stanowisko organisty przy kościele św. Jakuba w Sangerhausen
Weimar — Arnstadt — Mühlhausen — Weimar
1703 III–IX — muzyk orkiestry kam. na dworze ks. Wilhelma Ernsta von Sachsen-Weimar
VII — ekspertyza organów w kościele Nowym w Arnstadt
9 VIII — powołanie na stanowisko organisty w kościele Nowym w Arnstadt
1704 — Capriccio B-dur sopra la lontananza del fratello dilettissimo
1705 X — podróż do Lubeki, kontakt z D. Buxtehudem
1706 21 II, 11 XI — przesłuchania w konsystorzu w Arnstadt w sprawie samowolnego przedłużenia pobytu w Lubece i niewypełniania obowiązków chórmistrza
1707 15 VI — objęcie stanowiska organisty przy kościele św. Błażeja w Mühlhausen
17 X — ślub z Marią Barbarą Bach w Dornheim
1708 4 II — wykonanie kantaty Gott ist mein König, napisanej z okazji wyboru rady miejskiej w Mühlhausen
21 II — przedłożenie radzie miejskiej w Mühlhausen projektu przebudowy organów w kościele św. Błażeja
25 VI — złożenie radzie miejskiej w Mühlhausen prośby o zwolnienie z pracy
VII — objęcie stanowiska organisty i kameralisty (Kammermusicus) kapeli dworskiej ks. Wilhelma Ernsta w Weimarze
29 XII — chrzest pierworodnej córki, Cathariny Dorothei
1709 30 X — z okazji poświęcenia nowych organów w Mühlhausen B. wykonał fantazję chorałową Ein feste Burg BWV 720
1710 22 XI — urodził się syn Wilhelm Friedemann
1713 14 XII — propozycja objęcia stanowiska organisty (po F.W. Zachowie) w kościele Panny Marii w Halle
1714 II — odmowa podjęcia pracy w Halle
2 III — mianowanie koncertmistrzem dworu weimarskiego
8 III — urodził się syn Carl Philipp Emanuel
1715 11 V — urodził się syn Johann Gottfried Bernhard
1716 23 II — wykonanie kantaty Was mir behagt, ist nur die muntre Jagd (tzw. Kantaty myśliwskiej)
28 IV–2 V — sprawdzenie nowych organów w kościele Panny Marii w Halle
— Passacaglia c-moll
31 VII — ekspertyza nowych organów w Erfurcie
Köthen
1717 5 VIII — powołanie na stanowisko kapelmistrza i dyrektora muzyki kam. na dworze ks. Leopolda von Anhalt-Köthen
IX — pobyt w Dreźnie, turniej organowy z J.L. Marchandem
6 XI–2 XII — uwięzienie przez ks. Wilhelma Ernsta (odwet za przeniesienie się B. do Köthen), zwolnienie z kapeli w Weimarze
17 XII — wydanie opinii o organach w kościele św. Pawła w Lipsku
1718 V–VI — pobyt w Karlowych Warach z ks. Leopoldem von Anhalt-Köthen
1719 X — w Halle B. daremnie usiłuje spotkać się z Händlem
1720 22 II — rozpoczęcie pracy nad Klavierbüchlein für Wilhelm Friedemann
V–VI — pobyt w Karlowych Warach z ks. Leopoldem
7 VII — pogrzeb żony Marii Barbary
XI — pobyt w Hamburgu, gdzie B. gra na organach w kościele św. Katarzyny, zyskując uznanie sędziwego J.A. Reinkena
1721 24 III — dedykowanie Six concerts avec plusieurs instruments margrabiemu Christianowi Ludwigowi Brandenburskiemu
3 XII — ślub z Anną Magdaleną Wilcken
1722 — Klavierbüchlein für Anna Magdalena Bach, z. 1
— Das wohltemperierte Klavier, cz. I
Lipsk
1723 7 II — w związku z zabiegami B. o stanowisko kantora (po śmierci J. Kuhnaua) przy kościele św. Tomasza w Lipsku wykonanie kantaty Jesus nahm zu sich die Zwölfe jako sprawdzianu jego umiejętności kompozytorskich
13 IV — zwolnienie ze służby na dworze książęcym w Köthen
22 IV — wybór J.S.B. na kantora przy kościele św. Tomasza
5 V — podpisanie rewersu określającego obowiązki kantora
13 V — podpisanie tzw. formuły umowy (Konkordienformel)
22 V — osiedlenie się w Lipsku
30 V — pierwsze wystąpienie B. jako kantora w Lipsku, wykonanie kantaty Die Elenden sollen essen
1 VI — uroczyste wprowadzenie B. do szkoły św. Tomasza
2 XI — sprawdzenie i poświęcenie organów w Störmthal, wykonanie kantaty Höchsterwünschtes Freudenfest
1724 25 VI — sprawdzenie i poświęcenie organów w Gerze
26 VI — urodził się syn Gottfried Heinrich
— Pasja według św. Jana, liczne kantaty kościelne
1725 23 II — wykonanie kantaty Entfliehet, verschwindet, entweichet, ihr Sorgen (tzw. Kantaty pasterskiej), skomponowanej z okazji urodzin ks. Christiana von Sachsen-Weissenfels
3 VIII — wykonanie kantaty Zerreisset, zersprenget, zertrümmert die Gruft (Der zufriedengestellte Äolus), napisanej na imieniny prof. uniwersytetu w Lipsku F.A. Müllera
19–21 IX — pobyt w Dreźnie, koncert organowy B. w kościele św. Zofii
— rozpoczęcie pracy nad 2. z. Klavierbüchlein für Anna Magdalena Bach
1726 5 IV — chrzest córki Elisabethy Julianny Friederiki
XI — pierwsze drukowane kompozycje (pojedyncze partity)
1727 17 X — w kościele św. Pawła w Lipsku wykonanie kantaty Lass, Fürstin, lass noch einen Strahl (Trauerode), skomponowanej na uroczystości żałobne po śmierci Christiany Eberhardyny, żony Augusta II Mocnego
1728 5 II — wykonanie kantaty Vergnügte Pleissenstadt (tzw. Kantaty weselnej)
10 X — chrzest córki Reginy Johanny
1729 II — pobyt na dworze książęcym w Weissenfels
23-24 III — uroczystości żałobne w Köthen z powodu śmierci ks. Leopolda, wykonanie kantaty Klagt, Kinder, klagt es aller Welt
15 IV — w kościele św. Tomasza w Lipsku wykonanie Pasji według św. Mateusza
VI — druga bezskuteczna próba spotkania się z Händlem w Halle
24 X — motet Der Geist hilft unser Schwachheit auf, napisany z powodu śmierci J.H. Ernestiego, rektora szkoły św. Tomasza
— B. obejmuje kierownictwo Collegium musicum, założonego przez G.Ph. Telemanna
1730 23 VIII — pismo dziękczynne B. do rady miejskiej w Lipsku, zawierające opis aktualnej sytuacji muz. oraz projekt reformy muzyki kościelnej
28 X — list (z elementami autobiograficznymi) do przyjaciela z lat młodości, G. Erdmanna, zamieszkałego w Gdańsku
1731 14 IX — koncert organowy w kościele św. Zofii w Dreźnie
— jako op. 1 ukazuje się drukiem (nakładem autora) I cz. Klavierübung
1732 21 VI — urodził się syn Johann Christoph Friedrich
21 IX — podróż do Kassel w celu dokonania ekspertyzy organów
1733 25 IV — śmierć córki Reginy Johanny
27 VII — w Dreźnie przekazanie królowi Augustowi III Kyrie i Gloria (późniejsze części Mszy h-moll)
5 IX — wykonanie kantaty Lasst uns sorgen, lasst uns wachen, napisanej na urodziny ks. Fryderyka Christiana Saskiego
8 XII — wykonanie kantaty Tönet, ihr Pauken, skomponowanej na urodziny Marii Józefy, żony Augusta III
1734 5 X — wykonanie kantaty Preise dein Glücke, gesegnetes Sachsen na rocznicę koronacji Augusta III
25 XII–6 I — wykonanie kolejnych części Weihnachtsoratorium
1735 pocz. roku — wydanie II cz. Klavierübung
VI — pobyt w Mühlhausen z synem Johannem Gottfriedem Bernhardem
5 IX — urodził się syn Johann Christian
1736 VIII — początek sporu z rektorem szkoły św. Tomasza, J.A. Ernestim
19 X — mianowanie nadwornym kompozytorem dworu saskiego
1 XII — koncert na organach Silbermanna w kościele Panny Marii w Dreźnie
— G.Ch. Schemelli wydaje Musikalisches Gesangbuch z chorałami opracowanymi przez B.
1737 18 X — list do Augusta III o pomoc w sporze z rektorem Ernestim
— przerwanie pracy z Collegium musicum
1738 24 V — list do J.F. Klemma w związku z zadłużeniami Johanna Gottfrieda Bernharda
1739 27 V — śmierć Johanna Gottfrieda Bernharda
IX — ekspertyza organów w Altenburgu
— wydanie III cz. Klavierübung
— ponowne objęcie kierownictwa Collegium musicum
1741 VIII — podróż do Berlina w celu odwiedzenia Carla Philippa Emanuela, nadwornego klawesynisty Fryderyka II
1742 22 II — chrzciny córki Reginy Susanny
30 VIII — wykonanie kantaty Mer hahn en neue Oberkeet (tzw. Kantaty chłopskiej)
1743 XII — ekspertyza organów w kościele św. Jana w Lipsku
1744 — Das wohltemperierte Klavier, cz. II
1746 24–28 IX — sprawdzenie wraz z G. Silbermannem organów w kościele św. Wacława w Naumburgu
1747 7 V — przyjazd do Poczdamu na zaproszenie Fryderyka II
8 V — koncert organowy w kościele garnizonowym w Poczdamie
VI — przyjęcie na członka Societät der musicalischen Wissenschaften, założonego w Lipsku przez L.Ch. Mizlera
IX — wydanie Musikalisches Opfer
1748 24 VII — B. poleca swojego ucznia J.Ch. Altnikola na stanowisko organisty w kościele św. Wacława w Naumburgu
1749 I — ślub córki Elisabethy Julianny Friederiki z J.Ch. Altnikolem
— Kunst der Fuge
1750 III—IV — dwukrotna operacja oczu
28 VII — śmierć Johanna Sebastiana Bacha


Baculewski Krzysztof, *26 XII 1950 Warszawa, pol. kompozytor. Studiował komp. u W. Rudzińskiego w PWSM w Warszawie (dyplom 1974), studia kompoz. uzupełniał 1975–76 w Paryżu u O. Messiaena. Studia w zakresie muzyki elektroakust. odbył w Groupe de Recherches Musicales (staż P. Schaeffera). 1977–80 prowadził zajęcia w Inst. Muzykologii UW. 1980 uzyskał stopień dra nauk humanistycznych na uniw. w Warszawie. Od 1973 współpracuje jako publicysta z „Ruchem Muzycznym”, ponadto z periodykami „Studio” oraz „Klasyka”. Od 1982 adiunkt na Wydziale Komp., Dyrygentury i Teorii Muzyki Akad. Muz. w Warszawie, od 1998 prof. Laureat nagród na konkursach kompoz., m.in.: 1985 — II nagr. i wyróżnienie (I nagr. nie przyznano) na Konkursie z okazji XXV-lecia festiwalu Poznańska Wiosna Muzyczna za Koncert na orkiestrę i II Kwartet smyczkowy, 1990 — I nagr. na Konkursie Oddziału Warszawskiego ZKP za Antitheton I.

Bagiński Zbigniew, *19 I 1949 Szczecin, pol. kompozytor. 1967–71 studiował komp. w PWSM w Warszawie u T. Paciorkiewicza. W 1989 objął klasę komp. w Akad. Muz. w Warszawie. Współpracuje z PWST w Warszawie, ponadto 1973—74 współpracował z Inst. Muzykologii KUL. Od 1989 jest sekretarzem generalnym ZKP. Laureat wielu konkursów kompoz., m.in. 1973 otrzymał wyróżnienie na Konkursie Młodych Kompozytorów za Wyprawy na drugą stronę, 1992 — III nagr. na międzynarod. konkursie kompoz. w Kijowie za Threnody, 1995 — I nagr. na konkursie z okazji 50-lecia ZKP za Małą symfonię elegijną.

Baird Tadeusz, *26 VII 1928 Grodzisk Mazowiecki, pol. kompozytor. Rozpoczął studia (komp.) w czasie okupacji u B. Woytowicza i K. Sikorskiego, 1947–51 kontynuował je w Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie u P. Rytla i P. Perkowskiego. Studiował również grę na fort. u T. Wituskiego i przez 3 lata muzykologię na UW. Jest laureatem wielu nagród krajowych i zagranicznych, m.in. Nagrody Państw. (1951, 1964, 1970), Nagrody MKiS (1962), Nagrody Muz. Miasta Kolonii (1963), dorocznej Nagrody ZKP (1966), Nagrody im. S. Kusewickiego (1968), Nagrody Fundacji im. A. Jurzykowskiego (N. Jork 1971). Trzykrotnie uzyskał I miejsce na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu (1959, 1963, 1966). Był jednym z inicjatorów i twórców odbywającego się od 1956 Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. „Warszawska Jesień”.

✓ Baird Tadeusz, *26 VII 1928 Grodzisk Mazowiecki, †2 IX 1981 Warszawa. Od 1974 wykładał komp. w PWSM w Warszawie (obec. Akademia Muz.), 1977 otrzymał tytuł prof. zwyczajnego i objął katedrę kompozycji. 1973–81 był przewodn. komisji kwalifikacyjnej ZKP, od 1976 przewodn. polskiej sekcji SIMC, od 1979 członkiem Akad. der Künste w Berlinie, 1981 został członkiem honor. ZKP. 1974 otrzymał nagr. im. A. Honeggera, honor. obywatelstwo Drezna, 1975 nagr. MKiS I st., 1979 nagr. Prezesa Rady Ministrów I st. oraz medal Komisji Edukacji Narodowej, 1981 odznaczony (pośm.) Orderem Sztandaru Pracy I klasy.
W twórczości B. ważne miejsce zajmowała muzyka teatr. i filmowa; skomponował muzykę do ponad 50 sztuk dram. (w reż. A. Bardiniego, L. René, J. Kulczyńskiego i in.) i ponad 20 filmów (w reż. A. Wajdy, E. i Cz. Petelskich, J. Rybkowskiego, A. Ścibora-Rylskiego i in.).
Postać B. i jego muzyka znalazła oddźwięk w twórczości filmowej. Filmy dokumentalne o kompozytorze nakręcili L. Perski (1971) i E.F. Nielsen (1972). W 1973 powstała filmowa wersja opery Jutro (reż. B. Hussakowski), która zdobyła Grand Prix na międzynarod. festiwalu telewizyjnym w Pradze. 1978 K. Zanussi zrealizował dla telewizji w Kolonii film 3 portrety kompozytorów polskich (Lutosławski, Penderecki, Baird). 1989 w Paryżu płyta Olimpii z utworami B. otrzymała Diapason d’Or. Od 1990 imię Т. B. nosi organizowany przez ZKP konkurs młodych kompozytorów (1. nagrodę — im. Т. B. — ufundowała żona kompozytora A. Sawicka-Baird). Kompozycje B. zajmują poczesne miejsce w repertuarze koncertowym i są przedmiotem badań muzykologów; jego twórczości poświęcone były sympozja i konferencje nauk. w Poznaniu (1982) i Warszawie (1982).

✓ Bargielski Zbigniew, *1937. W 1977 wykładał w PWSM w Bydgoszczy; 1986 był stypendystą Deutscher Akademischer Austauschdienst w Darmstadt. Jego utwory wykonywano na licznych festiwalach, m.in. Warszawskiej Jesieni, Festival de Paris, Steirischer Herbst w Grazu. Uzyskał wiele nagród na konkursach kompoz., m.in. 1981 nagr. i wyróżnienie na Tribune Internationale des Compositeurs UNESCO. 1990 otrzymał medal „Zasłużony dla kultury polskiej”, 1995 Krzyż Ofic. Polonia Restituta. Mieszka na stałe w Wiedniu.

Bargielski Zbigniew, *21 I 1937 Łomża, pol. kompozytor. 1954–58 studiował prawo na Uniw. im. M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie, od 1958 kompozycję u T. Szeligowskiego w PWSM w Warszawie, a nast. u B. Szabelskiego w PWSM w Katowicach. Po uzyskaniu dyplomu (1964) kontynuował studia u N. Boulanger w Paryżu (1966–67) i w Hochschule für Musik w Grazu (1972). Na marginesie twórczości kompozytorskiej zajmuje się publicystyką muzyczną.

Bauer, rodzina pol. muzyków.

1. Jerzy, *12 V 1936 Łódź, kompozytor, teoretyk muzyki i dyrygent. Studiował w PWSM w Łodzi teorię, dyryg. i komp. (u T. Kiesewettera), uzyskując dyplomy 1959, 1961 i 1966. W l. 1969–70 odbył studia uzupełniające u N. Boulanger w Paryżu. Od 1970 związany z PWSM w Łodzi (obec. Akademia Muz.), 1979 otrzymał tytuł doc., od 1987 prof. nadzwyczajny, od 1992 prof. zwyczajny. 1980–98 był kier. Katedry Komp., Teorii Muz. i Rytmiki, 1990–96 dziekanem Wydziału Komp., Teorii, Wychowania Muz. i Rytmiki. Jest laureatem Concours International de Guitare organizowanego przez ORTF oraz wielu krajowych konkursów kompozytorskich.

Bertoni Ferdinando Gasparo, *15 VIII 1725 Salò (prow. Brescia), †1 XII 1813 Desenzano (n. jez. Garda), wł. kompozytor. Muzyki uczył się (1744–45) u G.B. Martiniego w Bolonii, gdzie 1773 został przyjęty do Accad. Filarmonica. 1745 przeniósł się do Wenecji i tam od 1752 był pierwszym organistą, a 1785–1808 pierwszym dyryg. w kościele św. Marka; równocześnie od 1757 pełnił funkcję maestra di coro w Conserv. dei Mendicanti. 1778–80 i 1781–83 wystawiał swoje opery w Haymarket Theatre w Londynie. B. zaliczany jest do ważniejszych pn.-wł. kompozytorów przedklasycznych.

Bloch Augustyn Hipolit, * 13 VIII 1929 Grudziądz, pol. kompozytor i organista. 1954 ukończył w PWSM w Warszawie studia org. u F. Rączkowskiego, a 1956 komp. u T. Szeligowskiego. 1947–57 koncertował jako organista we Wrocławiu, Oliwie, Warszawie. Nagrał recitale org. dla radia. 1960 otrzymał nagrodę PR za twórczość muz. dla dzieci. Jest laureatem międzynarod. konkursów kompoz.: w Vercelli 1953 za Wariacje fortepianowe, w Monako 1961 za Medytacje i 1963 za balet Oczekiwanie. 1969 w Paryżu zdobył za swoje Dialoghi III miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO. 1971 otrzymał Nagrodę MKiS, 1975 Nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość artyst. dla dzieci i młodzieży. Wiele kompozycji B. wykonywano na festiwalu Warsz. Jesień.

✓ Bloch Augustyn, *1929. W l. 1954–77 B. związany był stałą współpracą z Teatrem PR jako twórca muzyki do słuchowisk. 1977–79 oraz 1983–87 był wiceprezesem Zarządu Gł. ZKP, 1979–87 przewodn. komisji programowej festiwalu Warsz. Jesień. 1981 otrzymał doroczną nagrodę ZKP. W każdym z uprawianych gatunków, tak w muzyce instr., jak i wok. czy scenicznej, B. sięga chętnie do tematyki biblijnej, niekiedy tylko poprzez cytat lub tytuł. Utwory organowe B. weszły do repertuaru wybitnych organistów, ceniona jest też jego twórczość dla dzieci, przystępna i atrakcyjna pod względem muz., ma duży walor artyst.-dydakt. i wskazuje na szczeg. wrażliwość twórcy. Utwory B. zarówno przeznaczone na duży aparat wyk., jak też kam. czy sol. odznaczają się szeroką skalą ekspresji. Kompozytor operuje w zróżnicowany sposób materiałem dwunastodźwięk. skali, dynamiką rytmów i barw, nie rezygnując ze swych wcześniejszych zdobyczy sonorystycznych.

Bogusławski Edward, *22 IX 1940 Chorzów, pol. kompozytor. 1964 ukończył studia teorii muz. i 1966 kompozycji pod kier. B. Szabelskiego w PWSM w Katowicach, po czym uzupełniał je u R. Haubenstocka-Ramatiego w Wiedniu. Od 1963 wykłada w PWSM w Katowicach. 1966, 1970, 1972 był laureatem Konkursu Kompoz. im. Malawskiego w Krakowie. 1971 na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu otrzymał wyróżnienie za Concerto per oboe e orchestra. 1975 zdobył I nagrodę za Ewokacje na Ogólnopolskim Konkursie Kompozytorskim z okazji 30 rocznicy wyzwolenia Warszawy.

✓ Bogusławski Edward, *1940. Nadal wykłada (m.in. kompozycję) w Akad. Muz. w Katowicach, od 1983 prof. Współpracuje także z Wyższą Szkołą Pedag. w Częstochowie. 1985–87 był członkiem rady wyższego szkolnictwa artystycznego przy MKiS. 1996 otrzymał I nagr. na konkursie kompoz. w Krakowie za Koncert na organy i orkiestrę.

Bohdanowicz

1. Bazyli, *1740 Małopolska Wsch., †23 II 1817 Wiedeń, pol. kompozytor i skrzypek. 1775 przeniósł się na stałe do Wiednia, gdzie był skrzypkiem w teatrze na Leopoldstadt. 1785–1803 organizował koncerty z udziałem całej rodziny (żony i 8 dzieci), na których były wykonywane m.in.: 3-cz. sonata na skrz. Les prémices du monde (grana na jednym instr. przez 3 dzieci), Non plus ultra na 4 gł. żeńskie i skrz. (grane na jednym instr. przez 3 dzieci i ojca), 3-cz. Sinfonia vocale ed originale senza parole na 8 gł. wok., chór i rury zw. Sprachtöne, Aria con variazioni na sopr. solo, andantino z wariacjami Rareté extraordinaire de la musique na fort. na 8 rąk, koncert z cadenzą Europa’s Erstling na 3 gł. wok. z tow. gwizdu i ork. Cyrkowe popisy B. wywołały krytykę i przyniosły mu przydomek „szarlatana muzycznego”.

Borkowski Marian, *17 VIII 1934 Pabianice, pol. kompozytor, muzykolog i pianista. Studiował komp. u K. Sikorskiego oraz grę na fort. u J. Ekiera i N. Hornowskiej w PWSM w Warszawie (dyplom 1965). W 1966 ukończył studia muzykol. na UW. 1966–68 kontynuował studia w Paryżu: komp. u N. Boulanger i O. Messiaena w konserwatorium, muzykol. u J. Chailleya i B.S. Brooka na uniw.; ponadto studiował filoz. na uniw. i w Collège de France. 1972, 1974 uczestniczył w Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie, 1973, 1975 w kursach Accad. Musicale Chigiana w Sienie, gdzie pracował pod kier. G. Ligetiego, I. Xenakisa, K. Stockhausena i F. Donatoniego. Od 1968 wykłada w PWSM (obec. Akad. Muzyczna) w Warszawie, od 1976 jako doc.; prowadzi klasę komp. W l. 1975–78 prodziekan, od 1996 dziekan Wydz. Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki, 1978–81 oraz 1987–90 prorektor tej uczelni. 1989 uzyskał tytuł prof. Od 1993 jest również kier. Katedry Teorii Muzyki. 1971–77 pełnił funkcję prezesa Oddziału Warszawskiego ZKP. B. jest twórcą i dyr. artyst. festiwalu Laboratorium Muzyki Współczesnej w Białymstoku, a od 1995 prezesem stow. Laboratorium Muzyki Współcz. Wykłada gościnnie w konserw. w Paryżu, Sienie, Seulu oraz na uniw. w Stanach Zjedn. i Kanadzie. Laureat m.in. Konkursu Młodych ZKP (Warszawa, 1966), konkursu im. G.B. Viottiego (Vercelli, 1969), konkursu kompozytorskiego im. K. Szymanowskiego (Warszawa, 1974), Międzynarod. Konkursu Kompozytorskiego Nowej Muzyki (N. Jork, 1990). Otrzymał trzykrotnie nagr. MKiS (1976, 1980, 1982).

Bruzdowicz Joanna, *17 V 1943 Warszawa, pol. kompozytorka, krytyk muz. i publicystka. 1966 ukończyła studia kompoz. u K. Sikorskiego w PWSM w Warszawie. Już w czasie studiów rozpoczęła działalność pianistyczną koncertując także w Belgii, Austrii i Czechosłowacji. Była współzałożycielką, a w l. 1964–68 sekretarzem generalnym pol. sekcji „Jeunesses Musicales”. 1968 otrzymała stypendium rządu fr. i do 1970 studiowała w Paryżu komp. u N. Boulanger, O. Messiaena oraz P. Schaeffera, ponadto muzykol. pod kier. J. Chailleya na Sorbonie. 1969 była współorganizatorką Groupe International de Musique Electroacoustique de Paris (GIMEP). Obok komp. B. zajmuje się także krytyką i publicystyką muz. Jest autorką audycji w radiu fr., belg. i niem., propagujących nową muzykę, występuje z odczytami, ponadto wraz z mężem, H.J. Tittelem pisze scenariusze film. dla telewizji fr. i niem. Prowadzi także kursy kompoz., głównie we Francji i Stanach Zjedn. Jest założycielką i przewodn. tow. im. F. Chopina i K. Szymanowskiego w Belgii oraz wiceprzewodn. International Federation of Chopin Societies, organizuje międzynarod. spotkania muz. w Céret (Francja). B. ma obywatelstwo pol. i fr. Od 1975 mieszka w Tervuren k. Brukseli oraz w Céret.

Brzowski Józef, *22 XI 1805 (1803?) Warszawa, †3 XII (nie 3 XI) 1888 Warszawa, pol. kompozytor, pedagog, dyrygent, wiolonczelista i publicysta muzyczny. Pierwsze lekcje muzyki pobierał u swego szwagra, K. Kurpińskiego, a od 1821 studiował w konserw. w Warszawie harm. u W. Würfla i grę na wioloncz. u J. Wagnera; osiągnął też biegłość w grze na fort. W 1824 został zaangażowany jako wiolonczelista do ork. operowej, od 1827 pełnił ponadto funkcję korepetytora w balecie i asystenta dyryg., później też dyryg. baletu i melodramatu. Ok. 1833 zrezygnował z pracy w teatrze, aby poświęcić się kompozycji. 1836–37 odbył podróż artyst. po Niemczech i Francji. Opinię dobrego pedagoga zyskał B. dzięki sukcesom pianist. córki Jadwigi (Brzowska-Méjean). 1857 został współpracownikiem „Ruchu Muzycznego”. 1861 objął w Instytucie Muz. w Warszawie stanowisko inspektora, a od 1866 prowadził klasę fort. dla śpiewaków. W tym okresie wyjeżdżał kilkakrotnie do Brukseli, gdzie wykonano z dużym powodzeniem kilka jego kompozycji (2 msze, kantatę, Te Deum). Sukcesy belg. skłoniły B. do napisania opery o bohaterze Flandrii J. van Artevelde pt. Ruvaert Flandrii czyli Piwowar z Gandawy.

Buczek Barbara, *9 I 1940 Kraków, †17 I 1993 Kraków, pol. kompozytorka i pianistka. Po ukończeniu 1959 Państw. Liceum Muz. w Krakowie w klasie fort. M. Bilińskiej-Riegerowej kontynuowała 1959–65 naukę gry na fort. pod kier. L. Stefańskiego w PWSM (obec. Akad. Muz.), 1969–74 studiowała komp. w klasie B. Schaeffera, oba kierunki ukończyła z wyróżnieniem, do końca życia pracowała na uczelni jako pedagog. 1990 obroniła pracę doktorską na Wydz. Humanistycznym Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie na podstawie pracy Spotkania współczesnej twórczości muzycznej ze sztukami plastycznymi jako problem filozofii kultury. Lata 1945–1990. Należała do stow. artystycznego Grupa Krakowska oraz międzynarod. stow. Frau und Musik. 1970 uzyskała III nagr. na Konkursie Kompoz. im. G. Fitelberga w Katowicach za Dwie impresje, 1982 wyróżnienie na Międzynarod. Konkursie Kompoz. im. N. Paganiniego w Rzymie za Koncert skrzypcowy, 1985 III nagr. na Międzynarod. Konkursie Kompoz. w Wiedniu za II Kwartet smyczkowy „Transgressio”.

Buczyński Paweł, *7 IV 1953 Laski, pol. kompozytor. 1974–79 studiował komp. w PWSM w Warszawie u T. Bairda, 1983–84 kontynuował studia w Hochschule für Musik w Wiedniu u R. Haubenstocka-Ramatiego jako stypendysta rządu austr. Uczestniczył w Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie (1980, 1982, 1984) oraz w Międzynarod. Warsztacie Młodych Kompozytorów w Borowec w Bułgarii (1982). Od 1979 pracuje w Akad. Muz. w Warszawie, gdzie 1983–86[1] był prodziekanem Wydziału Komp., Dyrygentury i Teorii Muzyki. W latach 80. i 90. pełnił różne funkcje w Zarządzie Głównym i Zarządzie Oddziału Warszawskiego ZKP. 1990–94 wykładał w PWST w Warszawie. Laureat kilku konkursów kompoz.: 1977 — I nagr. na Forum Młodych w Krakowie za Kwartet smyczkowy, 1980 — I nagr. na Konkursie Młodych ZKP za Muzykę opadających liści, 1985 — wyróżnienie na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Muzykę opadających liści.

✓ Bujarski Zbigniew, *1933. Od 1980 prowadzi klasę komp. w Akademii Muzycznej w Krakowie. 1978–1986 był dziekanem wydziału komp., dyryg. i teorii muzyki, od 1992 zajmuje stanowisko prof. tej uczelni. Nagrody: II nagr. Tribune Internationale des Compositeurs UNESCO, Paryż 1978 za Musica domestica (wyd. Kr. 1978, 1981); MKiS II st. 1979, 1987; ZKP oraz m. Krakowa 1984; im. A. Jurzykowskiego, N. Jork 1991.

Bujarski Zbigniew, *22 VIII 1933 Muszyna, pol. kompozytor. 1955–58 studiował dyryg., a 1956–60 komp. pod kierunkiem S. Wiechowicza w PWSM w Krakowie. 1961–67 pracował w Filharmonii w Rzeszowie jako prelegent muz. i kierownik literacki. 1964 otrzymał II nagr. za Kinoth na Konkursie im. G. Fitelberga w Katowicach, 1967 wyróżnienie na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Contraria. Od 1972 jest wykładowcą w PWSM w Krakowie.

Bukowski Ryszard, *2 I 1916 Ciężkowice (k. Tarnowa), pol. kompozytor i pedagog. 1939 ukończył studia komp. u K. Sikorskiego w konserw. w Warszawie. 1945–48 uczył w PLM w Katowicach, 1948–51 był dyr. PŚSM we Wrocławiu; od 1951 wykłada w tamtejszej PWSM. Plonem jego doświadczeń pedag. jest podręcznik dla szkół muzycznych II stopnia pt. Metodyka nauczania form muzycznych (Kraków 1968).

✓ Bukowski Ryszard, *2 I 1916 >Cieszkowy<, †19 V 1987 Wrocław. Obok twórczości kompoz. i działalności pedag. B. przejawiał dużą aktywność społ.-organizacyjną; jako wieloletni przewodn. oddziału wrocławskiego ZKP był animatorem życia muz. we Wrocławiu, współtwórcą festiwali pol. muzyki współcz. w tym mieście. Uprawiał różne gatunki muz., preferując typ dram. ekspresji. W jego muzyce przeważa linearyzm; w utworach wok. wyraziste frazy melod., podporządkowane prozodii tekstu, są wyznacznikiem układów mikro- i makroformalnych.

Bury Edward, *18 IX 1919 Gniezno, pol. kompozytor, dyrygent, pianista i pedagog. 1937–44 studiował w konserw. w Warszawie (fort. u Z. Drzewieckiego, komp. u K. Sikorskiego, dyryg. u W. Bierdiajewa). W czasie wojny organizował tajne koncerty w Warszawie i brał w nich udział jako pianista i dyrygent. Po wojnie osiadł w Krakowie; 1945–54 wykładał w PWSM, od 1952 jako prof. 1949–51 dojeżdżał do Bydgoszczy, gdzie był dyryg. Pomorskiej Ork. Symfonicznej. Odtąd występuje gościnnie jako dyrygent w filh. krajowych. 1975 został odznaczony Krzyżem Kawal. Orderu Odrodz. Polski.

Charśnicki K. (nie Ph.), †5 II 1686 Krzyżanowice (k. Pińczowa), pol. kompozytor, O. Praem. Można go z pewnym prawdopodobieństwem utożsamić z Andrzejem Chaśnickim, proboszczem w Krzyżanowicach 1683–86. W 1674 — już jako zakonnik — uzyskał stopień bakałarza w Akademii Krakowskiej, 1681 — magistra. Od 1683 proboszcz w Krzyżanowicach. W BJ (rkp. 5272) zachowały się 2 koncerty wok.-instr. Ch.: Aeterna Christi munera na 2 C, A, T, B, 2 vni, vla, b.c., Rex gloriose martyrum na 2 C, A, T, B, 2 vni, 2 vle (lub trni), vla alta, vla ten., b.c. W obu kompozycjach wykorzystane zostały ówczesne melodie odpowiednich hymnów.

Chopin, Szopen, Fryderyk Franciszek, *1 III (22 II?) 1810 Żelazowa Wola, †17 X 1849 Paryż, pol. kompozytor, pianista i pedagog.

Kronika życia i twórczości
Lata dziecięce 1810–16
1810 1 III — (22 II?) urodził się Fryderyk Ch. we wsi Żelazowa Wola na Mazowszu, syn Justyny z Krzyżanowskich (1782–1861) z Długiego na Kujawach i Mikołaja Ch. (1771–1844) z Marainville w Lotaryngii; guwernera synów hr. Skarbka
23 IV — chrzest w kośc. w Brochowie k. Sochaczewa
1 X — Mikołaj Ch. zaczyna uczyć w Liceum Warszawskim, rodzina przenosi się do Warszawy
1811 9 VII — urodziła się siostra, Izabella
1812 1 I — Mikołaj Ch. zostaje wykładowcą języka fr. w Szkole Artylerii i Inżynierii
20 XI — urodziła się siostra Ch., Emilia
1814 1 VI — Mikołaj Ch. mianowany wykładowcą literatury i języka fr. w Liceum Warszawskim
1815–16 — muzykowanie domowe, na fort. (Justyna Ch.) i fl. lub skrz. (Mikołaj Ch.)
Lata nauki domowej 1816–23
1816 — Ch. rozpoczyna naukę gry na fort. u W. Żywnego; wspólnie z siostrą Ludwiką (ur. 1807) grywają na 4 ręce
1817 — pierwsze próby kompozytorskie: Polonez B-dur (WN 1), zapisany ręką Mikołaja Ch. oraz inne (zaginione) tańce, wariacje i marsze
III — rodzina Ch. przenosi się do pałacu Kazimierzowskiego
XI — Polonez g-moll (WN 2), dedyk. Wiktorii Skarbek, zostaje wydany przez ks. J.J. Cybulskiego
1818 24 II — na wieczorze Tow. Dobroczynności urządzonym przez J.U. Niemcewicza w pałacu Radziwiłłowskim Ch. gra Koncert e-moll V. Jíroveca; wiersz deklamuje Z. Krasiński
— w „Pamiętniku Warszawskim” (t. X) o 8-letnim Ch.: „I na naszej ziemi powstają geniusze”
1818–19 — jako tzw. „cudowne dziecko” grywa w salonach arystokracji
1821 23 IV — W. Żywnemu dedykuje Poloneza As-dur (WN 3);
1822 — kończy naukę fort. u Żywnego, zaczyna brać prywatne lekcje komp. u J. Elsnera; podobno również gry na org. u W. Würfla
1823 24 II — na koncercie Tow. Dobroczynności, organizowanym przez J. Jawurka, gra Koncert F. Riesa
Lata licealne 1823–26
1823 IX — wstępuje do IV klasy Liceum Warszawskiego, kierowanego przez S. Lindego; śpiewu uczy J. Stefani, rysunków Z. Vogel
— zaczyna studiować wydaną u I. Klukowskiego Krótką naukę harmonii i generałbasu K.A. Simona
1824 VIII/IX — wakacje w Szafarni (Ziemia Dobrzyńska) u rodziny D. Dziewanowskiego; jest świadkiem zjazdu ziemiaństwa; poznaje folklor wiejski (wesele, dożynki) i żyd. (kapele)
10 VIII — pierwszy znany list do rodziców; od 16 VIII zabawne listy pod nazwą „Kurier Szafarski”
15 VIII — w Szafarni przed miejscowym audytorium gra Koncert F. Kalkbrennera oraz Mazurka zwanego „Żydkiem” (1. wersja Mazurka a-moll z op. 17)
— wspólnie z siostrą Emilią pisze komedyjkę Omyłka czyli Mniemany filut i zakłada dziecięce „Literackie Towarzystwo Rozrywki”
— komponuje Wariacje E-dur na temat piosenki szwajcarskiej (WN 4) i Poloneza gis-moll (WN 5) dedyk. L. Dupont, z którą grywa często na 4 ręce; z tegoż czasu pochodzą zaginione kompozycje (mazurki, walce, polonezy, marsze) wpisane do albumu I. Grabowskiej
1825 27 V — na koncercie w konserw. improwizuje na eolopantaleonie, wynalazku J. Długosza
2 VI — w litografii A. Brzeziny ukazuje się Rondo op. 1
7 VI — „Kurier Warszawski” donosi o obdarowaniu Ch. przez Aleksandra I brylantowym pierścieniem, po wysłuchaniu jego gry i fantazjowania na eolomelodikonie F.A. Brunnera w kośc. ewangelickim
26–28 VI — na popisie publicznym Liceum Ch. otrzymuje pochwałę; w sali konserw. gra Koncert f-moll I. Moschelesa
VIII — drugie wakacje w Szafarni; wypad do Torunia, zwiedzanie domu Kopernika; młodzieńcze przyjaźnie: z J. Białobłockim (13 listów z 1824–27) i J. Matuszyńskim
24 VIII — okrężne w Obrowie: gra na skrz. i basetli tamtejszą muzykę; notuje wiejską przyśpiewkę
26 VIII — relacja o nowych kontaktach z folklorem żyd.
30 X — pod wrażeniem Cyrulika sewilskiego Rossiniego
XI — zostaje org. Liceum („gram co tydzień w niedzielę u Wizytek na organach, a reszta śpiewa”)
1825/26  — przypuszczalnie w tym czasie komponuje tańce i wariacje (WN 6-10)
1826 I/II — komponuje Marsza żałobnego c-moll (WN 11); bierze udział w manifestacyjnym pogrzebie S. Staszica
II — pierwsza relacja o chorobie („katarowa afekcja”)
3 VII — na warszawskiej premierze Wolnego strzelca
27 VII — kończy z „pochwałą” naukę w Liceum; wśród kolegów m. in. J. Fontana, W. Kolberg, J. Matuszyński i T. Woyciechowski
 — na przedstawieniu Sroki złodziejki Rossiniego; na temacie opery powstaje trio Poloneza b-moll (WN 12) dedyk. „pożegnalnie” W. Kolbergowi
28 VII — wyjazd z matką, Ludwiką i Emilią do Dusznik przez Łowicz, Kutno, Kalisz i Wrocław
2 VIII-11 IX — na kuracji w Dusznikach; ok. 11(?) i 16 VIII koncertuje na cel dobroczynny
Lata studiów kompozytorskich 1826–29
1826 IX — zapisuje się na pierwszy rok Szkoły Głównej Muzyki, kierowanej przez J. Elsnera, wchodzącej w skład Uniw. Warszawskiego (Oddział Sztuk Pięknych)
26 XI — do J. Białobłockiego: „Chodzę do Elsnera na kontrapunkt ścisły 6 godzin na tydzień, słucham Brodzińskiego, Bentkowskiego i innych, w jakimkolwiek związku będących obiektów z muzyką”
16 XII — improwizacja na choralionie Brunnera
 — powstaje Rondo à la Mazur op. 5
1827 8 I — do J. Białobłockiego: „Pani Szymanowska daje w tym tygodniu koncert... Będę niezawodnie”
10 IV — Emilia Ch. umiera na gruźlicę
17 VII — egzamin z komp. u Elsnera; w raporcie m.in.: „pierwszoletni: Chopin Fryderyk (szczególna zdolność)”
VII — wycieczka do Gdańska; pobyt w Kowalewie u Zboińskich
 — rodzina Ch. przenosi się do pałacu Krasińskich
VII/VIII — (?) lato w Strzyżewie (Wielkopolska) u Wiesiołowskich; również domniemany wypad do Radziwiłłów w Antoninie
 — wśród kompozycji prawdopod. Mazurek a-moll (WN 13) i szkic pieśni Precz z moich oczu
1827–28  — na studiach u Elsnera: Sonata op. 4, jemu dedyk., oraz Wariacje op. 2 — pierwsze kompozycje Ch. interesujące zagr. wydawców
1828 II — w litografii A. Brzeziny ukazuje się Rondo op. 5
III — słucha i poznaje J.N. Hummla koncertującego w Warszawie
22 VII — egzaminy w Szkole Głównej; Elsner w raporcie: „Ch. F., szczególna zdatność, drugoletni, wyjechał dla polepszenia zdrowia”
VII-IX — lato w Sannikach (k. Płocka); zaczyna pracę nad Triem op. 8
IX — z Paryża od W. Sowińskiego otrzymuje propozycję recenzowania życia muz. Warszawy dla Rev. Mus. F.J. Fétisa — nie podjął jej
9 IX — wyrusza w podróż do Berlina
20 IX — do rodziny: „słyszałem już jedno oratorium w Singakademii, Corteza [Spontiniego], Il matrimonio segreto Cimarosy, Kolportera Onslowa. Jednakże oratorium Cäcilienfest Händla więcej zbliżało się do ideału, jaki sobie o wielkiej muzyce utworzyłem... Jutro Freischütz!”
29 IX — w drodze powrotnej z Berlina: improwizacja w zajeździe w Sulechowie
X — dwa dni w Poznaniu; na przyjęciach u arcybpa T. Wolickiego i namiestnika A. Radziwiłła, u którego gra utwory Haydna, Beethovena i Hummla oraz improwizuje
XII — z J. Fontaną gra u F. Buchholtza Rondo C-dur na 2 fort.; improwizuje i bawi się w salonach warszawskich, bierze udział w przedstawieniach teatru amatorskiego
27 XII — kończy Rondo à la Krakowiak op. 14
1829  — kończy Trio op. 8, komponuje Fantazję na tematy polskie op. 13
21 IV — na koncercie uczniów C. Solivy poznaje Konstancję Gładkowską (1810–80)
23 V-14 VII — Ch. świadkiem serii koncertów N. Paganiniego i K. Lipińskiego oraz gorącej dyskusji prasowej z udziałem Elsnera, Kurpińskiego i Mochnackiego
20 VII — kończy Szkołę Główną Muzyki; w raporcie Elsnera: „Ch. F., trzecioletni, szczególna zdatność, geniusz muzyczny”
Lata wędrówki 1829–31
1829 VII — wyjazd do Wiednia przez: Opoczno, Miechów, Kraków, Bielsko, Cieszyn i dalej przez Morawy
23 VII — zwiedza w Krakowie Bibl. Jagiellońską; podczas tygodniowego postoju poznaje zabytki miasta i krajobraz okolicy (Ojców i Pieskowa Skała, kopalnia soli w Wieliczce)
31 VII-19 VIII — w Wiedniu; poznaje m. in. V. Jíroveca, K. Kreutzera, K. Czernego, T. Haslingera; słucha gry L. Blahetki; zwiedza fabryki fort. K. Graffa i A. Steina; ogląda galerię obrazów; w operze poznaje Białą damę Boieldieu, Kopciuszka Rossiniego, Krzyżowców Meyerbeera i Józefa w Egipcie Méhula
11 VIII — daje koncert w Kärntnerthortheater; gra Wariacje op. 2 oraz improwizuje na temat Chmiela i arii z Białej damy
12 VIII — do rodziców: „dziś mędrszy jestem i doświadczeńszy o jakie cztery lata”
18 VIII — drugi koncert w Kärntnerthortheater (oba bez honoracji): Wariacje op. 2 i Rondo op. 14; recenzje w „Zeitschrift für Kunst...”, AmZ i 3 in. pismach; obok licznych podziwów („jest to młody człowiek, który idzie własną drogą”) — przygany („brak siły, brak blasku i ognia”)
19 VIII — wyjazd do Pragi; 22 VIII słucha 48 kanonów i fug A. Klengla, 23 VIII wraz z I. Maciejowskim komponuje dla V. Hanki piosnkę Jakież kwiaty
23 VIII — wyjazd do Cieplic; u ks. Clary improwizacje na temat Mojżesza w Egipcie i Cyrulika Rossiniego oraz „śpiewów polskich”
25 VIII — w Dreźnie do 2 IX(?); zwiedza galerię obrazów
26 VIII — ogląda Fausta Goethego („okropna, ale wielka fantazja”); powrót do Warszawy przez Wrocław
IX — pozuje A. Miroszewskiemu do portretu
X — zaczyna bywać na piątkach muzyki kam. u J.Ch. Kesslera; słucha m.in. utworów J.N. Hummla, F. Riesa, L. Spohra (Oktet — „cudne, przecudne”), Beethovena (Trio — „coś podobnie wielkiego dawno nie słyszałem, tam Beethoven szydzi z całego świata”)
3 X — wyznanie do T. Woyciechowskiego: „bo ja już może na nieszczęście mam mój ideał, któremu wiernie, nie mówiąc z nim, już pół roku służę, który mi się śni, na którego pamiątkę stanęło adagio od mojego koncertu”
20 X — równolegle do pracy nad Koncertem f-moll zaczyna komponować etiudy: „zrobiłem Exercise duży en forme, w moim jedynym sposobie”
 — wyjeżdża w Poznańskie, do Strzyżewa (Wiesiołowscy) i Antonina; daje tam lekcje Wandzie Radziwiłłównie, jest portretowany przez jej siostrę Elizę; poznaje part. Fausta ks. A. Radziwiłła, pisze dla niego Poloneza op. 3
14 XI — do T. Woyciechowskiego: „napisałem parę exercissów — przy Tobie bym je dobrze zagrał”
19 XII — w Resursie Kupieckiej improwizuje na temat kupletów z Chłopa milionowego F. Raimunda
23 XII — „Kurier Warsz.”: „pomiędzy nowymi jego dziełami ma być Koncert f-moll, godny iść w rzędzie z dziełami najpierwszych w Europie muzyków”
1829/30  — ożywiony udział w życiu artyst. Warszawy; gra i improwizuje w salonach; w nurcie twórczości towarzyskiej powstają m. in.: pieśni i tańce wpisane do albumu E. Elsnerówny
1830 7 II — Ch. wykonuje z tow. małej ork. Koncert f-moll w gronie rodziny i przyjaciół
3 III — w salonie Chopinów prezentacja Koncertu f-moll i Fantazji A-dur
5 III — „Kurier Warsz.”: „Jest to Paganini fortepianowy”
17 III — w Teatrze Narod. pierwszy własny koncert Ch.; gra Koncert f-moll i Fantazję A-dur, orkiestrą dyryguje K. Kurpiński
18 III — M. Mochnacki w „Kurierze Pol.”: „Zaiste! daleko rozgłosi swe imię, kto w młodych latach tak zaczyna”
22 III — drugi koncert w Teatrze Narod.: Koncert f-moll i Rondo à la Krakowiak; improwizacje na temat W mieście dziwne obyczaje i Świat srogi. Mochnacki: „jego Koncert można by porównać do życia człowieka sprawiedliwego; żadnej dwuznaczności, fałszu, przesady [... ] Jest cały oddany geniuszowi muzyki, którym tchnie, oddycha” („Kurier Pol.” 24 III)
IV — Warszawa nadal rozdyskutowana na temat Ch.; dołączają się rozgrywki między stronnictwami Elsnera i Kurpińskiego; polemika wywołana artykułem w „Dzienniku Urzędowym”
10 IV — do T. Woyciechowskiego: „trzeba ci wiedzieć, że się świat nasz straszliwym sposobem rozmuzykował”; muzykowanie kameralne z wiolonczelistą J. Kaczyńskim
15 V — do T. Woyciechowskiego o pracy (IV-VIII?) nad Koncertem e-moll: „Adagio od nowego koncertu jest w E-dur. Nie ma to być mocne, jest ono więcej romansowe [...] Pomimo woli przez oczy wlazło mi coś do głowy i lubię się z tym pieścić”
V-VI — ośmiokrotnie obecny na koncercie H. Sonntag („jej diminuenda są non plus ultra, jej portamenta śliczne, a gammy, szczególniej chromatyczne, do góry — przepyszne”); opracowuje dla niej wariacje na temat dumki ukr. skomponowane przez A. Radziwiłła
VI-VII — u T. Haslingera w Wiedniu ukazują się Wariacje op. 2
8 VII — bierze udział w koncercie benefisowym śpiewaczki B. Majerowej w Teatrze Narod.; gra Wariacje op. 2
ok. 10-20 VII — w Poturzynie (Lubelszczyzna) u T. Woyciechowskiego; droga przez Puławy (znajomość z W. Słomczyńskim), Lublin i Zamość; okres egzaltowanej romantycznie przyjaźni; zetknięcie się z folklorem hrubieszowskim i ukraińskim („jakąś tęsknotę zostawiły mi twoje pola”)
24 VII — słucha K. Gładkowskiej w Teatrze Narod. (debiut w partii tyt. w Anieli F. Paëra)
29 VIII — w Sochaczewie, w obozie wojskowym gen. P. Szembeka; gra, improwizuje
5 IX — dedykacja S. Witwickiego dla Ch. na egzemplarzu Piosnek sielskich
17 IX — bierze udział w wykonaniu Kwintetu op. 52 L. Spohra („prześliczny”)
18 IX — do T. Woyciechowskiego: „zacząłem poloneza z orkiestrą [op. 22], ale tylko dopiero się cznie, jest czątek, ale początku nie ma”
22 IX — do T. Woyciechowskiego: „przytomność często mnie odchodzi. Jeżeli coś mam przed oczyma, co mię interesuje, mogą mnie i konie rozjechać i nie będę wiedział, i o mało nie miałem tego przypadku na ulicy onegdaj [...]”
 — prezentacja Koncertu e-moll w mieszkaniu Ch.
24 IX — „Krajowy Dziennik Powsz.” o nowym Koncercie: „jest to utwór geniusza [...] Ma wyjechać za granicę [...] Miejmy nadzieję, iż żadna obca stolica nie zatrzyma go na zawsze”
11 X — koncert pożegnalny w Teatrze Narod., z udziałem m.in. K. Gładkowskiej; Ch. gra Koncert e-moll i Fantazję na tematy polskie. 12 X recenzja w „Kurierze Warsz.”
25 X — K. Gładkowska w sztambuchu Ch.: „Mogą cię obcy lepiej nagrodzić, ocenić, lecz od nas kochać mocniej na pewno nie mogą” (późniejszy dopisek Ch.: „mogą”)
2 XI — data na czystopisie dwu Etiud z op. 10 (C-dur i a-moll)
 — opuszcza Warszawę, udając się do Wiednia; żegnany w oberży na Woli kantatą Zrodzony w polskiej krainie J. Elsnera, do słów L.A. Dmuszewskiego (drukowanych nazajutrz przez „Kurier Warsz.”)
5 XI — w Kaliszu; dalsza droga wespół z T. Woyciechowskim
6-9 XI — we Wrocławiu: w teatrze na Królu alpejskim F. Raimunda i Murarzu i ślusarzu D. Aubera; 8 XI koncertuje w Resursie: Larghetto i Rondo z Koncertu e-moll, improwizacje na temat z Niemej z Portici Aubera
10-19 XI — w Dreźnie: na koncercie A. Pechwell (10 XI), w operze na Tankredzie Rossiniego (13 XI), w galerii obrazów, w salonach Dobrzyckich, Komarów, Dupont-Cichowskiej gra i improwizuje w obecności gen. J. Kniaziewicza
20 XI — wyjazd przez Pragę do Wiednia (gdzie pozostaje do 20 VII 1831); zamieszkuje na Kohlmarkt 9
29/30 XI — wybuch powstania w Warszawie: T. Woyciechowski odwodzi Ch. od wzięcia w nim udziału, sam wraca do kraju
XII — znajomości muzyczne, m.in. A. Diabelli, V. Jírovec, J. Merk i J. Slavik; po usłyszeniu S. Thalberga: „tęgo gra, ale nie mój człowiek [...] piano pedałem, nie ręką oddaje”
24-25 XII — samotne święta; w katedrze św. Szczepana: „ponura roiła mi się harmonia [...]”
26 XII — do J. Matuszyńskiego: „wszystkie obiady, wieczory, koncerta, tańce, których mam po uszy, nudzą mnie: tak mi tu smętno, głucho, ponuro [...] W salonie udaję spokojnego a wróciwszy do domu piorunuję na fortepianie [...] Gdybym mógł, wszystkie bym tony poruszył, jakie by mi tylko ślepe, wściekłe, rozjuszone nasłało czucie, aby choć w części odgadnąć te pieśni, których rozbite echa gdzieś jeszcze po brzegach Dunaju błądzą, co wojsko Jana śpiewało [...] przeklinam chwilę wyjazdu [...]”
1830/31  — wśród kompozycji datowanych na ten czas: mazurki z op. 6 i 7, nokturny z op. 9 i 15 (nr 2), etiudy z op. 10 (nr 5 i 6); z utworów nurtu prywatnego m.in. Lento con gran espressione (WN 38) oraz Piosnka litewska i Wojak
 — zawiązanie bliższego kontaktu z J. Matuszyńskim, powiernikiem i pośrednikiem między Wiedniem i Warszawą
1831 1 I — do J. Matuszyńskiego: „Żyć, umrzeć — dziś mi wszystko jedno się zdaje [...] U was żyję [...] Tyś w wojsku. Czemu nie mogę choć bębnić [...]”
26(29?) I — do J. Elsnera: „jako artysta jestem jeszcze w kolebce, a jako Polak trzeci krzyżyk zacząłem”; o wiedeńczykach: „Oni tu walce dziełami nazywają!”
IV — w sztambuchu: „tu ludzie nie moi [...] płasko, miernie, co mię dobija [...] Chce mi się śmierci i znów chciałbym rodziców widzieć. Jej obraz stoi mi przed oczyma”
4 IV — bierze udział (z 10 innymi osobami) w poranku na benefis śpiewaczki Garcia-Vestris, w salach Redutowych
V/VI — według tradycii w Wiedniu powstały pierwsze rzuty Scherza h-moll i Ballady g-moll a także Mazurków op. 17
11 VI — bierze udział w koncercie dyrygenta D. Mattiza; gra Koncert e-moll
VII — (?) pracuje nad Polonezem op. 22; w Wiedniu powstają również pieśni Smutna rzeka i Narzeczony
6 VII — S. Witwicki: „Już to koniecznie musisz być twórcą polskiej opery [...] Obyś tylko ciągle miał na uwadze: narodowość, narodowość i jeszcze raz narodowość”
16 VII — do rodziny: „ale ja się niczego tutaj nie uczę, co jest wiedeńskie z natury [...] Mój fortepian nie słyszał, tylko mazury [...]”
 — Mazurek f-moll op. 7 nr 3 wpisany do dwu sztambuchów
20 VII — opuszcza Wiedeń, udając się przez Linz, Salzburg, Monachium i Stuttgart do Paryża (ambasada ros. odmawia paszportu do Londynu)
22 VII — z Linzu przez Alpy do Salzburga
28 VIII — w Monachium bierze udział w poranku Philharmonische Verein; gra Koncert e-moll i Fantazję na tematy polskie
4(?) IX — w Stuttgarcie; spotkanie z J.P. Pixisem
8 IX — wzięcie Warszawy i upadek powstania; Ch. w tzw. dzienniku stuttgarckim: „Wróg w domu [...] O boże, jesteś ty! — Jesteś i nie mścisz się! Czy jeszcze ci nie dość zbrodni moskiewskich — albo — alboś sam Moskal! [...] a ja tu bezczynny — a ja tu z gołymi rękami — czasem tylko stękam, boleję na fortepianie — rozpaczam”
 — wg tradycji w Stuttgarcie powstał pomysł Etiudy c-moll z op. 10 (nazywanej „Rewolucyjną”) oraz Preludium d-moll
Lata adaptacji 1831-35
1831 IX — w Paryżu; zamieszkuje na Boulevard Poissonnière 27; pierwsze kontakty muz. przez F. Paëra, do którego miał listy polecające
17 XI — poznaje Delfinę Potocką
XI — kontakty z G. Rossinim, L. Cherubinim, P. Baillotem, H. Herzem, F. Lisztem, F. Hillerem oraz F. Kalkbrennerem; ten ostatni proponuje Ch. lekcje gry fort. („zadziwiłem Kalkbrennera, że mam grę Cramerowską, a uderzenie Fieldowskie”)
27 XI — Elsner przestrzega Ch. przed przyjęciem propozycji Kalkbrennera
7 XII — w AmZ recenzja R. Schumanna z Wariacji op. 2; słynne: „Panowie, czapki z głowy, oto geniusz”
12 XII — do T. Woyciechowskiego: „Mnie tu wiatr zapędził [...] Paryż jest to wszystko co chcesz — możesz się bawić, nudzić, śmiać, płakać [...] i nikt na Cię nie spojrzy, bo tutaj tysiące toż samo robiących [...] Jakoż nie wiem, czy gdzie więcej pianistów”; pod wrażeniem Roberta Diabła G. Meyerbeera: „to arcydzieło nowej szkoły”
14 XII — do J. Elsnera: „ale dziś, widząc tego rodzaju wszelkie nadzieje zniweczone, przymuszony jestem myśleć o torowaniu sobie drogi w świecie jako pianista [...] nie będę kopią Kalkbrennera; nic nie zdoła zatrzeć [...] myśli utworzenia sobie nowego świata”
25 XII — do T. Wojciechowskiego o W. Sowińskim: „A czym mi najwięcej krwi psuje, to zbiorem swoich karczemnych [...] śpiewek [...] które on zbiorem polskich pieśni nazywa”; o nastrojach w Paryżu: „niższa klasa jest zupełnie rozjątrzona — i co moment radzi, by zmienić stan swej nędzy, ale na nieszczęście, zbyt wiele ostrożności rząd ma na takowe rzeczy [...] żandarmerią konną rozpędza [...] łapią, aresztują wolny naród — strach [...]”
1832 26 II — pierwszy koncert w Paryżu, w Sali Pleyela z udziałem 13 artystów; Ch. gra Koncert f-moll i Wariacje op. 2 oraz uczestniczy w wykonaniu na 6 fort. Poloneza F. Kalkbrennera; wśród słuchaczy Liszt i Mendelssohn
3 III — F.J. Fétis w Rev. Mus.: „oto młody człowiek, który słuchając swego natchnienia i nie biorąc nikogo za wzór, przynosi jeżeli nie całkowite to w każdym razie częściowe odrodzenie muzyki fortepianowej”; jednakże „nie dobywa dosyć tonu z instrumentu [...]”
III/IV — początki pracy pedagogicznej
15 IV — do J. Nowakowskiego: „bardzo tu trudno bowiem o lekcje, a koncerta dawać jeszcze trudniej”
20 V — bierze udział w wielkim koncercie dobroczynnym organizowanym przez księcia de la Moscova; gra z orkiestrą I cz. Koncertu f-moll; krytyczna ocena w Rev. Mus.
VI/VII(?) — nowy adres: rue Cité Bergère 4
VII — Clara Wieck gra w Lipsku Wariacje op. 2
29 XI — w relacji A. Orłowskiego: „Zdrów i silny, wszystkim Francuzkom głowy zawraca, a w mężczyznach zazdrość wznieca. Jest on teraz w modzie i niedługo świat ujrzy rękawiczki à la Chopin. Tęsknota tylko do kraju niekiedy go trawi”
XI/XII — słucha gry J. Fielda na dwóch jego koncertach
XII(?) — w Lipsku u Kistnera ukazują się Mazurki op. 6 i 7 oraz Nokturny op. 9; następnego roku w berlińskiej „Iris im Gebiete der Tonkunst” druzgocąca recenzja L. Rellstaba
1832/33 XII/I — początek długotrwałej przyjaźni z wiolonczelistą A. Franchomme'em; piszą wspólnie Grand duo concertant; zbliżenie z Berliozem
1833 I — F. Kalkbrenner komponuje Variations brillants na temat Mazurka B-dur z op. 7, otrzymując w rewanżu dedykację na edycji Koncertu e-moll; uczeń Kalkbrennera, L. Lefébure-Wély wykona go na swoim dyplomie
 — Ch. otrzymuje członkostwo emigracyjnego Tow. Literackiego
I(?) — do D. Dziewanowskiego: „Wszedłem w pierwsze towarzystwa, siedzę między ambasadorami, książętami, ministrami [...] Pięć lekcji mam dzisiaj dać; myślisz że majątek zrobię? Kabriolet więcej kosztuje i białe rękawiczki”
3 IV — bierze wraz z Lisztem udział w koncercie braci Herzów
16 V — premiera opery Ludovic F. Hérolda i F. Halévy’ego; powstają Wariacje op. 12 na temat ronda z opery
VI — zmienia adres: Chaussée d’Antin 5; mieszka wspólnie z A. Hoffmanem; zacieśnia przyjaźnie artyst.; 20 VI w liście do F. Hillera: „W tej chwili Liszt gra moje etiudy [...] Heine przesyła najserdeczniejsze pozdrowienia [...] Serdeczności od Berlioza”; Etiudy op. 10 ukazują się z dedykacją „à mon ami F. Liszt”
VI-VIII — w londyńskiej oficynie Ch. Wessla ukazują się utwory Ch. z wymyślonymi przez wydawcę tytułami: Murmures de la Seine (Nokturny op. 9) i Souvenir de Varsovie (Mazurki op. 6 i 7) itp.; bezskuteczne protesty Ch.
VII/VIII(?) — lato w Le Côteau (Touraine) z A. Franchomme'em
10 VII — autogr. Walca op. 18 dedyk. uczennicy L. Horsford; w roku tym powstaje również Bolero op. 19
24 VIII — J. Elsnerowi wysyła z dedykacją studium F.J. Fétisa o Beethovenie
15 XII — bierze udział w koncercie w sali konserw. z Lisztem i Hillerem; gra Koncert na 3 fortepiany J.S. Bacha; w „Le Rénovateur” Berlioz z entuzjazmem pisze o Ch.
1834  — komponuje wstęp (Andante spianato) do Poloneza op. 22; wydaje dawniejsze i nowe ronda, wariacje, fantazje (op. 12, 13, 14, 16) oraz Mazurki op. 17
 — wg wspomnień F. Hillera u śpiewaczki L. Freppy Ch. zetknął się z folklorem neapolitańskim; często śpiewano i tańczono; poznał tam V. Belliniego
29 IV — po pojedynku między M. Schlésingerem a uczniem H. Herza — Ch. świadczy na procesie między nimi
IV — w Warszawie w sprzedaży portret Ch. w litografii G. Engelmanna (ze sztychu P.R. Vignerona, 1833)
ok. 15 V — z F. Hillerem na urządzonym przez F. Riesa festiwalu w Akwizgranie; słucha Händla, Mozarta i Beethovena (IX Symfonia); spotkanie z Mendelssohnem; pobyt w Düsseldorfie, Koblencji i Kolonii
23 V — F. Mendelssohn do matki: „dopełniamy się wzajemnie i uczymy jeden od drugiego [...] Ch. obecnie jest pierwszym z fortepianistów; [...] gra jak Paganini na skrzypcach”
 — F. Mendelssohn do siostry Fanny: „jego sposób gry na fortepianie jest zupełnie nowy, najbardziej oryginalny i najbardziej artystyczny z współczesnych”
14 XII — Ch. bierze udział w koncercie Berlioza
25 XII — wespół z Lisztem, H. Ernstem i śpiewaczką S. Heinefetter uczestniczy w koncercie na rzecz F. Stoepla w Sali Pleyela; recenzja 28 XII w „Gazette Musicale”
1834/35  — pisze nie wydane za życia Impromptu cis-moll (WN 46); kończy naszkicowane w 1831 (?) Scherzo h-moll, przygotowuje do wydania Mazurki op. 24 i Polonezy op. 26; wśród przyjaciół J. Dessauer, wśród ulubionych uczniów A. Gutmann
1835 25 II — w salonach Erarda gra z F. Hillerem na 2 fort.
22 III — w Sali Pleyela uczestniczy w koncercie wraz z F. Hillerem, braćmi H. i J. Herzami, G. Osborne’em i C. Stammatim
4 IV — uczestniczy w wielkim koncercie danym w Théâtre Italien wspólnie z F. Lisztem, H. Ernstem, M.-C. Falcon i A. Nourritem (pieśni Schuberta) — na rzecz emigrantów polskich; grał Koncert e-moll oraz w duecie z Lisztem; występ Ch. skrytykowano w „Gazette Musicale” (12 IV)
26 IV — na koncercie w sali konserw. zorganizowanym przez F.A. Habenecka gra z orkiestrą Poloneza Es-dur op. 22; wielki sukces, zarazem ostatni prawdziwie publiczny koncert Ch.
29 V — spotkanie Ch. z Mickiewiczem
30 VI — Ch. proponuje firmie B & H w Lipsku Polonezy op. 26, określone przez siebie jako „mélancoliques”
VII(?) — lato w Enghien k. Paryża z wypadami do St. Gratien, posiadłości markiza A. de Custine
Lata dojrzałości i pełni 1835-40
1835 15 VIII — spotkanie z rodzicami w Karlsbadzie (Karlovy Vary); Ch.: „nie do opisania nasza radość! [...] żem miał tylko nadzieję zawsze, a dziś realizację tego szczęścia i szczęścia i szczęścia”
2 IX — nieznanemu adresatowi dedykuje fortepianowy układ refrenu Jeszcze Polska nie zginęła
6 IX — wyjazd z rodzicami do Dĕčina
15 IX — hr. Józefinie Thun-Hohenstein w Dĕčinie dedykuje Walca As-dur z op. 34
19 IX — wyjazd z Dĕčina; w Dreźnie spotkanie z rodziną Wodzińskich; u W. Wodzińskich „między innymi zagrał Jeszcze Polska nie zginęła czyli Mazurka Dąbrowskiego i z niego prześliczne swej kompozycji wariacje”; protest ros. ambasady
22 IX — w sztambuchu Marii Wodzińskiej: „soyez heureuse” — pod 3 taktami Nokturnu Es-dur z op. 9; 24 IX dedykuje jej rękopis Walca As-dur (WN 48)
3 X — wyjazd z Drezna
4-5 X — w Lipsku; spotkanie z Mendelssohnem i Schumannem u ojca Clary Wieck; Ch. gra nokturny i etiudy, podziwia grę Clary
6 X — R. Schumann w NZfM: „był tu Chopin [...] gra zupełnie tak, jak komponuje, to znaczy na swój jedyny sposób”; F. Mendelssohn do rodziny: „był tu Chopin [...] muzykowaliśmy nie rozstając się”
ok. 20 X — w Paryżu — po spowodowanym chorobą dłuższym postoju w Heidelbergu (u rodziny A. Gutmanna) i krótkim pobycie w Strasburgu
2 XI — wg wyznań A. Jełowickiego w poniedziałki wieczorem spotyka się u niego grupa Polaków muzykujących, wśród nich K. Lipiński i Ch.
24 XII — w „Journal des Débats” informacja, że Ch. będzie improwizował podczas wenty na rzecz pol. emigrantów
1835/36 XII/I — ciężko choruje; pogłoska o zgonie Ch., odwołana 8 I w „Kurierze Warsz.”
1836 I — pomaga K. Lipińskiemu w urządzeniu koncertu
9 I — A. Woykowski w „Przyjacielu Ludu” o Ch.: „Szekspir, Byron, Mickiewicz fortepianu”
28 III — zaproszenie Mendelssohna (z dopiskiem Schumanna) do wzięcia udziału w festiwalu w Düsseldorfie, z czego nie korzysta
9 IV — w salonach Erarda koncert pożegnalny F. Liszta: Ch. gra z nim walca na 4 ręce
3 V — po ukazaniu się w Paryżu cyklu wierszy powstańczych W. Pola pt. Pieśni Janusza Ch. improwizuje muzykę do kilkunastu; jedyna zapisana (przez Fontanę), Leci liście z drzewa, nosi datę 3 maja
12 VI — J.U. Niemcewicz w dzienniku: „Obiad u generała Kniaziewicza, na którym był Mickiewicz i Chopin, jeden z pierwszych pianistów w Europie”
14 VI — wymiana lektur między Mickiewiczem a Ch.
25 VI — spotkanie z A. Mickiewiczem u Niemcewicza
28 VII — przyjeżdża do Marienbadu (Mariánské Láznĕ) na spotkanie z Wodzińskimi
8 IX — w Dreźnie wpisuje M. Wodzińskiej do sztambucha pieśń Pierścień
9 IX — oświadcza się o rękę 17-letniej M. Wodzińskiej i zostaje przyjęty, pod warunkiem dbania o zdrowie; narzeczeństwo jest potajemne; Maria wykonuje akwarelą szkice portretowe Ch., jeden z nich posyła (w litografii) rodzicom Ch.; Ch. wpisuje do jej sztambucha 2 pierwsze Etiudy z op. 25
11-13 IX — w Lipsku spotyka się z R. Schumannem i jego kręgiem
 — R. Schumann: „Gdyby samowładny, potężny monarcha Północy wiedział, jak niebezpieczny wróg grozi mu w dziełach Ch., w pełnych prostoty melodiach mazurków, zakazałby pewnie tej muzyki. Dzieła Ch. to ukryte wśród kwiecia armaty”
14 IX — T. Wodzińska do Ch.: „błogosławię Cię z duszy, jako kochająca Cię m[atka]... zważ, że to jest czas próby”
15 IX — Ludwika Ch. na zlecenie brata sporządza odpisy 7 pieśni i Lenta (WN 37), nast. wysyła je M. Wodzińskiej (album „Maria”)
X — w drodze do Paryża spotyka się w Kassel z L. Spohrem a we Frankfurcie n. Menem z K. Lipińskim
 — w Paryżu zmienia adres: rue Chaussée d’Antin 38 (do XI 1838); wśród uczennic ks. Peruzzi (do 1844?), z którą chętnie grywał na 4 ręce i 2 fort.
po 24 X — u hrabiny d’Agoult spotyka George Sand (32 lata); do F. Hillera: „cóż za antypatyczna kobieta!”
5 XI — G. Sand (wraz z Lisztem i hr. d’Agoult) na wieczorze muzycznym u Ch.
10 XI — Mickiewicz na wieczorze muzycznym u Ch.
13 XII — do J. Brzowskiego: „dziś mam [...] u siebie [...] Panią Sand, przy tym Liszt gra, Nourrit śpiewa”
21 XII — Ch. świadkiem na ślubie J. Matuszyńskiego
24 XII — Ch. z Mickiewiczem i Niemcewiczem na wilii u E. Januszkiewicza: „stary Julian [...] opowiadał nam, dzieciakom, czasy czteroletniego sejmu. Nieporównany Ch. grał, śpiewał, improwizował”
 — w ciągu 1836 ukazują się m.in. Koncert f-moll (dedyk. D. Potockiej), Polonezy op. 22 i 26, Mazurki op. 24 (egzemplarz przesłany M. Wodzińskiej z dedyk.), Ballada g-moll, Nokturny op. 27
1836/37  — w latach tych Ch. pracuje m.in. nad dalszymi Etiudami z op. 25, nad Mazurkami op. 30 i 33 i Scherzem b-moll
1837 25 I — chłodny list T. Wodzińskiej z konwencjonalnym dopiskiem Marii; jej siostrze Józefie wysyła Ch. modlitewnik („proszę i za mnie westchnąć”)
III—IV(?) — na koncercie dla uczczenia V. Belliniego (zm. 1835) wykonuje wraz z F. Lisztem, S. Thalbergiem, J.P. Pixisem, H. Herzem i C. Czernym wariacje Hexameron na temat marsza z opery Purytanie
2 IV — do Wodzińskich: „Są dnie, którym rady nie wiem. Dziś wolałbym być w Służewie, jak pisać do Służewa”; oczekuje bezskutecznie na wiadomość o terminie i miejscu spotkania; wśród projektów powrót do kraju
10 VII — wyjeżdża z K. Pleyelem na 2 tygodnie do Londynu, gotów stamtąd przez Holandię i Niemcy jechać na spotkanie z Marią; wg relacji S. Kożmiana „z nikim nie chce się widzieć”, jest „w fatalnym stanie ducha”
ok. 20 VII — w salonie J. Broadwooda gra dla grupy znajomych; ogląda m.in. Fidelia Beethovena (z S. Schrôder-Devrient)
ok. 23 VII — wraca do Paryża; pożegnanie z marzeniem o domu; na pakiecie z listami od Wodzińskich napis: „moja biéda”
X — ukazują się Etiudy op. 25 z dedyk. dla M. d’Agoult
 — w Biographie universelle des musiciens F.J. Fétisa hasło poświęcone Ch.
 — zbliżenie Ch. do kręgu przyjaciół G. Sand
28 XI — w wigilię rocznicy wybuchu powstania listopadowego wpisuje do sztambucha nieznanej osoby trio z Marsza żałobnego przyszłej Sonaty b-moll
1837/38  — w ciągu 1837 wydaje opusy 29-34; R. Schumann: „Ch. nie może już nic napisać takiego, aby przy siódmym, ósmym takcie nie musiało się wołać: To Chopin!”
1838 4 II — H. Heine w „Revue et Gazette Musicale”: „jest poetą dźwięków”
 — R. Schumann wydaje cykl Kreisleriana z dedyk. dla Ch.
przed 25 II — koncertuje w Tuileriach na dworze Ludwika Filipa I
3 III — wraz z A. Gutmannem, P. Zimmermanem i V. Alkanem bierze udział w wykonaniu na 8 rąk fragmentów VII Symfonii Beethovena
12 III — w Rouen na koncercie benefisowym A. Orłowskiego gra Koncert e-moll — żywiołowe przyjęcie
25 III — E. Legouvé w „Gazette Musicale” po koncercie w Rouen: „na pytanie, kto jest pierwszym pianistą świata: Liszt czy Thalberg, odpowiedź jest tylko jedna — Chopin”
25-27(?) IV — wieczór u Ch. Marliani, z G. Sand („On vous adore”?) i M. Dorval
IV — powstaje pieśń Wiosna (S. Witwicki), również jako miniatura fort.; chętnie w l. 1844–48 wpisywana do sztambuchów
V — słynny list G. Sand do W. Grzymały w kwestii Ch. („chcę się dowiedzieć, którą z nas dwóch powinien zapomnieć lub porzucić”); początek intymnej przyjaźni z autorką Lelii, prawnuczką Maurycego Saskiego
VII — E. Delacroix robi szkice do wspólnego portretu Ch. i G. Sand
VII/VIII — Maurycy Sand rysuje uczestników spotkań artystyczno-towarzyskich u G. Sand, są wśród nich: Ch., Liszt, E. Delacroix, A. Charpentier, W. Grzymała, F. Mallefille, E. Arago, L. Calamatta
7(?) IX — G. Sand do E. Delacroix: „Gdyby Bóg zesłał mi za godzinę śmierć, nie skarżyłabym się, bo mijają już trzy miesiące nie zakłóconego niczym upojenia”
9 IX — F. Mallefille w „Gazette Musicale” ogłasza tekst poświęcony muzyce Ch.; nęka G. Sand zazdrością, szuka okazji do pojedynku z Ch.
27 X — wyjazd na Majorkę
31 X — spotkanie z G. Sand i jej dziećmi (Maurycy, Solange) w Perpignan
2-7 XI — w Barcelonie
7 XI — na wyspę statkiem „El Mallorquin”
8 XI — przyjazd do Palmy
15 XI — do J. Fontany: „jestem w Palmie [w willi „Son Vent”] [...] Żyję trochę więcej [...] Jestem blisko tego, co najpiękniejsze. Lepszy jestem”
28 XI — szkicuje Mazurka e-moll z op. 41 („Palmejski”)
3 XII — do Fontany: „Chorowałem przez te ostatnie dwa tygodnie jak pies”; jest zmuszony opuścić Palmę
28 XII — w Valdemosie „między skałami i morzem opuszczony ogromny klasztor kartuzów [...] cicho... można krzyczeć... jeszcze cicho. Słowem piszę ci z dziwnego miejsca”
1839 22 I — do Fontany: „posyłam Ci Preludia... Za parę tygodni dostaniesz Balladę [F-dur], Polonezy [op. 40] i Scherzo [cis-moll]... Żyję w celi, mam czasem bale arabskie, słońce afrykańskie, Morze Śródziemne”
11/12(?) II — opuszcza Valdemosę
13 II — opuszcza Majorkę; nast. dnia ląduje w Barcelonie
24 II-22 V — w Marsylii
26 II — G. Sand do C. Marliani: „Nie pluje już krwią, śpi dobrze, kaszle mało... Może spać w łóżku, którego nie spalą dlatego, że w nim spał”
III — odwiedziny K. Gaszyńskiego z Aix-en-Provence
24 IV — na mszy żałobnej za A. Nourrita gra na org. w kościele Notre Dame du Mont w Marsylii
26(?) IV — G. Sand do C. Marliani: „Jego dobroć, czułość i cierpliwość niepokoją... jest to istota zbyt subtelna, zbyt niezwykła i zbyt doskonała, by żyć długo”
3-18 V — wycieczka morzem i pobyt w Genui
22 V-1 VI — z Marsylii przez Arles do Nohant
1 VI-10 X — pobyt w siedzibie G. Sand w Nohant (koło La Châtre, 300 km od Paryża); powolna rekonwalescencja; komponuje Nokturn G-dur z op. 37, 3 pozostałe Mazurki z op. 41; pracuje nad wykończeniem Ballady F-dur, Scherza cis-moll i Sonaty b-moll
8 VIII — do Fontany: „Ja tu piszę Sonatę si b mineur, w której będzie marsz, co znasz. Jest Allegro, potem Scherzo mi b mineur, marsz i finałek niedługi [...] lewa ręka unisono z prawą ogadują po marszu”
VIII — studiuje i koryguje paryską edycję Das Wohltemperierte Klavier Bacha
VIII/IX — ukazują się Preludia op. 28; R. Schumann w recenzji: „najśmielszy, najdumniejszy duch poetycki naszej doby”
X — powrót do Paryża na nowe mieszkanie: rue Tronchet 5; G. Sand przenosi się na pobliską Pigalle 16; związek utrzymywany w tajemnicy
X — wśród uczniów: G. Mathias (do 1843/44?) i F. Müller-Streicher (do 1841): „pewnego dnia zagrał mi z pamięci 14 preludiów i fug Bacha”
ok. 15 X — I. Moscheles: „nie używa przyjętych przez szkołę niemiecką efektów orkiestrowych, postępuje jak śpiewak, zajęty wyrażaniem uczuć”
29 X — koncertuje na dworze król. w Saint Cloud, wspólnie z I. Moschelesem
 — komponuje do Méthode des méthodes I. Moschelesa 3 etiudy; ponadto Impromptu Fis-dur op. 36
1 XII — G. Sand publikuje w „Revue des deux Mondes” napisany w Marsylii Essai sur le drame fantastique. Goethe, Byron, Mickiewicz
1840  — cały rok przebywa w Paryżu z G. Sand i w kręgu jej przyjaciół; E. Delacroix rysuje słynną karykaturę Ch.; z G. Sand chodzi na wykłady Mickiewicza w Collège de France
27 VI — gra u A. de Custine’a w St. Gratien podczas jednego z licznych wypadów na wieś podparyską
2 VII — znowu gra u de Custine’a; G. Sand szkicuje portret podwójny: Ch. i E. Delacroix
26 VII — z G. Sand na próbie Symphonie funèbre et triomphale H. Berlioza
4 IX — brutalna akcja policji wobec robotników w Paryżu; G. Sand: „ci panowie mordowali na prawo i lewo, żeby nie stracić wprawy. Chopin, który niczemu nie wierzył, zdobył wreszcie pewność i dowody”
 — ukazują się: Sonata b-moll oraz opusy 36-42
X/XI — R. Schumann w dzienniku: „Ukazała się nowa Ballada [F-dur] Ch.; jest mnie poświęcona, co mi więcej sprawia radości niż gdybym był dostał order od jakiegoś władcy”
12 XII — z G. Sand na próbie Requiem Mozarta
Lata azylu (Paryż-Nohant) 1841-46
1841 15 I — zaczyna się ukazywać Un hiver au midi de l’Europe, reportaż G. Sand z pobytu na Majorce
20 IV — H. Heine w Lutèce: „przy Liszcie odpadają wszyscy pianiści z wyjątkiem jedynego: Chopina, Rafaela fortepianu”
26 IV — w Sali Pleyela recital Ch. („Koncert majorkański") ze współudziałem H. Ernsta (skrz.) i L. Damoreau-Cinti (śpiew); grał etiudy, preludia, nokturny, mazurki i Balladę F-dur — z wielkim sukcesem; wśród słuchaczy: Mickiewicz i Witwicki oraz „arystokracja krwi, pieniędzy, talentu i piękności” (Liszt)
2 V — recenzja Liszta w „Gazette Musicale” pełna podziwu, ale powściągliwa; G. Sand do Châtirona: „w dwie godziny uderzeniem dwóch rąk [...] zapewnił sobie spokojne lato”
18 VI-4 XI — lato w Nohant; gościem G. Sand jest również P. Viardot-Garcia, 1841-45 uczennica Ch.
24 VII — ślub M. Wodzińskiej z J. Skarbkiem
11 VIII — do Fontany: „temu kilka lat co innego mi się śniło, ale się nie wyśniło. I teraz śnię na jawie oszałki-opałki... teraz tak łagodny się czynię, jak dziecko w pieluchach”
14 VIII — notuje tańce ludowe (bourrées) na zabawie wiejskiej w Nohant
18 IX — kolejny bezskuteczny protest Ch. wobec tytułów programowych w wydaniach londyńskich
VI-X — w Nohant powstają opusy 43–49
20 X — do J. Fontany: „Dziś skończyłem Fantazję — i niebo piękne, smutno mi na sercu — ale to nic nie szkodzi. Żeby inaczej było, może by moja egzystencja nikomu na nic się nie przydała. Schowajmy się na po śmierci”
28 X — z recenzji Mazurków w londyńskim „Musical World”: „Ch. osiągnął rozgłos niebywały, czego zupełnie nie możemy zrozumieć”
X-XI — ukazują się w druku wszystkie skomponowane latem utwory (op. 43–49) oraz Polonezy op. 40 dedyk. J. Fontanie
5 XI — powrót do Paryża na Pigalle 16 (2 oddzielne mieszkania dla Ch. i G. Sand); wśród uczniów V. Kologrivoff-Rubio (do 1846) oraz (od XII) najzdolniejszy, 11-letni K. Filtsch (do 1843)
1841/42  — pracuje nad Mazurkami op. 50
1842 21 II — w Sali Pleyela doroczny koncert Ch. ze współudziałem P.Viardot-Garcii (kontralt) i A. Franchomme'a; gra Balladę As-dur, Impromptu Fis-dur, Preludium Des-dur, Andante spianato, mazurki, nokturny, etiudy
27 II — L. Escudier w „La France Musicale”: „jego inspiracja jest natury poetyckiej, czuła i naiwna, bez karkołomnych rzutów rąk i diabolicznych wariacji... on chce kochać, a nie zadziwiać. Spójrzcie: publiczność wpada w ekstazę i zachwyt; Ch. osiągnął swój szczyt”; wiele podobnych recenzji
20 III — gra na wieczorze muzycznym u ks. Czartoryskich
21 III — Ludwika Ch.: „Artôt robił furorę Twoim mazurkiem; cóż się też działo na teatrze! Ojciec aż się rozpłakał”
20 IV — umiera J. Matuszyński; śmierć tę „przeżył niemal jak własną” (G. Sand)
6 V-27 IX — lato w Nohant; wśród gości E. Delacroix i S. Witwicki; z pomysłu Ch. powstaje domowy teatr, z jego żywym udziałem
 — w Nohant powstają opusy 51–54
28 IX — powrót do Paryża, przeniesienie się na Square d’Orléans 9; G. Sand zamieszkuje pod nr 5
9 XI — u księżnej E. Szeriemietiew, nowej uczennicy, gra Sonatę As-dur op. 26 Beethovena
1843 19 II — „Kurier Warsz.”: „siły Ch. słabną”
17 III — na koncercie J. Fontany
20 III — „Kurier Warsz.”: M. Wodzińska na poranku muzycznym w Warszawie grała Balladę Ch.
1 IV — F. Liszt koncertuje w Warszawie; 5 IV odwiedza rodziców Ch. oraz J. Elsnera
24 IV — 13-letni K. Filtsch, uczeń Ch., daje koncert w Paryżu; odnosi nast. wielkie sukcesy w stolicach Europy; gra m.in. Koncert f-moll
22 V-28 X — lato w Nohant; powstają: Nokturn Es-dur z op. 55 i Mazurki op. 56
28 V — H. Balzac: „nie osądzisz Liszta, nie usłyszawszy Ch., Węgier to demon, Polak to anioł”
10 VIII — krytyczna recenzja w „Musical World” (Londyn): „Paryżanie powitali go jako półboga [...] My sprzeciwiamy się jedynie wyolbrzymianiu wartości [...] wynoszeniu go na wyżyny, na które zupełnie nie zasługuje”
29 X — powrót do Paryża; wśród uczniów: C. O’Meara-Dubois (do 1848), J. Stirling oraz Z. Rosengardt (do 1844)
16 XI — G. Sand do syna Maurycego: „[...] jego listy są smutne i krótkie. Dbaj o niego [...] Zastąp mnie trochę”
1843/44  — od M. Schlesingera otrzymuje Ch. z dedyk. świeżo wydany wyciąg fort. Pasji wg św. Mateusza J.S. Bacha
1844 2 II — B. Zaleskiemu (w dniu imienin) gra świeżo napisaną Berceuse op. 57; wobec S. Witwickiego i in. przyjaciół improwizuje na tematy narodowe (m.in.: Jeszcze Polska)
3 III — „La France Musicale” donosi o ciężkiej chorobie Ch.; zły stan zdrowia trwa całą wiosnę
3 V — śmierć Mikołaja Ch.; wiadomość podana Ch. dopiero 25 V; głębokie przeżycie i depresja
28 V-28 XI — lato w Nohant; powstaje Sonata h-moll; zaczyna dawać lekcje 15-letniej Solange
13 VII-3 IX — Ludwika Ch.-Jędrzejewiczowa (z mężem) przebywa z Ch. w Paryżu i Nohant
18 IX — wysyła Ludwice do Warszawy nuty pieśni śpiewanych w Nohant; podpis: „twój stary Ch.”
23 IX — długa rozmowa o sztuce z E. Delacroix
29 XI — w Paryżu; wśród uczniów Th. Telleffsen (do 1848?); funkcję asystentki pedag. pełni M. de Rozières, którą uczył od 1840
1845  — zimą zły stan zdrowia
21 III — słucha z G. Sand Requiem Mozarta
23 III — słucha z G. Sand i E. Delacroix Stworzenia świata Haydna
 — do S. Witwickiego: „brak mi tu ciebie tego lata bardzo było. Z tobą byłbym mógł wiele się napłakać”; słucha własnych pieśni do słów poety w wykonaniu S. Grotkowskiego
24 III — na wielkim święconym u ks. Czartoryskich; krytykuje Mickiewicza: „dają się w poddaństwo jako rzecz, jako niewolniki Towiańskiemu”
3 VI-28 XI — lato w Nohant; wśród gości P. Viardot-Garcia, której śpiewu (hiszp. pieśni) słucha „z wielkim uniesieniem”; uczy Solange i gra z nią na 4 ręce; pierwsze poważniejsze nieporozumienia między Ch., G. Sand i Maurycym
18-20 VII — do rodziny: „nie stworzony ja jestem do wsi... Jestem jak zwykle w jakichś obcych światach. Są to zapewne owe espaces imaginaires”
 — komponuje Mazurki op. 59 oraz dwie pieśni do słów B. Zaleskiego: Dwojaki koniec i Nie ma czego trzeba; „nic poczciwego robić nie mogę”
29 XI — powrót do Paryża („już zaczynam mój młyn”)
15 XII — Ludwice Ch. przesyła z dedykacją Beauté de la Sainte Bible
24 XII — do rodziny: „dziś Wigilia Bożego Narodzenia, nasza panna Gwiazdka. Tutaj tego nie znają”
1845/46  — ciężka zima w Paryżu („Czasem za parę godzin słońca dałbym parę lat życia”); prawdopod, pracuje nad Barkarolą i Polonezem-Fantazją
1846 20 II — z G. Sand na balu u ks. Czartoryskich w Hôtel Lambert na rzecz emigrantów polskich
V-XI — lato w Nohant, ostatnie, burzliwe, konfliktowe; powstają Nokturny op. 62 i Mazurki op. 63; praca nad Sonatą g-moll
31 V — prosi M. de Rozières o przysłanie swojej małej partytury Requiem Mozarta
25 V — w „Courrier Français” zaczyna się ukazywać powieść G. Sand Lucretia Floriani, czytana wieczorami przez autorkę; postać negatywnego bohatera kojarzono powszechnie z Ch.; w tymże roku wydana powieść Le mare au diable nosi dedyk. „à mon ami Frédéric Chopin”
21 VII — G. Sand do M. de Rozières: „pewnego dnia wzięłam na odwagę, by wygarnąć prawdę w oczy i zagrozić, że w końcu mogę mieć tego dosyć”
19 VIII — E. Delacroix: „Ch. grał mi cudownie Beethovena”
VIII-XI — ukazały się Barkarola, Polonez-Fantazja i Nokturny op. 62
11 X — do rodziny: „Gram trochę, piszę trochę [...] Mam nowe trzy mazurki, nie myślę, żeby ze starymi dziurami, ale na to czasu trzeba, żeby dobrze sądzić”
Lata samotności 1846-49
1846 28 XI — Ch. świadkiem na ślubie swojej uczennicy Z. Rosengardt z B. Zaleskim; podobno wykonano wówczas dedykowane im Veni Creator (zaginione)
 — L.A. Bisson sporządza dagerotypiczny portret Ch.
1847 23 III — wieczór muz. u Ch. na cześć D. Potockiej; gra z A. Franchomme’em Sonatę g-moll w obecności ks. Wirtemberskiej, ks. Czartoryskich i G. Sand
1 IV — E. Delacroix pokazuje Ch. i G. Sand ich podobizny — jako Dantego i Aspazji — na kopule pałacu Luksemburskiego
16 IV — Ch. portretuje A. Scheffer; 19 IV — Ch.H. Lehmann, a 2 V — F.X. Winterhalter
17 IV — do rodziny: „wieczór u siebie przegrałem, przenuciłem śpiewami znad Wisły”
2-12 V — ciężko chory; G. Sand do W. Grzymały: „wiem, że wiele osób oskarża mnie, jedni, że wyniszczyłam go swoją gwałtowną zmysłowością, inni, że... wybrykami” (12 V)
V/VI — u Albrechtów w Ville d’Avray na rekonwalescencji
14 VII — Ch. bierze stronę Solange w ostrym sporze z matką; udziela jej pomocy; 1847/48 obfita korespondencja między Ch. i Solange
20 VII — E. Delacroix, o liście G. Sand do Ch.: „jest nieludzki. Widać w nim okrutne namiętności, długo wstrzymywaną niechęć”
VI/VII(?) — dokomponowuje i kompletuje opus 64 z 3 Walcami; ukazują się w końcu roku wraz z Mazurkami op. 63
 — w albumie D. Potockiej wpisuje Preludium A-dur oraz pieśń Z gór, gdzie dźwigali strasznych krzyżów brzemię do słów Z. Krasińskiego z poematu Ostatni; podpis: „nella miseria”
24-26 XII — do rodziny: „Pani S. nie może mieć dla mnie, tylko dobre wspomnienie w duszy, jak się kiedyś obejrzy za sobą”
1848 16 II — w Sali Pleyela daje koncert, ostatni paryski, z udziałem D. d’Allarda (skrz.) i A. Franchomme’a (wioloncz.); gra etiudy, preludia, mazurki, walce, Berceuse i Barkarolę oraz współwykonuje swoją Sonatę wiolonczelową g-moll i Trio g-moll Mozarta; entuzjastyczna recenzja w „Gazette Musicale”
22 II — wybuch rewolucji lutowej w Paryżu
4 III — ostatnie, przypadkowe spotkanie z G. Sand u Ch. Marliani
4 IV — do Fontany: „Chłopy galicyjskie dały przykład wołyńskim i podlaskim, nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy, ale na końcu tego wszystkiego jest Polska świetna, duża, słowem: Polska”
20 IV-23 XI — pobyt w Anglii; opiekunami: S. Koźmian, K.F. Szulczewski i J.W. Stirling; daje lekcje i koncertuje; spotyka tu m.in. Ch. Dickensa i R.W. Emersona
po 20 IV — w Londynie u lady Gainsborough gra przed małym kręgiem słuchaczy; w początku maja gra również u markiza W.A. Douglasa
12 V — u J. Lind na obiedzie; „potem mi aż do północy szwedzkie rzeczy śpiewała”
15 V — w salonie ks. Sutherland (Stafford House) gra w obecności m.in. królowej Wiktorii i Wellingtona
1 VI — słucha J. Lind w Łucji z Lammermoor Donizettiego
23 VI — u lady A. Sartoris (Eaton Place) daje koncert dla 150 osób; gra m.in. mazurki, walce, Berceuse i etiudy
5 VII — słucha gry młodego pianisty I. Krzyżanowskiego
7 VII — u lorda E. Falmouth (St. James’s Square) koncertuje wraz z P. Viardot-Garcia, która śpiewa jego mazurki z fr. tekstem
5 VIII — wyjazd z Londynu na parotygodniowy pobyt w Szkocji u rodziny J.W. Stirling; u lorda J.S. Torphichena w Calder House, u Łyszczyńskich w Edynburgu
6 VIII — do A. Franchomme’a: „słucham ślicznych szkockich pieśni”; czuje się jak „skrzypcowa struna E napięta na basetli”
18 VIII — do Fontany: „Ja już ledwie dyszę [...] Wegetuję, czekam zimy cierpliwie. Marzę o domu, to o Rzymie, to o szczęściu, to o biedzie”
28 VIII — w Manchester (Concert Hall) koncertuje dla 1200 osób
9 IX — do W. Grzymały: „Nudzą mię ludzie swoimi zbytnimi opiekami. I odetchnąć nie mogę, i pracować nie mogę. Czuję się sam, sam, sam, chociaż otoczony”
27 IX — w Glasgow (Merchant Hall) gra na poranku z udziałem śpiewaczki M. Adelafio
1 X — do Grzymały: „nic nie mogę komponować, nie tyle dla braku chęci [...] tłukę się co tydzień po innej gałęzi”
4 X — koncertuje w Edynburgu (Hopetown Rooms)
30 X — do Grzymały: „Tymczasem moja sztuka gdzie się podziała? A moje serce gdziem zmarnował? Ledwie że jeszcze pamiętam, jak w kraju śpiewają. Świat mi ten jakoś mija”
3 XI — powrót do Londynu
16 XI — gra publicznie po raz ostatni, na wencie na rzecz weteranów powstania listopadowego (w Guildhall); prawie nie zauważony
23 XI — opuszcza Londyn; do W. Grzymały: „Każ w piątek bukiet fiołkowy kupić, żeby w salonie pachniało”
24 XI — przyjazd do Paryża
1848/49  — przedostatnie utwory: Walc a-moll (WN 63) i Mazurek g-moll (WN 64); przestaje dawać lekcje
 — odwiedza Mickiewicza; gra i improwizuje u niego
1849 29 I — E. Delacroix stałym gościem u Ch.; nie kończące się rozmowy zapisywane w dzienniku malarza (do VI)
30 III — odwiedziny D. Potockiej (Delacroix o jej śpiewie: „chyba nie słyszałem rzeczy doskonalszej”) oraz M. Kalergis („grała nie bardzo przyjemnie, ale jest naprawdę bardzo piękna”)
4 IV — rozmowa z Delacroix na temat kontrapunktu; 7 IV: „pytam go, co jest w muzyce logiką. Odpowiedział, że harmonia i kontrapunkt... Beethoven odchodzi od reguł, Mozart nigdy”
11 IV — Delacroix: „znowu widziałem panią Potocką u Ch., znowu ten zachwycający głos”
14 IV — Delacroix: „znalazłem go bardzo osłabionego, prawie bez tchu”
22 IV — na premierze Proroka Meyerbeera; osąd negatywny
IV-VI(?) — lato w Chaillot, na przedmieściu Paryża; być może z tego czasu pochodzą szkice ostatniego, nie dokończonego utworu, Mazurka f-moll (WN 65)
 — C.K. Norwid częstym gościem Ch.; relacje w Czarnych kwiatach, refleks poetycki w Fortepianie Chopina („byłem u ciebie...”)
VI — Justyna Ch. wraz z listem wysyła synowi 1200 franków
25 VI — do Ludwiki Ch.: „Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie pomogą”
16 VII — D. Potocka: „Przykro mi czuć, żeś tak osamotniony w chorobie i smutku”
9 VIII — przyjazd do Paryża Ludwiki Ch. z mężem i córką
30 VIII — konsylium lekarskie (J. Cruveiller, P.Ch. Louis, Blache)
9 IX — przeniesienie się na Place Vendôme 12, do słonecznego, 7-pokojowego mieszkania
X — Ch. nakazuje rzucić w ogień wszystkie nie wydane i nie dokończone utwory; szkice do metody gry na fortepianie przekazuje A. Gutmannowi (?)
ok. 15 X — D. Potocka śpiewa; według sprzecznych relacji: hymn A. Stradelli, psalm B. Marcella, arie G.B. Pergolesego, V. Belliniego, z Te Deum Händla, nokturn Ch. ze słowami O salutaris
 — odwiedziny księdza A. Jełowickiego: rozmowy, ostatnie sakramenty
17 X — o godz. 2. po północy Ch. umiera
18 X — C.K. Norwid w nekrologu w „Dzienniku Polskim”: „Rodem Warszawianin, sercem Polak, a talentem świata obywatel...”
30 X — uroczystości żałobne w kościele św. Magdaleny (Requiem Mozarta) i na cmentarzu Père-Lachaise


Chyrzyński Marcel, *26 XI 1971 Częstochowa, pol. kompozytor. 1990–95 studiował w Akademii Muz. w Krakowie — komp. u M. Stachowskiego, instr. u K. Pendereckiego oraz muz. komputerową u M. Chołoniewskiego i stypendystów fundacji Fulbrighta: R. Boulangera, C. McTee i R. Oaksa. Warsztat twórczy doskonalił podczas kursów kompoz. w Polsce i za granicą pod kierunkiem m.in.: S. Bussottiego, C. Lefebvre’a, J. Yuasy, B. Schaeffera, L. Zielińskiej oraz H. Kulenty. Od 1999 prowadzi klasę komp. i instr. w Akademii Muz. w Krakowie. Utwory Ch. prezentowane były podczas wielu festiwali, m.in.: Śląskich Dni Muzyki Współcz. w Katowicach (1994, 2000), Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich (1995–99), Warsz. Jesieni (1996), Internationale Studienwoche für zeitgenössische Musik w Hamburgu (1995) oraz Florida International Univ. Music Festival w Miami (2000), a także na koncercie muzyki pol. i austral. w Sydney (1998) oraz na międzynarod. targach Midem Classique 2000 w Cannes. Jest laureatem I nagrody, m.in. 1994 III Ogólnopol. Konkursu Kompozytorskiego im. A. Didura w Sanoku, 1997 Konkursu Młodych Kompozytorów im. T. Bairda w Warszawie, 1996 otrzymał wyróżnienie w Konkursie Kompoz. Programu II PR w Warszawie (za Piece for Orchestra).

Cofalik Antoni, *3 III 1940 Mysłowice, pol. skrzypek i pedagog. Studiował pod kier. Z. Felińskiego w PWSM w Krakowie (dyplom 1964) oraz na kursach mistrzowskich w Salzburgu, Lucernie, Sienie i u M. Wajmana w Weimarze. Działalność koncert. rozpoczął w czasie studiów; 1962 wykonał po raz pierwszy Miniatury na skrz. i fort. K. Pendereckiego (z kompozytorem), 1963–89 występował w Trio Krakowskim (z J. Łukowiczem i K. Okoniem), które uzyskało I nagr. (Premio Vivaldi) na Międzynarod. Konkursie Muzyki Kam. w Sienie (1965). Z zespołem tym koncertował w wielu krajach europ. (m.in. na festiwalach w Salzburgu, Lucernie, Taorminie, Aarchus[2]) i dokonał wielu nagrań rad., głównie dla rozgłośni pol. i niem. 1969–77 założył i prowadził zespół All'Antico, z którym 1974 zdobył złoty medal w kategorii orkiestr kam. na III międzynarod. konkursie młodzieżowych orkiestr kam. i symf. pod patronatem H. v. Karajana w Berlinie Zach. Od 1968 prowadzi działalność pedag. w PLM w Krakowie, w Akademiach Muz. w Bydgoszczy (1980–85) i Katowicach (1985–93) oraz na kursach mistrzowskich i warsztatach skrz. w kraju (Żagań, Zakopane, Łańcut) i za granicą (Tuluza, Seul 1998). Do jego uczniów należą m.in. W. Czepiel i P. Kwaśny, laureat I nagr. konkursu w Sendai (1995). Jest współtwórcą Międzynarod. Konkursu Skrzypcowego im. Rodziny Grobliczów w Krakowie (1996). 1975 otrzymał nagrodę m. Krakowa, 1998 nagr. I st. MKiS. C. opublikował w PWM szereg opracowań edyt. (m.in. H. Biber Passacaglia na skrz. solo, 1990; Wybór etiud wirtuozowskich na skrz., 1992; F. Geminiani Sonata A-dur na skrz. i klawes., 1995; H. Wieniawski I Koncert skrzypcowy fis-moll, 1995) oraz utwory pedag.; cykl miniatur na skrz. i fort. Ptaszarnia (z J. Garścią, 1995), Sześć etiud-kaprysów na skrz. solo (1996), a także prace Notatnik metodyczny o grze skrzypcowej i jej nauczaniu (1999) i Skrzypcowe ABC. Szkoła gry na skrzypcach (2001). HPian

Cwojdziński Andrzej, *25 I 1928 Jaworzno (k. Chrzanowa), pol. dyrygent i kompozytor. 1947-53 studiował w PWSM w Krakowie pod kier. A. Malawskiego. Działalność muz. rozpoczął jako dyryg. chóru Filh. Krakowskiej; 1955-57 był asyst. dyrygenta w Filh. Łódzkiej, nast. objął funkcje dyr., dyryg. i kier. artystycznego Filh. w Lublinie, które pełnił do 1963. Od 1964 zajmuje analogiczne stanowiska w Filh. w Koszalinie. C. występował gościnnie jako dyryg. w ZSRR, NRD, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii, Jugosławii i na Węgrzech. Jest ponadto inicjatorem i kierownikiem artyst. Festiwalu Pianistyki Polskiej w Słupsku oraz Kołobrzeskich Wieczorów Wiolonczelowych. Za działalność artyst. i organizatorską wyróżniony został nagrodą m. Lublina i woj. koszalińskiego.

✓ Cwojdziński Andrzej, *1928. Do 1979 kierował Filh. Koszalińską, będąc zarazem kierownikiem artyst. Festiwalu Pianistyki Pol. w Słupsku (1967–99) oraz Kołobrzeskich Wieczorów Wioloncz. (1972–80). Kilkakrotnie sprawował kier. Światowego Festiwalu Chórów Polonijnych w Koszalinie oraz Koszalińskich Koncertów Org. Od 1976 doc., 1991–99 prof. Akademii Muz. w Gdańsku i Wyższej Szkoły Pedag. w Słupsku. Otrzymał m.in. nagrodę II st. Ministra Kultury i Sztuki (1977) oraz Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1983).

Czyż Henryk, *16 VI 1923 Grudziądz, pol. dyrygent i kompozytor. 1946–48 studiował prawo i filozofię na uniw. im. M. Kopernika w Toruniu, równocześnie współpracując z W. Horzycą w Teatrze Ziemi Pomorskiej. 1952 ukończył PWSM w Poznaniu — u T. Szeligowskiego (komp.) i W. Bierdiajewa (dyryg.). 1952–53 dyrygował w Operze im. S. Moniuszki w Poznaniu, 1953–57 był drugim dyryg. WOSPR, 1957–60 kierownikiem artyst. i pierwszym dyryg. Filh. Łódzkiej, 1961–62 dyryg. Opery w Warszawie, 1963–67 kierownikiem artyst. i pierwszym dyryg. Filh. Krakowskiej. 1962–66 prowadził klasę dyryg. w PWSM w Krakowie; do jego uczniów należeli m. in. A. Pałka i A. Wit. 1971–74 pełnił funkcję Generalmusikdirektora w Düsseldorfie, od 1972 równocześnie kierownika artyst. i pierwszego dyryg. Filh. Łódzkiej. Występował w niemal wszystkich krajach europ., w Ameryce Pd. i Stanach Zjedn., dyrygował orkiestrami filh. leningradzkiej, berlińskiej, sztokholmskiej, madryckiej, orkiestrą BBC, Santa Cecilia i in. Nagrał szereg płyt dla firm: Polskie Nagrania, Philips, Harmonia Mundi, Miełodija, Electrola, które zdobyły liczne nagrody międzynarod., m.in. Grand Prix du Disque i nagroda Edisona za nagranie Pasji Pendereckiego — Philips 1967, Grand Prix Mondial za kwadrofoniczne nagranie Raj i Peri Schumanna — Electrola 1974. Od 1980 prowadzi klasę dyryg. w Akad. Muzycznej w Warszawie. W rozległym repertuarze Cz. dużo miejsca zajmują formy oratoryjne, muzyka klas. i współcz. Na pol. sceny operowe i estrady koncert. wprowadził szereg utworów Strawińskiego, Honeggera, Debussy’ego i in. 1966–69 blisko współpracował z K. Pendereckim, dyrygując prawykonaniami Pasji, Dies irae, Diabłów z Loudun i prezentując jego dzieła w wielu krajach. Opublikował kilka książek o tematyce muz., m.in. Ucieczka spod klucza, Wwa 1973, tłum. niem. pt. Giocoso ma non troppo, Berlin 1974, Porcelanowy amorek, Wwa 1977, Jak z nut, Wwa 1978, Serkal i inne tizery, Łódź 1978, Nie taki diabeł straszny — gawędy telewizyjne, Łódź 1979, Tizery, Wwa 1982. Cz. odznaczony jest Złotym Krzyżem Zasługi (1953), Krzyżem Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1958), Nagrodą MKiS I st. (1975), Nagrodą Państwową I st. za całokształt działalności artyst. (1978).

✓ Czyż Henryk, *1923. Do 1995 prowadził klasę dyryg. w Akademii Muz. w Warszawie. Opublikował kolejne książki; Scrip-tease, Wwa 1988, Pamiętam jak dziś, Wwa 1993, Niewczesne żarty, Wwa 1995.

Dankowski, Danek, Adalbertus, Wojciech, *ok. 1760 prawdopod. pd. Wielkopolska, +po 1800, pol. kompozytor i skrzypek. Początkowo związany był z klasztorem cystersów w Obrze Wlkp., gdzie prawdopod. zdobył wykształcenie muz. Ok. 1779 był tamże muzykiem klasztornym. 1787–90 działał jako kapelm. i kompozytor przy katedrze w Gnieźnie. J. Elsner podaje informację, nie potwierdzoną przez in. źródła, że ok. 1792 D. był altowiolistą w teatrze niem. we Lwowie. Prawdopod. na pocz. XIX w. działał w Poznaniu, gdzie w kośc. Marii Magdaleny zachowała się pokaźna liczba jego utworów. Kilka wczesnych autografów D. z Obry Wlkp. i kopie pisane przez M. Bocheńskiego z Grodziska Wlkp. są podpisane nazwiskiem skróconym — Danek. Kompozycje D. znane były nie tylko w Wielkopolsce, ale także w Wilnie, Krzemieńcu, Krakowie i in. ośrodkach.

Dąbrowski Florian, †2 V 1913[3] Rosko (woj. poznańskie), pol. kompozytor, pedagog i działacz muz. Studiował w Miejskim Konserw. Muzycznym w Bydgoszczy (1930–39) u S.B. Poradowskiego (teoria) i E. Rezlera (fort.). 1948 uzyskał dyplom z komp. w klasie S.B. Poradowskiego w PWSM w Poznaniu. 1945 zorganizował średnią szkołę muz. w Bydgoszczy i do 1951 uczył w niej przedmiotów teoret.; był współorganizatorem Państw. Filharmonii w Bydgoszczy. 1951–54 rektor i wykładowca PWSM w Sopocie, od 1954 wykłada teorię i komp. w PWSM w Poznaniu (1961–64 prorektor, od 1973 — prof.). Prowadził aktywną działalność związkową (m.in. 1969–75 wiceprezes Zarządu Głównego ZKP). Był współtwórcą i wielokrotnym organizatorem i przewodn. komisji repertuarowej Festiwalu Polskiej Muzyki Współczesnej „Poznańska Wiosna”; uczestniczył w jury wielu konkursów muz. (m.in. konkursu kompoz. im. H. Wieniawskiego w Poznaniu). Recenzent i publicysta muz. czasopism „Arkona”, „Gazeta Pomorska”, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, „Nowy Tor”, „Pomorze”, „Ziemia Pomorska”, „Słowo Powszechne”, „Pro Sinfonica” (zesz.), „Nurt”, „Ruch Muzyczny”, jest członkiem kolegium red. serii wyd. «Res Facta». Otrzymał wiele nagród muz., m.in. na Konkursie Kompoz. ZKP 1947 za Suitę kujawską i 1949 za kantatę Odejście Fryderyka, na Festiwalu Teatrów Polski Północnej 1963 za muzykę do Nocy listopadowej S. Wyspiańskiego, ponadto 1967, 1975 i 1980 — nagr. MKiS I st. (1980 — za szczeg. osiągnięcia w dziedzinie dydaktyczno-wychowawczej), 1979 — nagr. ZKP za całokształt twórczości i działalności organizacyjno-muzycznej. Żona D., Olga Iliwicka-Dąbrowska (1910–1980), koncertująca pianistka i pedagog, od 1951 prowadziła klasę fort. w PWSM w Poznaniu (od 1965 kier. Katedry Fort.).

✓ Dąbrowski Florian, *1913. W 1983 przeszedł na emeryturę, nadal wykłada w Akad. Muzycznej w Poznaniu. 1977 członek kolegium red. «Res Facta», od 1994 «Res Facta Nova» (wyd. w Poznaniu). 1998 objął funkcje wiceprezesa Poznańskiego Tow. Muzycznego im. H. Wieniawskiego oraz przewodn. komitetu wydawn. Dzieł Wszystkich H. Wieniawskiego. 1998 obchodzony był jubileusz 85-lecia urodzin D. zorganizowany przez Pro Sinfonikę i Oddz. Poznański ZKP. Za twórczość kompoz., działalność organizacyjną i zasługi pedag. D. odznaczony został 1998 Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Dębski Krzesimir, *26 X 1953 Wałbrzych, pol. kompozytor, dyrygent, skrzypek jazzowy. Studiował w Akad. Muzycznej im. I. Paderewskiego w Poznaniu u A. Koszewskiego (komp.) i W. Krzemieńskiego (dyryg.). 1975 debiutował jako muzyk jazz. w zespole Warsztat na festiwalu Jazz nad Odrą we Wrocławiu. Od 1980 kierował zespołem jazz. String Connection, z którym koncertował w 25 krajach i występował na festiwalach jazz. w Baden–Baden, Paryżu, Hadze, Helsinkach, Berlinie, Montrealu, Reno, Norymberdze, Bilbao, Budapeszcie. 1983 otrzymał I nagr. na ogólnoświat. festiwalu zespołów jazz. w Hoeilaart (Belgia), a 1985 nagr. im. S. Wyspiańskiego MKiS. W ankietach „Jazz Forum“ wielokrotnie wygrywał w kategorii skrzypków jazz., aranżerów i kompozytorów, 1986 został uznany za jednego z dziesięciu najlepszych skrzypków jazz. świata w ankiecie krytyków amer. pisma „Down Beat“. Otrzymał I nagr. na konkursie kompoz. z okazji 25-lecia festiwalu Poznańska Wiosna Muzyczna, nagr. kanadyjskiej akad. filmowej Genie Award ’88, nagr. premiera RP za twórczość dla dzieci, nagr. Benedictus ’95; był nominowany do Emmy Award ’98 za muz. do filmu Maszyna zmian (reż. A. Maleszka) i wielokrotnie nagradzany na festiwalach w Opolu i Sopocie.
Od 1986 D. ograniczył działalność koncert., poświęcając się pracy kompoz., nagrywał też dla radia (Warszawa, Opole, Szczecin, Malmö, San Francisco, Oslo, Baden–Baden). Skomponował przeszło 40 utworów symf. i kam., muzykę do ponad 50 filmów fabularnych i telew., do 35 sztuk teatr. oraz utwory dla dzieci. Jest autorem ponad 100 piosenek. Podjął również działalność dyrygencką przygotowując nagrania m.in. dla Sony Classical Records. Wykładał na Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie. Jako dyryg. koncertował m.in. z J. Carrerasem, S. Toczyską, B. Niziołem, zespołem Canadian Brass; współpracował z A. Makowiczem jako aranżer i dyryg. (Makowicz Plays Gershwin i Makowicz Plays Berlin, 1992). D. jest jazz. skrzypkiem improwizatorem, należącym do nurtu post–coltranowskiego. Jako kompozytor poszukuje w swoich utworach syntezy różnych tendencji i kierunków muzyki XX w., od awangardy poprzez jazz aż do elementów pop.
Płyty (z zespołem String Connection): Workholic 1982, New Romantic Expectation 1983, String Connection 1985, a także m.in.: Waltz für Weltende 1984, Bizzaramente 1988, Vasvari–D. Quintet 1990, Witaj Gwiazdo Złota 1998.

Dobrowolski Andrzej, *9 IX 1921 Lwów, pol. kompozytor i pedagog. Początkowo uczył się muzyki u B. Rutkowskiego (org.), S. Beliny-Skupiewskiego (śpiew) i L. Kurkiewicza (kl.). 1945-51 studiował w PWSM w Krakowie pod kier. S. Łobaczewskiej (teoria) i A. Malawskiego (komp.). 1947-54 wykładał przedmioty teoret. w PLM i PWSM w Krakowie, 1954-76 w PWSM w Warszawie, gdzie od 1964 prowadził także klasę komp. Od 1976 jest prof. zwyczajnym klasy komp. i muzyki elektron., a od 1979 dziekanem Wydziału Komp., Teorii i Dyryg. w Hochschule für Musik und darstellende Kunst w Grazu. Równolegle rozwijał ożywioną działalność na terenie ZKP (1954-68 sekretarz generalny), wydatnie przyczyniając się do aktywizacji pracy związku. 1971 otrzymał nagr. Ministra Kultury i Sztuki, 1972 — nagr. ZKP za całokształt działalności artystycznej.

✓ Dobrowolski Andrzej, *9 IX 1921 Lwów, †8 VIII 1990 Graz. >W PWSM w Warszawie klasę komp. prowadził od 1965<. >Sekretarz generalny ZKP 1954—69<, 1967 i 1970-72 przewodn. Komisji Programowej Warsz. Jesieni. Do wychowanków D. należą m.in. J. Casken (Anglia), N.M. Kuźnik, W. Michniewski, J. Oleszkowicz, B. Lang i S. Riegebauer (Austria), K. Johns (Niemcy). 1990 otrzymał nagr. rządu Styrii.

Dobrzański Tadeusz, *6 IX 1916 Sambor, pol. dyrygent i kompozytor. 1924–33 kształcił się w szkole muz. w Samborze; 1938 ukończył studia prawnicze na UJK we Lwowie. 1933–48 działał jako dyryg. zespołów instr. i chóralnych. 1951–54 studiował prywatnie komp. u A. Malawskiego. Od 1948 do chwili obecnej współpracuje stale z Chórem i Orkiestrą PR w Krakowie (obec. PRiTV), na stanowisku dyrygenta i kier. chóru, a od 1962 także dyryg. orkiestry. Z zespołem chóru PR dokonał szeregu nagrań archiwalnych, przygotował większość kompozycji oratoryjno-kantatowych, wykonywanych z udziałem czołowych pol. orkiestr symf. Jako kierownik i dyryg. chóru PR brał udział w występach zespołu w NRD (1951), Szwajcarii (1967), Francji (1971), Włoszech (1972). Za działalność artyst. D. otrzymał odznaczenia państw., m.in. Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1964) i Krzyż Ofic. Orderu Odrodz. Polski (1973).

✓ Dobrzański Tadeusz, *6 IX 1916 Sambor, †18 VI 1996 Kraków. 1924–33 uczył się w szkole muz. J. Zielonczanki-Donichtowej w Samborze (fort., teoria). 1970–71 prowadził chór PWSM w Krakowie. 1962–82 był kier. Chóru PRiTV w Krakowie, z którym do 1989 nadal pracował. AWoźn

Dobrzyński Ignacy Feliks, *25 II 1807 Romanów (Wołyń), †9 (nie 10) X 1867 Warszawa, pol. kompozytor, dyrygent, pianista i pedagog. Wychował się w rodzinie muzykującej: jego ojciec, Ignacy (1779–1841), studiował muz. w Wiedniu, komponował opery, kantaty, polonezy, 1799–1817 był dyrygentem ork. dworskiej, w majątku hr. J.A. Ilińskiego w Romanowie, 1817–25 nauczycielem muz. w Gimnazjum Podolskim w Winnicy; matka, Eudoksja z Karelinów (†1859), była córką kapelmistrza ork. rogowej na dworze car. w Petersburgu. D. pobierał nauki w kolegium jezuickim w Romanowie, a nast. 1817–25 w Winnicy, gdzie ukończył słynne Gimnazjum Podolskie, prowadzone przez pijara M.J. Maciejowskiego. Muzykę studiował początkowo u ojca (już w 1816 popisywał się grając koncerty fort. J.L. Dusika), od 1825 u J. Elsnera w Warszawie, początkowo prywatnie, potem 1826–31 w Szkole Głównej Muzyki. Elsner w raportach egzaminacyjnych oceniał D. słowami „zdolność niepospolita”. Komponować zaczął w Winnicy; powstały wtedy — obok kilku polonezów fort. i okolicznościowych kantat — Uwertura symfoniczna op. 1 i Koncert fortepianowy As-dur op. 2. W Warszawie pozostał D. do końca życia, rozwijając ożywioną działalność kompoz. i pedag. Jako nauczyciel gry fort. zdobył sobie szczeg. uznanie; owocem tej pracy stała się Szkoła na fortepian (Warszawa 1845). Na swoim pierwszym koncercie publ. 29 IX 1827 dyrygował własną Uwerturą op. 1 i grał utwory J. Fielda i H. Herza. Na lata trzydzieste XIX w. przypadł okres rozkwitu jego twórczości, przy czym D. komponował różne gatunki muzyki. 1835 zgłosił na konkurs Gesellschaft der Musikfreunde w Wiedniu Symfonię c-moll op. 15, która zdobyła drugie miejsce i była potem wykonana w Wiedniu (17 III 1836), w Warszawie (7 X 1836), także w Lipsku (1839) pod dyr. F. Mendelssohna-Bartholdy'ego, a wydana w Warszawie 1862 w oprac. fort. na 4 ręce pt. Symfonia charakterystyczna w duchu muzyki polskiej; pierwotne Andante zastąpił w niej D. Elegią ze swego Sekstetu Es-dur op. 39. W l. 1837–38 skomponował D. pierwszą swoją operę, Monbar czyli Flibustierowie, dokonując jej przeróbek jeszcze w 1861. Koncertowe wykonanie jej fragmentów miało miejsce nie tylko w Warszawie, ale i w Poznaniu, Berlinie i Dreźnie; sceniczna prapremiera odbyła się 1863 w Teatrze Wielkim w Warszawie. Od 1834 D. związał swą działalność muz. z Resursą Kupiecką, organizując zespoły kam. oraz dyrygując chórem i orkiestrą. 1841–43 uczył muzyki w Inst. Wychowania Panien. 1845–47 odbył podróż artyst. do Poznania, Berlina, Lipska, Drezna, Monachium, Bonn, Frankfurtu n. Menem i Wiednia, prezentując na koncertach własną twórczość kompoz. W Berlinie musiał pozostać dłużej, zarabiając lekcjami muzyki, ponieważ zamknął sobie drogę powrotu do kraju napisaniem kilku pieśni patriotycznych, m.in. Do matki Polki (sł. A. Mickiewicz); do Warszawy mógł powrócić dopiero we wrześniu 1847. W l. 1852–55 był dyr. opery w Teatrze Wielkim; 1857 zorganizował orkiestrę symf., która dawała przez jeden sezon cotygodniowe koncerty w Nowej Arkadii przy ul. Mokotowskiej. 1858–60 brał czynny udział w pracach komitetu powołanego do założenia Inst. Muzycznego. W tym czasie został członkiem lwowskiego Tow. Muzycznego. Po 1860 ze względu na zły stan zdrowia D. stopniowo rezygnował z udziału w życiu muz. stolicy. 1859–64 komponował muzykę do udramatyzowanej przeróbki Konrada Wallenroda A. Mickiewicza, ale jej nie ukończył. W ostatnim roku życia napisał pieśń solową Cyganeczka, 2 utwory rel., w tym Zdrowaś Maria na ten. i chór, oraz Studium na temat oryginalny w dubeltowym kontrapunkcie w ośmiu postaciach na kwartet smyczkowy. D. był żonaty z Joanną Müller (1813–79), uczennicą E.C. Solivy, śpiewaczką opery warsz. w l. 1832–34 i 1840–60.

Dobrzyński Ignacy Feliks, 1807–1867. Ojciec D. Ignacy urodził się 2 II 1779, a zmarł 17 VIII 1841. >W Winnicy D. uczył się w l. 1817–21, u Elsnera w Szkole Głównej Muzyki w l. 1826–28. [...] Na pierwszym koncercie publicznym D. 29 IX 1827 Uwerturą op. 1 dyrygował K. Kurpiński. [...] Symfonię c-moll op. 15 D. zgłosił na konkurs Concerts spirituels, 7 X 1836 w Warszawie wykonano jej fragmenty. [...] Pierwszą swoją operę, Monbar czyli Flibustierowie, skomponował w l. 1836–38. [...] 1841–43 uczył muzyki w Inst. Aleksandryjskim Wychowania Panien<. Podróż artyst. do Poznania, Berlina... odbył od 4 III 1845 do 28 IX 1847. >Od 15 VI 1852 do I 1853 (?) był dyryg. opery w Teatrze Wielkim, w dalszych latach sporadycznie dyrygował koncertami i 1854 dwiema premierami oper. [...] W X 1857 zorganizował Orkiestrę Polską I.F. Dobrzyńskiego, która dawała cotygodniowe koncerty do XII 1857<. W ostatnim roku życia napisał pieśń sol. Cyganka, 2 utwory rel.: Zdrowaś Maria na ten. solo i chór miesz., Benedictus na chór miesz. oraz Studium na temat oryginalny.

Duniecki Stanisław, *25 XI 1839 Lwów, †16 XII 1870 Wenecja, pol. kompozytor. Początkowo uczył się gry na fort. i kompozycji u J.K. Kesslera. 1854–58 przebywał na studiach w Lipsku, 1859 uzupełniał je w Wiedniu, nast. w Brukseli u F.J. Fétisa oraz w Paryżu. 1863 wrócił do kraju, objął posadę kapelm. małej sceny pol. w Czerniowcach. 1864 został powołany na stanowisko kapelm. teatru we Lwowie; tam wystawił 1864 swoją najpopularniejszą operetkę Paziowie królowej Marysieńki, którą grano 1865 także w Wiedniu i w Krakowie; wykonywana z udziałem H. Modrzejewskiej w roli pazia Stefana, cieszyła się w Krakowie dużym powodzeniem. Następnie D. przebywał w Warszawie, pisał sprawozdania z przedstawień operowych w tyg. „Kłosy”. Ponieważ opera w Warszawie nie wystawiła jego Paziów, objął 1866 stanowisko kapelm. orkiestry teatru krak. Podczas pobytu w Krakowie zajął się organizowaniem przedstawień operowych — wystawił Halkę (29 XI 1866), z udziałem M. Gruszczyńskiej (na przedstawieniu 29 XII 1866 był obecny kompozytor), oraz Verbum nobile (18 I 1867) S. Moniuszki, a także własne opery i operetki — ale mimo tych wysiłków opera krak. nie utrzymała się. D. pisał również artykuły w krak. tygodniku „Kalina”. Na skutek choroby płuc wyjechał 1867 za granicę; przebywał w Rumunii, Meranie, Tyrolu, wreszcie osiadł w Wenecji.

Dutkiewicz Andrzej, *30 IX 1942, pol. pianista i kompozytor. 1963–68 studiował w PWSM w Warszawie u J. Lefelda i R. Smendzianki (fort.), a nast. 1968–73 u W. Rudzińskiego (komp.). 1970 zdobył II nagr. na Międzynarod. Konkursie Wykonawców Muzyki Współcz. w Rotterdamie. 1973–76 kontynuował studia w Eastman School of Music w Rochester u E. Lista (fort.) oraz Samuela Adlera i Wyne Barlowa (komp.). Jest założycielem i kier. zespołu „Grupa XX” specjalizującego się w wykonywaniu muzyki współcz. Repertuar D. jest bardzo szeroki, z przewagą muzyki współcz. Występował wiele w kraju i za granicą. Dokonał licznych nagrań (także dla radia i telewizji). GMich

✓ Dutkiewicz Andrzej, *30 IX 1942 Staszów. W Eastman School of Music w Rochester (N. Jork) uzyskał 1976 st. doktorski, obec. jest prof. zwyczajnym i kier. Międzywydziałowego Studium Interpret. Muzyki Współcz., od 1999 także dziekanem Wydziału Fortepianu, Klawesynu i Organów Akademii Muz. im. F. Chopina w Warszawie, od kilku lat prowadzi wakacyjne kursy muz. w Interlochen (Michigan), a także m.in. w Korei (1999 Seul, 2000 Taegu). Za działalność artyst. poza granicami kraju został 1991 wyróżniony dyplomem uznania Ministra Spraw Zagr. W twórczości kompoz. D. koncentruje się gł. na muzyce sol. i kam., interesująco wykorzystując swe doświadczenia w dziedzinie wykonawstwa muz. współczesnej.

Ekier Jan Stanisław, *29 VIII 1913 Kraków, pol. kompozytor, pianista i pedagog. Pochodzi z rodziny muzyków: ojciec Stanisław (1880–1930) był kompozytorem muzyki tan. i wodewilów, siostra Halina (1915–62) — pianistką, docentem PWSM w Krakowie. Gry na fort. uczył się u O. Stolfowej, pocz. prywatnie, później (do 1933) w Szkole Muzycznej im. W. Żeleńskiego w Krakowie, gdzie studiował również komp. u B. Rizziego. 1932–34 odbywał studia muzykol. na UJ u Z. Jachimeckiego. 1934–39 kontynuował studia w konserw. w Warszawie u Z. Drzewieckiego (fort.) i К. Sikorskiego (komp.), 1940–41 uczył się gry na org. u B. Rutkowskiego. Występy pianist. rozpoczął we wczesnej młodości, 1937 uzyskał VIII nagr. na III Międzynarod. Konkursie Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie. Od tego czasu koncertuje w kraju i za granicą. W latach okupacji brał udział w koncertach konspiracyjnych; podczas powstania warszawskiego dał ponad 30 występów. Po 1945 koncertował w wielu krajach Europy, także w Ameryce Pd. i Japonii, występował w radiu i telewizji, nagrywał płyty — prezentując rozległy repertuar pianist., ze szczeg. uwzględnieniem dzieł Bacha, Chopina, Szymanowskiego i Prokofiewa. Działalność pedag. podjął 1933/34, ucząc solfeżu w Szkole Muzycznej im. W. Żeleńskiego w Krakowie. Po wojnie poświęcił się kształceniu pianistów: 1946/47 uczył w PŚSM w Lublinie, 1947/48 w PWSM w Sopocie, pełniąc tam funkcję rektora; od 1953 jest prof. PWSM w Warszawie, 1964—72 i od 1974 kierownikiem katedry fort. Ponadto od 1960 wykładał na kursach mistrzowskich dla pianistów w Annecy, Hamburgu, Bonn, Kolonii, Darmstadcie, Mannheimie, São Paulo, Tokio i in. Działalność edytorską E. rozpoczął po wojnie jako członek zespołu red. «Biblioteki Pedagogicznej» PWM (wespół z Z. Drzewieckim, J. Hoffmanem, S. Szpinalskim, H. Sztompką i B. Woytowiczem). Nast. opublikował własne oprac. utworów J.S. Bacha (Inwencje, Suity francuskie, Suity angielskie, Koncert włoski, Chromatyczna fantazja i fuga). 1959 został red. nacz. «Wydania Narodowego Dzieł F. Chopina». Współpracuje także z Universal Edition przy redakcji dzieł (Impromptus 1977, Scherzi 1979, Nocturnes F. Chopina w serii «Wiener Urtext Edition» 1980). Tematyce chopinowskiej poświęcił szereg publikacji. 1945—46 był członkiem prezydium, 1946—47 sekretarzem zarządu głównego ZKP; należał do członków założycieli reaktywowanego Związku Zawodowego Muzyków RP (1945—46 sekretarz zarządu głównego) oraz SPAM; 1955—61 i 1972—76 był członkiem zarządu i rady naukowej TIFC. 1950 otrzymał Nagr. Państwową I st. (zbiorowa) za przygotowanie ekipy pol. do IV Konkursu Chopinowskiego, 1964 i 1974 Nagr. MKiS I st., 1952 został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, 1955 Krzyżem Ofic. Orderu Odrodzenia Polski i Medalem X-lecia, 1960 orderem Sztandaru Pracy II klasy.

Elsner Józef Antoni Franciszek (nie: Józef Ksawery), *1 VI 1769 Grodków (Opolskie), †18 IV 1854 Warszawa, pol. kompozytor, pedagog i działacz kultury muzycznej. Już w dzieciństwie ujawniał zamiłowanie do muzyki. Uczęszczając w Grodkowie 1775—81 do szkoły powszechnej, śpiewał w chórze kośc. Od 1781 uczył się w szkole dominikanów i w gimn. jezuickim we Wrocławiu. Śpiewał tam i grał początkowo w chórze i kapeli klasztornej, nast. w chórze operowym i w orkiestrze teatr. Wcześnie też zaczął komponować; 1782 został wykonany w kościele św. Wojciecha we Wrocławiu jego motet Ave Maria gratiae plena na 2 gł. solowe z tow. instr. Dysponując pięknym głosem, E. odnosił sukcesy jako solista; 25 III 1785 wykonał w kościele św. Elżbiety solową partię sopr. w oratorium pasyjnym Der Tod Jesu C.H. Grauna; występ ten zwrócił nań uwagę muzycznego środowiska Wrocławia. Muzykował też jako skrzypek kameralista. Na uniw. we Wrocławiu rozpoczął studia teologiczne, wkrótce potem przeniósł się na lekarskie; zamierzał je kontynuować w Wiedniu, dokąd wyjechał jako stypendysta Grodkowa jesienią 1789. Tam po długotrwałej chorobie postanowił jednak poświęcić się całkowicie muzyce i jesienią 1791 przeniósł się do Brna (Morawy) na posadę skrzypka w orkiestrze teatr. Wiosną 1792 udał się do Lwowa, gdzie objął stanowisko kapelm. tamtejszego teatru. Wkrótce wystawił w nim swoje 2 opery do tekstów niem. (Die seltenen Brüder, Der verkleidete Sultan). Gdy W. Bogusławski objął 1795 prowadzenie teatru lwowskiego, E. został jego współpracownikiem. Odtąd zaczął komponować opery pol. do tekstów Bogusławskiego; zachowała się z nich tylko jedna: Amazonki czyli Herminia. W tym czasie E. zaczął się interesować pol. muzyką lud. i wplatać wątki lud. do swoich utworów instr. (Sonata fortepianowa D-dur). 1796 napisał 3 tria fort. oparte na tematach z opery Krakowiacy i Górale Jana Stefaniego. Od 1798 E. nawiązał stosunki z wydawcami za granicą; wydał w Wiedniu u J. Traega 3 kwartety smyczk. du meilleur goût polonois. 1795—97 organizował we Lwowie cotygodniowe koncerty w ramach założonego przez siebie towarzystwa p.n. Akademia Muzyczna. Na program koncertów składały się symfonie J. Haydna, W.A. Mozarta, Vranickiego, koncerty na instr. solowe oraz muzyka wok.; wykonane też były 3 symfonie E., które zaginęły.
Latem 1799 E. osiadł na stałe w Warszawie, gdzie przez pół wieku z górą rozwijał szeroką i wielostronną działalność. 1799—1824 prowadził operę w Teatrze Narod., wzbogacając jej repertuar własnymi dziełami (30 oper i 2 balety), a z repertuaru obcego preferując operę francuską. 1802—06 prowadził własną sztycharnię nut, która zapoczątkowała powstawanie tego rodzaju przedsiębiorstw w Warszawie; 1803—05 wydawał pierwszy w Polsce miesięcznik nutowy pt. „Wybór Pięknych Dzieł Muzycznych i Pieśni Polskich” (ukazały się 24 z.). 1805 został członkiem Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk, 1805—06 był czynny w Resursie Muzycznej, gł. przy organizowaniu koncertów, na których wykonywano m.in. wczesne symfonie L. van Beethovena. 1802—25 pisywał recenzje i artykuły do czasopism pol., a 1811—19 był korespondentem lipskiej „Allgemeine Musikalische Zeitung”. 1814—25 działał w Tow. Muzyki Religijnej i Narodowej, którego był współzałożycielem. Przez wszystkie te lata rozwijał działalność pedag., ucząc śpiewu na terenie opery oraz „muzyki i śpiewania” w Szkole Dramatycznej Bogusławskiego. Potem wykładał teorię i komp. w prowadzonych przez siebie szkołach muz.: 1817—21 w Szkole Elementarnej Muzyki i Sztuki Dramatycznej, 1821—26 w Inst. Muzyki i Deklamacji, czyli konserwatorium, a 1826—31 w Szkole Głównej Muzyki, związanej wykładami z Uniw. Warszawskim. W tej uczelni wykształcił wielu pol. kompozytorów, wśród nich F. Chopina, którego uczył już od 1822. Jako nauczyciel trafnie ocenił talent Chopina, pisząc na świadectwie szkolnym: „szczególna zdatność, geniusz muzyczny”. Z Chopinem łączyły E. uczucia prawdziwej przyjaźni; świadczy o tym m.in. zachowana korespondencja: 6 listów E. do Chopina i 5 listów Chopina do E. W latach 1835—39 E. prowadził „wyższe kształcenie głosu” w Szkole Śpiewu przy Teatrze Wielkim, którego dyrektorem był K. Kurpiński, potem uczył jeszcze śpiewu w Inst. Guwernantek.
Uniwersalizm zainteresowań E. wyraził się także w jego żywym stosunku do zagadnień pol. folkloru; zbierał materiały dot. muzykowania lud., starał się uchwycić cechy melod. i metrorytmiczne pol. muzyki lud., szczeg. jej najstarszych przekazów, a ponadto muzyki ludów słowiańskich w ogóle. Jako kompozytor poszukiwał ideału melodii wypływającej z ducha języka pol. z uwzględnieniem jego właściwości metrycznych i intonacyjnych. Świadczą o tym 2 rozprawy: Rozprawa o metryczności i rytmiczności języka polskiego i Rozprawa o melodii i śpiewie. E. był członkiem honor. licznych towarzystw muz. w kraju oraz lipskiego Musikverein der Universitätskirche St. Pauli. Utrzymywał bliskie kontakty z muzykami i firmami wyd. Francji, Niemiec i Austrii. 1805 odbył dłuższą podróż artyst. do Paryża, zatrzymując się po drodze we Wrocławiu, w Lipsku i w Offenbach. W Paryżu wykonano kilka jego utworów fort. i kwartet; skomponował tam operę pt. Chimère et réalité do tekstu fr., która została wykonana dopiero w Warszawie (1808) w pol. przekładzie. Jak wielu wybitnych ludzi tej epoki, był E. członkiem masonerii: 1814 został namiestnikiem katedry w loży Świątyni Stałości, 1820 członkiem najwyższej kapituły, 1821 mistrzem katedry w Świątyni Stałości. Za zasługi na polu muzyki został odznaczony 1823 orderem św. Stanisława. Na jego cześć zostały wybite 3 medale: ok. 1825 (J. Majnert), 1852 (J. Herckner) i 1969 (J. Stasiński) — ten ostatni staraniem Komitetu Obchodów Dni Elsnerowskich w Grodkowie.
E. był dwukrotnie żonaty: pierwszy raz z Klarą Abt (od 1796), która zmarła przy urodzeniu córki Karoliny (1797—1823), drugi raz (od 1802) z Karoliną Drozdowską (1784—1852), czołową śpiewaczką opery warsz., z którą miał 3 córki, wśród nich najmłodszą Emilię (1811—64), późniejszą żonę L. Nideckiego, właścicielkę sztambucha, do którego Chopin wpisał kilka swoich utworów. Grób E. znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. W Grodkowie otwarto 1969 Muzeum im. J. Elsnera, a 1974 odsłonięto jego pomnik; tutaj także obchodzone są Dni Elsnerowskie.

Engel Jan, †30 VI 1788 Warszawa, pol. kompozytor, drukarz i wydawca muzyczny. Będąc kapelmistrzem w katedrze św. Jana w Warszawie, otworzył na przełomie 1771/72 drukarnię nut przy ul. Krzywe Koło, która działała do 1776. W niej wydrukował w 1772 sześć własnych symfonii, każdą oddzielnie, z jednakowymi kartami tyt.; sprzedawali je także warsz. księgarze M. Gröll i J.A. Poser. Egzemplarze pierwszych trzech wydanych symfonii zachowały się w archiwum paulinów w Częstochowie, o pozostałych wiadomo tylko ze wzmianki w prasie warsz. i z katalogów-dysponend Breitkopfa (Lipsk) z 1772, 1777, 1785—87. E. wydał w 1773 zbiór pt. Mélanges de Musique pour le clavecin par Monsieur Engel, zawierający m.in. utwory M. Kamieńskiego; publikacja ta zaginęła podczas II wojny świat. Zapewne tłoczył także różne utwory własne i in. kompozytorów, jak msze, motety, arie, duety i oratoria, których rękopisy i druki miał zamiar sprzedać w 1733 wraz z nową „od siebie wynalezioną drukarnią do not”. 1 IX 1773 E. zrezygnował ze stanowiska kapelmistrza katedry warsz. Wzmianka w „Gazecie Warsz.” z 14 II 1776 informuje o przeniesieniu drukarni na ul. Kamienne Schodki do kamienicy Wędrychowskiej oraz o wydaniu dwunastu „nowych tańców polskich redutowych na klawicymbał”, ponadto zawiera zapowiedź ukazania się nast. dwunastu tańców. Z tak skąpych danych można wnioskować, że drukarnia działała raczej sporadycznie, będąc pionierskim przedsięwzięciem jednego człowieka.

Fitelberg

1. Grzegorz, *18 X 1879 Dźwińsk (obec. Dyneburg, Łot. SRR), wg zachowanego życiorysu i aktu zgonu *1874 Warszawa (?), †10 VI 1953 Katowice, pol. dyrygent, kompozytor i skrzypek. Był synem muzyka wojsk. Hozjasza F. W l. 1891—96 odbył studia w Instytucie Muz. w Warszawie pod kier. S. Barcewicza (skrz.) i Z. Noskowskiego (komp.). 1896 został skrzypkiem ork. Teatru Wielkiego w Warszawie, a od 1901 był ponadto koncertm. (w 2. grupie skrz.) Filharmonii Warsz. Wówczas zwrócił na siebie uwagę jako kompoz.: 1898 zdobył I nagr. na konkursie im. I. Paderewskiego w Lipsku za Sonatę a-moll na skrz. i fort., 1901 analog. sukces przyniosło mu na konkursie hr. M. Zamoyskiego w Warszawie Trio f-moll na skrz., wioloncz. i fort. W sezonie 1904/05 debiutował w Filharmonii Warsz. jako dyrygent. Dalsza działalność artyst. F. rozwijała się pod znakiem znajomości (od 1901), a nast. przyjaźni i współpracy z K. Szymanowskim. 1905 współorganizował z nim i prowadził Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich. 1906 dyrygował pierwszymi koncertami Młodej Polski, w Warszawie (6 II) i Berlinie (30 III), na których — obok utworów Szymanowskiego, Karłowicza, Różyckiego i Szeluty — wykonał własny poemat symf. Pieśń o sokole. 1906/07 wystąpił kilkakrotnie w fìlh. w Berlinie, dyrygując poematami symf. R. Straussa, a w nast. sezonie prowadził pol. prawykonanie Salome tego kompoz. w Teatrze Wielkim w Warszawie. 1908—11 stał na czele Filharmonii Warsz., występując zarazem gościnnie w Berlinie, Lipsku, Dreźnie i Wiedniu. Latem 1910 prowadził ork. w Majorenhofie k. Rygi, gdzie 12 IX wykonał próbnie cz. 1 nie ukończonej jeszcze II Symfonii Szymanowskiego; w całości utwór ten (jemu dedykowany) przedstawił 7 IV 1911 w Filharmonii Warsz. W l. 1912—13 był dyryg. Hofoper w Wiedniu; występował tu także z ork. Konzertverein, z którą 25 i 26 IV 1912 gościł w Krakowie. 1913 powrócił na krótko do Warszawy, a nast. na zaproszenie S. Kusewickiego udał się do Rosji. 1914—19 działał w Piotrogrodzie: 19 XI 1914 dyrygował koncertem muzyki pol. (Moniuszko, F., Karłowicz, Szymanowski), nast. prowadził ork. teatru Muzykalnaja Drama oraz ork. Teatru Maryjskiego i Michajłowskiego. Od 1917 dyrygował również Orkiestrą Państw., a po wyjeździe Kusewickiego (1920) stanął na jej czele. 1920/21 był dyryg. Teatru Wielkiego w Moskwie. 1921 — po krótkim pobycie w kraju — objął stanowisko dyryg. Baletów Rosyjskich S. Diagilewa. Współpracował z tym zespołem do 1924, dyrygując na zmianę z E. Ansermetem i E. Goossensem m.in. w Paryżu, Londynie, Monte Carlo i Brukseli; 3 VI 1922 dyrygował prawykonaniem Mawry Strawińskiego w paryskiej Operze. 1924—34 kierował Filharmonią Warsz. oraz współpracował z Teatrem Wielkim w Warszawie; 1926—33 wystawił opery: Złoty kogucik Rimskiego-Korsakowa, Beatrix Cenci Różyckiego, Demon Rubinsteina, Faust Gounoda, Carmen Bizeta, Eugeniusz Oniegin Czajkowskiego, Cyganeria Pucciniego. Występował także za granicą, m.in. 1925 dał serię koncertów w Teatro Colón w Buenos Aires, 1929 wystawił opery Borodina, Musorgskiego i Rimskiego-Korsakowa w Opéra Privé de Paris, z którą odbył tournée po krajach Ameryki Łac. W l. 1934—39 zorganizował i prowadził Orkiestrę Symfoniczną PR w Warszawie. Oprócz stałych koncertów rad. występował z tym zespołem na koncertach publicznych w Warszawie i Krakowie (koncerty wawelskie w l. 1936—39), a także na Wystawie Światowej w Paryżu (1937), gdzie ork. zdobyła złoty medal. W listopadzie 1939 F. opuścił Warszawę i — w dram. okolicznościach, przez Wiedeń i Mediolan — udał się do Paryża. 1940 wystąpił tu kilkakrotnie oraz dał szereg koncertów w Bristolu (dla BBC), Londynie i Hadze na rzecz pol. ofiar wojny. W listopadzie 1940 wyjechał do Ameryki Pd.; 1940/41 był dyryg. w Teatro Colón w Buenos Aires. Lata 1942—45 spędził w USA, podejmując się różnych zajęć (instrumentowanie, dyrygowanie) i godząc się na artyst. kompromisy. „Dobre koncerty” — jak pisał 6 XI 1945 do S. Spiessa — miał jedynie w Montrealu, Toronto oraz w N. Jorku z W. Małcużyńskim i B. Hubermanem (Bach, Beethoven, Szymanowski). 1946 powrócił do Europy, gdzie rozwinął ożywioną działalność koncertową, zwł. w W. Brytanii, krajach niderl. i skandynawskich. W październiku 1946 w Krakowie poprowadził swój pierwszy koncert po powrocie do kraju (Epizod na maskaradzie Karłowicza, Koncert skrzypcowy Palestra, Harnasie Szymanowskiego). 1947 objął dyrekcję WOSPR w Katowicach. Z ork. tą występował również w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie oraz w Czechosłowacji (1948), Rumunii i na Węgrzech (1950). W ostatnich latach współpracował ze swoim następcą, J. Krenzem. F. zajmował się także dydaktyką: 1927—30 prowadził klasę dyryg. i ork. w konserw. w Warszawie, 1950/51 był prof. PWSM w Katowicach. Do jego uczniów należeli m.in. M. Mierzejewski, M. Neuteich, O. Straszyński oraz K. Stryja. F. był kawalerem wielu orderów: Krzyża Ofic. Polonia Restituta (1928), Złotego Krzyża Zasługi (1932), Komandorii z Gwiazdą Polonia Restituta (1947), Sztandaru Pracy I klasy (1950). Posiadał ponadto Krzyż Kawal. Legii Honorowej, Krzyż Komand. Corona Italia oraz odznaczenia gr., jugosł. i rum. W 1951 otrzymał Nagrodę Państw. I st. W Katowicach nazwano jego imieniem Radiowy Dom Muzyki oraz dwa konkursy — Ogólnopolski Konkurs Kompozytorski i Międzynarod. Konkurs Dyrygentów (od 1980). Do 1908 F. zajmował się intensywnie kompozycją, później poświęcił się pracy dyrygenckiej. Chociaż opinie o twórczości F. są podzielone (K. Wiłkomirski, W. Lutosławski), należy podkreślić, iż jego działalność w roli kompozytora Młodej Polski posiadała w swoim czasie niemałe znaczenie. Jeżeli w poemacie symf. Pieśń o sokole widziano tylko „wybornego znawcę orkiestry wzorującego się na dziełach R. Straussa”, to zalety konstrukcyjne II Symfonii („harmoniczne bogactwo”, kontrapunktyka, „świetna instrumentacja”) sprawiły, że zaliczano ją do „najbardziej interesujących utworów symfonicznych, jakie muzyka polska wydała kiedykolwiek” (A. Chybiński, „Museion” 1911). W późn. latach swoje wszechstronnie opanowane rzemiosło muz. wykorzystał F. przy oprac., instrumentacji bądź red. utworów Stefaniego, Elsnera, Kurpińskiego, Chopina, Moniuszki, Karłowicza (dokończył i zinstrumentował Epizod na maskaradzie) i Szymanowskiego.
Jako dyrygent F. położył ogromne zasługi dla pol. kultury muz. Już podczas swojej pierwszej kadencji w Filharmonii Warsz. (1908—11) wpłynął na zmianę przyzwyczajeń i gustów publiczności. Zainicjował koncerty symf. bez udziału solistów, a obok interesującego obiegowego repertuaru (Beethoven, Czajkowski, Bruckner, Mahler) wprowadził nowe kompozycje R. Straussa, Debussy’ego, Ravela, Rachmaninowa, Sibeliusa oraz utwory kompozytorów Młodej Polski. W okresie międzywojennym zapoznał słuchaczy warsz. z twórczością Roussela, Strawińskiego, Prokofiewa, Szostakowicza, Hindemitha, Honeggera, Milhauda i in. Przede wszystkim jednak poświęcił się popularyzowaniu współcz. muzyki pol. w kraju i za granicą (189 koncertów w l. 1906—53). Większość prawykonań utworów Szymanowskiego odbyła się pod jego dyr.; wprowadzał także na estradę utwory kompozytorów nast. generacji: Woytowicza, Palestra, Lutosławskiego, Bacewiczówny i in. „Wobec młodej muzyki polskiej — pisał W. Lutosławski — F. spełniał rolę prawdziwej instytucji propagandowej, bez której trudno byłoby twórcom w owym czasie rozwinąć swe talenty i zdobyć konieczne doświadczenia. Bez przesady stwierdzić można, że F. ma swój olbrzymi udział w polskim dorobku kompozytorskim tego czasu.”

Fotek Jan, *28 XI 1928 Czerwińsk n. Wisłą, pol. kompozytor. Kompozycję studiował u S. Wiechowicza w PWSM w Krakowie (1952–53) oraz u T. Szeligowskiego w PWSM w Warszawie (1953–58). 1969 zdobył na Konkursie im. G. Fitelberga w Katowicach nagrodę za Epitasis na ork., zaś 1971 na Konkursie im. F. Nowowiejskiego w Poznaniu nagrodę za Wariacje na zadany temat na chór dziec. 1973 otrzymał Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży.

Friemann Witold, *20 VIII 1889 Konin, †22 III 1977 Laski k. Warszawy, pol. kompozytor, pianista i pedagog. Muzyki uczył się początkowo pod kier. P. Romaszki (fort.) i M. Zawirskiego (teoria), nast. do 1909 studiował w konserw. warszawskim u Z. Noskowskiego i R. Statkowskiego (komp. i instr.) oraz A. Michałowskiego (fort.), a także prawdopod. u P. Maszyńskiego. 1909—13 przebywał w Lipsku i Meiningen, gdzie studiował u M. Regera (komp.) i J. Pembaura syna (fort.). Karierę pianist., rozpoczętą udanym debiutem 1914 w Lipsku, przerwał wybuch wojny; F. powrócił jednak do działalności koncert. od 1921 we Lwowie, dokąd sprowadził go po zakończeniu działań wojennych A. Chybiński. Do 1929 prowadził klasę fort. w lwowskim konserw. PTM (kurs koncert.). W tym czasie stał się znany jako kompozytor, gł. dzięki swej liryce wok. (pieśni F. śpiewała m.in. Ada Sari) i utworom fort., które często sam wykonywał na koncertach kompoz. we Lwowie. 1929 opuścił Lwów i osiedlił się na 4 lata w Katowicach, gdzie zorganizował Śląskie Konserw. Muz., którego został dyr.; z jego inicjatywy założona została przy tej uczelni jedyna w Polsce Wojskowa Szkoła Muz. W 1933 F. przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował w PR najpierw jako „kontroler muz.”, a nast. jako „referent muzyki poważnej”. W czasie okupacji brał udział w koncertach konspiracyjnych. Od 1946 przez 17 lat pracował jako dyryg. chóru i nauczyciel gry fort. w zakładzie dla ociemniałych w Laskach, gdzie pozostał też po przejściu na emeryturę. Odznaczony dwukrotnie (1938, 1958) Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1960), Medalem Pontyfikatu Papieża Pawła VI. 1963 otrzymał Nagr. II stopnia Ministra Kultury i Sztuki za twórczość fort. i wokalną.

Gablenz Jerzy, *23 I 1888 Kraków, †11 XI 1937 k. Piaseczna pod Warszawą, pol. muzyk, kompozytor, dyrygent i pedagog. Działał w Krakowie, tutaj ukończył prawo na UJ. Muzykę studiował pod kier. W. Deca (org.), W. Żeleńskiego (teoria), F. Nowowiejskiego (komp.). Poświęcał się z zapałem uprawianiu muzyki, która przecież nie była dlań źródłem utrzymania (był właścicielem fabryki); grywał na flecie w orkiestrach symf. i zespołach kam. oraz uczył gry na tym instrumencie w krakowskim Instytucie Muz.; dyrygował kilkoma koncertami symfonicznymi. W 1925 odbył się jego koncert kompozytorski. Zbiór rękopisów G. znajduje się w Bibl. Narodowej w Warszawie.

Garztecka Irena, *31 V 1913 Kijów, †14 XI 1963 Skarżysko-Kamienna, pol. kompozytorka. Kształciła się jako pianistka w konserw. warszawskim, w klasie M. Jacynowej (dyplom 1941), ponadto 1940–44 uczyła się śpiewu u Ady Sari, 1942 rozpoczęła studia kompoz. u K. Sikorskiego, 1947–51 kontynuowane pod jego kier. w PWSM w Łodzi. Od 1949 pracowała w Krakowie, początkowo w PWM, później jako redaktor muz. w Ork. i Chórze PR. Zginęła w wypadku samochodowym.

Gawroński Wojciech, Rola-Gawroński, *28 III (nie 27 IV) 1868 Sejmany (k. Wilna), †5 VIII 1910 Kowanówko (k. Poznania), pol. pianista i kompozytor. Do szkół uczęszczał w Wilnie, Symferopolu i Warszawie. Naukę muzyki rozpoczął u ojca. Po raz pierwszy wystąpił z koncertem w 11. roku życia w Symferopolu, grając utwory Chopina. Studiował w Instytucie Muz. w Warszawie u R. Strobla (fort.), G. Roguskiego (teoria muz.) i Z. Noskowskiego (komp.), dyplom uzyskał w 1891. Nadto był prywatnym uczniem A. Münchheimera i przez pewien czas M. Moszkowskiego w Berlinie. Przeniósłszy się do Kowna, udzielał lekcji muzyki, a nast. przez rok (do VI 1894) był dyryg. orkiestry i chóru katedry w Wilnie. Ok. 1895 przebywał w Wiedniu, gdzie uzupełniał studia pianist. u T. Leszetyckiego (?). W końcu 1895 objął dyrekcję utworzonej przez siebie szkoły muz. w Orle, gdzie kierował także pracą Towarzystwa Muz. W tym okresie dużo koncertował, szczeg. w Polsce i Rosji; w Warszawie wystąpił z koncertami kompoz., m.in. w WTM (1902, 1906), Filharmonii (1903). 1902 osiadł w Warszawie i zajął się pracą kompoz. oraz pedag.; równocześnie dojeżdżał do Łodzi, gdzie uczył gry fort. w szkole muzycznej. Za swoje kompozycje otrzymał G. kilka nagród na konkursach krajowych i zagr.: 1896 I nagr. na konkursie w Warszawie za pieśń Pamiętaj o mnie op. 1 nr 3, 1898 I nagr. za Kwartet smyczkowy F-dur op. 16 na międzynarod. konkursie im. Paderewskiego w Lipsku i pierwsze odznaczenie na konkursie im. ks. Lubomirskiego w Warszawie za Wariacje op. 9 nr 2 na fort., a 1903 na tym samym konkursie dwa pierwsze odznaczenia za utwory na fort.: Balladę op. 10 nr 1 i Legendę op. 13 nr 2; także 1903 nagrodzono jego Kwartet f-moll op. 17 na konkursie w Moskwie. G. brał również udział w konkursie (1903) na operę wg Marii Malczewskiego. Zmarł w Kowanówku, pochowany został w Obornikach k. Poznania.

Glinkowski Aleksander, *4 IV 1941 Stiring-Wendel (Francja), pol. kompozytor. 1960–64 studiował w klasie puzonu F. Kwiatkowskiego, 1965–70 w klasie komp. B. Szabelskiego w PWSM w Katowicach. 1972–73 uzupełniał studia u I. Xenakisa w Paryżu. Równocześnie 1960–72 był członkiem ork. Filh. Śląskiej, od 1970 pracuje jako wykładowca w PWSM w Katowicach.

Gołąbek Jakub, *1739 na Śląsku, †30 III 1789 Kraków, pol. kompozytor i śpiewak. Brak wiadomości o miejscu urodzenia G. spowodował, że przypisywano mu pochodzenie czeskie lub śląskie; obec. przyjmuje się za W. Sierakowskim pochodzenie śląskie. Pierwszym potwierdzeniem jego pobytu w Krakowie jest metryka ślubu z Marcjanną Celińską z 4 XI 1766 (zach. w archiwum parafialnym Katedry na Wawelu w Krakowie). Jako muzyk działał najpierw w kapeli kośc. Mariackiego a od ok. 1774 do końca życia w kapeli katedralnej na Wawelu, w której śpiewał i dla której komponował. 1781—87 był nauczycielem śpiewu w szkole muz. W. Sierakowskiego; brał udział w organizowanych przez niego koncertach, m.in. 1773 na dworze bpa K. Sołtyka, kiedy wykonano skomponowaną przez G. Kantatę ku czci św. Stanisława.

Gomółka, Gomulka, Gomolca, Mikołaj, *ok. 1535 Sandomierz, †po 30 IV 1591, pol. kompozytor i instrumentalista. Syn mieszczan sandomierskich, Tomasza i Katarzyny G., był od 1545 chłopcem-śpiewakiem w gronie paziów króla Zygmunta Augusta. 1548 rozpoczął naukę muzyki u J. Klausa, jednego z król. fistulatorów, grającego na instr. dętych drewnianych. Odtąd datuje się jego przynależność do tego zespołu, początkowo w charakterze ucznia (1548—50), a od 1558 jako pełnoprawnego instrumentalisty; zapewne uczył się przy tym nie tylko gry na fletach i instr. stroikowych, gdyż zaliczano go wówczas do grupy zwanej „fistulatores Itali”, której członkami byli w zasadzie muzycy grający na instr. strunowych i organach. W okresie nauki przebywał z dworem król. w Krakowie, Wilnie, Knyszynie, a 1552 także w Piotrkowie (w czasie sejmu), Gdańsku i prawdopod. u ks. Albrechta Hohenzollerna w Królewcu. Kapelę Zygmunta Augusta opuścił 16 VIII 1563; w ciągu ostatnich dwóch lat być może udzielono mu płatnego urlopu. W czasie pobytu na dworze musiał zetknąć się z takimi kompozytorami jak Wacław z Szamotuł, M. Leopolita czy W. Bakfark. W 1566 powrócił G. do Sandomierza. O jego działalności muz. w tym mieście brak jakichkolwiek wiadomości, zachowały się natomiast dokumenty mówiące, iż rozwijał wówczas aktywność w dziedzinie finansowej oraz pełnił różne funkcje związane z sądownictwem. 1567 i ponownie 1568 został wybrany jednym z siedmiu ławników; 1572 powołano go na eksponowane stanowisko zastępcy wójta miejskiego, a 1578 czynny był w sądzie zamkowym. Z tego roku pochodzi ostatnia wiadomość o pobycie G. w Sandomierzu. Między I 1567 a V 1570 poślubił córkę rajcy tarnowskiego Tomasza Kuszmierzowicza, Jadwigę, i najprawdopodobniej z nią miał syna Michała, który obok Mikołaja był muzykiem na dworze J. Zamoyskiego.
W 1580 G. przebywał prawdopod. w Krakowie, uczestnicząc w pracach nad wydaniem psałterza. Być może już wówczas był nadwornym muzykiem bpa krak. P. Myszkowskiego, któremu swe dzieło dedykował. W każdym razie dokumenty wskazują, że był w Krakowie 1586 oraz że 1587 porzucił służbę na dworze biskupim. Podjął wówczas wraz z trzema wspólnikami poszukiwania górnicze w okolicy Muszyny. W VI 1590 lub wcześniej został z kolei muzykiem na krak. dworze kanclerza Zamoyskiego. Pozostawał tam jeszcze 30 IV 1591, i to jest ostatnia znana data z jego życiorysu.

Gorczycki, Gorczyca, Grzegorz Gerwazy, *ok. 1665—67 Rozbark (k. Bytomia), †30 IV 1734 Kraków, pol. kompozytor, kapelmistrz, ksiądz. Rodzice G., Adam i Anna Gorczycowie, byli wolnymi kmieciami, właścicielami największego folwarku we wsi Rozbark, przylegającej do miasta Bytomia (wówczas na terenie Królestwa Czech, lecz w diec. krakowskiej). Początkowe nauki G. pobierał prawdopod. w miejscowej szkole parafialnej; ok. 1678 zapisał się na uniw. w Pradze, gdzie ukończył wydział sztuk wyzwolonych i filozofii. Pobyt w Pradze trwał prawdopod. do 1683. Nast. przez ok. 7 lat G. studiował teologię w Wiedniu i otrzymał tytuł licencjata teologii. 1689 lub w rok później przybył do Krakowa, gdzie 23 XII 1690 przyjął cztery niższe święcenia kapłańskie, 1691 otrzymał subdiakonat, w II 1692 diakonat, a w miesiąc później święcenia kapłańskie. (A więc nieprawdą jest, że G. otrzymał święcenia kapłańskie po studiach trwających tylko 5 miesięcy.) W tym też czasie zmienił formalnie nazwisko Gorczyca na Gorczycki (pierwotna wersja nazwiska pojawia się sporadycznie w aktach do 1695). Wkrótce po przyjęciu święceń kapłańskich został oddelegowany na 2 lata do reorganizowanej tzw. Akademii Chełmińskiej w Chełmnie na Pomorzu, prowadzonej przez ks. ks. misjonarzy, a więc to samo zgromadzenie, które kierowało seminarium duchownym na Wawelu. Do obowiązków G. — oprócz wykładów w wyższych klasach — należało przygotowywanie uczniów do wystawiania na scenie szkolnej popisowych dialogów i deklamacji. Miał też G. jakieś zajęcia dydaktyczne w chełmińskim seminarium misjonarzy. Kierował również kapelą kościoła archiprezbiterialnego, który od 1680 formalnie należał już do ks. ks. misjonarzy. Nie wiemy, jakim zespołem mógł tam dysponować, ale był to prawdopod. niewielki zespół wok.-instr.
Po 2 latach G. wrócił do Krakowa, gdzie otrzymał stanowisko wikariusza katedralnego; poza stałym dochodem upoważniało ono do zamieszkania na Wawelu. 1696 kapituła powołała G. na stanowisko penitencjarza, czyli spowiednika katedralnego. 10 I 1698 został mianowany kapelm. katedry z tytułem Magister capellae musices Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis; to przesądziło o fakcie, że gł. dziedziną jego działalności stała się muzyka. W zakres obowiązków G. jako kapelm. wchodziło dyrygowanie i przygotowywanie repertuaru, komponowanie utworów własnych, przygotowywanie (tj. kopiowanie) głosów kompozycji in. autorów, utrzymywanie w repertuarze utworów tradycyjnie przez kapelę śpiewanych, a skomponowanych zarówno przez autorów pol., jak i obcych. Kapela G. niewątpliwie reprezentowała dobry poziom wyk., jeśli stać ją było na wykonywanie wok.-instr. utworów swego kapelmistrza.
Z biegiem lat wzrastało znaczenie G. w środowisku krakowskim, zwiększały się też jego obowiązki, i to zarówno te, z którymi wiązały się pewne dochody w postaci prebend, jak też i inne wynikające z jego otwarcia się na ludzkie potrzeby. 1702 otrzymał G. prebendę kaplicy św. Stanisława, tzw. prebendę angelicką, związaną z działalnością w wok. zespole kaplicy. Po najazdach szwedzkich, które spustoszyły Kraków (1702, 1705), otrzymał godność kanonika kolegiaty w Skalbmierzu, z czym wiązała się rezygnacja z wikariatu. W latach 20-ych został proboszczem kośc. Bożego Miłosierdzia na przedmieściu Krakowa zwanym Smoleńskiem; funkcja ta związana była z opieką nad szpitalem przykościelnym. 1728 kapituła mianowała G. egzaminatorem w seminarium duchownym. Jeszcze przed powołaniem go na kapelm. katedry G. rozpoczął sprawowanie opieki nad więźniami osadzonymi w basztach zamku wawelskiego. Wszystkie te czynności spełniał do końca życia. Pochowany został prawdopod. w kośc. Bożego Miłosierdzia na Smoleńsku; na jego cześć wmurowano w katedrze wawelskiej tablicę pamiątkową, na której określono G. jako „Gemma Sacerdotum” — klejnot kapłaństwa. Należy zdementować wiadomość powtarzaną niemal w całej literaturze o rzekomym przeziębieniu się G. podczas uroczystości koronacyjnych Augusta III w I 1734, co miało być bezpośrednim powodem jego śmierci. Chorował prawdopod. już od jesieni 1733, jak wynika z analizy prowadzonej przez niego księgi wydatków na kapelę.

Górecki Henryk Mikołaj, *6 XII 1933 Czernica (k. Rybnika), pol. kompozytor. Po ukończeniu 1951 Liceum Ogólnokształcącego w Rydułtowach (k. Rybnika) pracował jako nauczyciel przedmiotów ogólnych w szkole podstawowej w Rydułtowach-Radoszowach. Regularną naukę muzyki rozpoczął 1952 w Średniej Szkole Muz. (wydział instruktorsko-pedag.) w Rybniku. 1955—60 studiował komp. w klasie B. Szabelskiego w PWSM (obec. Akademia Muz.) w Katowicach; tamże 27 II 1958 odbył się koncert kompoz. G., pierwszy w historii tej uczelni studencki koncert monograficzny; jeszcze podczas trwania studiów kompozycje G. były wykonywane na międzynarod. festiwalach Warsz. Jesień (Epitafium, Symfonia „1959”, Scontri), wzbudzając żywe zainteresowanie krytyki. Studia ukończył 1960, otrzymując dyplom z najwyższym odznaczeniem. Od 1965 pracował w PWSM w Katowicach, od 1968 jako wykładowca, od 1972 na stanowisku docenta; uczył czytania partytur, instrumentacji, propedeutyki komp. i kompozycji. 1977 otrzymał tytuł prof. nadzwyczajnego. 1975—79 był rektorem tej uczelni, 1979 zrezygnował zarówno ze stanowiska rektora, jak i pracy w Akademii Muz. w Katowicach. 1977—83 był wiceprezesem Tow. im. K. Szymanowskiego w Zakopanem, 1980—84 prezesem Klubu Inteligencji Katolickiej w Katowicach. Kompozycję studiowali u niego m.in. E. Knapik, A. Krzanowski, R. Augustyn. G. jest laureatem licznych konkursów: 1960 — I nagr. na Konkursie Młodych ZKP za Monologi, 1961 — I nagr. na Biennale Młodych w Paryżu za Symfonię „1959”, 1967 — III miejsce na Międzynarod. Trybunie Kompoz. UNESCO w Paryżu za Refren, 1968 — I nagr. na Szczecińskim Konkursie Kompozytorskim za Kantatę na org., 1973 — I miejsce na Międzynarod. Trybunie Kompoz. UNESCO w Paryżu za Ad Matrem. Ponadto otrzymał: nagr. muz. woj. katowickiego (1958 i 1975), nagr. Min. Kultury i Sztuki: III stopnia (1965), I stopnia (1969, 1973), nagr. ZKP za rok 1970, nagr. Komitetu ds. RiTV (1974), Nagr. Państwową I stopnia (1976).

Grossman, Grossmann, Grosman, Ludwik, pseud. W. Horejszo, *6 III 1835 Turek (k. Kalisza), †15 VII 1915 Wiesbaden, pol. kompozytor, organizator życia muz., dyrygent, pianista i organista. Gimnazjum ukończył w Kaliszu, tam też uczył się gry na fort. u J. Drobniewskiego i na skrz. u W. Kopińskiego. Naukę muzyki kontynuował w Warszawie u A. Freyera, a od 1854 przebywał przez 3 lata w Berlinie, gdzie studiował komp. pod kier. C.F. Rungenhagena i uczęszczał na uniwersytet. Po powrocie do Warszawy występował jako pianista, organista i dyryg. chóralny, uczył też muzyki w Instytucie Szlacheckim oraz prywatnie. 1857 przystąpił do spółki z Hermanem, właścicielem składu fort., pianin, fisharmonii i melodykonów, zajmując się głównie artyst. stroną przedsiębiorstwa. 1866 przebywał w Paryżu, gdzie zabiegał o wystawienie swej opery Rybak z Palermo, ocenionej pozytywnie przez G. Rossiniego. We Francji przebywał powtórnie 1895. G. zasłużył się gł. jako organizator życia muz. w Warszawie, choć współcześni widzieli w nim przede wszystkim kompozytora (podkreślano zwł. zręczną i oryginalną instrumentację, a także prostotę inwencji melod.). Był on współwłaścicielem największego w kraju przedsiębiorstwa handlowo-muz., współzałożycielem i 1871—74 członkiem komitetu WTM, członkiem pierwszego zarządu Filharmonii Warsz., członkiem Dyrekcji Teatrów Cesarskich; współpracował z EMTA, wspomagał finansowo działalność Warsz. Towarzystwa Śpiewaczego «Lutnia», przez szereg lat prowadził wraz z żoną interesujący salon muz., utrzymywał stosunki ze światem muz. Europy i USA. Występował też czynnie jako dyrygent. Kompozycję traktował drugoplanowo, mimo iż utwory jego często wykonywano i wydawano za granicą. Operę Duch wojewody wystawiano z powodzeniem również w Wiedniu (1877), gdzie zyskała pochlebną opinię E. Hanslicka, w Krakowie (1877), Peszcie, Petersburgu (1877), Lwowie (1878), Grazu, Cieplicach, Bernie i Berlinie (1884). Podczas uroczystości otwarcia Kanału Sueskiego wykonano specjalnie u G. zamówioną kantatę, za którą kompozytor otrzymał od emira order. Uwertura ukraińska „Maria” znajdowała się w repertuarze orkiestr niem. W Polsce szczeg. popularność zyskał marsz na chór m. Raźno chłopcy oraz instr. czardasz z opery Duch wojewody.

Habel Antoni, *1760 prawdopod. w Gnieźnie, †6 X 1831 Gniezno, pol. kompozytor i skrzypek. Nie wiadomo, gdzie uczył się muzyki. 1794 został przyjęty jako pierwszy skrzypek do kapeli katedralnej w Gnieźnie, co świadczy o jego wysokich kwalifikacjach zawodowych. 1811 opuścił kapelę, 1818 wrócił do niej ponownie. Pierwsze wiadomości o H. jako kompozytorze pochodzą z 1795.

Habermann Jan Piotr, 1 poł. XVIII w., pol. skrzypek, kapelmistrz i kompozytor. Nie ma danych, by był związany z czeską muzyczną rodziną Habermannów. Od VIII 1737 do II 1738 działał w bursie muz. jezuitów w Krakowie, gdzie wydano mu opinię: „skrzypek wyśmienity”; w l. 40-ych był kapelm. u jezuitów we Lwowie, następnie prawdopod. znów działał w Krakowie, skąd w VII 1762 sprowadzono go do kapeli paulinów na Jasnej Górze; przebywał tam przez miesiąc.

Haczewski A., imię i daty życia nieznane, pol. kompozytor działający w Wielkopolsce w XVIII w. Jedyny zachowany utwór H. to Symfonia D-dur z 1771 znaleziona 1952 przez T. Strumiłłę na terenie Wielkopolski. Prezentuje ona wczesną fazę formowania polskiej symfoniki klasycznej. Wskazują na to m.in.: 3-częściowa budowa utworu (Allegro con spirito, Alla Polacca, Allegretto) z częścią środkową w tonacji subdominanty, struktura I tematu części pierwszej (kontrast kierunku ruchu melodii, kontrasty rytmiczne, brzmieniowe i dynamiczne), a także obsada wyk. (w części drugiej bez rogów). Część Alla Polacca, podobnie jak i finał, nawiązując w sposób stylizowany do nuty lud., nadają Symfonii charakter narodowy.

Hadyna Stanisław, *25 IX 1919 Karpętna (Zaolzie), pol. kompozytor, dyrygent, organizator życia muz., literat. 1938 ukończył Inst. Muzyczny im. I. Paderewskiego w Cieszynie (filia konserw. w Katowicach) w klasie fort. A. Brachockiego. 1938–39 studiował psychologię i socjologię na UW; 1942-44 kontynuował studia konspiracyjnie, był także wykładowcą na tajnych kursach gimnazjalnych. Po wojnie podjął studia u L. Różyckiego (komp.) i A. Malawskiego (dyryg.) w PWSM (obec. Akad. Muz.) w Katowicach. 1945–47 pracował jako nauczyciel gimnazjum i kier. wydziału kultury rady narod. w Wiśle. 1947–52 był kolejno dyr. biura Okręgu Związku Zawodowego Muzyków PRL oraz dyr. Biura Koncert. i Wojewódzkiej Delegatury „Artosu” w Katowicach. 1952 zorganizował Państw. Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Śląsk”, którego był kier. artystycznym, dyryg. i reżyserem. Zmuszony 1968 do ustąpienia ze stanowiska, przeniósł się do Krakowa, gdzie 1977 został kier. muzycznym Teatru im. J. Słowackiego. 1 III 1990 ponownie objął kierownictwo zespołu „Śląsk” jako jego dyr. artystyczny. Od l. 60-ych zajmuje się z dużym powodzeniem twórczością lit.: 1948 otrzymał I nagr. na Międzynarod. Konkursie Film. w Warszawie za powieść o Chopinie Niezatarte ślady, 1969 — II nagr. na konkursie UNESCO za Blessed Are the Peacemakers (dramat o M. Gandhim), 1972 — Award of Merit i II nagr. na ogłoszonym w Stanach Zjedn. konkursie na sztukę o M. L. Kingu za Shattered Dreams; 1977 jego Declaration 76 uzyskała American Revolution Bicentennial Medal. H. odznaczony jest m.in. Krzyżem Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1954), Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1964); otrzymał też Dyplom Honorowy Prezydenta Stanów Zjedn. (1959) oraz Medal Komisji Edukacji Narodowej (1988); 1987 uhonorowany został tyt. Zasłużony dla Kultury Narodowej.

Hawel Jan Wincenty, *10 VII 1936 Pszów (k. Wodzisławia Śl.), pol. kompozytor, dyrygent, pedagog. Ukończył studia w PWSM w Katowicach, uzyskując trzy dyplomy: 1960 na wydziale pedag., 1964 z komp. w klasie B. Szabelskiego, 1967 z dyryg. w klasie K. Stryji. Od 1968 uczy w PWSM (obec. Akad. Muz. im. K. Szymanowskiego) w Katowicach, gdzie 1981–87 pełnił funkcję rektora. Od 1981 jest również kier. i dyryg. Orkiestry Kam. Filharmonii Śląskiej; jako dyryg. dokonał wielu nagrań z WOSPRiTV w Katowicach. Przez kilkanaście lat działał aktywnie w ruchu amatorskim, kierując chórami i zespołami pieśni i tańca. Czterokrotnie otrzymał Nagr. Ministra Kultury i Sztuki (1975, 1978, 1981 i 1987), jest laureatem kilkunastu konkursów kompoz., m.in. II nagr. na Konkursie im. G. Fitelberga (1972) za Sinfonia concertante, I nagr. na konkursie kompoz. w Katowicach (1982) za Oratorium polskie.

Hundziak Andrzej, *11 III 1927 Krośniewice, pol. kompozytor, pedagog, animator życia muzycznego. 1948–51 studiował muzykol. na uniw. w Łodzi oraz 1949–53 w PWSM, uzyskując dyplom z teorii muzyki. 1960 podjął studia kompoz. u T. Szeligowskiego w PWSM w Warszawie, a po jego śmierci kontynuował je u B. Woytowicza w PWSM w Katowicach, uzyskując 1966 dyplom z wyróżnieniem. 1967 wyjechał do Paryża, gdzie pogłębiał swą wiedzę z zakresu komp. u Nadii Boulanger. Przez wiele lat pracował w szkolnictwie muz., działając równocześnie jako dyryg. chórów. Od 1974 pracuje jako st. wykładowca w Akademii Muz. w Łodzi. 1979–81 był dyr. Teatru Wielkiego w Łodzi. Brał udział w organizowaniu wielu festiwali, konkursów i przeglądów muz., m.in. Ogólnopolskiego Festiwalu Współcz. Twórczości Muz. dla Dzieci i Młodzieży „Do-Re-Mi”. Jest przewodn. Komisji do spraw twórczości dla dzieci i młodzieży przy ZG ZKP oraz członkiem narodowej Rady Kultury. 1977 otrzymał I nagr. na III Biennale Sztuki dla dzieci w Poznaniu, 1980 nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci, 1982 III nagr. za Wyliczanki na Konkursie ZKP. W swej twórczości dla dzieci i młodzieży H. posługuje się zdobyczami współcz. techniki kompoz.; często operuje formą miniatury (Cyrk, Śpiewy i rytmy, Muzykujemy, Znajomi z telewizyjnego okienka i in.).

Jabłoński

1. Henryk Hubertus, *3 XI 1915 Gdańsk, †11 X 1989 Gdańsk, pol. kompozytor i pedagog. Pochodzi z gdańskiej rodziny mieszczańskiej, która kultywowała tradycje amatorskiego muzykowania; początkowo gry na fort. i skrz. uczyli go członkowie najbliższej rodziny. 1932 podjął studia w Polskim Konserw. Muzycznym w Gdańsku u K. Wiłkomirskiego (gra na wioloncz., teoria muzyki). Naukę komp. uzupełniał u W. Schramma oraz u A. Paetscha. Od 1935 współpracował z radiem w Gdańsku jako wiolonczelista i aranżer muzyki popularnej. 1945 cały dorobek kompozytora (ponad 200 utworów) spłonął w czasie działań wojennych. W pierwszych latach po wojnie H.H. J. podjął pracę jako wiolonczelista w gdańskiej ork. symfonicznej. Jednocześnie kierował 1948–53 chórem studenckim przy Politechnice Gdańskiej i 1951–54 chórem Technikum Budowy Okrętów w Gdańsku. Od 1947 współpracował z orkiestrą PR pod dyrekcją S. Rachonia, dla której pisał utwory popul. i rozrywkowe; w l. 50-ych współpracował także z rozgłośnią rad. w Gdańsku, opracowując muzykę lud., przede wszystkim z terenu Kaszub. 1954–80 był wykładowcą komp. i instrumentacji w PWSM w Gdańsku (obec. Akademia Muz. im. S. Moniuszki). Laureat wielu nagród i odznaczeń, m.in.: 1975 Nagr. Prezydenta m. Gdańska, 1980 Nagr. Ministra Kultury i Sztuki I stopnia.

Jan z Lublina, XVI w., pol. organista, członek zakonu kanoników regularnych laterańskich, ok. 1540 działał w Kraśniku. Być może jest identyczny z jednym z dwu J., z których pierwszy uzyskał magisterium in artibus et philosophia w 1499, a drugi baccalariatus in artibus w 1508 w Akademii Kazimierzowskiej w Krakowie. J. był prawdopod. pierwszym właścicielem rkp. tabulatury org. przechowywanej obecnie w Bibl. PAN w Krakowie pod sygn. Ms. 1716. Może częściowo sam ją spisał; jego imię figuruje jednak tylko wytłoczone na okładce, natomiast wewnątrz na jednej z kart pojawia się podpis Valentinus scripsit. Tabulatura, licząca 260 kart, uważana jest za najobszerniejsze źródło muzyki org. w Europie. Zawiera intawolacje wok. muzyki rel. i świeckiej oraz samodzielne rel. utwory org., a także preludia i tańce; zawiera też traktat i ćwiczenia o charakterze dydakt. z dziedziny kompozycji i improwizacji org. oraz wskazówki dot. strojenia organów. Większość repertuaru zachowana jest w tabulaturze anonimowo, jednak przy wielu utworach autorstwo jest określone, a niektóre komp. udało się zidentyfikować na podstawie in. źródeł. W sumie można wymienić 20 nazwisk kompozytorów fr., niderl., niem. i wł., których twórczość jest reprezentowana w rkp., a z Polaków — Seweryna Konia i inicjały Mikołaja z Krakowa i Mikołaja z Chrzanowa (N. C., N. Ch., N. Z.).

Janiewicz, Yaniewicz, Feliks, *1762 Wilno, †21 V 1848 Edynburg, pol. skrzypek, dyrygent, kompozytor, nauczyciel muzyki, organizator życia muzycznego. Wysoki poziom gry na skrz. osiągnął J. już we wczesnej młodości. 1777–84 był członkiem kapeli król. w Warszawie; brał tu udział w koncertach, przedstawieniach operowych i balet., balach i przyjęciach. 1784 uzyskał prawdopod. stypendium królewskie i udał się do Europy Zach. Domniemany jest jego pobyt 1784 w Nancy. 1785 przebywał w Wiedniu, gdzie kontaktował się z Haydnem i Mozartem. U pierwszego z nich przypuszczalnie pobierał lekcje komp., drugi zadedykował mu swoje Andante na skrz. i ork. (KV 470, druga wersja cz. II Koncertu skrzypcowego D-dur KV 218). Otrzymawszy stypendium od bliżej nie określonej osoby arystokratycznego pochodzenia, J. przebywał we Włoszech w l. 1785–86(?)–87. We Florencji poznał P. Nardiniego, w Turynie G. Pugnaniego. We Włoszech miały miejsce pierwsze estradowe występy J. i tu powstały jego pierwsze komp. (koncerty). 23 i 25 XII 1787 oraz 9, 21, 24 i 28 III 1788 występował w Paryżu w Concert Spirituel. Do 1790 był członkiem ork. księcia orleańskiego w Paryżu. Być może 1791 J. przebywał w Mediolanie, a przed 1792 także w Polsce. 1792 prawdopod. na zaproszenie J.P. Salomona J. przybył do Wielkiej Brytanii. Po raz pierwszy publicznie wystąpił w Londynie 9 II 1792 na benefisie V. Jíroveca pod dyrekcją Salomona. W sezonie 1792 występował jako gł. skrzypek-solista na koncertach subskrypcyjnych Salomona w Hanover Square Room; w nast. sezonie, kiedy jego miejsce zajął G.B. Viotti, J. występował na koncertach oratoryjnych w King’s Theatre Haymarket; na koncertach Salomona pojawił się ponownie 1796. Oprócz występów na regularnych koncertach brał udział w wielu benefisach czołowych muzyków (m.in. J. Haydna 3 V 1792). Od początku swego pobytu w Anglii J. odbywał wiele podróży jako koncertujący skrzypek i kier. orkiestry, m.in. 1792–93 występował w Bath, 1796, 1797 i 1799 w Irlandii, od ok. 1788 regularnie występował w Manchesterze i Liverpoolu, a 1803 po raz pierwszy w Edynburgu. 12 X 1799 ożenił się z Elizą Breeze (†27 V 1862) i zamieszkał w Liverpoolu, gdzie ok. 1803 założył sklep z nutami i instrumentami muz., prowadząc również w niewielkim zakresie działalność wydawniczą. Ok. 1810–13 jego wspólnikiem był J. Green, a od ok. 1816 W.D.G. Weiss, który przejął interes po rezygnacji J. ok. 1829. W Liverpoolu J. prowadził aktywną działalność muz., m.in. 1799, 1808 i 1813 był kier. orkiestry na festiwalach, przez wiele sezonów do ok. 1814 był kier. orkiestry koncertów subskrypcyjnych, a 1819, 1820 i 1822 organizował własne cykle koncertów muzyki instrumentalnej. 1813 był jednym z trzydziestu współzałożycieli Philharmonic Society w Londynie, z którym współpracował do 1815 jako jeden z kier. orkiestry. 1815 przeniósł się do Edynburga, gdzie rozwinął działalność koncert., m.in. brał udział w festiwalach (1815, 1819 i 1824), prowadził orkiestry koncertów subskrypcyjnych oraz organizował (od 1816) własne cykle koncertowe. W tym czasie występował też w in. miastach Szkocji (m.in. Glasgow, Aberdeen, Dundee) i Irlandii. 1831 J. wycofał się z działalności koncertowej. Na temat ostatniego okresu jego życia brak informacji. Pochowany został na Warriston Cemetery w Edynburgu. J. miał dwie córki — starsza, Felicja, była pianistką i śpiewaczką, młodsza, Paulina — harfistką; syn J., Felix, był znanym dentystą chirurgiem.

Jarecki, rodzina pol. muzyków.

1. Henryk, *6 XII 1846 Warszawa, †18 XII 1918 Lwów, kompozytor, dyrygent i pedagog. Był synem Józefa (1818–1871), organisty i kompozytora. Początkowo uczył się pod kier. ojca, potem J. Mellera. W Inst. Muz. w Warszawie studiował grę na fort., kb. i kompozycję, ale nazwisko jego nie figurowało w żadnym spisie absolwentów. Był przez 8 lat ulubionym i wyróżniającym się uczniem S. Moniuszki, który włączał młodzieńcze utwory H. J. do programów swych koncertów kompozytorskich. Od 1858 H. J. należał do zespołu Teatru Wielkiego w Warszawie jako chórzysta, a w l. 1864–71 jako kontrabasista. W III 1870 prowadził w kościele św. Anny wykonanie Mszy S. Moniuszki (na 3 gł. żeńskie). W I 1872 objął stanowisko dyryg. Teatru Polskiego w Poznaniu, ale już po dwu miesiącach, polecony przez S. Moniuszkę, przeniósł się na stałe do Lwowa, gdzie w teatrze hr. Skarbka pełnił początkowo funkcję drugiego, a od III 1877 pierwszego kapelmistrza. W IV 1882 na skutek nieporozumień z dyr. A. Miłaszewskim ustąpił z zajmowanego stanowiska. W XII 1882 bawił w Paryżu i z ork. Pasdeloupa wykonał własną uwerturę do Balladyny. W III 1883 powrócił — powołany przez nowego dyr. J. Dobrzańskiego — do teatru, w którym pozostał aż do jego zamknięcia; tam odbyły się prapremiery jego oper i prawyk. innych utworów.
Zarówno na koncercie inaugurującym operę polską we Lwowie, jak i po 28 l. na spektaklu pożegnalnym H. J. zaprezentował się w podwójnej roli jako kompozytor, a zarazem dyrygent: 1 IV 1872 kierował Uwerturą na ork., a 9 IX 1900 — m.in. Introdukcją do Jadwigi. Początkowo dyrygował muzyką do sztuk teatr., pisał także własne ilustracje. 12 XI 1873 zorganizował pierwszy we Lwowie koncert złożony wyłącznie z utworów pol. kompozytorów. Przygotował z pietyzmem wykonania dzieł swego mistrza: Jawnuty i Flisa (1873), Dziadów (1874), kantaty Milda (1876), Strasznego dworu (1877), wznowił Hrabinę (1887). Poza repertuarem operetkowym, dominującym w słabszych sezonach teatr. (np. 1881/82, 1887/88), H. J. wystawił 26 oper obcych kompozytorów, m.in. opery Wagnera: Tannhäuser (1897), Lohengrin (pol. prapremiera 1877, po raz wtóry wystawiony 1896) i Rienzi (1899). Wielokrotnie wykonywał Rycerskość wieśniaczą Mascagniego (1892), Pajace Leoncavalla (1893) oraz Sprzedaną narzeczoną i Dalibora Smetany (1896, 1898). Wprowadził na scenę lwowską liczne opery kompozytorów pol.: Duch wojewody L. Grossmana (1878), Don Desiderio ks. J.M.K. Poniatowskiego (1878), Konrad Wallenrod (prapremiera 1885) i Goplana (1896 w Krakowie i 1897 we Lwowie) W. Żeleńskiego. Wystawił też własne opery: Mindowe (1880), Jadwiga (1886), Barbara Radziwiłłówna (1893) oraz Powrót taty (1897). Pod batutą H. J. debiutowali we Lwowie wybitni śpiewacy, m.in. A. Bandrowski (1883), W. Florjański (1885), M. Sembrich-Kochańska (1886), S. Kruszelnicka (1893), J. Korolewicz (1894). Współpracowali z nim in. wybitni śpiewacy: T. Arklowa, A. Myszuga, J. Chodakowski, F. Cieślewski. Często dyrygował spektaklami na cele dobroczynne, był kier. artystycznym wielu urządzanych poza teatrem wieczorków muz.-deklamacyjnych. Utwory H. J. wykonywano na uroczystościach organizowanych z okazji rocznic patriot., jubileuszy lit., np. Psalm XCIII (dla uczczenia 300-lecia zgonu J. Kochanowskiego, 1884), piąte wystawienie Jadwigi (dla upamiętnienia 500-lecia połączenia Litwy z Polską, 1886), obie wersje Psalmu XLVI (w rocznicę konstytucji 3 maja, 1888). Jeszcze 1909 w Krakowie na wieczorze poświęconym pamięci T. Kościuszki chór Sokoła odśpiewał Poloneza uroczystego H. J., a w Teatrze Miejskim we Lwowie na poranku zorganizowanym dla uczczenia 100. rocznicy urodzin J. Słowackiego połączone chóry Tow. Muz. i Hejnału pod kier. A. Sołtysa przypomniały balladę Hugo.
Działalność dyrygencka H. J. wykraczała daleko poza granice Lwowa. W programie pierwszych wizyt z zespołem opery lwowskiej w Tarnowie, Brodach i Tarnopolu (w czasie 3-miesięcznego wakacyjnego tournée 1877) były tylko opery. Występy gościnne wznowione po kilkuletniej przerwie (już z przewagą repertuaru operetkowego) stały się ważnym czynnikiem ożywienia życia muz. Krakowa w miesiącach letnich (1884, 1885, 1886, 1888). 1890, kiedy po raz pierwszy część obowiązków przejął drugi dyryg. F. Słomkowski, H. J. kierował podczas uroczystości sprowadzenia prochów A. Mickiewicza do Krakowa Marszem żałobnym Chopina, Requiem Moniuszki, własnym Hymnem i polonezem Kurpińskiego Witaj królu. 1892 — po kolejnym pobycie w Krakowie — udał się do Wiednia, gdzie na Międzynarod. Wystawie Muz.-Teatralnej prowadzone przez niego spektakle były jedyną wizytówką pol. muzyki scen.: 10 i 14 IX dyrygował Halką, a 11 i 13 IX prologiem, III aktem Strasznego dworu Moniuszki oraz I aktem Zabobonu czyli Krakowiaków i górali Kurpińskiego w wyk. chóru i solistów opery lwowskiej oraz ork. opery wiedeńskiej). Jeszcze 1896 H. J. dał w Krakowie 52 przedstawienia (w tym Goplanę i Lohengrina), a 1898 — po jednym z najlepszych lwowskich sezonów operowych — Tannhäusera i Lohengrina. W l. 1897–99 w ciągu 4 mies. wakacyjnych przebywał z lwowskim zespołem w Warszawie, gdzie w gmachu cyrkowym przy ul. Ordynackiej zapoznał publiczność przede wszystkim z operetkami, a także z własną operą Powrót taty. 1897 dał 97 przedstawień (w tym 19 razy Powrót taty), 1898 — 126 (w tym opery z udziałem W. Florjańskiego), 1899 — wspólnie z F. Słomkowskim 115 (w tym Tannhäuser i Lohengrin z A. Bandrowskim).
W 1902 H. J. został zaangażowany do filh. lwowskiej jako drugi dyryg. (obok L. Czelańskiego), ale już po 2 tygodniach choroba spowodowana wieloletnią wyczerpującą pracą w teatrze, zmusiła go do rezygnacji z tego stanowiska. W filharmonii dyrygował odtąd tylko sporadycznie własnymi utworami, np. Odą do młodości (1904, koncert na fundusz budowy pomnika A. Mickiewicza), Rapsodem wojennym i Pneumellą (1905).
H. J. zasiadał w jury kilku konkursów muz. (1887, 1896, 1901, 1904, 1910) oraz dwukrotnie w 1912. W 1906 został wybrany drugim dyryg. artystycznym Lutni (obok S. Cetwińskiego). Od 1905 brał udział w pracach państw. komisji kwalifikacyjnej dla kandydatów na nauczycieli muz. w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich. W ostatnich l. życia był nauczycielem muzyki w seminarium żeńskim i prof. śpiewu chór. w szkole muz. S. Kasparek oraz dyr. muzyki u dominikanów.

Jarecki
2. Tadeusz, *1 I 1889 Lwów, †2 V 1955 N. Jork, kompozytor, dyrygent i publicysta, syn Henryka. Studiował na politechnice lwowskiej i równocześnie odbywał studia muz. pod kier. ojca i u S. Niewiadomskiego w konserw. Galicyjskiego Tow. Muz. we Lwowie, uzupełniał je w Moskwie u S. Taniejewa oraz 1909 lub 1912–13 u E. Jaquesa-Dalcroze’a, w którego inst. był także przez pewien czas wykładowcą. 1917 przebywał w Stanach Zjedn., 1918 wrócił do kraju i jako ochotnik wstąpił w stopniu oficera do Wojska Polskiego. 1920 wyjechał ponownie do Stanów Zjedn., gdzie 1921 ożenił się ze śpiewaczką Luizą Llewellyn. T. J. dyrygował orkiestrą symf. NBС w N. Jorku, potem był kier. zespołu The Chamber Ensemble (żona T. J. — śpiew oraz trio fort. Pulgara) tejże radiofonii. 1932–36 przebywał w kraju, został dyr. Towarzystwa Muz. i konserw. im. S. Moniuszki w Stanisławowie, dyrygował ork. symf. we Lwowie, 1935 wystawił operę swego ojca Mindowe. 1936–38 przebywał w Stanach Zjedn., 1938 przyjechał do Paryża. Podczas pobytu za granicą T. J. włączał się w prace polonijnych środowisk twórczych; 1929 został wybrany sekretarzem generalnym tow. popierania stosunków kulturalnych z Polską (Committee to Forster Friendly Relations between the Arts of Poland and America). W czasie II wojny świat. pełnił różne funkcje w pol. rządzie na emigracji w Londynie; 1940 był naczelnikiem wydziału Min. Informacji; 1940–43 zorganizował i prowadził stow. The Polish Musicians of London, 1946 ostatecznie przeniósł się do Stanów Zjedn., gdzie pracował m.in. na Columbia Univ. w N. Jorku. W okresie międzywojennym stale współpracował z „Muzyką”, przesyłając korespondencje m.in. z N. Jorku, drukowane w dziale „Z oper i sal koncertowych”; 1936–45 publikował artykuły w ang. czasopiśmie „The Chesterian”.

Jarzębski, Jarzembski, Harzebski, Harzebsky, Adam, *2 poł. XVI w. Warka (k. Warszawy), †1649 Warszawa, pol. kompozytor, instrumentalista, wierszopis. O wczesnych latach życia J. nie mamy wiadomości. W IX 1612 już jako wybitny skrzypek został muzykiem Jana Zygmunta, elektora brandenburskiego; w V 1615 otrzymał roczny urlop na wyjazd do Włoch. Prawdopod. już od ok. 1617 przebywał (do końca życia) w Warszawie jako muzyk król.; cieszył się wielkim uznaniem Zygmunta III, który obdarzył go szeregiem nadań z racji „singulari in arte musicae peritia”. 1635 J. podjął nadzór budowy pałacu król. w Ujazdowie (odtąd używał tytułu „muzyk J.K. M. i budowniczy ujazdowski”). Ok. 1630 ożenił się z wdową po malarzu warszawskim, Elżbietą z Sienickich Cybulską, i miał z nią dwóch synów: Szymona (†przed 1679), od 1654 (lub nieco wcześniej) wiolistę kapeli król., i Władysława, konstruktora instr., oraz córkę Mariannę. 1648 J. otrzymał obywatelstwo miasta jako szanowany długoletni mieszkaniec Warszawy, właściciel dwóch kamieniczek w obrębie jej murów. Zmarł na przełomie 1648/49 r.
Lansowana w literaturze (Tomkiewicz) opinia, jakoby J. odznaczał się szczeg. obrotnością w sprawach finansowych, jest najzupełniej dowolna. Nadania, jakie otrzymywał od Zygmunta III, aczkolwiek dość liczne, były finansowo skromne i stanowiły prawdopod. dorywcze wynagrodzenia za twórczość kompoz., do której jako skrzypek kapeli J. nie był obowiązany.
Obok zbioru kompozycji pozostawił J. napisany lichym wierszem Gościniec abo Krótkie opisanie Warszawy..., który stanowi dziś cenne źródło wiadomości o ówczesnej zabudowie miasta. Gościniec zawiera też kilka niejasnych wzmianek, które można odnieść do życiorysu samego J. Pisząc o siedzibie Radzimińskich (ww. 3167–70) i Wołuckich (ww. 3437–42) J. podaje, iż tam „kiedyś chleb jadał”, co interpretowano (Dunicz, Tomkiewicz) jako świadectwo zatrudnienia w tych domach w charakterze nauczyciela (muzyki?) młodych nobilów. Ze względu na przyjętą konwencję opisu (fikcyjna wędrówka po mieście wieśniaka, który zresztą co chwila zapomina o swojej kondycji) oraz wypełnianie wierszy błahym słownictwem dla potrzeb wersyfikacyjnych, nie można tych wzmianek traktować literalnie; nawiasem mówiąc, odnoszą się one do poprzednich właścicieli owych nieruchomości, a nie do Radzimińskich i Wołuckich, jak przyjmuje Dunicz i Tomkiewicz; natomiast „panięta ruskie”, u których miał bywać J., a „których nam teraz ubyło” (ww. 3443–44), to raczej nie Lubomirscy, cieszący się w 1643 dobrym zdrowiem, lecz Daniłowiczowie: Jan (†1628), w l. 1613–28 wojewoda ruski i jego syn Stanisław (†1636). Nie można wykluczyć, że J. jako młody muzyk (jeszcze przed pobytem na dworze brandenburskim) sługiwał na pańskich dworach; możliwe jest również, że owe wzmianki w Gościńcu są echem sporadycznych występów muzycznych J. w domach szlacheckich, podobnie jak bardziej jednoznaczne wzmianki o muzykowaniu w dworku S. Warszyckiego (ww. 3519–24) czy u królewny Anny Katarzyny (ww. 3590–96).

Joteyko Tadeusz, *1 IV 1872 Poczujki (k. Kijowa), †20 VIII 1932 Cieszyn, pol. kompozytor, dyrygent chórów i pedagog. Gry na skrz. uczył się od 12. roku życia. 1889–91 studiował w konserw. w Brukseli, 1891–95 w Instytucie Muz. w Warszawie, gdzie był uczniem Z. Noskowskiego (komp.) i A. Cinka (wioloncz.); już podczas studiów działał jako dyryg. chórów. 1897 został dyr. towarzystwa śpiewaczego Lutnia w Radomiu. 1900–02 był wiolonczelistą w Teatrze Wielkim w Warszawie, od 1902 dyr. towarzystwa muz. w Łodzi, a nast. w Kaliszu. 1914 osiadł na stałe w Warszawie, gdzie został prof. konserwatorium. Występował w Warszawie na licznych koncertach jako dyryg. zespołów chór., a podczas I wojny świat. również jako dyryg. orkiestry symf. filharmonii. Działał aktywnie jako popularyzator muzyki: organizował koncerty szkolne, wygłaszał prelekcje o muzyce, pisał książki i artykuły. Był współzałożycielem, a nast. prezesem Stow. Przyjaciół Sztuki, w którym zorganizował i prowadził szereg koncertów poświęconych współcz. muzyce pol. W ostatnim roku życia pełnił funkcję wiceprezesa i skarbnika Stow. Kompozytorów Polskich.

Kaczyński Adam, *13 X 1933 Warszawa, pol. pianista i kompozytor. Studia pianist. ukończył 1960 w PWSM w Krakowie u B. Korytowskiej. 1962 założył zespół wykonawców muzyki współcz. MW2, którego członkami są soliści, kameraliści i aktorzy specjalizujący się w wykonywaniu m.in. form happeningowych, aleatorycznych i teatru instrumentalnego. Z zespołem tym występował K. w wielu krajach Europy, w Ameryce i Azji, uczestniczył w 79 międzynarod. festiwalach muzyki współcz., dokonał licznych nagrań płytowych, rad. i telew., był laureatem konkursu Młodych Wykonawców Muzyki Współcz. w Utrechcie (1965), festiwalu Poznańska Wiosna Muz. (medal Polihymnii, 1978), medal ZKP (1973). Od 1962 K. zajmuje się działalnością pedag., od 1972 prowadzi klasę kam. muzyki współcz. w Akad. Muz. w Krakowie (od 1991 prof.), od 1990 jest kier. katedry interpret. muzyki współcz. W l. 1974–75 przebywał w St. Zjedn. jako stypendysta Fundacji Fulbrighta. Otrzymał wiele nagród i odznaczeń indywidualnych, m.in.: im. P. Schaeffera w Paryżu (1970), im. I.J. Paderewskiego w Rochester (1975), MKiS III st. (1976) i II st. (1983), Złoty Krzyż Zasługi (1983), nagr. m. Krakowa (1986, 1987, 1988), nagr. Pol. Towarzystwa Muz. Współcz. za propagowanie muz. XX w. w pracy dydakt. (1994). K. skomponował m.in.: Koncert na orkiestrę jazzową 1962, Choices na 3 fort., fort. elektryczny, czelestę, klawes. i chór, 1975, Kr. 1991, 21995, Preludia na fort., 1978, Koncert na fort. i ork., 1984, Novennę dla Jednego Polaka na 4 fort., 1984, Ten Dzień na fort., perk. i toy-piano, 1989, Shape na 2 fort., 1989, Shape II na 2 perk., 1995, muz. teatr. i filmową.
 AChłop Kamieński Łucjan, *7 I 1885 Gniezno, †29 VII 1964 Toruń, pol. muzykolog i kompozytor. 1903–09 studiował w Hochschule für Musik w Berlinie u M. Brucha i R. Kahna (komp.) oraz na uniw. muzykologię u H. Kretzschmara i J. Wolfa; 1910 uzyskał stopień dra. K. jeszcze w l. studiów, działając w kołach robotniczych Berlina, wydał swoje pierwsze opus 60 Arbeitslieder. 1909–18 mieszkał w Królewcu, gdzie był red. działu muz. „Königsberger Allgemeine Zeitung”. W 1919 był dyr. operetki objazdowej w Poznaniu, 1920 wicedyr. Akad. Muzycznej. 1922 prof. nadzwyczajny i kier. katedry muzykol. Uniw. Poznańskiego, 1936 prof. zwyczajny, 1938–39 dziekan Wydz. Humanistycznego. 1928 zorganizował i był prezesem Pol. Towarzystwa Muzykol., 1930 założył przy katedrze muzykol. w Poznaniu pierwsze w Polsce archiwum fonograficzne; zgromadził nagrania z dwóch ekspedycji kaszubskich (1932, 1935), śląskiej (1937) oraz wędrówek po Wielkopolsce, Pomorzu, Kujawach, Pieninach. Archiwum (ok. 4 tys. nagrań) zaginęło w czasie wojny, zachowały się jedynie transkrypcje opubl. (1936) w tomie pieśni lud. z Kaszub pd. Do uczniów K. należeli M. Kwiek, Z. Latoszewski, K. Pałubicki, J. i M. Sobiescy, L. Witkowski. 1939 aresztowany przez gestapo pod zarzutem działalności antyniem., został w końcu XI zwolniony na skutek interwencji żony (niem. śpiewaczki Lindy Harder, z którą ożenił się 1913). Podczas okupacji niem. pracował jako archiwista w Bibl. im. Raczyńskich w Poznaniu. 1941 podpisał volkslistę, za co we IX 1946 sąd PRL skazał go na 3 l. więzienia i utratę mienia; już w X został ułaskawiony, a 1960 sąd zarządził zatarcie skazania. 1949–57 był nauczycielem PŚSM w Toruniu. Odsunięty od instytucji akademickich, pozbawiony możliwości badań zespołowych, próbował pracować samotnie (w l. 50-ych nagrał 150 płyt miękkich na Kaszubach), w końcu jednak zwrócił się ku kompozycji. Dorobek kompoz. K. sprzed 1939 w większości zaginął (m.in. cała twórczość symf., utwory scen.).

Kamieński, Kamięski, Kamenický, Kamenský, Maciej, *13 X 1734 Słowacja, †25 I 1821 Warszawa, pol. kompozytor słowac. pochodzenia. Forma oboczna Kamięski figurowała na rkp. z 1778 (BN sygn. B. T. 706), który spłonął w 1944, zaś formy Kamenický i Kamenský podaje Československý hudební slovník (t. 1, wyd. 1963). Miejsce urodzenia nieznane; wymieniane w pracach pol. i obcych Sopron (niem. Ödenburg), które podawał sam K. oraz Magyar Ovar nie znalazły potwierdzenia w zach. księgach metrykalnych. Młode lata spędził K. w Sopronie w domu hr. Henckla von Donnersmarck, a po jego śmierci 1760 przeniósł się wraz z domem wdowy do Wiednia. Wykształcenie muz. zdobył w Sopronie, dopełnił je w Wiedniu; w X 1762 słyszał w Schönbrunnie grę małego Mozarta. W Warszawie K. osiadł nie wcześniej niż na przełomie 1762/63, pierwszą znaną z tego okresu datą jest 1773, kiedy to ukazało się w Warszawie zawierające kilka utworów K. wydanie Mélanges de Musique pour le clavecin J. Engla (zaginione podczas II wojny świat.).
K. w krótkim czasie zyskał w Warszawie uznanie jako nauczyciel gry na fortepianie i śpiewu solowego. 1803 został właścicielem posesji przy ul. Swiętojerskiej, gdzie prowadził zajazd i mieszkał do śmierci. 1805 dzierżawił przy ul. Nalewki tzw. dworek Dulfowski, w którym organizował publiczne wieczory muzyczne. W 1811/12 był członkiem loży wolnomularskiej „Świątynia Izys”, po 1815 został „Dyrektorem Harmonii Wielkiego Wschodu Narodowego Polskiego”.
K. był dwukrotnie żonaty, z pierwszą żoną miał syna Karola, uzdolnionego malarza (†po 1788), za drugim razem poślubił wdowę Annę Gelinek. Pochowany został na Powązkach (Warszawa); na ścianie kościoła przy cmentarzu znajduje się pamiątkowa marmurowa tablica z napisem:
„Tu spoczywają zwłoki Macieja Kamieńskiego, który żyjąc lat blisko 87, zakończył życie dnia 25 stycznia 1821 roku. Pozostała po nim wdowa prosi o westchnienie do Boga.”

Kamiński F., pol. kompozytor działający w 2 poł. XVIII w. Niewykluczone, że był 1764/65 członkiem kapeli jezuickiej w Krakowie. W Bibl. Seminarium Duchownego w Sandomierzu zachowały się jego dwa utwory ze zbiorów J. Żolińskiego: Zori ex B na 2 skrz., 2 kl., 2 rogi i bas (rkp. 33/A I 33) i Kącik ex B Koncik (Kątek) ex B na analogiczny skład (rkp. 35/A I 35). Oba utwory K. utrzymane są w konwencji wczesnoklasycznej; ich tytuły wskazują na wywodzący się ze stylu galant rodzaj ilustracyjnej miniatury kam., w której znajdują zastosowanie i recytatyw instrumentalny i technika wariacyjna.

Karłowicz Mieczysław, *11 XII 1876 Wiszniewo na Litwie, †8 II 1909 w Tatrach, pol. kompozytor i dyrygent. Był czwartym z kolei, najmłodszym dzieckiem Jana K., wybitnego etnologa i językoznawcy i Ireny z Sulistrowskich. Dzieciństwo, do 6. roku życia, spędził w rodzinnym majątku Sulistrowskich w Wiszniewie. Po sprzedaży majątku 1882 Jan K. wyjechał z rodziną za granicę, osiadając zrazu w Heidelbergu. 1885 rodzina K. przeniosła się do Pragi, 1886 — do Drezna, 1887 zamieszkała na stałe w Warszawie. W Heidelbergu i Dreźnie chłopiec uczęszczał do szkół ogólnokształcących, od 1888 uczył się w szkole realnej W. Górskiego w Warszawie. Wychowany od najmłodszych lat w atmosferze miłości do muzyki (ojciec grał na wioloncz. i fort., w domu działał kwartet smyczk.), podczas pobytu za granicą poznał muzykę operową i symf., m.in. dzieła Bizeta, Webera, Brahmsa, Smetany. Od 7 r. życia uczył się prywatnie gry na skrz., w Dreźnie i Pradze, a nast. w Warszawie u Jana Jakowskiego; 1889–95 był uczniem S. Barcewicza, równocześnie uczył się harm. u Z. Noskowskiego i P. Maszyńskiego, nast. zaś kontrap. i form muz. u G. Roguskiego; w tych latach zaczął także komponować, z 1893/94 pochodzi pierwszy zach. utwór K. Chant de mai na fort. W 1893–94 uczęszczał na wykłady na Wydz. Przyrodniczym Uniw. Warszawskiego.
W IX 1895 wyjechał do Berlina z zamiarem studiowania gry na skrz. pod kier. J. Joachima. Nie dostawszy się do jego klasy w Hochschule für Musik, uczył się prywatnie u Floriana Zajica, postanowił jednak poświęcić się komp. i podjął studia u H. Urbana. Równocześnie uczęszczał na wykłady z historii muzyki, historii filozofii, psychologii, fizyki na wydziale filoz. uniw. w Berlinie. Od XII 1895 do końca 1896 powstała większość spośród 22 zachowanych sol. pieśni K., w tym 10 do słów K. Przerwy-Tetmajera. Z Berlina K. pisał korespondencje muz. do EMTA, opowiadając się zdecydowanie za kierunkiem neoromantycznym, wagnerowskim. 15 IV 1897 na popisie uczniów Urbana została wykonana Serenada na ork. smyczkową op. 2. Obok drobniejszych kompozycji w latach studiów u Urbana powstała muzyka do dramatu J. Nowińskiego Biała gołąbka. Uwertura do Białej gołąbki, znana także pod tytułem Bianka z Moleny, została wyk. 14 IV 1900 w Berlinie, także na popisie uczniów Urbana. Pod koniec lat 90-ych K. podjął pracę nad Symfonią „Odrodzenie”, którą skończył już samodzielnie, po powrocie do kraju. W IV 1901 K. ukończył studia i wrócił do Warszawy. 1902 powstał dedykowany S. Barcewiczowi Koncert skrzypcowy A-dur op. 8.
Swym artykułem Muzyka swojska w Filharmonii warszawskiej zainicjował walkę o obecność współcz. muzyki pol. w repertuarze nowo powstałej Filh. Warszawskiej. 1903 działał w zarządzie Warszawskiego Towarzystwa Muz., przy którym założył i prowadził ork. smyczkową. W tymże r. ukazała się cenna publikacja K. Nie wydane dotychczas pamiątki po Chopinie, zawierające korespondencję Chopina. 21 III 1903 w Berlinie odbył się koncert kompozytorski K., na którego program złożyła się uwertura do Białej gołąbki, Koncert skrzypcowy i Symfonia „Odrodzenie”, dyrygował kompozytor, solistą był S. Barcewicz.
Nie zrażony mało pochlebnymi recenzjami po swym kolejnym koncercie kompoz. w Wiedniu (8 II 1904), K. poświęcił się całkowicie twórczości w dziedzinie jednego gatunku: poematu symfonicznego. 1904-09 powstało 6 poematów symf. op. 9-14: Powracające fale, Odwieczne pieśni, Rapsodia litewska, Stanisław i Anna Oświecimowie, Smutna opowieść oraz Epizod na maskaradzie pozostawiony w szkicach (dokończony oraz zinstrumentowany po śmierci kompozytora przez G. Fitelberga). 1906 kompozytor wyjechał do Lipska na kurs dyrygencki A. Nikischa. 21 III 1907 w Berlinie na koncercie kompozytorów Młodej Polski odbyło się prawyk. Odwiecznych pieśni. K. zaznaczył w ten sposób swoje poparcie dla grupy twórców zrzeszonych w Spółce Nakładowej Młodych Kompozytorów Pol. (zw. przez historyków „Młodą Polską”), do której formalnie nie należał. W tymże r. kompozytor osiedlił się w Zakopanem. Z Tatrami łączyła go od lat szczególna więź duchowa. Działał w Towarzystwie Tatrzańskim, publikował artykuły z wędrówek górskich, pasjonował się wspinaczką, jazdą na nartach, fotografiką; stał się jednym z pionierów polskiego taternictwa. Oceniany przez krytykę muz. na ogół nieprzychylnie, przeżył wielki triumf po koncercie w Filharmonii Warszawskiej (22 I 1909), na którym entuzjastycznie przyjęto Odwieczne pieśni. Niespełna 3 tygodnie później 8 II zginął w Tatrach pod lawiną śnieżną podczas samotnej wycieczki górskiej na nartach, w drodze z Hali Gąsienicowej do Czarnego Stawu, u stóp Małego Kościelca, gdzie obec. znajduje się tablica pamiątkowa. Pochowany 16 II na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Kassern Tadeusz Zygfryd, *19 III 1904 Lwów, †2 V 1957 N. Jork, pol. kompozytor. Uczył się w konserw. PTM we Lwowie u J. Lalewicza (fort.) i M. Sołtysa (teoria, komp.). 1922–26 studiował w konserw. w Poznaniu u H. Opieńskiego (komp.) i W. Brzostowskiego (fort.); ukończył również studia prawnicze na uniw. w Poznaniu. 1931 przebywał w Paryżu, gdzie działał w Stow. Młodych Muzyków Polaków. Do 1939 mieszkał w Poznaniu, gdzie był radcą w prokuraturze. 1929–33 był recenzentem muz. „Nowego Kuriera”, 1934–38 „Dziennika Poznańskiego”. Poza tym systematycznie komponował, zdobywając liczne nagrody na konkursach. W VIII 1939 ewakuowany do Lwowa, po usilnych staraniach 1940 wyjechał do Krakowa; pracował m.in. w księgarni Gebethnera i Wolffa (wówczas Fritschego). Poszukiwany przez gestapo z powodu żydowskiego pochodz., wyjechał 1942 lub 1943 do Warszawy, gdzie ukrywał się pod nazwiskiem Teodor Sroczyński. Po powstaniu warsz. przebywał w Zakopanem, skąd wiosną 1945 powrócił do Poznania. W XII 1945 wyjechał do Stanów Zjedn. jako attaché kulturalny pol. konsulatu w N. Jorku, 1948 został konsulem oraz delegatem pol. do spraw kulturalnych przy ONZ. W XII 1948 zrezygnował ze służby dyplomatycznej i obywatelstwa pol., osiedlając się na stałe w Stanach Zjedn. Odtąd zajmował się wyłącznie komponowaniem i pracą pedag.; uczył gry na fort. i teorii w Third Street Music School i Jaques-Dalcroze Inst. oraz w New School for Social Research w N. Jorku. Zmarł po długiej chorobie (rak) w szpitalu św. Łukasza w N. Jorku.

Kazuro Stanisław, *1 VIII 1881 Teklinapol, †30 XI 1961 Warszawa, pol. pedagog, dyrygent, kompozytor i organizator. Studiował w Inst. Muz. w Warszawie u Z. Noskowskiego i M. Surzyńskiego, nast. w Akad. św. Cecylii w Rzymie u G. Sgambatiego i w Paryżu u V. d’Indy’ego, słuchając równocześnie wykładów z hist. muzyki i filoz. na Sorbonie. Po powrocie osiadł w Warszawie, gdzie 1914 był org. i dyryg. przy kośc. św. Trójcy oraz zorganizował Operę Ludową przy Stow. Robotników Chrześc. Od 1915 organizował kursy dla nauczycieli muzyki w szkołach ogólnokształcących. 1916 został kapelm. Filharmonii Warsz., gdzie założył chór oratoryjny, który działał prawdopod. do 1918 oraz od 1934, powtórnie zorganizowany przez K. 1916 zorganizował również Chór 300 Dzieci Powiśla, 1917 przekształcony w istniejącą do 1919 przy katedrze św. Jana kapelę rorantystów o repertuarze opartym na dziełach kompozytorów pol. i wł. XVI-XVII w. W l. 1917–39 był prof. w konserw. w Warszawie, prowadził nowo utworzoną klasę solfeżu, uczył dyryg., kontrapunktu i śpiewu. 1920 jako oficer uczestniczył w wojnie pol.-rosyjskiej. 1922 zorganizował złożony ze studentów konserw. w Warszawie chór Polska Kapela Ludowa, z którym wiele koncertował i dokonał licznych nagrań płytowych. 1927 dzięki staraniom K. powstał w konserw. w Warszawie wydz. nauczycielski dla nauczycieli muzyki w szkolnictwie ogólnokształcącym. 1925 aktywnie uczestniczył w zorganizowaniu sekcji współcz. kompozytorów pol. przy Warszawskim Tow. Muzycznym. 1930–31 był dyr. seminarium dla nauczycieli muzyki w konserw. w Warszawie, a 1932–39 członkiem rady nauk.-artyst. konserwatorium. 1939–44 kierował tajnym konserw. i zainicjował „popołudniowe chwile muzyki poważnej” dla mieszkańców Powiśla. Po powstaniu warsz. przebywał w Krakowie. 1945 zainicjował odbudowę konserw. w Warszawie (od 1946 PWSM) i był rektorem tej uczelni do VII 1951. Dwukrotnie (1937 i 1950) otrzymał nagr. muz. miasta Warszawy.

Kątski
4. Antoni, *27 X 1817 Kraków, †7 XII 1899 Iwanicze (k. Nowogrodu), pianista i kompozytor, syn Grzegorza. Gry na fort. uczył się najpierw u swego ojca; pod koniec l. 20-ych był prawdopod. uczniem Szk. Głównej Muzyki w Warszawie. 1829–30 uczył się u J. Fielda w Moskwie, a nast. u S. Sechtera (komp.) i S. Thalberga (fort.). Po raz pierwszy wystąpił publicznie (wraz z bratem Karolem) w Krakowie, w wieku 4 lat (3 II 1822). Od tej pory występował stale jako „cudowne dziecko” w Warszawie i in. miastach Polski, a także w Wiedniu, na Węgrzech i w Rosji. Bardzo wcześnie rozpoczął też komponowanie. Jego pierwsze utwory — Taniec polski i anglez, Taniec polski i mazur — były wyd. w Warszawie w 1825. W czasie pobytu w Paryżu został sędzią konkursów konserw. paryskiego. 1849 rozpoczął tournées po Europie; koncertował w Madrycie i Sewilli (także na dworze król.). Nast. udał się do Portugalii; występował w Lizbonie, gdzie — na życzenie króla — opracował projekt reorganizacji tamtejszego konserw., za co otrzymał Order Niepokalanego Poczęcia. 1851–53 przebywał w Berlinie jako nauczyciel gry na fort. księżniczki pruskiej Ludwiki i nadworny pianista. W tym czasie koncertował w wielu miastach Niemiec i Austrii, a także odbył podróż koncert. z bratem Apolinarym do Polski, Grecji, Turcji, Egiptu i Włoch. 1854–67 przebywał w Petersburgu; założył tam Tow. Miłośników Muzyki Klas. i działał jako pedagog. W dalszym ciągu koncertował, sam lub z bratem Apolinarym w wielu miastach Rosji. Skomponował tam Symfonię a-moll op. 220, którą dedykował carowi w nadziei otrzymania stanowiska dworskiego pianisty. 1867 przeniósł się do Londynu, gdzie mieszkał przez 16 lat, zajmując się pedagogiką muz. i komponowaniem. 1883 wyjechał na stałe do USA, początkowo do Buffalo, później do stanu Michigan i tam objął stanowisko profesora konserw. w Grand Rapids. Równocześnie odbywał liczne tournées po USA, a 1890 występował również w Japonii. 1897 rozpoczął wielką podróż koncert. dookoła świata, która obejmowała Australię, Nową Zelandię, Indie, Chiny, Japonię, Syjam, a także Rosję i Polskę. Posiadał liczne medale i ordery nadawane mu przez koronowane głowy w całej Europie.

Kiesewetter Tomasz, *8 IX 1911 Sosnowiec, †29 XI 1992 Łódź, pol. kompozytor. 1936 ukończył studia w konserw. w Warszawie (dyplomy: komp. w klasie P. Rytla, dyryg. w klasie W. Bierdiajewa). 1936–38 był asyst. w klasie W. Bierdiajewa (dyryg., ork. i chóru). W tym czasie dyrygował koncertami symf. w Warszawie, Krakowie, Wilnie, Berlinie i Sztokholmie. 1938 przebywał w Salzburgu na kursie dyryg. w „Mozarteum”, 1938–39 kierował chórem im. S. Moniuszki, zespołami ork. PR w Łodzi, gdzie wykładał w Konserw. H. Kijeńskiej-Dobkiewiczowej. Od 1945 wykładowca (od 1959 prof. nadzwyczajny) w PWSM (obec. Akad. Muz.) w Łodzi. 1945–70 dyrygował Ork. Symf. Filh. Łódzkiej, ork. lud. Instytutu Muz. oraz ork. PWSM w Łodzi. Był dwukrotnie (1967, 1974) laureatem nagr. MKiS I st., otrzymał Order Sztandaru Pracy I klasy (1985) oraz nagrody muz., m.in. 1955 za suitę Tańce polskie na II Festiwalu Muzyki Polskiej, 1968 za 7 strof o słowikach na konkursie chór. w Łodzi, 1975 za muzykę do Operetki W. Gombrowicza na XVI Festiwalu Polskich Sztuk Współcz. we Wrocławiu.

Kilar Wojciech, *17 VII 1932 Lwów, pol. kompozytor. 1946–47 uczył się gry na fort. u K. Mirskiego w PŚSM w Rzeszowie. 1947 debiutował tam jako pianista na konkursie Młodych Talentów, wykonując własne Dwie miniatury dziecięce (II nagr.). 1947–48 był uczniem PLM w Krakowie w klasie M. Bilińskiej-Riegerowej (fort.) oraz A. Malawskiego (harm. — prywatnie), a nast. (1948–50) uczniem PLM w Katowicach u W. Markiewiczówny (fort.). Równocześnie pobierał prywatne lekcje komp. u B. Woytowicza. 1950–55 studiował w PWSM w Katowicach u B. Woytowicza (fort. i komp.). Studia ukończył 1955 otrzymując dyplom z wyróżnieniem. W tym samym roku otrzymał II nagr. za Małą uwerturę na Konkursie Utworów Symf. na V Festiwalu Młodzieży w Warszawie. 1955–58 był aspirantem u B. Woytowicza w PWSM w Krakowie. 1957 brał udział w Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadt. 1959–60 jako stypendysta rządu fr. kształcił się w Paryżu u N. Boulanger (komp.); 1960 otrzymał za Odę Béla Bartók in memoriam nagr. fundacji im. L. Boulanger w Bostonie. Występował także jako pianista wykonując własne utwory. 1979–81 pełnił funkcję wiceprezesa Zarz. Gł. ZKP. W 1977 został członkiem-założycielem Towarzystwa im. K. Szymanowskiego w Zakopanem; przez dwie kolejne kadencje był wiceprezesem. Jest również członkiem Związku Podhalan. 1991 K. Zanussi nakręcił o nim film telew. pt. W. K.
Laureat licznych nagród: 1967, 1975 — nagr. MKiS II st. i I st.; 1980 — nagr. państwowa I st.; 1971, 1976, 1980 — nagr. muz. województwa katowickiego; 1975 — nagr. ZKP; 1975, 1992 — nagr. m. Katowice; 1984 — nagr. fundacji im. A. Jurzykowskiego w N. Jorku; 1989 — Nagr. Artystyczna Komitetu Kultury Niezależnej NSZZ „Solidarność”; 1990 — Nagr. Trzech Powstańczych Skrzydeł, Nagr. TV Katowice; 1995 — Nagr. im. W. Korfantego, Nagr. Arcybiskupa Metropolity Katowickiego „Lux ex Silesia”; 1996 — Sonderpreis des Kulturpreises Schlesien des Landes Niedersachsen. Ponadto otrzymał nagrody za muzykę film.: na festiwalach film. — w Łagowie (1970 — Czerwone i złote, 1971 — Romantyczni), w Gdańsku (1975 — Ziemia obiecana, Bilans kwartalny, Linia, Znikąd donikąd, 1978 — Spirala), w Katanii (1981 — Da un paese lontano), na Międzynarod. Festiwalu Filmowym w Cork w Irlandii (1973 — Szklana kula, 1981 — Da un paese lontano), a także Prix Louis Delluc (1980 — Le roi et l’oiseau), Nagr. Przewodniczącego Komitetu Kinematografii (1991) oraz za muzykę do filmu Bram Stoker's Dracula — ASCAP Award 1992 w Los Angeles, nagr. Best Score Composer for a 1992 Horror Film w San Francisco.

Kisielewski Stefan, pseud. lit. Kisiel, Teodor Klon, Tomasz Staliński, *7 III 1911 Warszawa, †27 IX 1991 Warszawa, pol. kompozytor, publicysta, pisarz i krytyk muzyczny, literat, pedagog. 1927—37 odbył studia muz. w Konserw. Warsz., uzyskując dyplomy w zakresie teorii muz. (1934), komp. (1937) w klasie K. Sikorskiego oraz fort. (1937) w klasie J. Lefelda. 1929—31 studiował polonistykę i filozofię na UW. W l. 1938—39 uzupełniał studia muz. w Paryżu. W okresie międzywojennym rozpoczął działalność jako kompozytor, krytyk oraz literat; 1932 opublikował pierwsze recenzje muz. w dwutygodniku „Echo Tygodnia”. 1935—37 był sekretarzem red. „Muzyki Polskiej”, od 1935 publicystą i recenzentem muz. pism: „Pion”, „Bunt Młodych”, „Polityka” oraz „Zet”. Po powrocie z Paryża w IV 1939 objął stanowisko kier. muz. Rozgłośni „Warszawa II”. Po wybuchu II wojny świat. brał udział w kampanii wrześniowej; okres okupacji spędził w Warszawie, działając jako pedagog, akompaniator oraz pracownik Wydz. Delegatury Rządu na Kraj; podczas Powstania Warsz. stracił większość dorobku komp. Po wojnie osiedlił się w Krakowie. W 1945 założył „Ruch Muzyczny”, którego był red. nacz. do 1948. Po zlikwidowaniu pisma z przyczyn polit., następnie reaktywowaniu, był w l. 1957—59 członkiem zespołu redakcyjnego. W l. 1945—49 wykładał przedmioty teoret. w krakowskiej PWSM, po usunięciu z uczelni uczył prywatnie komp. (do jego uczniów należy m.in. A. Walaciński). Równocześnie zajmował się pracą kompoz., lit. oraz dziennikarską. W l. 1945—89 (z przerwami w l. 1953—56, kiedy wyd. pisma zawieszono, w l. 1968—71 w związku z cenzurą dot. zakazu publikacji K., w l. 1981—83, czyli w okresie stanu wojennego) był publicystą, felietonistą „Tygodnika Powszechnego”. 1950—53 był red. „Przewodnika koncertowego” Filh. Krakowskiej, 1955—57 autorem rad. Rozmów o muzyce, 1956—61 prezesem koła ZKP w Krakowie. 1961 osiedlił się w Warszawie. 1957—65 był posłem na sejm z koła posłów katolickich Znak; 1965—68 piastował stanowisko red. nacz. wydawnictwa muz. „Synkopa”, 1971—74 prezesa sekcji muz. ZAiKS-u; czterokrotnie był członkiem zarządu gł. ZKP, był także członkiem Związku Literatów Pol. Obok działalności kompoz. i public. zajmował się twórczością pisarską. Jest autorem wielu książek o tematyce muz. oraz utworów lit., publikowanych w kraju i za granicą. Wygłaszał odczyty na tematy związane z kulturą pol., zwł. za granicą. Laureat m.in.: II nagr. na Festiwalu Muzyki Polskiej (1955) za Koncert na orkiestrę kameralną, I nagr. na konkursie na pieśń Mickiewiczowską (1955) za Bakczysaraj w nocy, nagr. muz. Miasta Krakowa (1956), nagr. Fundacji Jurzykowskiego w N. Jorku (1973), nagr. im. A. Struga w Warszawie (1979), nagr. ZKP (1982), nagr. Fundacji Schmidheinystiftung w St. Gallen (1983) za całokształt twórczości, nagr. public. im. Adolfa Bocheńskiego (1988).

Klechniowska Anna Maria, zam. Sas, *15 IV 1888 Borówka (Wołyń), †26 VIII 1973 Warszawa, pol. kompozytorka, pianistka i pedagog. Uczyła się w konserw. w Warszawie, m.in. u K. Jaczynowskiej (fort.) i G. Roguskiego (teoria). 1905–06 kontynuowała studia we Lwowie pod kier. M. Sołtysa (fort., komp.) i S. Niewiadomskiego (harm.), a nast. w konserw. w Lipsku u J. Pembaura (fort.) i S. Krehla (komp.). 1908–11 kształciła się w klasie fort. K. Czop-Umlauff w Krakowskim Inst. Muzycznym. 1911–17 studiowała u R. Heubergera i F. Schmidta w Musikakad. w Wiedniu. Przed I wojną świat. należała do kręgu bliskich znajomych K. Szymanowskiego. 1918–39 prowadziła w Warszawie własne Kursy Muz. dla początkujących. 1939 wyjechała do Paryża, gdzie pogłębiała studia w zakresie komp. u N. Boulanger. 1945–47 przebywała w Łodzi; była kier. działu muz. w Wydz. Kultury i Sztuki i prof. klasy fort. w Lud. Instytucie Muz. Po przeniesieniu się do Warszawy 1947 podjęła działalność twórczą, pedag. i społeczną; była wizytatorem szkół muz. przy MKiS, kierowała sekcją muzyki dla dzieci przy Zarządzie Głównym ZKP. 1950 otrzymała Nagr. Muzyczną Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci, 1955 Medal X-lecia PRL i Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski.

Kleczyński Jan, *8 VI 1837 Janiewicze na Wołyniu, †15 IX 1895 Warszawa, pol. krytyk, pisarz muz., pianista, pedagog i kompozytor. 1859–66 studiował w konserw. w Paryżu u F. Bazina i W.E. Carafy (teorię i komp.) oraz u A.F. Marmontela (fort.). Jako pianista-solista oraz kameralista występował 1858–89 w Warszawie, ponadto w Żytomierzu, Kaliszu, Krakowie, Lwowie, Lublinie, Szczawnicy, Iwoniczu. 1862 i 1864 występował w Paryżu zyskując uznanie. W repertuarze K. znajdowały się dzieła Bacha, Beethovena, Chopina, Hummla, Liszta, Mendelssohna, Saint-Saënsa, Schumanna, Webera oraz komp. własne. Od 1881 udzielał prywatnych lekcji gry na fort. W 1887–89 prowadził klasę fort. w Instytucie Muz. w Warszawie. Był jednym z założycieli WTM, 1875–77 pełnił funkcję sekretarza WTM, a 1877–78 dyr. muzycznego. Organizował wieczory muz. WTM, na których wykonywano jego komp.; prezentowano je również w Pradze (1880, 1887), Krakowie (1884, 1885), Lwowie (1885), Poznaniu (1904) i in. miastach. 1880–95 był red. nacz. „Echa Muzycznego” (od 1884 z A. Rajchmanem), kier. działu muz. i gł. recenzentem; po 3 l. pracy dokonał poszerzenia profilu pisma, co uzewnętrzniło się w zmianie tytułu od 1 X 1883 na „Echo Muzyczne i Teatralne” (EMT), a od 1885 — „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” (EMTA) oraz przekształceniu go z dwutygodnika w tygodnik. 1879 wygłosił w Resursie Obywatelskiej w Warszawie 3 odczyty O wykonywaniu dzieł Chopina, a 1883 tamże 3 odczyty Chopin w celniejszych swoich utworach. 1882 po raz pierwszy był w Zakopanem, 1884 odbył wycieczkę po Podhalu wraz z T. Chałubińskim i I.J. Paderewskim, od tego czasu zajął się zbieraniem i opisywaniem melodii podhalańskich.

Knapik Eugeniusz, *9 VII 1951 Ruda Śląska, pol. kompozytor i pianista. 1970–77 studiował komp. u H.M. Góreckiego oraz fort. u Cz. Stańczyka w PWSM w Katowicach, gdzie od 1976 pracuje na Wydziale Kompozycji, Teorii i Dyrygentury, od 1983 jako adiunkt. 1976 otrzymał stypendium rządu fr. na studia kompoz. u O. Messiaena w Paryżu. K. uzyskał szereg nagród jako kompozytor i pianista: 1976 — X Festiwal Pianistyki Polskiej w Słupsku oraz Konkurs Młodych Kompozytorów ZKP (II nagr.), 1977 Międzynarod. Konkurs Muzyki Kam. w Wiedniu (III nagr.), 1979 Konkurs Kompozytorski Festiwalu „Młodzi Muzycy Młodemu Miastu” w Stalowej Woli (I nagr.). Utwory K. znalazły się dwukrotnie na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu: 1978 — wyróżnienie i 1984 — I miejsce za Kwartet smyczkowy. K. działa jako koncertujący pianista w Polsce i za granicą, koncentruje się na repertuarze XX w. Nagrywa muzykę współcz. dla Polskich Nagrań i Wifonu (m.in. jedno z nielicznych kompletnych nagrań cyklu Vingt Regards sur l’Enfant Jésus O. Messiaena). Utwory K. znajdują się w repertuarze wybitnych muzyków pol. — J. Serafina, K.A. Kulki, J. Marchwińskiego oraz Polskiej Ork. Kameralnej pod dyr. J. Maksymiuka.

Knittel Krzysztof, *1 V 1947 Warszawa, pol. kompozytor. 1972 ukończył wydz. reżyserii dźwięku PWSM w Warszawie, nast. w tej samej uczelni studiował komp. u T. Bairda, A. Dobrowolskiego, W. Kotońskiego i L. Hillera (muzyka komputerowa). Od 1973 współpracuje ze Studiem Eksperymentalnym PR w Warszawie. 1974 i 1976 uczestniczył w Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie. Był współzałoż. grup twórczych: KEW (z E. Sikorą i W. Michniewskim, 1973–76), Cytula Tyfun da Bamba Orch. (m.in. z A. Bieżanem, 1981), Niezależne Studio Muzyki Elektroakustycznej (1982–84), Light from Poland (1985–87), liderem zespołów muzyki intuicyjnej „Pociąg towarowy” i „Go-Go Boys”. 1978 pracował w The Center of the Creative and Performing Arts uniw. stanu N. Jork w Buffalo. 1985 otrzymał nagrodę „Solidarności” za Kwartet smyczkowy poświęcony ks. Jerzemu Popiełuszce. 1989 założył z M. Chołoniewskim zespół „Studio CH & K” (muzyka komputerowa), który występował w wielu krajach Europy, w Stanach Zjedn. i Kanadzie. 1989–92 był wiceprzewodn. pol. sekcji MTMW. Od 1986 prowadził seminaria nowej muzyki w Warszawie, Monachium, Bostonie, Filadelfii i Alicante.

Kobierkowicz, Kobierkiewicz, Józef, XVIII w., pol. organista i kompozytor. Nazwisko jego pojawia się w dokumentach krakowskich od 1721; w l. 1731–35 był świeckim organistą u paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie.

Koczalski Raoul, Raul, von, pseud. Georg Armand, *3 I 1884 Warszawa, †24 XI 1948 Poznań, pol. pianista i kompozytor. Pierwszymi jego nauczycielami muz. byli rodzice. W 1888, w wieku 4 lat, debiutował na koncertach w Warszawie (15 III) i Rydze (31 X), rozpoczynając karierę „cudownego dziecka” (grał m.in. mazurki i walce Chopina). W 7. roku życia otrzymał nagrodę konserw. w Paryżu (Premier Prix d’Enfant), a także tytuły nadwornego pianisty króla Hiszpanii, szacha perskiego i sułtana tureckiego. Występował w całej Europie, jego repertuar obejmował także utwory Bacha, Beethovena (Sonata „Waldsteinowska”), Liszta, An. Rubinsteina i Paderewskiego; 1896 w Lipsku obchodził już jubileusz 1000. koncertu. Lekcji gry fort. udzielał mu An. Rubinstein w Petersburgu, a nast. naukę muz. kontynuował w Warszawie u J. Gadomskiego (fort.), we Lwowie u H. Jareckiego (instr.), L. Marka (fort.) i 1902–05 (od IV do X) u K. Mikulego (fort. i komp.). Studiował również muzykol. i filoz. na uniw. w Paryżu. W związku z ożywioną działalnością koncert. przebywał najczęściej za granicą, mieszkał gł. w Niemczech (Wiesbaden, Lipsk i Berlin). W czasie II wojny świat. był represjonowany przez władze niem., zabroniono mu występów publicznych oraz opuszczania Berlina; organizował mimo to koncerty domowe dla przyjaciół i uczniów. 1945 powrócił do kraju i został prof. klasy fort. w PWSM w Poznaniu i Warszawie, nadal prowadził działalność koncertową. Na 1949 planował liczne występy z okazji 100. rocznicy śmierci F. Chopina. Utwory Chopina w wykonaniu K. zostały wyd. na płytach firm Columbia, HMV, Muza, Odeon, Polydor, Pearl CD (R.K. Plays Chopin). W uznaniu zasług dla rozwoju kultury pol. K. został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Ofic. Polonia Restituta.

Kolasiński

1. Jerzy, *20 II 1906 Pilica, †9 I 1981 Warszawa, pol. pedagog, organizator życia muz. i kompozytor. 1926–30 studiował w konserw. w Warszawie (u P. Rytla i S. Kazury) na wydz. nauczycielskim. Przed 1939 wykładał przedmioty teoret. w konserw. w Gdańsku. 1947–49 uczył w PŚSM w Lublinie, 1951–53 w PSM im. S. Moniuszki w Warszawie. 1949–51 był naczelnikiem wydz. szkolnictwa muz. przy MKiS. Równolegle z pracą pedag. zajmował się publicystyką muz. i organizacją instytucji muz. Napisał podr. metodyki nauczania wychowania muz., przeznaczony dla nauczycieli szkół ogólnokształcących (Zespoły instrumentalne, Wwa 1972). Twórczość kompoz. K. posiada przede wszystkim znaczenie pedag.; obejmuje utwory ork., kam. i fort., a także pieśni sol. i chóralne.

Kondracki Michał, *5 X 1902 Połtawa, †27 II 1984 Glen Cove (k. N. Jorku), pol. kompozytor. 1923–27 studiował w konserw. w Warszawie u R. Statkowskiego i K. Szymanowskiego (komp.), H. Melcera (fort.). 1927–30 odbył studia w Ecole Normale de Musique w Paryżu u P. Dukasa, P. Vidala i N. Boulanger, był też sekretarzem Stow. Młodych Muzyków Polaków w Paryżu. Po powrocie do Warszawy zajmował się komponowaniem, krytyką i publicystyką muz. oraz działalnością społ. Był współorganizatorem i wiceprezesem Pol. Tow. Muzyki Współcz., wiceprezesem Stow. Pisarzy i Krytyków Muz., członkiem rady artyst. Opery warsz., członkiem zarządów: Tow. Miłośników Tańca Artyst. i Tow. im. K. Szymanowskiego. Zajmował się również zbieraniem folkloru muz. na Huculszczyźnie, Podhalu i Żywiecczyźnie. Wybuch wojny 1939 zastał go na Morzu Śródziemnym. W 1940 dotarł do Brazylii i zamieszkał w Rio de Janeiro, gdzie współpracował z rozgłośnią rad. (m.in. cykl audycji muz. po śmierci I.J. Paderewskiego). W X 1943 wyjechał do Stanów Zjedn. i zamieszkał w N. Jorku, później osiedlił się w Sea Cliff pod N. Jorkiem, gdzie uczył prywatnie gry na fort. Współpracował też z telew. Voice of America, dla której przeprowadzał wywiady z pol. artystami występującymi w Stanach Zjedn. Był prezesem The Long Island Little Orch. Society. W l. 1948–49 i 1957–69 był korespondentem „Ruchu Muzycznego”. W 1960 przeniósł się do Glen Cove, gdzie mieszkał do końca życia. K. był zamiłowanym podróżnikiem i wielkim miłośnikiem przyrody i te cechy w dużym stopniu ukształtowały jego życie na emigracji. K. miał dwuczłonowe nazwisko z przydomkiem Ostoya, którego jednak nigdy nie używał.

Konieczny Zygmunt, *3 I 1937 Kraków, pol. kompozytor. 1959–64 studiował komp. u S. Wiechowicza w PWSM w Krakowie. Zadebiutował 1959 w krakowskim kabarecie Piwnica pod Baranami, z którym silnie związany był do 1967; skomponował wówczas wiele piosenek dla wykonawców Piwnicy, zwł. dla E. Demarczyk, z którą współpracował od 1962. Jako kompozytor muzyki teatr. zadebiutował K. 1959 muzyką do sztuki A. Millera Widok z mostu (reż. J. Grzegorzewski). Od 1963 nieformalnie związany z Teatrem Starym w Krakowie współpracował z wieloma najwybitn. pol. reżyserami. K. komponuje również muzykę do filmów fabularnych (13), krótkometrażowych i animacji. Jest laureatem wielu nagród za piosenki, muzykę scen. i filmową. Prowadzi seminarium z muzyki teatr. i film. w PWST w Krakowie.

Koszewski Andrzej, *26 VII 1922 Poznań, pol. kompozytor i muzykolog. 1935–39 członek Poznańskiego Chóru Katedralnego pod dyr. W. Gieburowskiego. 1946–53 studiował w PWSM w Poznaniu w klasie S.B. Poradowskiego (1948 dyplom w zakresie teorii, 1953 komp.). 1950 ukończył studia muzykol. pod kier. A. Chybińskiego na uniw. w Poznaniu. 1953–58 odbył aspiranturę u T. Szeligowskiego w PWSM w Warszawie. Od 1948 działał jako pedagog w szkolnictwie muz. Od 1957 wykłada w PWSM (obec. Akad. Muz.) w Poznaniu, 1984–87 kier. katedry komp. i teorii, od 1978 prof. nadzwyczajny, od 1985 prof. zwyczajny. Laureat m.in. nagr. Ministra Kultury i Sztuki I st. (1978, 1982, 1988), nagr. prezesa Rady Ministrów (1982), nagr. ZKP (1986).

Kotoński Włodzimierz, *23 VIII 1925 Warszawa, pol. kompozytor. 1951 ukończył studia kompoz. w PWSM w Warszawie u P. Rytla, prywatnie studiował też u T. Szeligowskiego; kształcił się również w grze fort. u M. Klimont-Jacynowej. W l. 50-ych interesował się folklorem podhalańskim, czego wyrazem były ork. Tańce góralskie oraz opublikowane prace teoret. 1957–61 brał udział w Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie. Jako kompozytor stale współpracuje ze Studiem Eksperymentalnym PR, działał także w studiach muzyki elektron. w Kolonii, Sztokholmie, Freiburgu, Paryżu i Bourges. Od 1967 wykłada w PWSM (obec. Akad. Muz. im. F. Chopina) w Warszawie, gdzie prowadzi też uczelniane Studio Muzyki Elektron.; 1972 otrzymał tytuł doc., od 1983 prof. nadzwyczajny, od 1990 prof. zwyczajny. 1972–73 był dziekanem wydz. kompozycji, dyryg. i teorii muzyki. Prowadzi wykłady z kompozycji oraz z zakresu muzyki elektron. i komputerowej. 1970–71 przebywał na stypendium Berliner Künstlerprogramm w Berlinie Zach., prowadził także klasę komp. i wykłady z muzyki na taśmę w Król. Akad. Muz. w Sztokholmie (1971), w Stanowym Uniw. w Buffalo (1978) oraz w Rubin Acad. of Music w Jerozolimie (1989). 1974–76 pełnił kolejno funkcje nacz. red. muz. PR oraz nacz. dyr. muz. PRiTV. 1980–83 był wiceprezesem, a 1983–89 prezesem Pol. Tow. Muzyki Współcz. (pol. sekcji SIMC). Jest laureatem Nagr. Ministra Kultury i Sztuki (1973), Związku Kompozytorów Polskich (1976) oraz Nagr. Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji (1979).

Kozłowski Józef, Osip Antonowicz, *1757, †11 III(27 II) 1831 Petersburg, kompozytor działający w Rosji. Pochodził z pol. rodziny ziemiańskiej; wg W. Babrowicza urodził się w bliżej niezlokalizowanym chutorze w okolicach Slawgorodu w obwodzie Mohylewskim na Białorusi i jako 7-letni chłopiec pod opieką swego wuja W. Trutowskiego, muzyka i zbieracza pieśni lud., przyjechał do Warszawy, gdzie otrzymał podstawowe wykształcenie muz. Początkowo był śpiewakiem a nast. solistą w chórze chł. przy katedrze św. Jana w Warszawie, tamże pełnił później funkcję organisty. Ok. 1773 został nauczycielem muz. Michała Kleofasa Ogińskiego i jego rodzeństwa na dworze w Guzowie i w Trokach. Ok. 1777 był krótko członkiem kapeli wojewody J. Stępowskiego w Łabuniu (pow. zasławski). 1786–96 służył w wojsku ros. w randze oficera i brał udział w wojnie z Turcją (1787–91). Zwrócił na siebie uwagę ks. Grzegorza Potiomkina, który 1790 zaprosił K. na swój dwór; od 1791 przebywał w Petersburgu, gdzie zyskał sławę jako organizator części muz. uroczystości urządzonych 1791 przez Potiomkina na cześć zdobycia tur. twierdzy Izmaił (n. Dunajem). Po śmierci protektora w X 1791 K. zamieszkał w domu Lwa Naryszkina, byłego faworyta Katarzyny II. Zapoznawał się wówczas z ros. folklorem oraz komponował okolicznościową muzykę, stając się cenionym w Rosji twórcą. Od 1799 był inspektorem muz., zaś 1803–19 dyr. muz. w dyrekcji carskich teatrów. Po ataku paraliżu 1819 K. przeszedł na emeryturę jako radca dworu. 1822–23 przebywał w Polsce, od 1824 zamieszkał ponownie w Petersburgu.

Krauze Zygmunt, *19 IX 1938 Warszawa, pol. kompozytor i pianista. Studiował w Akad. Muz. w Warszawie u M. Wiłkomirskiej (fort., dyplom 1964) i K. Sikorskiego (komp., dyplom 1964), nast. 1966–67 u N. Boulanger w Paryżu. 1957 otrzymał I nagr. na Ogólnopol. Konkursie Fort. Muzyki Współcz. w Łodzi, a 1966 I nagr. na międzynarod. konkursie Fundacji Gaudeamus w Utrechcie. Od 1963 koncertuje w ośrodkach muz. Europy i Stanów Zjedn. W 1967 założył zespół „Warsztat Muzyczny” (puz., wioloncz., fort., kl.) i został jego kier. artyst. Dla tego zespołu napisało utwory ponad 100 kompozytorów z całego świata. K. udziela się jako promotor muzyki współcz.: jest współtwórcą serii 20 filmów pt. Cisza i dźwięk (1988–89), a także serii filmów edukacyjnych pt. Muzyka powstaje (1986). W l. 1983–84 realizował cotygodniowe audycje z muzyką awang. w Radio France Musique. 1974 był stypendystą Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD) w Berlinie. 1982 na zaproszenie P. Bouleza został doradcą muz. Inst. de Recherche de Coordination Acoustique Musique (IRCAM) w Paryżu. Wykładał m.in. 1970–71 w Cleveland State Univ., 1975 w król. akad. muz. w Sztokholmie (kurs mistrzowski fort. i komp.), 1976 na Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie, 1978 w Indiana Univ. (Bloomington), Univ. of Michigan i Ann Arbor, 1979 w akademii muz. w Bazylei (kurs mistrzowski fort.), 1982 w Yale Univ. (New Haven), 1986 na Międzynarodowych Letnich Kursach w Kazimierzu Dolnym oraz w Keio Univ. (Tokio), 1988 prowadził międzynarodowe seminarium kompozytorskie w Grožnjan (Chorwacja), 1991 w Rubin Acad. of Music w Jerozolimie (kurs mistrzowski fort. i komp.), w 1994 prowadził m.in. kursy mistrzowskie dla pianistów w akad. muz. w Osace, w Kobe Univ., National Univ. w Seulu, Yale Univ. i Columbia Univ.
Pełnił wiele funkcji publ., m.in. 1985 był członkiem komitetu wykonawczego MTMW, a 1987 został prezydentem tej organizacji. Był jednym z inicjatorów reaktywowania w 1980 Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej i czterokrotnie jego prezesem (1980, 1989, 1992, 1995). Wielokrotnie zasiadał w jury konkursów muz., m.in. był przewodn. jury konkursu kompoz. Fundacji Gaudeamus (1992), trzykrotnie członkiem jury Świat. Dni Muzyki (Oslo, Ateny, Warszawa). Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi Rady Państwa PRL (1975), tytułem Chevalier dans l’ordre des Arts et des Lettres, Francja (1984). Laureat dorocznej nagrody ZKP (1988), nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1989) oraz prezesa PRiTV (1987). Wiele nagrań K. ukazało się m.in. w wytwórniach płytowych Muza, ORF, Nonesuch.

Krenz Jan, *14 VII 1926 Włocławek, pol. dyrygent i kompozytor. Gry na fort. uczył się początkowo u S. Raube w Warszawie; podczas okupacji doskonalił swe umiejętności pod kier. Z. Drzewieckiego, kształcąc się zarazem w zakresie komp. u K. Sikorskiego. 1943 na koncercie konspiracyjnym w Warszawie wykonano jego Kwartet smyczkowy. 1947 ukończył studia muz. w PWSM w Łodzi: dyryg. u K. Wiłkomirskiego i komp. u K. Sikorskiego, uzyskując dyplom z odznaczeniem. Jako dyrygent zadebiutował 1946 w Łodzi, prezentując m.in. własną Toccatę na fort. i ork. smyczk. (1943, utwór wycofany przez K.). 1947–49 był drugim dyryg. w Państw. Filh. w Poznaniu; w tym samym czasie w Operze Poznańskiej wystawił Uprowadzenie z seraju Mozarta. Od 1950 koncertował regularnie za granicą. 1949–51 współpracował z G. Fitelbergiem w WOSPR w Katowicach, a po jego śmierci (1953) został mianowany pierwszym dyryg. i dyr. zespołu; pozostał na tym stanowisku do 1968. W ciągu 15 lat doprowadził ork. do perfekcji, poszerzając znacznie jej repertuar i dokonując wielu archiwalnych nagrań. Wielokrotnie występował z WOSPR za granicą, m.in. 1963 odbył, najdłuższe w dziejach pol. zespołów, 4-miesięczne tournée przez ZSRR, Mongolię, Chiny, Japonię po Nową Zelandię i Australię, dając w sumie 55 koncertów. 1967 został pierwszym dyryg., a 1968 także dyr. artyst. Teatru Wielkiego w Warszawie. Jego działalność w tej placówce (do 1973) upamiętniła się m.in. premierami Borysa Godunowa M. Musorgskiego, Elektry R. Straussa i Otella G. Verdiego. 1968–73 prowadził także ork. radia duń. w Kopenhadze i współpracował z ork. Yomiuri Nippon Symphony w Tokio. 1979–82 piastował funkcję Generalmusikdirektor m. Bonn prowadząc ork. Beethovenhalle oraz przedstawienia operowe (m.in. 1979 Lulu A. Berga i Straszny dwór Moniuszki z pol. wykonawcami). 1983–85 współpracował z radiem hol. w Hilversum. Gościnnie dyrygował we wszystkich ważniejszych ośrodkach muz., występował m.in. z Berliner Philharmoniker, Staatskapelle Dresden, ork. Filh. w Leningradzie, Tonhalle w Zurychu, Orch. della Scala w Mediolanie, Royal Concertgebouw w Amsterdamie oraz z ork. londyńskimi, a także w Stanach Zjedn. z Detroit Symphony Orch. i New York Brooklyn Symphony Orch. Uczestniczył regularnie w Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. Warszawska Jesień oraz w festiwalach m.in. w Edynburgu, Bergen, Pradze, Montreux, Osace, Wiedniu. K. często dyryguje gościnnie ork. FN oraz zespołem Sinfonia Varsovia, z którym odbył kilka zagr. tournées. Nagrania płytowe K., m.in. dla firm PN, Philips, Supraphon, Olympia, Lyssna, obejmują utwory kompozytorów pol. (Chopin, Moniuszko, Paderewski, Szymanowski, Lutosławski, Serocki, Baird, Górecki, Szabelski), muzykę klas. i romant., dzieła czołowych przedstawicieli współczesności. Za nagrania płytowe otrzymał liczne międzynarod. nagrody. Ponadto współpracował z PRiTV w Warszawie prowadząc np. w l. 70-ych cykl audycji telew. Słowo i muzyka, a 1990–91 cykl audycji rad. poświęconych pol. kompozytorom. K. jest laureatem nagrody państw. II st. (1955) i I st. (1972), nagrody muz. m. Katowic (1957), nagr. ZKP (1968), ponadto otrzymał Diamentową Batutę z okazji 70-lecia Pol. Radia (1995) oraz dwukrotnie Złotego Orfeusza za wykonania na Warsz. Jesieni.

Krzanowska Grażyna, z d. Makowska, *1 III 1952 Legnica, pol. kompozytorka i pedagog. 1971–76 studiowała komp. u T. Natansona w PWSM we Wrocławiu. 1976–86 wykładała teorię w PSM im. M. Karłowicza w Katowicach, od 1986 w PSM im. S. Moniuszki w Bielsku-Białej. Od 1976 mieszka w Czechowicach-Dziedzicach, gdzie działa jako organizator życia muz., m.in. zainicjowała i prowadzi od 1991 Muz. Spotkania Młodych „Alkagran” (festiwal poświęcony pamięci A. Krzanowskiego), a 1993 założyła prywatną Małą Akad. Muzyki. Laureatka konkursów kompoz., m.in. IX Międzynarod. Konkursu dla Kompozytorek w Mannheimie, 1989 (II nagr. za Silver Line).

Krzanowski Andrzej, *9 IV 1951 Bielsko-Biała, †1 X 1990 Czechowice-Dziedzice, pol. kompozytor, akordeonista, pedagog. Studiował akord. u J. Pichury oraz 1971–75 komp. u H.M. Góreckiego w PWSM w Katowicach, uzyskując dyplom z wyróżnieniem, nast. rozpoczął pracę pedag. w tej uczelni. Debiutował jako kompozytor na festiwalach Młodzi Muzycy Młodemu Miastu w Stalowej Woli (1975, 1976) oraz Spotkaniach Muzycznych w Baranowie (1976), prezentując cykl wokalno-instrumentalno-scenicznych Audycji I–IV. Był laureatem Konkursu Młodych ZKP (1976), Konkursu im. A. Malawskiego (1976, 1980), Międzynarod. Konkursu im. C.M. Webera w Dreźnie (1978, 1979), konkursu w Digne-les-Bains (1981, 1987), wreszcie Międzynarod. Konkursu w Anconie (1986). Jako wykonawca brał udział w Międzynarod. Festiwalu Muzyki Akordeonowej w Digne-les-Bains, Dresdner Musikfestspiele, Musikprotokoll w Grazu, Międzynarod. Festiwalu w Pontino, Encontros Gulbenkian De Musica Contemporânea w Lizbonie i Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. „Musica 83” w Strasburgu. 1984 i 1986 wykładał grę na akord. na Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie. 1986 otrzymał stypendium W. Lutosławskiego oraz stypendium Scottish Arts Council. 1987–89 pełnił funkcję prezesa Oddziału ZKP w Katowicach.

Kulenty Hanna, *18 III 1961 Białystok, pol. kompozytorka. 1981–85 studiowała w Akad. Muz. w Warszawie u W. Kotońskiego oraz 1986–88 w konserw. w Hadze u L. Andriessena. 1990–91 była stypendystką Deutscher Akademischer Austauschdienst w Berlinie. 1985 laureatka II nagr. (za Ad unum) na konkursie młodych kompozytorów w Holandii, 1987 Nagr. Artyst. Młodych im. S. Wyspiańskiego.

Kurpiński Karol Kazimierz, ochrzcz. 6 III 1785 Włoszakowice (k. Leszna Wielkopolskiego), †18 IX 1857 Warszawa, pol. kompozytor, dyrygent, pedagog i działacz muz. Był synem Marcina K. organisty kośc. we Włoszakowicach i Franciszki z Wańskich. W dzieciństwie gry na skrz. i org. uczył go ojciec. 1797 objął K. posadę org. w Sarnowie k. Rawicza. Od 1800 był w Moszkowie k. Lwowa drugim skrzypkiem w kapeli dworskiej hr. F. Polanowskiego, w której jego wuj R. Wański grał na wioloncz. Po zlikwidowaniu kapeli 1808 przeniósł się do Lwowa, gdzie w domu E. Rastawieckiego uczył gry fort. Wiosną 1810 przybył do Warszawy. Dzięki rekomendacji J. Elsnera i J. Szczurowskiego został od 1 VII przyjęty przez W. Bogusławskiego na drugiego obok Elsnera dyrygenta ork. Teatru Narodowego; jako dyrygent wystąpił K. po raz pierwszy 5 VIII; stanowisko dyryg. pełnił przez 30 lat. Jako kompozytor zadebiutował w stolicy 4 XII 1810 kantatą ku czci Napoleona; 26 V 1811 odbyła się premiera opery Dwie chatki. Kompozytorską sławę K. ugruntowała kolejna opera Pałac Lucypera (1811). Jak wielu wybitnych ludzi owej epoki należał K. 1811–21 do masonerii uzyskując przedostatni stopień wtajemniczenia. 10 IV 1815 K. ożenił się z Zofią z Brzowskich (1800–1879), aktorką Teatru Rozmaitości i śpiewaczką Opery w Warszawie. 1815 został członkiem Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk, któremu później dedykował swoją pracę Wykład systematyczny zasad muzyki na klawikord (1818). 1812 uczył w Szkole Dramatycznej przy Teatrze Narod., a 1817 w Szkole Muzyki i Sztuki Dramatycznej w Warszawie. W uznaniu zasług K. i jego działalności kompoz. 1819 został na jego cześć wybity złoty medal, do którego dołączono adres hołdowniczy podpisany przez wybitnych przedstawicieli ze świata nauk., artyst. i politycznego. Wzrastająca sława kompoz. K. i uświetnianie przezeń dworskich uroczystości swymi utworami sprawiły, iż 1819 car Aleksander I mianował go swym nadwornym kapelmistrzem, a 1823 odznaczył Orderem św. Stanisława IV kl.
1820 założył K. „Tygodnik Muzyczny”, w którym zamieszczał swoje artykuły. W III 1823 wyjechał jako stypendysta rządu w ośmiomiesięczną podróż po Europie w celu zaznajomienia się z organizacją teatrów operowych w Zach. Europie i przeniesienia ich osiągnięć na grunt sceny warszawskiej. Z podróży tej zachował się dziennik będący cennym źródłem historycznym. Podczas pobytu w Paryżu ukończył III cz. Koncertu klarnetowego, nad którym pracował od 1820.
Po odejściu Elsnera z teatru K. został od 1 VII 1824 jedynym dyryg., a tym samym dyr. sceny operowej; 15 VII 1825 wszedł w skład 3-osobowego komitetu kierującego teatrem. Nadal komponował, prowadząc równolegle działalność koncertową, dyrygował prawie wszystkimi koncertami w stolicy, m.in. prawyk. Koncertu fortepianowego f-moll Chopina z udziałem kompozytora jako solisty (17 III 1830). Podczas powstania listopadowego wystawił kilka oper o patriotycznej tematyce, skomponował 8 pieśni powstańczych, a wśród nich Warszawiankę uważaną wówczas powszechnie za hymn narod. Po upadku powstania K. pozostał na dotychczasowym stanowisku; 24 II 1833 dyrygował inauguracyjnym przedstawieniem w nowym gmachu zw. Teatrem Wielkim. Wobec zamknięcia konserw. (1830) i związanego z tym braku śpiewaków zorganizował 1835 przy Teatrze Wielkim 3-letnią Szkołę Śpiewu, której był dyr. do 1840. Już 1837 wystawił wyłącznie siłami uczniów operę Rossiniego Włoszka w Algierze. W szkole tej zdobyło wykształcenie 16 śpiewaków, m.in. P. Rivoli i J. Dobrski, pierwsi odtwórcy Halki Moniuszkowskiej. Z powodu różnych intryg, ciągłych zatargów z dyr. teatru o samodzielność działania, o repertuar i polskość sceny 1840 K. podał się do dymisji. Ostatnie lata życia spędził w osamotnieniu. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Ze składek publicznych postawiono K. pomnik nagrobny.

Kutavičius [~czius] Bronius, *13 IX 1932 Molainiai (k. Ponieważa), lit. kompozytor. 1959–64 studiował komp. u A. Račiunasa w konserw. w Wilnie (obec. Lit. Akademia Muz.), gdzie po studiach podjął pracę pedag. (komp.), od 1994 jako profesor. Uczy także komp. w szkole sztuki im. M.K. Čiurlionisa w Wilnie. 1987 otrzymał Lit. Nagrodę Państwową.

Kwiatkowski Ryszard, *27 VI 1931 Jaranowo (k. Włocławka), †23 V 1993 Bydgoszcz, pol. kompozytor. 1958–63 studiował komp. u T. Szeligowskiego i W. Rudzińskiego w PWSM w Warszawie. 1964 uzupełnił studia kompoz. u G. Petrassiego w Rzymie. Od 1965 prowadził działalność pedag., początkowo w Zielonej Górze, 1966–78 w Szczecinie, nast. w Akad. Muz. w Bydgoszczy. Laureat I nagr. na międzynarod. konkursie kompoz. w N. Jorku za Kwartet na perkusję (1968) oraz licznych nagr. i wyróżnień na konkursach kompoz. w Polsce.

Lasoń Aleksander, *10 XI 1951 Siemianowice Śląskie, pol. kompozytor. 1970–74 studiował w PWSM w Katowicach (muzyka rozr. i jazzowa), 1973–79 kontynuował studia u J. Świdra (komp.). Od 1975 uczy w filii Uniw. Śląskiego w Cieszynie (od 1995 prof.) i PWSM w Katowicach, od 1991 w Akademii Muz. w Katowicach. 1979 uczestniczył w międzynarod. kursie kompoz. w Burgas, a 1984 i 1988 w Kursach Nowej Muzyki w Darmstadt. 1990–93 przewodn. oddziału ZKP w Katowicach. Początkowo działał jako pianista improwizator, nast. poświęcił się kompozycji, czasami dyryguje własnymi utworami. Debiutował na arenie międzynarod. 1977 wykonaniem I Symfonii na festiwalu muzyki współcz. Styryjska Jesień. Otrzymał wiele nagród krajowych i zagr., m.in.: 1976 II nagr. na Konkursie Kompoz. im. G. Fitelberga za I Symfonię, 1980 I lokata na Międzynarod. Trybunie Kompoz. UNESCO w Paryżu za I Symfonię i 1988 wyróżnienie za II Kwartet smyczkowy, 1980 nagr. im. Beethovena m. Bonn za II Symfonię „Concertante”. 1987–89 uzyskał nagr.-stypendium W. Lutosławskiego, napisał wtedy utwór symf. Katedra.

Lefeld Jerzy Albert, *17 I 1898 Warszawa, †22 II 1980 Warszawa, pol. pianista, kompozytor i pedagog. Muzyki uczył się początkowo u L. Prüfferowej i S. Judyckiego (fort.). Od 1908 kształcił się w Instytucie Muz. w Warszawie, gdzie ukończył studia pianist. w klasie A. Michałowskiego (1916) i kompoz. pod kier. R. Statkowskiego (1917). Z uczelnią tą i późniejszym konserw. związał się od razu wieloletnią współpracą pedag. (1917–39). W l. 1924–26 współpracował także z eksperymentalnym studiem rad. w Warszawie, a od 1926 już z PR (m.in. jako członek Małej Ork. PR prowadzonej przez J. Ozimińskiego). 1941–44 zajmował się pedagogiką, koncertował w kawiarniach i w domach prywatnych. Po wojnie prowadził klasę fort. w PWSM w Warszawie (do 1971). W czasie ponad 60-letniej działalności pedag. wykształcił 40 pianistów (jego uczniami byli m.in. W. Lutosławski, S. Kisielewski oraz — na kursie średnim — W. Małcużyński).
L. był wybitnym pianistą-kameralistą. Akompaniamentem zajmował się już w młodości, towarzysząc swemu ojcu, tenorowi-amatorowi. 1917–26 wystąpił z S. Barcewiczem na ponad 100 koncertach. Lista artystów, z którymi występował, zawiera nazwiska ponad 50 śpiewaków (m.in. S. Korwin-Szymanowska, A. Sari, E. Bandrowska-Turska, W. Wermińska, W. Brégy, W. Calma, A. Orda, B. Paprocki, A. Hiolski, S. Woytowicz, J. Artysz) i ok. 30 różnych instumentalistów (m.in. K. Flesch, P. Hindemith, I. Haendel, Z. Francescati, R. Ricci, I. Dubiska, E. Umińska, W. Kochański, E. Kochański, W. Wiłkomirska, K.A. Kulka). Grał również w duetach fort. z Z. Rabcewiczową (nagranie m.in. Ronda С-dur na 2 fort. Chopina), R. Maciejewskim, M. Wiłkomirską, W. Szpilmanem. Jako kompozytor debiutował 2 symfoniami wyk. w Filharmonii Warsz. (I — 1919, dyryg. Z. Birnbaum, II — 1925, dyryg. J. Ozimiński). Obie symfonie przypomniano w l. 70-ych w wyk. WOSPRiT (I — 1978, dyryg. J. Maksymiuk, II — 1979, dyryg. W. Michniewski). L. otrzymał nagr. państw. II st. (1955), nagr. muz. m. Warszawy (1957), nagr. MKiS I st. (1965).

Leopolita, Leopolitanus, Leopoliensis, Martinus, Marcin, Martinus Lwow, Marcin ze Lwowa, Lwowczyk, †1589 (?), pol. kompozytor. S. Starowolski wspomina, że L. uczył się sztuki muz. i poet. wyłącznie w kraju: w 1. wyd. dziełka podaje, że u Sebastiana z Felsztyna, a w 2. precyzuje, że tylko z pism Sebastiana. Uważa się, że L. dotyczy notatka w rachunkach dworu Zygmunta Augusta, iż „Martinus compositor cantus” został przyjęty do służby króla 1 V 1560. Jest to tym bardziej prawdopod., że w wykazie król. kapelanów-muzyków (1561) dopisany został „Martinus Lwow”. Kompozytor przebywał na dworze prawdopod. tylko 1560-61. Nie znajduje potwierdzenia informacja S. Starowolskiego, jakoby L. był organistą Zygmunta Augusta, natomiast wymieniany 1584, 1586 i 1587 na niektórych listach zespołu Stefana Batorego, jako śpiewak i jako muzyk „Leopolitha” może być identyczny z Marcinem. Rok śmierci L. podał J.B. Zimorowicz, jest to jednak źródło zawodne.

Lessel
2. Franciszek, *ok. 1780 Warszawa, †26 XII 1838 Piotrków Trybunalski, kompozytor, syn Wincentego. Początkowo był uczniem ojca. Pod koniec 1799 wyjechał do Wiednia, wg niektórych autorów na studia medyczne. Liczne książki medyczne znajdujące się w pozostawionej przezeń bibliotece wskazują na jego zainteresowania tą dziedziną, brak jednak dowodów, że F. L. podjął tego rodzaju studia. Wiadomo natomiast, że uczył się u J. Haydna, z którym aż do jego śmierci (1809) utrzymywał kontakt. Dziesięcioletni pobyt F. L. w Wiedniu przerywany był paromiesięcznymi pobytami (1803, 1804, 1806, 1807) w Polsce, na dworze Lubomirskich w Łańcucie, gdzie pracował jako nadworny muzyk. Przed wyjazdem do Wiednia F. L. koncertował początkowo w smyczk. zespole kam. we Lwowie (m.in. wraz z K. Kurpińskim i K. Lipińskim u hr. Łączyńskiego), później występował tam jako pianista. Wiadomo również o jego koncercie w Wiedniu, 4 I 1809 w Krakowie (oprócz utworów fort. F. L. na koncercie tym wykonano jedną z jego symfonii) oraz 3 II 1810 w Warszawie w Teatrze Narodowym. Po powrocie do Warszawy F. L. występował jako pianista, wykonując zawsze własne utwory. Dalsze losy F. L. nie są dokładnie znane. Wiadomo, że przez pewien czas był jednym z dyrektorów Tow. Amatorskiego Muz. w Warszawie. Przez resztę życia F. L. pracował w zawodach niemuzycznych, równocześnie komponując. 1812 zarządzał majątkiem Gzików pod Kaliszem, 1823 rozpoczął pracę jako plenipotent dóbr Marii Wirtemberskiej w Pilicy, a w l. 30-ych zarządzał majątkiem Popławskich w Pęcicach. 1836 został inspektorem w Inst. Gospodarstwa Wiejskiego w Marymoncie, a 1837 inspektorem gimn. gubernialnego w Piotrkowie, gdzie pracował aż do śmierci.

Lilius
4. Franciszek, †przed 26 IX 1657 Gromnik (k. Tarnowa), kompozytor, kapelmistrz, duchowny, syn Vincenzo, być może już urodzony w Polsce. Przed 1630 należał do kapeli król. w Warszawie, skąd w I 1630 przybył do Krakowa, zaangażowany na stanowisko kapelm. katedry wawelskiej. W Krakowie stał się bezspornym autorytetem muz., występował z kapelą na uroczystościach w Akad. Krakowskiej i u bogatszych mieszczan, sam prowadził w swym domu rodzaj muzycznej akademii; kształcił chłopców-sopranistów, o których zabiegały u niego kapele magnackie, a nawet kapela król. Żył na wysokiej stopie, co skłaniało go do ciągłych zabiegów o nowe prebendy (kanonia w kolegiacie w Sandomierzu, probostwo w Zębocinie, kanonia w Tarnowie); nie jest pewne, czy F. L. otrzymał święcenia kapłańskie, czy też tylko diakonatu. Utrzymywał żywy kontakt z dworami magnackimi (Ł. i K. Opalińskich, S. Lubomirskiego, D. Zasławskiego i in.), którym dostarczał kompozycji, jak też uświetniał uroczystości występami kapeli. Zmarł pod Tarnowem, gdzie schronił się podczas najazdu szwedzkiego.

Lipiński Karol Józef, *30 X 1790 Radzyń (Podlasie), †16 XII 1861 Urłów (k. Lwowa), pol. skrzypek, kompozytor i dyrygent. Jego ojcem był Feliks L. (1765–1847) skrzypek i dyryg., zaś bratem Feliks L. (1815–1869) skrzypek i kompozytor. Mając 5 lat L. rozpoczął naukę gry na skrz. u ojca, który był jego jedynym nauczycielem muzyki. 1799 rodzina L. przeniosła się do Lwowa; tam L. grał w prowadzonej przez ojca orkiestrze hr. Adama Starzeńskiego, ork. F. Polanowskiego oraz w zespołach kam. Z tych lat pochodzą 3 symfonie L.; przez pewien czas L. grał na wioloncz., osiągając taką biegłość na tym instr., że nawet koncertował jako wiolonczelista, później powrócił do skrzypiec. 1810–14 był koncertm., a nast. kapelm. teatru operowego we Lwowie; powstały wtedy jego utwory scen. Latem 1812 i 1813 L. organizował wraz z pianistą Hoermannem koncerty symf. w ogrodzie Hechta we Lwowie, a 1824, także we Lwowie, abonamentowe koncerty kwartetowe. 1814 wyjechał do Wiednia, gdzie spotkał się z L. Spohrem. Wskazówki i zachęta Spohra zadecydowały o tym, iż L. wybrał karierę skrzypka.
Po powrocie do Lwowa zajmował się działalnością pedag. i kompoz.; skomponował wówczas m.in. Rondo alla polacca op. 7, Trio op. 8, polonezy koncertowe op. 9 i 3 kaprysy op. 10, a więc utwory na skrz. solo lub takie, w których skrz. odgrywały pierwszoplanową rolę; tworzył zatem repertuar dla siebie samego. W końcu 1817 wyjechał do Włoch koncertując po drodze w Koszycach, Budapeszcie, Lublanie (gdzie został członkiem honorowym tow. filharmonicznego), Trieście oraz we Włoszech — w Wenecji, Mediolanie, Padwie, Weronie i Piacenzy, gdzie wiosną 1818 dwukrotnie koncertował wspólnie z Paganinim. Uznano go wówczas za wirtuoza równego Paganiniemu. Po powrocie do Lwowa wyjeżdżał na koncerty do Kijowa, Krzemieńca, Kamieńca Podolskiego, Krakowa, a także Wrocławia, Lipska, Berlina, Poznania i Wilna. 1821 został honor. członkiem Tow. Przyjaciół Muzyki w Krakowie. 1825 występował w Moskwie i Petersburgu, na przełomie 1827/28 dał 6 koncertów w Warszawie, po których otrzymał nominację na 1. skrzypka dworu Królestwa Polskiego, a 1831 ros. dworu carskiego. Ponownie wystąpił w Warszawie w IV i V 1829 w czasie uroczystości koronacyjnych Mikołaja I, kiedy to również koncertował w Warszawie Paganini, a także w l. 1834 i 1844. Występy obu skrzypków w Warszawie wywołały słynną polemikę prasową dot. kwestii, któremu z nich należy przyznać palmę pierwszeństwa. Do 1839 L. odbywał stale podróże koncertowe, występując niemal w całej Europie i odnosząc wielkie sukcesy. Po występach w Wiedniu w uznaniu jego mistrzowskiej gry otrzymał tytuł honor. obywatela Wiednia.
1839 osiadł w Dreźnie na stanowisku nadwornego kapelm. na dworze saskim oraz koncertm. ork. operowej. Funkcję tę pełnił przez ponad 20 lat. W tym czasie zajmował się również pedagogiką, ograniczając stopniowo podróże koncertowe. L. koncertował wspólnie z najwybitn. wirtuozami, m.in. 1853 z Lisztem. 1856 opracował dla wydawcy R. Friedla z Drezna wszystkie kwartety smyczk. Haydna. Po przejściu na emeryturę 1861 osiadł w swym majątku Urłów k. Lwowa, gdzie zorganizował szkołę muz. dla uzdolnionych dzieci chłopskich.

Lomani Borys Grzegorz, *11 IV 1893 Ryga, †11 VII 1975 Warszawa, pol. kompozytor, pianista, dyrygent. Studiował w Petersburgu grę na fort. u A. Baumgartena i H. Barabaschiego oraz instrumentację u R. Strobla. 1918 kontynuował studia u E. Sostowa (kontrap.) i 1919–20 u A. Głazunowa (instrumentacja, komp.). 1922 przyjechał do Polski i zamieszkał w Augustowie. 1927 wyemigrował do Brazylii, gdzie od 1939 pracował jako instrumentator i dyr. radiowej ork. IV Radiostacji w São Paulo. Po powrocie do Polski 1951 pracował w PR w Warszawie.

Lutosławski Witold, *25 I 1913 Warszawa, †7 II 1994 Warszawa, pol. kompozytor i dyrygent. Pochodził z rodziny ziemiańskiej mającej swą posiadłość w Drozdowie, k. Łomży. Jego przodkowie kształcili się w renomowanych ośrodkach uniw., m.in. stryj Wincenty L. — późniejszy filozof i pisarz — studiował w Dorpacie, Rzymie, Paryżu i Londynie, matka Maria z Olszewskich studiowała medycynę w Zurychu, Berlinie i Krakowie, a ojciec Józef L. — rolnictwo w Zurychu. Dzieciństwo i młodość L. upłynęły w Drozdowie, w Moskwie (1915-18) i w Warszawie. L. wychowywał się w atmosferze muzykowania domowego, co miało wpływ na rozbudzenie jego wyobraźni dźwiękowej. Pierwsze utwory komponował już w dzieciństwie, 1922 napisał Preludium na fortepian. 1919-20 uczył się gry na fort. w Warszawie u H. Hoffman, po 1924 u J. Śmidowicza, a nast. u A. Taubego. 1926-32 pobierał lekcje gry na skrz. u L. Kmitowej. Studia w tym zakresie zaowocowały dwoma[4] sonatami na skrz. i fort. (obie z 1927). 1927/28 uczęszczał do konserw. w Warszawie na wykłady P. Maszyńskiego (zasady muzyki) i ćwiczenia z solfeżu prowadzone przez W. Laskiego. 1928-31 pobierał prywatne lekcje teorii i komp. u W. Maliszewskiego. Pod jego kier. skomponował 1930 Taniec chimery na fort., pierwszy utwór wykonany publicznie na koncercie w konserw. (1932). Wszystkie utwory L. skomponowane przed 1937, z wyjątkiem Sonaty na fort. (1934), zaginęły w czasie wojny. Równolegle z kształceniem muz. przebiegała edukacja ogólna L.; 1924-31 uczył się w gimnazjum matematyczno-przyrodniczym im. Batorego w Warszawie, 1931-33 studiował matematykę na uniw. w Warszawie. Dostrzegał pewne podobieństwa między matematyką i muzyką. W jednym z wywiadów udzielonych wiele lat później powiedział, że tak matematyka jak i muzyka są skomplikowanymi, wysoce zorganizowanymi, abstrakcyjnymi światami; świat muzyki pociągał go jednak silniej. 1932 L. ponownie wstąpił do konserw. w Warszawie, gdzie podjął studia pianistyczne u J. Lefelda i kontynuował naukę komp. u W. Maliszewskiego. L. cenił Maliszewskiego jako pedagoga, wdrażającego swych uczniów w dyscyplinę myślenia muz. i odpowiedzialność za każdą nutę, ale nie podzielał jego krytycznego stosunku do wszelkich „modernizmów”. Z utworów napisanych przez L. w czasach studenckich Sonata na fort. (1934) ukazuje z jednej strony dyscyplinę formalną wymaganą przez profesora, a z drugiej — fascynację twórcy fakturą impresjonistyczną. 1936 L. ukończył studia pianistyczne, 1937 — kompozytorskie. Jako pracę dyplomową przedłożył 2 cz. Requiem na głos sol., chór i ork.: Requiem aeternam i Lacrimosa; ta ostatnia była wykonana 1938 przez H. Warpechowską i Filharmonię Warsz. pod dyr. T. Wilczaka. Trwałe miejsce w repertuarze koncert. zdobyły rozpoczęte w ostatnich l. studiów Wariacje symfoniczne, których prawyk. przyniosło kompozytorowi wielki sukces.
Dobrze zapowiadającą się karierę artystyczną L. przerwała II wojna świat. We IX 1939 L. brał udział w walkach z Niemcami jako dowódca plutonu radiotelegraficznego. W czasie okupacji niem. mieszkał w Warszawie, 1944 w Komorowie k. Warszawy. Pracował zarobkowo jako pianista w kawiarniach warsz.; grał w duecie fort. z A. Panufnikiem i wraz z nim opracował ok. 200 transkr. utworów Bacha, Mozarta, Schuberta, Brahmsa, Ravela i in. Opracowania te spłonęły 1944 w czasie powstania warszawskiego. Zachowała się jedynie dokonana 1941 transkr. 24 kaprysu Paganiniego, 1949 wyd. przez PWM pt. Wariacje na temat Paganiniego na 2 fort. Odrębny nurt twórczości L. stanowią pieśni pisane dla żołnierzy polskiego ruchu oporu (kolportowane w l. okupacji, a po wojnie opubl. w zbiorze Pieśni walki podziemnej na gł. i fort.). W l. 1940-41 powstały Dwie etiudy na fort., a 1941-44 I cz. I Symfonii; zimą 1944/45 napisał Trio na ob., kl. i fg., będące — jak powiadał — poszukiwaniem w zakresie organizacji rytm. i wysokościowej dźwięków.
Po wojnie L. współdziałał w reaktywowaniu działalności Stow. Kompozytorów Polskich. 1945 wszedł w skład zarządu nowo założonego Związku Kompozytorów Polskich, reprezentował Polskę na festiwalach MTMW 1947 w Kopenhadze i 1948 w Amsterdamie. 1945 zamieszkał na stałe w Warszawie. W rok później poślubił Danutę Bogusławską, z domu Dygat. Jego twórczość z powojennego dziesięciolecia obejmuje utwory użytkowe, pisane dla celów zarobkowych oraz komp. powstałe z wewnętrznej potrzeby wypowiadania się poprzez muzykę, będące zarazem przykładem mistrzowskiego warsztatu kompoz., jak ukończ. 1947 I Symfonia i Koncert na orkiestrę (1954), którego wyk. przyniosło L. wielki sukces. Losy obu tych kompozycji były krańcowo różne w okresie tzw. socrealizmu w sztuce. I Symfonia jako utwór neoklasyczny została potępiona za formalizm, 1949 zakazano jej wykonania, natomiast za Koncert na orkiestrę kompozytor otrzymał 1955 Państw. Nagrodę Muz. I st. W 1954 nagrodzone zostały też utwory L. pisane dla dzieci, które stanowią cenny wkład do repertuaru pedagogicznego.
Od 1951 L. działał ponownie w ZKP. Odbył podróże do ZSRR (1951) i do Berlina Wsch. (1952). Uczestniczył w festiwalach w Helsinkach (1955), Salzburgu (1956), Strasburgu (1958) i w Donaueschingen (1959) oraz zasiadał w jury konkursów kompoz. w Rzymie i w Liège. Własne utwory prezentował niemal na każdym Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. Warszawska Jesień: 1956 Małą suitę i Koncert na orkiestrę, a 1958 Muzykę żałobną, która przyniosła kompozytorowi międzynarod. sławę. 1959 była wyk. w Minneapolis, Bostonie, Cleveland i in. miastach Ameryki oraz na Biennale w Wenecji, 1961 w Londynie, Paryżu, Bazylei, Utrechcie, Strasburgu, Pradze i Berlinie. Za utwór ten otrzymał L. 1959 I miejsce na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO.
W l. 60-ych L. rozpoczął działalność dyryg. Stały kontakt dyrygencki L. z orkiestrą datuje się od prawyk. 1963 Trois poèmes d’Henri Michaux. Debiut L. jako dyrygenta przypadł wprawdzie na lata studiów, ale później kompozytor nie występował przez wiele lat; wyjątkowo 1952 poprowadził WOSPR w ramach koncertu rad., wykonując Symfonię Oksfordzką Haydna oraz własne Wariacje symfoniczne. Jego praca z zespołem wykonawców w l. 60-ych polegała m.in. na tym, aby nauczyć gry ad libitum. Muzycy przyzwyczajeni do wymogu jak najdokładniejszej realizacji zapisu nutowego i to w ściśle określonym rytmie i tempie napotykali na pewne trudności w wykonywaniu sekcji aleatorycznych. L. przywiązywał dużą wagę do prób z zespołem ork., gdyż osobiste przygotowanie dawało mu szansę uzyskania idealnego kształtu jego własnych dzieł, a ponadto częsty, „roboczy” kontakt z orkiestrą stwarzał możliwość dogłębnego jej poznania i mógł stać się impulsem dla nowych pomysłów brzmieniowych. Od 1963 kompozytor prowadził wykonania wyłącznie swoich utworów. Jako dyrygent odbył wiele podróży artyst.: m.in. wystąpił 1964 we Francji i 1965 w Czechosłowacji z Trois poèmes d'Henri Michaux, 1965 na festiwalu w Aldeburgh kierował prawyk. Paroles tissées, 1969 odbył tournée po Holandii, Norwegii i Austrii dyrygując własnymi utworami.
W l. 60-ych L. rozpoczął też działalność jako wykładowca. 1962 prowadził 8-tygodniowy kurs komp. w Berkshire Music Center w Tanglewood (Massachusetts). Podczas tego pobytu w Stanach Zjedn. odwiedził też in. ośrodki muz., m.in. Los Angeles, San Francisco, Minneapolis. Miał wówczas sposobność poznać wielu wybitnych muzyków, a wśród nich także kompozytorów, m.in. E. Varèse'a, M. Babbita, L. Hillera. 1963 i 1964 wykładał w Summer School of Music w Darlington (Anglia). 1963 radio BBC nadało wypowiedź L. pt. Czy to jest muzyka?, w której kompozytor przedstawił podstawowe problemy w muzyce XX w. dot. stosunku twórców do systemu dwunastodźwiękowego równomiernie temperowanego, mówił również o dążeniu do wzbogacenia barw brzmieniowych przez rozszerzenie instrumentarium. W tymże r. wygłosił w Zagrzebiu wykład o nurtach w polskiej muzyce współcz.; 1965 wykładał w Kungliga Svenska Musikaliska Akademien w Sztokholmie o technice kontrapunktu aleatorycznego; 1966 prowadził seminarium na uniw. w Austin (Teksas), a 1968 miał wykład w Londynie oraz prowadził 4-tygodniowy kurs komp. w Århus (Dania). L. nie związał się nigdy na stałe z żadną uczelnią muz.; jego wykłady o muzyce czy sztuce komponowania ograniczały się do pojedynczych wystąpień lub krótkich kursów, w czasie których przekazywał studentom swe doświadczenia kompozytorskie. W l. 70-ych i 80-ych jeszcze bardziej zawęził działalność w tym zakresie, sporadycznie przyjmował zaproszenia na wykłady poświęcone jego własnej twórczości. Coraz aktywniej udzielał się natomiast jako dyrygent prowadząc wyk. i prawyk. swoich dzieł. Dyrygował znakomitymi zespołami, m.in. Los Angeles Philharmonic Orch., San Francisco Symphony Orch., BBC Symphony Orch., London Sinfonietta, Orchestre de Paris i WOSPRiT.
Każdego roku występował w wielu ośrodkach muz. świata i tak np. 1973 dyrygował w Londynie, Aldeburghu, Witten, Amsterdamie, Hadze, Wiedniu, Düsseldorfie, Bukareszcie i Warszawie; 1978 odbył pierwsze podróże koncert. do ZSRR (Moskwa, Leningrad), a 1988 do Izraela. Uczestniczył też jako dyrygent w festiwalach poświęconych wyłącznie własnej twórczości, m.in. 1987 w Szwecji. Prezentowane na festiwalach kompozycje ukazywały L. jako twórcę stale rozwijającego swój język muz., i tak na festiwalu w Sztokholmie wykonano utwory, które odzwierciedlały przemiany stylu i techniki kompozytora; w programie znalazły się m.in. młodzieńcze Wariacje na temat Paganiniego i najnowszy wówczas Łańcuch III. Twórczość L. spotykała się od l. 60-ych z licznymi dowodami wielkiego uznania. Wyrazem autorytetu kompozytora, jakim cieszył się na arenie międzynarod., było przyznanie mu 1969 członkostwa w MTMW (SIMC), w którym był uprzednio członkiem zarządu (od 1959) i wiceprezesem (1960-65). Członkostwo honor. przyznały L. stowarzyszenia kompozytorów oraz liczne akademie; otrzymał wiele nagród oraz odznaczeń pol. i zagr.; pol., ang. i amer. uniwersytety przyznały mu tytuł dra h.c. (zob. wykaz). Od 1990 odbywa się Międzynarod. Konkurs Kompoz. im. W. L., organizowany przez FN w Warszawie.
L. wspierał swym autorytetem ważkie poczynania artyst. i społ. w Polsce. Pełnił ważne funkcje w ZKP: 1945-46 był sekretarzem i skarbnikiem, 1946-47 skarbnikiem, 1947-48 członkiem zarządu, 1975-79 wiceprezesem, 1979-85 członkiem zarządu, 1985-93 członkiem prezydium. 1959-60 i 1963-66 był przewodn. Komisji Kwalifikacyjnej ZKP. Był członkiem indywidualnym Międzynarod. Rady Muzycznej przy UNESCO. 1945 współtworzył Polskie Wydawnictwo Muzyczne w Krakowie, od początku był członkiem, a od l. 60-ych przewodn. Rady Programowej PWM i Komitetu Redakcyjnego Encyklopedii Muzycznej PWM. PWM było pierwszym i do lat 60-ych wyłącznym wydawcą L.; od 1968 utwory L. wydaje również Chester.
L. uczestniczył w pracach komisji repertuarowej Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. Warszawska Jesień. Na Kongresie Kultury Polskiej (11-12 XII 1981) mówił o sytuacji artysty w okresie tzw. socrealizmu. 1989 wszedł w skład Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”, a 1990 w skład Polskiej Rady Kultury.
1993 odbył podróże artystyczne, m.in. do Stanów Zjedn., Kanady i Japonii oraz dyrygował na festiwalach Wratislavia Cantans i Warszawska Jesień. Do ostatnich dni życia prowadził intensywną działalność kompozytorską, pozostawił nie ukończony Koncert skrzypcowy. 16 II 1994 został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Nagrody i odznaczenia pol. — nagr.: m. Warszawy 1948, 1976; państwowa II st. 1952; Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci 1954; państwowa I st. 1955, 1964, 1978; ZKP 1959, 1973; MKiS I st. 1962; Nagr. Artystyczna Komitetu Kultury Niezależnej NSZZ „Solidarność” 1983 □ odznaczenia: Krzyż Kawal. Orderu Odrodzenia Polski 1953; Order Sztandaru Pracy II kl. 1955; Medal X-lecia PRL 1955; Order Sztandaru Pracy I kl. 1959; Złota Odznaka Honorowa m. Warszawy 1967; Odznaka Honorowa m. Poznania 1973; Medal XXX-lecia PRL 1974; Order Budowniczego Polski Ludowej 1977; Order Orła Białego 1994.
Nagrody i odznaczenia zagr. — nagr.: I nagr. Tribune Internationale des Compositeurs UNESCO, Paryż 1959, 1962, 1964, 1968; IMC i Gesellschaft der Musikfreunde, Wiedeń 1963; im. S. Kusewickiego (Koussevitzky Prix Mondial du Disque), 1964, 1976, 1986; Grand Prix du Disque de l'Académie Ch. Cross, Paryż 1965, 1971; im. A. Jurzykowskiego, N. Jork 1966; im. G. von Herdera, Wiedeń 1967; im. L. Sonning, Kopenhaga 1967; im. M. Ravela, Paryż 1971; im. J. Sibeliusa, Helsinki 1973; International Record Critic's Award, Genewa 1979; im. E. von Siemensa, Monachium 1983; im. Ch. Grawemeyera, Louisville 1985; królowej Zofii Hiszpańskiej, Madryt 1985; International Record Critic's Award, Londyn 1986; Signature Award of the Pittsburgh Symphony Orch., Pittsburgh 1991; Incorporated Society of Musicians, Manchester 1992; Polar Music Prize, Sztokholm 1993; Kyoto Prize w dziedzinie sztuki, Kioto 1993; Royal Philharmonic Society, Londyn 1993; Classical Music Award, Londyn 1994 □ odznaczenia: złoty medal Royal Philharmonie Society, 1985; medal Stockholm Concert Hall Foundation, Sztokholm 1992; medal Rady Europy, Strasburg 1993; order Pour le Mérite, Bonn 1993.
Doktoraty h.c.: Cleveland Inst. of Music, 1971 (Doctor of Music); UW, 1973; Northwestern Univ. Evanston, Chicago 1974 (Doctor of Fine Arts); Lancaster Univ., 1975 (Doctor of Music); Univ. of Glasgow, 1977; Uniw. im. M. Kopernika, Toruń 1980; Univ. of Durham, 1983; UJ, 1984; Baldwin-Wallace College, Berea (Ohio) 1987 (Doctor of Human Letters); Univ. of Cambridge, 1987; Queen's Univ. of Belfast, 1987; Akad. Muzyczna im. F. Chopina, Warszawa 1988; New England Conserv. of Music, Boston 1990; Université des Sciences Humaines, Strasburg 1990; Duquesne Univ., Pittsburgh 1991 (Doctor of Music); Univ. McGill, Montreal 1993.
Członkostwa honor. stowarzyszeń muz.: ZKP, Polskie Tow. Muzyki Współczesnej, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS; Association des Artistes Musiciens Polonais en France; ISCM; IMC; Association of Professional Composers w Londynie; stow. kompozytorów norw.; Konzerthausgesellschaft w Wiedniu; Guildhall School of Music and Drama w Londynie.
Członkostwa akademii artyst. i nauk. — członek honor.: Freie Akad. der Künste, Hamburg 1966; American Acad. of Arts and Letters, N. Jork 1974; National Inst. of Arts and Letters, N. Jork 1974; Royal Acad. of Music, Londyn 1976; Accad. Nazionale di Santa Cecilia, Rzym □ członek korespondent: Deutsche Akad. der Künste, Berlin Wsch., 1971; Bayerische Akad. der Schönen Künste, Monachium 1973; Acad. des Beaux-Arts, Paryż 1978 (associé étranger); członek nadzwyczajny: Akad. der Künste, Berlin Zach., 1968; członek: Kungliga Svenska Musikaliska Akademien, Sztokholm 1963, i in.
Łuciuk Juliusz Mieczysław, *1 I 1927 Brzeźnica (k. Radomska), pol. kompozytor. Gry na fort. i org. uczył go początkowo ojciec, Andrzej Ł. (1894-1970) w l. 1914–21 gł. organista sanktuarium na Jasnej Górze w Częstochowie. Tamże 1937 Ł. zamieszkał z rodziną i podjął naukę gry na fort. u S. Chętkowskiego, a 1945–47 u M. Borkowskiej. 1947–52 studiował muzykologię na UJ, zarazem 1947–56 w PWSM w Krakowie fort. (S. Nadgryzowski i J. Hoffman), org. (J. Chwedczuk), teorię (A. Frączkiewicz) i komp. (S. Wiechowicz). 1958–59 studiował kompozycję w Paryżu u N. Boulanger i M. Deutscha oraz uczestniczył w seminariach O. Messiaena. 1959 brał udział w Międzynarod. Kursach Kompoz. w Darmstadt. Jest laureatem ponad 20 nagr. i wyróżnień krajowych i zagr., m.in. I nagr. za IV Szkic symfoniczny i II nagr. za Allegro symfoniczne na konkursie dyplomantów komp. (1958) oraz Grand Prix za Portrety liryczne na konkursie w Monaco (1974). W 1995 otrzymał nagr. MKiS. Wieloletni członek zarządu oddziału krakowskiego ZKP.

Łukaszewski Wojciech, *10 III 1936 Częstochowa, †13 IV 1978 Częstochowa, pol. kompozytor, pedagog i publicysta. 1960–65 studiował komp. w PWSM w Warszawie u T. Szeligowskiego i T. Paciorkiewicza, 1966–67 u N. Boulanger w Paryżu. Od 1967 pedagog, a od 1971 dyr. PSM I i II st. w Częstochowie; 1967–68 wykładał także w PWSM w Warszawie. 1977 otrzymał Nagr. II st. MKiS za twórczość kompozytorską. Odegrał znaczącą rolę jako animator życia muz. Częstochowy, m.in. był współzałoż. i wiceprzewodn. Częstochowskiego Towarzystwa Muzycznego. Styl Ł. ewoluował od neoklas. stylizacji poprzez techniki aleatoryczne do programowej zwięzłości form; odznacza się intymnością i nastrojowością.

Machl Tadeusz, *22 X 1922 Lwów, pol. kompozytor, pedagog i organista. 1934–40 uczył się we Lwowie w szkole muz. Sabiny Kasparek (gra na fort. u Heleny Kasparek, teoria muz. u S. Lachowskiej, J. Freiheitera i A. Sołtysa); po wkroczeniu wojsk niem. do Lwowa uczestniczył w tajnych koncertach organizowanych przez J. Swatonia; 1944–46 był akompaniatorem chóru przy kośc. św. Wincentego a Paulo i org. w kośc. św. Elżbiety. 1946 wyemigrował do Szczecina, gdzie krótko uczył w szkole muz. W 1947 zamieszkał w Krakowie, 1947–50 pracował jako org. w kośc. Bożego Ciała, 1950–54 korektor, adiustator i redaktor w PWM, 1949–52 studiował w PWSM w Krakowie komp. u A. Malawskiego i grę na org. u B. Rutkowskiego. Fascynacja M. tym instr., przejawiająca się w praktycznej znajomości gry na org. (1950 III nagr. na Międzynarod. Konkursie Bachowskim w Poznaniu), w pogłębionej i rozległej wiedzy na temat historii i techniczno-brzmieniowych właściwości org. budowanych w Polsce i za granicą, miała decydujący wpływ na jego twórczość kompoz. Już w latach 30. zadebiutował we Lwowie drobnymi utworami fort. i fragmentem Stabat Mater; w Krakowie zaprezentował się po raz pierwszy 1949 (Obrazki wiejskie wyk. przez Filh. Krakowską). 1954 otrzymał wyróżnienie na I Festiwalu Muzyki Polskiej za I Koncert organowy i dwukrotnie na Międzynarod. Konkursie Kompoz. w Liège: 1956 za I Kwartet smyczkowy i 1959 za II Kwartet smyczkowy. 1959 przebywał na stypendium we Francji, gdzie kontaktował się m.in. z N. Boulanger, studiował twórczość kompozytorów fr. łączących org. z zespołem ork. i kultywujących idee estetyczne C. Francka i V. d’Indy’ego. Od 1952 wykłada w PWSM (obecnie Akad. Muz.) w Krakowie komp., instrumentację i in. przedmioty teoret., od 1976 jako prof. nadzwyczajny, 1988 — prof. zwyczajny, 1992 — prof. emerytowany; tamże 1965–72 kier. katedry komp., 1966–69 dziekan Wydziału Komp., Teorii i Dyryg., 1969–72 prorektor, 1973–83 wykładał także w Wyższej Szkole Pedag. w Kielcach, 1982–93 w Katedrze Historii i Teorii Muzyki UJ. M. był m.in. członkiem Rady Wyższego Szkolnictwa Artystycznego przy MKiS (1969–72, 1976–79), sekretarzem Komisji Rewizyjnej Zarz. Gł. ZKP (1970–72, 1974–76), przewodn. Związku Chórów i Orkiestr Amatorskich w Krakowie (1979–83). Działał także jako dyrygent chóru w kośc. Bożego Ciała w Krakowie (1960–74) i chóru męskiego Lutnia (1976–80). Silne więzi emocjonalne łączące M. z Lwowem, miastem dzieciństwa i wczesnej młodości, znalazły swój wyraz w dedykacjach dzieł instr. (Moje miasto, VI Symfonia dedyk. „mojemu miastu”), a także w cyklu wspomnień wydawanych w biuletynach Tow. Miłośników Lwowa i Kresów Pd.-Wsch. Za swoją działalność kompoz. i pedag. został uhonorowany licznymi odznaczeniami, m.in. Krzyżem Kawal. (1972) i Ofic. (1988) Orderu Polonia Restituta, dwukrotnie został laureatem nagr. I st. MKiS (1971, 1990), otrzymał także tytuł Zasłużonego Nauczyciela PRL (1989).

Maciejewski Roman, *28 II 1910 Berlin, †30 IV 1998 Göteborg, pol. kompozytor, pianista i dyrygent. Gry na fort. uczył się początkowo u matki Bronisławy z d. Zgaińskiej, 1916–19 u B. Goldenweisera w konserw. im. Sterna w Berlinie. 1919 rodzina M. przeniosła się do Leszna. W l. nauki w gimn. w Lesznie grywał na org. w kośc. farnym, dyrygował chórem harcerzy. Od 1924 studiował w konserw. w Poznaniu u B. Zaleskiego (fort., dyplom 1931), W. Raczkowskiego (teoria), K. Sikorskiego (kontrap. i harm.) oraz S. Wiechowicza (solfeż), któremu asystował w pracy chórmistrzowskiej, aż do samodzielnego objęcia 1928 stanowiska dyryg. chóru im. S. Moniuszki w Poznaniu. 1928–30 był studentem filoz. i muzykol. na uniw. w Poznaniu.
1931 podjął studia komp. u K. Sikorskiego w konserw. w Warszawie. 1932 po usunięciu z uczelni za zorganizowanie strajku studentów żądających przywrócenia K. Szymanowskiego na stanowisko rektora konserw., wyruszył na tournée koncert. po Bałkanach. 1934 otrzymawszy stypendium rządu fr. wyjechał do Paryża, gdzie pogłębiał studia u N. Boulanger, poznał m.in. I. Strawińskiego, D. Milhauda, F. Poulenca, A. Casellę, przyjaźnił się z A. Rubinsteinem, który włączył do swego repertuaru jego utwory. W Paryżu wykonał z sukcesem swój Koncert na 2 fortepiany. Był członkiem Stow. Młodych Muzyków Polaków w Paryżu, 1935 pełnił funkcję sekretarza, 1936 wiceprezesa zarządu. W II 1937 przebywał w Polsce w związku z polskim prawyk. Koncertu na 2 fortepiany, w III tegoż r. przywiózł ze Szwajcarii do Krakowa trumnę ze zwłokami K. Szymanowskiego. 1938 wyjechał do Anglii, gdzie jako pianista i kompozytor podjął współpracę ze słynną grupą balet. K. Joossa; tam ożenił się ze szwedz. tancerką, z którą 1939 wyjechał do Göteborga. Z powodu wybuchu wojny pozostał w Szwecji, komponował utwory kam. i fort., muzykę do spektakli teatr. reżyserowanych przez I. Bergmana (Caligula 1946, Makbet 1948) i K. Strøma (Śpiew lutni 1947), koncertował jako pianista — solista i kameralista, grywał m.in. w szwedz. radiu utwory F. Chopina. Utworzył Związek Polaków w Szwecji działający na rzecz pol. emigrantów. W latach 40. ciężko zachorował, przeszedł kilka nieskutecznych operacji, i gdy stan jego był b. ciężki, zaczął leczyć się sam; zmienił styl życia, przeszedł na wegetarianizm, zaczął stosować ćwiczenia jogi; odzyskał siły fizyczne, odrodził się duchowo, przewartościował swe poglądy na sztukę. 1944 postanowił skomponować Requiem poświęcone ofiarom wojen wszech czasów, ofiarom ludzkiej ignorancji i przeciwstawiania się prawom natury. 1951 na zaproszenie A. Rubinsteina wyjechał do Kalifornii. Miał zająć się komponowaniem koncertu fort. i pracą dla filmu w Hollywood. Nie chcąc jednakże przerywać komponowania Requiem porzucił po kilku tygodniach funkcję dyrektora muz. w Metro Goldwyn Mayer; 1952–53 mieszkał w jednym z kanionów gór Santa Monica w kolonii artystów założonej przez fundację Huntigton Hartfort. Nast. przeniósł się do Los Angeles, gdzie zatrudnił się jako org. w kośc. Matki Bożej Jasnogórskiej. 1959 przyjechał do Polski, 1960 dyrygował prawyk. Requiem na Warszawskiej Jesieni. Po powrocie do Los Angeles nadal działał jako org. i założył Roman Choir, z którym koncertował z powodzeniem w całej Kalifornii i dla którego komponował msze oraz in. utwory religijne. Po sukcesie amer. premiery Requiem (1 XI 1975 Music Center w Los Angeles, pod dyr. R. Wagnera) chcąc uniknąć popularności rozdał swe mienie i wyruszył na samotne wędrówki po Maderze, Azorach, Wyspach Kanaryjskich i Maroku. Przez kilka mies. przebywał na pustynnej wyspie La Graziosa (Wyspy Kanaryjskie), gdzie wiódł pustelnicze życie, pogłębiał więzi z Naturą i Stwórcą. 1976 powrócił do Leszna, po czym na krótko wyjechał do Göteborga, gdzie nieoczekiwanie pozostał do końca życia. Urnę z jego prochami pochowano na cmentarzu w Lesznie. Większość jego komp. przez lata pozostawała w rkp., które udostępnił dopiero 1994. W Lesznie od 1997 działa Leszczyńskie Towarzystwo Muz. im. R. M., popularyzujące jego twórczość.

Madey Bogusław, *31 V 1932 Sosnowiec, pol. dyrygent, kompozytor, pianista i pedagog. 1950–58 odbył studia w PWSM w Poznaniu pod kier. S.B. Poradowskiego (komp.), W. Lewandowskiego (fort.), S. Wisłockiego i B. Wodiczki (dyryg.), uzyskując trzy dyplomy z odznaczeniem; 1959–60 uzupełniał studia w Guildhall School of Music and Drama w Londynie. 1960–72 był dyryg. Teatru Wielkiego w Warszawie, 1972–77 kier. artystycznym i dyryg. Teatru Wielkiego w Łodzi, 1981–83 kier. artystycznym Państwowej Opery i Filh. Bałtyckiej. 1973–76 współpracował z Deutsche Oper am Rhein w Düsseldorfie, 1983–87 z Badische Staatsoper w Karlsruhe. M. występował w wielu krajach europ., w Egipcie, Stanach Zjedn. i na Kubie, gdzie 1971 wystawił Halkę Moniuszki. Dokonał licznych nagrań rad. i płyt. Od 1960 uczy dyryg. w PWSM (obec. Akad. Muzyczna) w Warszawie (od 1989 prof. zwyczajny); tamże 1975–78 był dziekanem Wydz. Kompozycji, Dyryg. i Teorii Muz., 1978-81 rektorem. 1995 i 1998 wykładał w Keimyung Univ. w Taegu (Korea). Do jego uczniów należą m.in. J. Maksymiuk, W. Rajski, T. Kozłowski, K. Wiencek, T. Wicherek, P. Borkowski, J. Boniecki, K. Lewandowski, M. Nałęcz-Niesiołowski. Został odznaczony m.in. Krzyżem Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1979); 1982 otrzymał nagr. MKiS I stopnia.

Majerski Tadeusz, *29 VI 1888 Lwów, †16 X 1963 Lwów, pol. kompozytor, pianista i pedagog. 1905–11 studiował we Lwowie, w konserw. Galicyjskiego Tow. Muzycznego oraz na uniw. W l. 1911–13 kontynuował studia u J. Pembaura w Lipsku. Od 1913 uczył gry na fort. prywatnie, a od 1920 jako prof. konserwatorium Pol. Towarzystwa Muz. we Lwowie. 1920–30 występował w wielu miastach Polski, w Belgradzie, Wiedniu, Budapeszcie, również z bratem Janem, śpiewakiem paryskiej Opéra; koncertował także ze znanym wiolonczelistą, swoim szwagrem, D. Danczowskim. Działał też jako krytyk muz. W 1927 zorganizował Lwowskie Trio, z którym koncertował w Polsce. 1931 założył we Lwowie Tow. Miłośników Muzyki i Opery. Od 1939 był prof. państwowego konserw. we Lwowie.

Maklakiewicz, rodzina pol. muzyków.

1. Jan Adam, *24 XI 1899 Chojnata (k. Skierniewic), †7 II 1954 Warszawa, kompozytor, pedagog, dyrygent chór., organista i publicysta muzyczny. Syn organisty w Mszczonowie Jana M. (1874–1955) i Rozalii z Izbickich. Jego pierwszym nauczycielem muzyki był ojciec. 1919–22 uczył się w Wyższej Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie (skrz. u L. Binentala, harm. u M. Biernackiego, kontrap. u F. Szopskiego), 1921–25 studiował komp. w konserw. w Warszawie u R. Statkowskiego, a 1926/27 u P. Dukasa w Ecole Normale de Musique w Paryżu, gdzie ponadto prowadził w ośrodku polonijnym chór miesz. oraz działał w Stow. Młodych Muzyków Pol. W l. 1927–29 uczył przedmiotów teoret. i dyrygował chórem w konserw. H. Kijeńskiej-Dobkiewiczowej w Łodzi; 1928–32 był prof. harmonii w konserw. w Warszawie. Od I 1932 do VI 1935 M. był org. i kier. chóru przy kośc. Św. Krzyża w Warszawie, który stał się w tym okresie jednym z najlepszych chórów kośc. w Polsce. W latach 30. prowadził w Warszawie także chór „Znicz” Związku Zawodowego Pracowników Gazowni Miejskiej, chór i ork. fabryki zbrojeniowej przy Forcie Bema (obec. dzielnica Bemowo), chór młodzieży handlowej oraz chór „Lira” Akademickiego Koła Muz. przy Uniw. Warszawskim.
Prowadził ożywioną działalność publicystyczną; 1930–37 był stałym sprawozdawcą muz. „Kuriera Porannego”. 1934 wspólnie z J. Niezgodą, sekretarzem generalnym Zjednoczenia Polskich Związków Śpiewaczych i Muz., oraz z F. Grąbczewskim, właścicielem księgarni i wydawnictwa muz. w Warszawie, założył miesięcznik „Chór”, poświęcony muzyce chór. oraz działalności zespołów śpiewaczych i orkiestr amatorskich, uznany 1935 za oficjalny organ tego stowarzyszenia; początkowo pismo to redagował sam, później (VII 1935–XI 1936) z J. Niezgodą. 1926–39 współpracował z Teatrem Polskim w Warszawie, a po wojnie z Teatrem im. J. Słowackiego i Teatrem Starym w Krakowie oraz z Teatrem Narod., Teatrem Kameralnym i Teatrem Syrena w Warszawie, od 1937 nawiązał współpracę z Polskim Radiem.
Podczas II wojny świat. pracował od X 1939 jako pianista w kawiarni Café Club w Warszawie, a nast. w prowadzonej przez znanego aktora i reżysera E. Chaberskiego kawiarni Znachor, która była miejscem spotkań działaczy konspiracyjnych. Od III 1941 do końca wojny ukrywał się w Chojnacie, gdzie uczył prywatnie harm. oraz gry na fortepianie.
Od XI 1945 do VII 1947 był dyr. Państwowej Filh. w Krakowie (połączonej w V 1946 z operą). 1947–48 był dyr. Filharmonii Warsz.; doprowadził do wskrzeszenia jej działalności, organizując orkiestrę symf. i chór. 1948–50 uczył harm. w PŚSM (obec. PSM II st. nr 1) w Warszawie; od 1949 był prof. w PWSM (obec. Akademia Muz.) w Warszawie, 1950–51 dziekanem Wydziału Kompozycji, Dyryg. i Teorii Muzyki. Wykładał komp., instrumentację i kontrap.; do jego uczniów należeli: M. Sulej, J. Tyszkowski, A. Szaliński, S. Foremny, M. Magin i B. Konowalski.
Działał w licznych stowarzyszeniach muz. i organizacjach. Od 1928 był członkiem Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich, w którym 1932–35 pełnił funkcję sekretarza generalnego, a nast. wiceprezesa. Od 1928 był także członkiem zarządu Polskiego Tow. Muzyki Współcz., w którym sprawował kolejno funkcje: skarbnika, sekretarza i wiceprezesa. Od 1930 należał ponadto do Stow. Pisarzy i Krytyków Muz. (założonego 1926 przez M. Glińskiego), w którym pełnił funkcję skarbnika; 1947–51 był członkiem zarządu ZKP. 1947 otrzymał nagrodę muz. m. Krakowa; pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Ofic. Orderu Odrodz. Polski.

Maklakiewicz
3. Tadeusz Wojciech, pseud. Saganek, *20 X 1922 Mszczonów, †21 III 1996 Warszawa, kompozytor, pedagog, działacz muz. i prawnik, brat Franciszka i Jana Adama. 1945–49 studiował prawo na UJ, 1954–58 komp. w PWSM w Warszawie (w klasie T. Szeligowskiego). 1945–47 pracował w PWM w Krakowie, 1950–54 w biurze koncert. ARTOS, 1959–62 w Centr. Poradni Amatorskiego Ruchu Artyst., 1963 w Polskim Radio w Warszawie. Z warszawską uczelnią muz. był związany ponad 40 lat: 1950–54 dyr. administracyjny, 1963–93 pedagog Wydz. Wychowania Muz. Specjalizował się w przedmiotach teoret. (harm., kontrap., propedeutyka komp.). W PWSM (obec. Akademia Muz.) sprawował funkcje kierownicze: był 1968–69 dziekanem, 1973–78 i 1991–93 kier. Katedry Wychowania Muz., 1969–72 prorektorem, 1975–78 rektorem. 1968–71 i 1993–96 był prezesem, 1971–84 wiceprezesem ZAiKS-u. Od 1985 przewodn. Zarządu Agencji Autorskiej; 1975–78 przewodn. sekcji muz. w Radzie Wyższego Szkolnictwa Artyst.; 1982–83 sekretarz generalny zarządu Pol. Związku Chórów i Orkiestr; członek prezydium Association Européenne des Conservatoires, wiceprzewodn. zarządu sekcji polskiej Société Européenne de Culture. Przez 15 lat przewodn. jury Festiwalu Piosenki Żołnierskiej w Kołobrzegu, juror Międzynarod. Festiwalu Piosenki w Sopocie i Festiwalu Piosenki Radz. w Zielonej Górze. Odznaczenia: 1977 — Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski; 1986 — Medal Edukacji Narod. Nagrody: 1972, 1977, 1990 — I st. MKiS; 1970 — III st. MON; 1959 — nagr. na konkursie Organisation Internationale de Radiodiffusion et Télévision.

Makowski Mieczysław, *17 XII 1933 Zaręby (Kurpiowszczyzna), pol. kompozytor, pianista, teoretyk muzyki i pedagog. Studia muz. ukończył w PWSM w Poznaniu w zakresie komp. (1958, u F. Dąbrowskiego), fort. (1961, u O. Dąbrowskiej) i teorii muzyki (1962, u F. Dąbrowskiego). 1967–69 odbył studia doktoranckie w PWSM w Warszawie. 1963–72 był asystentem na Wydz. Kompozycji, Dyryg. i Teorii Muzyki PWSM w Poznaniu, a nast. pracował jako nauczyciel przedmiotów teoret. w Zespole Szkół Muz. w Poznaniu. Odbył szereg podróży artyst. do 17 krajów Europy i Azji. Otrzymał liczne nagrody i wyróżnienia na krajowych i międzynarod. konkursach kompoz., m.in.: 1970 i 1971 na Konkursie Kompoz. im. G. Fitelberga w Katowicach za Confronti i II Koncert na hf., 1975 i 1977 na konkursach w ramach II i III Biennale Sztuki dla Dziecka w Poznaniu, 1982 na konkursie ZKP w Warszawie, 1985 na konkursie im. H. Wieniawskiego w Poznaniu, 1988 i 1992 na konkursie im. K. Szymanowskiego w Warszawie za Wierchową fletnię i Six pièces caractéristiques, 1988 na konkursie w Las Palmas oraz 1990 na konkursie im. Toli Korian w Londynie. W twórczości M. wyróżnić można cechy neoklasycyzmu, a także fascynację prądami awangardowymi. Zaznacza się w niej inspiracja folklorem różnych narodów oraz archaizacja jako wyraz poszukiwań indywidualnego oblicza stylistycznego. Szczeg. rolę w muzyce M. pełni literatura pedag. dla dzieci; za twórczość dla dzieci i młodzieży otrzymał 1980 nagr. premiera. M. jest także autorem prac nauk. i public., m.in. Le petit monde voltigeant (Las Palmas 1989).

Malawski Artur, *4 VII 1904 Przemyśl, †26 XII 1957 Kraków, pol. kompozytor, pedagog i dyrygent. Początkowo gry na fort. uczyła go matka, a gry na skrz. miejscowy nauczyciel J.K. Lepianko. Pierwszy zapisany utwór (Mazurek na skrz. i fort.) M. skomponował mając 16 lat. 1920–28 studiował w Konserw. Towarzystwa Muz. w Krakowie w klasie skrz. J. Chmielewskiego i uzyskał dyplom ze srebrnym medalem. 1927–33 koncertował w Krakowie i in. miastach oraz w PR, lecz na skutek urazu lewej ręki musiał zrezygnować z kariery wirtuozowskiej. 1928–36 był profesorem skrz. i teorii muz. w konserw. w Krakowie, 1929–30 uczył gry skrz. w Śląskiej Szkole Muz. w Katowicach, 1930–32 w Żeńskim Seminarium Nauczycielskim w Krakowie. 1932 był współzałożycielem Stowarzyszenia Młodych Muzyków w Krakowie i brał b. aktywny udział w jego działalności. 1936 podjął studia w konserw. w Warszawie (komp. u K. Sikorskiego, dyryg. u W. Bierdiajewa), które ukończył 1939 z odznaczeniem za kompozycję. Po wybuchu wojny M. przebywał we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie przez pół roku prowadził chór i ork. ukraińskiego teatru muz., a w 1940 przeniósł się do Tarnopola, gdzie był nauczycielem gry skrz. i klasy kam. w szkole muz. Jesienią 1941 zamieszkał we Lwowie, zaś od XII 1941 osiadł w Lublinie, gdzie do VI 1944 uczył prywatnie gry na skrz. oraz organizował koncerty dla Polaków, na których występowali gł. muzycy warszawscy. Od 1945 uczył przedmiotów teoret., prowadził klasy dyryg. oraz komp. w PWSM w Krakowie. 1955 prof. nadzwyczajny, 1951/52 kierował sekcją operową na Wydziale Wokalnym PWSM w Krakowie, 1 X 1957 został mianowany kier. nowo utworzonej Katedry Dyrygentury w tej uczelni, 1950–54 prowadził także klasę dyryg. w PWSM w Katowicach. Wykształcił wielu kompozytorów i dyrygentów, jego uczniami byli: M. Baranowski, A. Cwojdziński, A. Dobrowolski, R. Haubenstock (przed wojną), J. Katlewicz, T. Machl, S. Marczyk, K. Missona, W. Pawłowski, K. Penderecki, I. Pfeiffer, W. Rowicki (przed wojną, w klasie skrz.), B. Schaeffer, J. Semkow, Z. Szostak i in. W l. 1945–57 sporadycznie występował jako dyrygent, najczęściej prezentując utw. z okresu klasycyzmu i romantyzmu, wielokrotnie dyrygował także własnymi komp., m.in. 1948 odniósł sukces artyst. wykonując swoje Etiudy symfoniczne na festiwalu MTMW w Amsterdamie. 1945–48 wchodził w skład Komisji Programowej Szkolnictwa Wyższego przy MKiS. Od 1946 był członkiem zarządu, a 1948–51 i 1957 prezesem Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, 1951–54 członkiem Zarządu Gł. ZKP. W VII 1955 uległ wypadkowi, który spowodował utratę oka i rozwój choroby nowotworowej, która stała się przyczyną jego śmierci.
Otrzymał liczne nagr. i odznaczenia: 1952 nagr. państwowa III st. za Wierchy; 1955 nagr. państwowa II st. za twórczość kompoz. i działalność pedag. oraz nagr. MKiS za Trio fortepianowe i za Etiudy symfoniczne; 1956 Order Sztandaru Pracy II klasy; 1956 nagr. ZKP za całokształt działalności kompoz. i pedag.; ponadto 1928 I nagr. na konkursie Tow. Bratniej Pomocy Uczniów konserw. krakowskiego za Bajkę; 1949 II nagr. za Wariacje, III nagr. za Toccatę z fugą w formie wariacji oraz wyróżnienie za Tryptyk góralski na konkursie im. Chopina; 1957 Nagroda Muz. m. Krakowa za osiągnięcia twórcze ze szczeg. uwzględnieniem II Symfonii. Spuścizna kompozytorska M. znajduje się w Archiwum Kompozytorów Pol. XX w. w Bibliotece UW. 1962–82 co dwa lata odbywał się w Krakowie konkurs kompoz. im. A. Malawskiego.

Maliszewski Witold, *20 VII 1873 Mohylów Podolski n. Dniestrem, †18 VII 1939 Zalesie (k. Warszawy), pol. kompozytor i pedagog. Uczęszczał do szkoły muz. Cesarskiego Tow. Muzycznego w Tyflisie (obec. Tbilisi), a nast. wyjechał do Petersburga, gdzie studiował matematykę na uniw. (1891/92) i medycynę w Wojskowej Akad. Medycznej (1893–97). Podjął też studia muz. w konserw. w Petersburgu (1898–1902) u A. Bernhardta (teoria) i N. Rimskiego-Korsakowa (komp.). 1902 otrzymał nagr. na konkursie im. ks. K. Lubomirskiego za 10 utworów fort.; był też nagradzany za twórczość kam. na konkursach kompoz. Petersburskiego Tow. Kameralnego: 1903 (za I Kwartet smyczkowy), 1904 (za II Kwartet smyczkowy) i 1905 (za Kwintet smyczkowy). Od 1908 działał w Odessie: 1908–11 dyryg. orkiestry symf. Odeskiego Tow. Muzycznego, 1908–21 — dyr. konserwatorium muz. i zarazem profesor komp., harm. i kontrap., a od 1921 w Warszawie: 1921–25 i 1931–39 — profesor komp. i form muz. w konserw. (jego uczniem był W. Lutosławski), 1925–27 — dyrektor WTM, gdzie założył sekcję im. M. Karłowicza. 1929 wykładał w Wyższej Szkole Muzycznej im. Chopina w Warszawie, 1927 współorganizował I Konkurs Chopinowski w Warszawie; 1934 założył wraz z M. Idzikowskim Instytut F. Chopina (obec. TIFC). 1927–34 sprawował funkcję naczelnika wydziału muzyki w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Kilka jego utworów z lat 20. i 30. zostało nagrodzonych: Suita na wioloncz. i fort. op. 20 (wersja Suity na wioloncz. i ork.) — II nagr. na Międzynarod. Konkursie Kompoz. im. A. de Smitha w Paryżu (1923), Fantazja kujawska na fort. i ork. — I miejsce na Konkursie Kompoz. im. K. Łady w Warszawie (1929), opera-balet Syrena i Koncert fortepianowy op. 27 — polskie nagr. państwowe (1931 i 1938), Bajka na ork. op. 30 — I miejsce na Konkursie Kompoz. im. L. Kronenberga w Warszawie (1932), Kołysanka na chór a capp. — wyróżnienie na konkursie Polskiego Tow. Śpiewaczego „Echo-Macierz” we Lwowie (1935) oraz dokończenie VII Symfonii Schuberta — II nagr. na Międzynarod. Konkursie Kompoz. im. F. Schuberta w Genewie (1928).

Markiewiczówna Władysława, *5 II 1900 Bochnia, †17 V 1982 Katowice, pol. pianistka i kompozytorka. Studiowała w konserw. w Krakowie u S. Eisenbergera (fort.) i Z. Jachimeckiego (komp.), 1922–27 w Berlinie u H. Leichtentritta (komp.) i B. Eisnera (fort.). Po studiach koncertowała w Niemczech i Polsce. 1929 objęła klasę fort. w Państw. Konserwatorium Muz. w Katowicach, 1945–70 była prof. PWSM w Katowicach. Do uczniów M. należeli A. Jasiński i T. Żmudziński. W 1954 została odznaczona Krzyżem Kawal. Orderu Odrodz. Polski. M. komponowała utwory kam., fort., pieśni, oprac. muzyki lud., ilustracje do sztuk teatr., utrzymane w stylu neoklas. Szczególne miejsce w dorobku M. zajmuje twórczość dla dzieci, w tym wielokrotnie wznawiana szkoła na fort. Do re mi fa sol.

Matuszczak Bernadetta *10 III 1931 Toruń, pol. kompozytorka. Pochodzi z rodziny o muz. zamiłowaniach. Po ukończeniu Średniej Szkoły Muz. w Toruniu w klasie fort., rozpoczęła studia w PWSM w Poznaniu, komp. u T. Szeligowskiego, teorię muz. u Z. Sitowskiego oraz w klasie fort. I. Kurpisz-Stefanowej. 1958 uzyskała dyplom z odznaczeniem z teorii muz. i podjęła pracę w uczelni na stanowisku asystenta, przerywając studia na pozostałych kierunkach. Studia kompoz. kontynuowała u T. Szeligowskiego w PWSM w Warszawie, a po jego śmierci — u K. Sikorskiego, uzyskując dyplom w 1964. W 1968 jako stypendystka rządu fr. uzupełniała studia w Paryżu pod kier. Nadii Boulanger.
Nagrody: 1965 na Konkursie Młodych ZKP, 1966 II nagr. na Konkursie im. G. Fitelberga (za Septem tubae), 1967 na Konkursie Jeunesses Musicales (za Musica da camera), dwukrotnie — 1973 i 1979 Prix Italia (za Humanae voces i za Apokalypsis).

Melcer-Szczawiński Henryk, *25 VII 1869 Marcelin k. Warszawy (obec. Warszawa-Tarchomin)[5], †28 IV 1928 Warszawa, pol. kompozytor, pianista, pedagog i dyrygent. Naukę gry fort. rozpoczął u babki J. Klemczyńskiej-Melcerowej i u ojca, Karola M., skrzypka, dyr. Towarzystwa Muz. w Kaliszu, z którym tamże wystąpił po raz pierwszy publicznie 25 IX 1877. Po ukończeniu ze złotym medalem klas. gimnazjum w Kaliszu, 1887 podjął studia matematyczne na uniw. w Warszawie, które kontynuował 1892 w Wiedniu. 1888–91 studiował w Instytucie Muz. w Warszawie u R. Strobla (fort., dyplom 1891) i Z. Noskowskiego (komp.); wg niektórych źródeł był też uczniem A. Michałowskiego. 1889–92 koncertował jako solista i akompaniator w wielu miastach Polski, 1890 odbył tournée koncert. po Rosji z amer. śpiewaczką Ludwiką N. Nicholson. 27 III 1892 po raz pierwszy wystąpił z tzw. „koncertem własnym” w Warszawie, zyskując pochlebną opinię m.in. J. Kleczyńskiego. 1892–94 był uczniem T. Leszetyckiego w Wiedniu. Od I 1895 podróżował z koncertami do Berlina, Kijowa, Krakowa, Lwowa, Paryża. Na rozstrzygniętym 22 VIII 1895 II konkursie im. An. Rubinsteina dla kompozytorów i pianistów w Berlinie M.-Sz. zdobył jedyną, przewidzianą regulaminem konkursu kompoz., nagrodę za I Koncert fortepianowy (przedstawiony jako Concertstück), Trio fortepianowe i dwa utw. z Trois morceaux caractéristiques op. 5 oraz III nagr. w konkursie pianist.; spotkał się tam z A. Skriabinem i F. Busonim. 1895/96 M.-Sz. był prof. klasy fort. w konserw. w Helsinkach, równocześnie koncertując w Rosji, Berlinie i Lwowie. 27 i 28 I 1896 odniósł ogromny sukces we Lwowie, 1896–99 uczył gry fort. w tamtejszym konserw., m.in. 6-letniego M. Horszowskiego. 22 IX 1899 wygrał konkurs na stanowisko dyr. Galicyjskiego Tow. Muzycznego i konserw., ale chcąc uniknąć konfliktów z lwowskim środowiskiem kompoz., złożył rezygnację i opuścił Lwów. 9 VII 1898 zdobył I nagr. na konkursie kompoz. im. I.J. Paderewskiego w Lipsku za II Koncert fortepianowy (ex aequo z I Koncertem skrzypcowym op. 11 E. Młynarskiego), a 1904 II nagr. na konkursie kompoz. ogłoszonym przez Filharmonię Warsz. za operę Maria. Ok. 1900 zaczął komponować utwór scen. Protesilas i Laodamia, pracował nad nim jeszcze na pocz. 1916. W l. 1899–1902 stał na czele Towarzystwa Muz. w Łodzi. Zorganizował i wyszkolił chór i ork. amatorską, z którymi wykonał m.in. Pory roku Haydna. 1901 występował wielokrotnie w kraju (Warszawa, Kraków), a ponadto za granicą (Berlin, Lipsk, Drezno, Wiedeń, Budapeszt). 1902–03 ponownie przebywał we Lwowie, tym razem jako nauczyciel i dyr. szkoły muz. H. Ottawowej, od 1907 — szkoły M. Szczycińskiej i S. Kasparek. W X 1902 debiutował jako dyrygent w Filh. Lwowskiej. Od X 1903 był prof. wyższego kursu fort. w konserw. w Wiedniu. Koncertował wielokrotnie w Wiedniu (19 XI 1903 w Kleiner Musikvereinsaal zaprezentował swoje Variations sur un thème de St. Moniuszko „Le cosaque”), także w Krakowie, Pradze (1906) i Genewie (1907), dojeżdżając co miesiąc do Łodzi i Lwowa, gdzie miał wielu uczniów.
Okres wiedeński, mimo skomplikowanej sytuacji rodzinnej i przeciążenia pracą, przyniósł mu wiele satysfakcji (przyjaźń z E. Mandyczewskim) i poprawę trudnej egzystencji materialnej. Jesienią 1907 zamieszkał w Warszawie; od 2 X 1908 był dyr. artystycznym Filh. Warszawskiej, tamże miesiąc później wystąpił jako dyrygent. Starając się podnieść poziom upadającej ork., zaangażował na 12 koncertów G. Fitelberga i zainicjował istotne zmiany w polityce repertuarowej, propagował twórczość Karłowicza oraz muz. symfoniczną kompozytorów mniej znanych w Polsce, np. Schumanna, Brucknera i Elgara. W III 1909 zrezygnował z funkcji dyr., lecz pozostał w Filh. na stanowisku kier. wieczorów muzyki kam. i oratoryjnej. Latem 1910 (także 1912, z M. Szulcem) kierował koncertami symf. w Dolinie Szwajcarskiej w Warszawie. 1909–11 [12?] był, z inicjatywy G. Fitelberga, kier. chóru Filh. Warszawskiej, z którym 1910 wykonał Les Béatitudes Francka, 1911 — Requiem Mozarta i IX Symfonię Beethovena, a 1912 poprowadził prawyk. Quo vadis F. Nowowiejskiego. Co roku występował z wieczorami muzyki kam. w Filh. i z koncertami symf. dla młodzieży organizowanymi przez szkołę śpiewu M. Sobolewskiej. 1 II 1912 podjął pracę w liceum muz. L. Marczewskiego w Warszawie, nadal dojeżdżał do Lwowa i Łodzi (do 1919). W latach przed I wojną świat., nie mając po raz kolejny stałego zajęcia, koncentrował się na pianistyce, osiągając apogeum swoich techn. i muz. umiejętności; wzbudzał podziw rozbudowanymi programami recitali chopinowskich (np. w Warszawie 29 XI 1912 i 4 XI 1913); grał też w Petersburgu (1913), Berlinie, Kijowie i na Krymie; 1913 wystąpił po raz pierwszy w Poznaniu. Od X 1915 do 1 III 1916 był dyrektorem artyst. opery w Warszawie. Ustąpił z powodu konfliktu w sprawach repertuaru, bowiem był przeciwny wystawianiu oper niem. w Warszawie zajętej przez wojska niem. Żegnano go z żalem na koncercie kompoz. w Teatrze Wielkim 10 III 1916. W 1916 w sali kam. Hermana i Grossmana w Warszawie wykonał wszystkie sonaty Beethovena, omawiając zarazem ich formę; połączenie koncertu z prelekcją stanowiło novum w życiu muz. Warszawy. Od 1917 wiele czasu poświęcał Pol. Klubowi Artyst. Był jego pierwszym i długoletnim prezesem oraz niestrudzonym organizatorem koncertów, zwł. muzyki współcz. W końcu 1917 objął klasę fort. w konserw. po A. Michałowskim, a w I 1922 — stanowisko dyr. po E. Młynarskim, 1925 również klasę komp. po R. Statkowskim. W uczelni wprowadził nowe programy nauczania, zmienił zakres egzaminów, zorganizował chór i ork. szkolną, ożywił działalność koncertową szkoły i pracę klas oper., stawiał wysokie wymagania artyst. uczniom i nauczycielom, zabiegał o pozyskanie K. Szymanowskiego. Jako członek komitetu WTM współdziałał w edycjach utworów Moniuszki i Karłowicza. Od 1921 był prezesem Zjednoczenia Związków Muzyków Pol. (później Związku Muzyków Pol.), od 1922 — członkiem komisji kwalifikacyjnej sekcji pol. MTMW, 1922–25 prezesem nowo utworzonego Stowarzyszenia Popierania Muzyki Symfonicznej. 16 XII 1925 odbył się w Filharmonii Warsz. jubileusz 30-lecia jego pracy artyst. (powtórzony w Łodzi). W XII 1926 zrezygnował z funkcji dyr. konserwatorium w proteście przeciw nieuzasadnionemu — jego zdaniem — pogwałceniu autonomii uczelni przez zarządzenie jej wizytacji ze strony min.; pozostał prof. klasy fort. 1927 był jurorem I Międzynarod. Konkursu Pianist. im. F. Chopina. Z powodu rozwijającej się choroby serca coraz rzadziej koncertował i dyrygował. Ostatni koncert kompoz. M.-Sz. poprowadził K. Wiłkomirski w Filharmonii Warsz. 22 I 1928. M.-Sz. zmarł nagle podczas lekcji w konserw. Pozostawił dwie córki: Wandę (zam. Sztekkerową, primo voto Rutkowską, †4 IV 1972) i Marię (zam. Stromengerową, †13 IV 1959).

Meyer Krzysztof, *11 VIII 1943 Kraków, pol. kompozytor. Pochodzi z rodziny o muz. zamiłowaniach i tradycjach; jego babka, Stanisława Abłamowicz-M., była pianistką i pedagogiem. Gry na fort. M. uczył się od 5. roku życia, najpierw w prywatnej eksperymentalnej szkole J.J. Wobożilów, a od 1952 u H. Ekierówny. Od 1954 korzystał ze wskazówek S. Wiechowicza w dziedzinie komp.; 1957–1962 kształcił się w Państw. Liceum Muzycznym im. F. Chopina w Krakowie, 1961 zadebiutował jako kompozytor Kwartetem smyczkowym (zniszczony) w wykonaniu Kwartetu Krakowskiego E. Umińskiej. 1962 rozpoczął studia w PWSM w Krakowie w klasie kompozycji i teorii S. Wiechowicza, a po jego śmierci (1963) — K. Pendereckiego; 1965 dyplom z komp., 1966 dyplom z teorii w klasie A. Frączkiewicza. 1964 i 1966 uczestniczył w letnim kursie N. Boulanger w Conserv. Américain i École des Beaux Arts w Fontainebleau, a 1968 studiował pod jej kier. w Paryżu; prywatnych konsultacji udzielał mu też W. Lutosławski, a ich współpraca przekształciła się w trwałą przyjaźń. 1964 na festiwalu Krakowska Wiosna Muzyki odbyło się prawyk. I Symfonii M., 1965 na festiwalu Warsz. Jesień wykonano jego I Kwartet smyczkowy. Od 1965 datuje się też znajomość M. z D. Szostakowiczem, którego twórczość była mu szczególnie bliska. M. działał również jako pianista. 1965–67 z zespołem MW2 koncertował w Polsce i za granicą; później często wykonywał na koncertach własne kompozycje fort. oraz partie sol. w utworach kam., grał też utwory S. Prokofiewa, D. Szostakowicza, W. Lutosławskiego, O. Messiaena i in. 1966 rozpoczął pracę pedag. w PWSM w Krakowie w zakresie teorii, początkowo jako asystent, od 1970 adiunkt, od 1972 docent; 1972–75 pełnił obowiązki prorektora uczelni, 1975–1987 kier. Katedry Teorii Muzyki. W l. 1980–81 przebywał na stypendium w Hamburgu, gdzie pracował nad dokończeniem opery Gracze Szostakowicza. 1971–85 był członkiem, a 1985–89 prezesem Zarządu Głównego ZKP, 1974–88 uczestniczył w pracach Komisji Repertuarowej festiwalu Warsz. Jesień, 1997–99 przewodniczył Komisji Kwalifikacyjnej ZKP. Od 1987 jest prof. klasy komp. w Hochschule für Musik w Kolonii. 1991 M. był composer-in-residence filh. w Kolonii, a 1996 na festiwalu w Seattle.
Nagrody: 1966 I nagr. na Concours des Jeunes Compositeurs w Fontainebleau; 1966 II nagr. na Konkursie Młodych ZKP (za I Symfonię); 1967 wyróżnienie (za II Symfonię) i 1968 I nagr. na Konkursie im. G. Fitelberga w Katowicach (za III Symfonię); 1970 Grand Prix „Prince Pierre de Monaco” (za operę Cyberiada); 1970 i 1976 wyróżnienie na Tribune Internationale des Compositeurs UNESCO w Paryżu (za II i III Kwartet smyczkowy); 1972 II nagr. na Konkursie im. A. Malawskiego w Krakowie (za Concerto da camera); 1974 I nagr. na Konkursie im. K. Szymanowskiego (za IV Symfonię); 1973 i 1975 był laureatem nagr. MKiS, 1975 i 1977 otrzymał medal rządu braz. (za IV Kwartet smyczkowy i Concerto retro), 1984 przyznano mu Gottfried-von-Herder-Preis w Wiedniu; 1993 otrzymał nagr. fundacji im. A. Jurzykowskiego w N. Jorku, 1996 nagr. im. J. Stamitza w Mannheimie. M. jest członkiem Freie Akad. der Künste w Mannheimie.

Mielczewski Marcin, monogramista M.M., †między 8 a 30 IX 1651 Warszawa, pol. kompozytor i kapelmistrz. Nazwisko kompozytora występuje w przekazach źródłowych w wielu wersjach, m.in.: Mielcowski, Mielezewski, Milczewski, Mylczewski. Data i miejsce urodzenia nie są znane, daty sporządzenia i otwarcia testamentu pozwalają na przybliżone określenie daty śmierci; z testamentu (zag. podczas II wojny światowej, obec. znamy streszczenie dokonane przez H. Feichta) wiadomo, że pochodził z rodziny katolickiej. Wg H. Niniusa (Examen breve..., Braniewo 1647) M. był uczniem F. Liliusa. Pierwsza pewna data dot. kompozytora pochodzi z akt metrykalnych kościoła św. Jana w Warszawie z 18 XII 1632 (chrzest jego syna Stanisława), z których wynika, że co najmniej od 1632 M. był muzykiem król. Funkcja M. w kapeli Wazów nie jest znana; prawdopod. był instrumentalistą. A. Jarzębski wymienia go wśród najwybitn. kapelistów Władysława IV i podkreśla jego kwalifikacje kompozytorskie.
W 1644 lub 1645 M. został kapelm. Karola Ferdynanda Wazy, brata króla Władysława IV, bpa wrocławskiego i płockiego (pierwszy raz jako maestro di cappella Karola Ferdynanda wzmiankowany 10 I 1645 w księdze chrztów kościoła św. Jana w Warszawie). Biskup-królewicz miał jeden z najlepszych zespołów muz. w ówczesnej Rzeczypospolitej, złożony z wirtuozów wł. oraz muzyków pol., a jego kapelmistrzostwo było najbardziej prestiżowym stanowiskiem muz. zajmowanym przez Polaka. Funkcję tę M. pełnił do końca życia, nie zrywając kontaktów z dworem królewskim. Karol Ferdynand starał się mieć zawsze swoją kapelę do dyspozycji, toteż można przyjąć, że M. zmieniał na ogół miejsca pobytu wraz ze swym chlebodawcą. Rezydował więc gł. w Wyszkowie, Broku, Ujazdowie i Warszawie, a także odbywał dłuższe podróże, m.in. do Gdańska (1646) oraz do Nysy i Opola, gdzie prawdopod. spędził ok. połowę roku 1650.
M. był dwukrotnie żonaty, z pierwszą żoną Urszulą Manuszówną miał syna Stanisława i 3 córki: Elżbietę (ochrzcz. 21 VI 1633), Dorotę (ochrzcz. 3 I 1638) i Agnieszkę (ochrzcz. 10 I 1645); z drugą — Jadwigą Kołaczkówną jednego syna, Franciszka Sylwestra (ochrzcz. 31 XII 1649). Do 1648 był właścicielem folwarku w Ujazdowie, który sprzedał po śmierci pierwszej żony. Przez jakiś czas posiadał kamienicę w Warszawie przy ul. Mostowej, wniesioną w posagu przez drugą żonę, a pod koniec życia nabył połowę kamienicy zw. Ludwikowską przy Rynku Starego Miasta. Z łaski Karola Ferdynanda „dzierżył prawem dożywotnim” folwark Niemirów k. Wyszkowa. Cały swój dorobek kompoz. ofiarował mocą testamentu swemu „Najjaśniejszemu Panu i Dobrodziejowi Królewiczowi Jego Miłości”. Do naszych czasów nie dotrwał ani zbiór muzykaliów, ani wzmiankowany w ostatniej woli M. spis utworów. Zapewne z powodu przedwczesnej śmierci M. nie zdążył uzyskać obywatelstwa Starej Warszawy. Otrzymała je 1653 wdowa po nim, Jadwiga. W dokumencie dot. tej sprawy oraz w obecnie zag. pokwitowaniu spłaty długu (z 1649), a także w akcie fundacji bpa Jana Lipskiego dot. wykonywania mszy M. w kolegiacie w Łowiczu, przy nazwisku kompozytora umieszczono określenie „nobilis”, które nie oznacza, że M. był szlachcicem, ale świadczy o uznaniu, jakim się cieszył.
M. był najbardziej znanym w Europie kompozytorem pol. XVII w. Jego utwory znano w różnych ośrodkach niem., w Danii, Gdańsku, na Śląsku, Morawach i Słowacji, na Ukrainie, w Rosji i prawdopod. w Paryżu. Za życia kompozytora drukiem ukazał się jedynie jego kanon, opubl. przez M. Scacchiego w Xenia Apollinea, dod. nutowym do Cribrum musicum (Wenecja 1643). Kilka lat po śmierci M. w zbiorze „najsławniejszych włoskich i innych autorów” J. Havemanna (Erster Theil Geistlicher Concerten, Jena 1659) zamieszczony został jego sol. koncert kośc. Deus in nomine tuo. Na przykłady z twórczości M. powoływał się M. Dylecki w traktacie Gramatyka muzyczna (Wilno, ok. 1675). O jego komp. wspominał M. Schacht w traktacie Musicus Danicus (1687). O kompozycje M. zabiegali książęta niem. i patriarcha moskiewski Nikon.
Poza dwoma wymienionymi wszystkie in. utwory M. pozostały w rękopiśmiennych kopiach (na ogół nie datowanych, ale pochodzących w większości z 2. poł. XVII w.), które znajdują się obec. w bibl. i archiwach zagr. — w Berlinie (m.in. zbiór z dawnej Bibl. Miejskiej we Wrocławiu), Paryżu, Kromieryżu, Lewoczy i Wilnie, a także pol.: Gdańsk, Warszawa, Kraków (niektóre utw. znajdujące się w tych zbiorach przed II wojną świat. uważa się obec. za zag.; znane są one tylko z XX-wiecznych kopii lub fotografii). Na wielu z nich, zwł. w odpisach sporządzonych w XVII w. poza Polską, nazwisko kompozytora podano w różnych zniekształconych formach. Na przekazach, które powstały za życia M. lub niedługo po jego śmierci w ośrodkach, w których był dobrze znany, kopiści podawali często tylko inicjały imienia i nazwiska twórcy. Zachowane źródła pozwalają przypuszczać, że rozwiązanie monogramu M. M. jako Marcin Mielczewski uważano ok. połowy XVII w. za oczywiste w Gdańsku, Krakowie i Wrocławiu.

Mikołaj z Radomia, pol. kompozytor działający w 1. poł. XV w. prawdopod. w Krakowie, znany tylko z podpisów przy kilku kompozycjach: „N. de Radom”, „Nicolaus de Radom” i „Mycolay Radomsky”. Poszukiwania tożsamości kompozytora nie dały dotąd żadnych rezultatów. Wysuwane w lit. (m.in. H. Musielak) hipotezy o identyczności M. z którąkolwiek z pojawiających się w źródłach osób tego imienia (np. „Nicolaus clavicembalista dominae reginae Poloniae” z 1422, „Nicolaus Geraldi de Radom”, który studiował w Krakowie, gdzie uzyskał stopień magistra, a w l. 1389-91 był wymieniany w aktach watykańskich jako duchowny urodzony w Radomiu i związany z diecezją krakowską, kilku Mikołajów z Radomia studiujących w Akad. Krakowskiej w l. 1420, 1426 i in., kilku podpisanych w rękopisach z 2. poł. XIV i 2. poł. XV w. z BJ oraz psałterzysta katedry wawelskiej w 1460) nie zostały dotąd potwierdzone. Kompozycje podpisane imieniem M. i dotąd nie zidentyfikowane jako dzieła in. twórców są zanotowane czarną mensurą w dwóch pol. zbiorach muzyki wielogł. z 2. ćwierci XV w. (1440?): w rkp. Bibl. Świdzińskich, później Bibl. Krasińskich sygn. 52, obec. BN sygn. III 8054 i w rkp. Bibl. Załuskich, nast. Bibl. Carskiej w Petersburgu sygn. F. Lat. I 378 i z kolei Bibl. Uniwersyteckiej w Warszawie, potem BN, zag. podczas II wojny świat. i znanym obec. z kopii mikrofilmowej (niepełnej) oraz rękopiśmiennej transkr. dokonanej z oryginału przez M. Szczepańską i przechowywanej w IS PAN w Warszawie; oba rękopisy opublikowano w AMP.

Milwid, Mielwid, Melwid, Antoni, pol. kompozytor działający w 2. poł. XVIII w. Był członkiem i prawdopod. kapelmistrzem kapeli kośc. przy klasztorze Kanoników Regularnych Laterańskich w Czerwińsku n. Wisłą. Brak danych o życiu M. Możliwe że był nauczycielem Józefa Kazimierza Piotrowskiego (1817–1873), org. i kompozytora działającego w kośc. ss. Wizytek w Warszawie. Zdaniem T. Maciejewskiego M. jest tożsamy z Antonim Milewiczem (*ok. 1755 Stawianki k. Wiłkomierza na Litwie, †24 XII 1837 Czerwińsk n. Wisłą), organistą działającym od 29 IX 1779 w kapeli kośc. przy klasztorze w Czerwińsku. W zbiorach bibl. w Czerwińsku (obec. księży salezjanów) zachowało się 11 utworów rel. sygnowanych nazwiskiem M. oraz 10 pisanych jego ręką. Utwory te często są mu przypisywane, gł. ze względu na zastosowanie charakt. dla M. obsady. W większości zachowały się one niekompletnie, często bez stron tytułowych.

Mirecki
1. Franciszek, ochrzcz. *31 III 1791 Kraków, †29 V 1862 Kraków, pol. kompozytor, dyrygent, pedagog. Syn Franciszka M., organisty kośc. Najświętszej Marii Panny w Krakowie, i Teresy Gorączkiewicz z rodziny krakowskich muzyków. Naukę gry na fort. rozpoczął u ojca w 4 r. życia. 1800 wystąpił publicznie w Krakowie jako pianista. 1806 był dyskancistą w chórze kośc. Najświętszej Marii Panny. 1810–14 studiował na wydz. filologicznym UJ, uczył również języka fr. i greki w gimnazjum św. Anny. 1814 wyjechał do Wiednia, gdzie był bibliotekarzem i sekretarzem hr. J.M. Ossolińskiego; współpracował też z A.T. Chłędowskim, dostarczając mu materiały do hist. literatury pol. W Wiedniu podjął naukę komp. i gry na fort. u J.N. Hummla; w zakresie komp. zasięgał też rad I. Moschelesa, A. Salieriego, J.P. Pixisa. Bywał na wielu koncertach, poznał utwory m.in. L. v. Beethovena, С. Czernego, M. Clementiego oraz liczne opery wł. (D. Cimarosy, G. Paisiella, G. Rossiniego, G. Donizettiego). W IV 1816 F. M. spotkał się z mieszkającym wówczas u Ossolińskiego Beethovenem, który zaprosił go chcąc uzyskać od F. M. oryginalne pol. pieśni lud. do opracowywanego zbioru 23 pieśni różnych narodów (WoO 158); F. M. przekazał 2 pieśni (Oj, upiłem się w karczmie i Poszła baba po popiół) wraz z informacją o manierze wyk. kapel pol. (list F. M. do A. Grabowskiego z 16 IV 1816). Latem 1816 F. M. przebywał z Ossolińskim m.in. w Leżajsku, Lwowie i Przemyślu. 28 XI tegoż r. stracił pracę z powodu planowanego przeniesienia bibl. Ossolińskiego do Lwowa. Na pocz. 1817 wyjechał do Wenecji, gdzie przez 11 mies. uczył się instr., poznawał wł. operę i udzielał lekcji gry na fort.; pod koniec tego r. krótko przebywał w Mediolanie. Zaprzyjaźnił się tam z G. Ricordim, swym późn. wydawcą.
Na przełomie 1817/18 wyjechał do Paryża, gdzie z inspiracji G. Ricordiego wyd. paryski A. Carli powierzył mu oprac. 50 psalmów B. Marcella, duetów wok. F. Durantego i madrygałów G. Clariego. Oprac. te przyniosły F. M. europ. rozgłos i materialną stabilizację. Nie byłoby to jednak możliwe bez pomocy L. Cherubiniego, który patronował tej pracy i pokierował dalszą edukacją kompozytorską F. M. O pobycie F. M. w Paryżu niewiele jest informacji; z listów do A. Grabowskiego wynika, iż F. M. nosił się z zamiarem powrotu do kraju. Zachęcony przez A. Czartoryskiego skomponował w Paryżu 3 opery: Cyganie, Pułaski (wg nie potwierdzonych danych wyst. w Paryżu) i Piast, którą 1822 planowano wystawić w Teatrze Wielkim w Warszawie.
Na zaproszenie Ricordiego wrócił w XI 1822 do Mediolanu, gdzie napisał m.in. 4 wł. balety, z których Essex cieszył się największym powodzeniem. Nast. objął stanowisko dyr. orkiestry teatr. w Genui i napisał dla tej sceny operę Evandro in Pergamo (1824); odniosła ona ogromny sukces (26 przedstawień), toteż F. M. został zaproszony do teatrów Rzymu i Neapolu, gdzie zaprezentował 2 balety napisane dla sceny mediolańskiej. Odwiedził też Florencję (wspierany przez M. Kl. Ogińskiego) i Turyn. 1825 wydał u Ricordiego traktat o instrumentacji, przychylnie przyjęty przez krytykę. Ugruntował on we Włoszech pozycję F. M. jako znawcy rzemiosła ork., zwłaszcza w dziedzinie instr. dętych. W VII 1825 podpisał roczny kontrakt na stanowisko dyr. Opery Włoskiej w Lizbonie. Tam powstała opera I due forzati, najlepsza obok Evandro opera wł. F. M., stamtąd przesyłał korespondencje do „Rozmaitości Warszawskich” i „Kuriera Warszawskiego”. Zmuszony do wyjazdu przerwał pracę nad operą Adriano in Siria i dotarł przez Anglię, Francję i Niemcy (w Dreźnie poznał K. Lipińskiego) do Genui, gdzie 1826 ponownie objął dyrekcję ork. teatralnej i był nauczycielem śpiewu. W IV 1831 spotkał się z przejeżdżającym przez Genuę A. Mickiewiczem; powstał wówczas projekt wspólnej opery Legionista, który nie został jednak zrealizowany.
Owładnięty pragnieniem powrotu do kraju, F. M. wysyłał w tej sprawie oferty różnym pol. instytucjom i osobom; jedynie od A. Fredry otrzymał 1836 szkic libr. do opery Rajmund mnich; projektowane wyst. we Lwowie nie doszło do skutku. Prawdopod. w VII 1838 F. M. złożył Senatowi Wolnego Miasta Krakowa propozycję utworzenia szkoły śpiewu dram.; przeniósłszy się do Krakowa otworzył ją 22 XII 1838 w swym mieszkaniu na Piasku nr 95, wobec braku subwencji przy wsparciu bogatszych obywateli. Wysoki poziom szkoły dokumentowany corocznymi popisami uczniów (pierwszy 8 XII 1839) z trudnym, zwykle wł. repertuarem operowym, sol. i chór., a także pozyskanie przez F. M. funduszy Tow. Przyjaciół Muz. i Bursy Muz. przy kolegiacie św. Anny, pozwoliły przekształcić 1841 tę placówkę w Szkołę i Bursę Muz., a nast. przyłączyć ją jako jeden z działów do krakowskiego Inst. Technicznego. F. M. do końca życia kierował wydz. śpiewu dram. i kośc. w tej szkole, przyczyniając się wydatnie do rozwoju kultury muz. Krakowa w l. 1840–60. Podejmował też nieustanne próby stworzenia w Krakowie pol. teatru operowego; dokonał tego 1844 za dyrekcji H. Meciszewskiego, po którego ustąpieniu 1845 sprawował jeszcze kierownictwo artyst. opery do jej upadku po XI 1846. W l. 1841–44 powstała opera Cornelio Bentivoglio do libretta wł., wystawiona 1844 w La Scali z nieco mniejszym niż poprzednie powodzeniem, oraz Nocleg w Apeninach wg komedii A. Fredry, wykonana z sukcesem 1845 siłami uczniów F. M. w Krakowie. 1852 wysłał na konkurs w Londynie, który jednak odwołano, 2 msze i 4 offertoria, 1855 na konkurs w Mannheimie Symfonię c-moll, która została nagr. W 1848 mianowano F. M. członkiem Towarzystwa Nauk. w Krakowie, 1858 członkiem honor. Galicyjskiego Towarzystwa Muz. we Lwowie. Mimo sukcesów kompoz. i przychylnej oceny działalności pedag. F. M. czuł się on jednak niedowartościowany, zwł. w środowisku warsz. kompozytorów, zaś jego ukształtowana na wzorach wł. opery estetyka straciła aktualność, co znalazło wyraz m.in. w ostrych krytykach zamieszczanych w krakowskim „Czasie” przez L. Chrzanowskiego, a także w powszechnym potępieniu, z jakim spotkał się wyd. anonimowo przez F. M. w Pradze Pogląd na muzykę (1860), zawierający zjadliwy atak na pol. muzykę lud. i jej artyst. opracowania. Był żonaty z Włoszką, miał pięcioro dzieci. Od młodości przez całe życie borykał się z trudnościami materialnymi, miał jednak przyjaciół i znał wiele wpływowych osób, które wspierały go swą życzliwością.

Młodziejowski Jerzy, *2 II 1909 Łuhinki (Wołyń), †7 V 1985 Poznań, pol. kompozytor, dyrygent i pisarz muz. Jako krytyk używał często pseudonimu Jerzy Korab. Prywatne lekcje gry skrz. pobierał u E. Jahnkego. 1920–27 kształcił się w konserw. w Poznaniu (skrz. u S. Pawlaka, teoria u W. Raczkowskiego, H. Opieńskiego, S. Wiechowicza, W. Gieburowskiego). 1932 ukończył na uniw. w Poznaniu studia z zakresu geografii (1935 doktorat). W latach 30. udzielał się w życiu muz. Poznania jako publicysta, pedagog, prelegent i fotografik, od 1938 prowadził jako asystent W. Raczkowskiego chór męski Echo. Brał udział w kampanii wrześniowej, 1940–45 był w obozie jenieckim w Woldenbergu (obec. Dobiegniew), gdzie zorganizował chór, prowadził ork., grał w kwartecie smyczk., pisał utwory wykonywane przez obozowe zespoły. Po wojnie osiedlił się w Poznaniu, krótko pracował na uniw. w katedrze geografii, 1947–48 był altowiolistą w Filh. Poznańskiej i studiował dyryg. prywatnie u W. Bierdiajewa, 1948–50 był asystentem, nast. II dyrygentem Filharmonii. W tym czasie ponownie podjął pracę jako dyrygent chór. (m.in. chór Echo, Poznański Akademicki Chór Męski, chór Pocztowców). 1952 założył i prowadził do 1954 orkiestrę symf. w Opolu. 1954 objął w Poznaniu stanowisko kierownika artyst. i I dyryg. Wielkopolskiej Symf. Orkiestry Objazdowej (późn. Państw. Orkiestra Symf. im. K. Kurpińskiego), przez szereg lat był jej dyryg., w tymże r. założył Poznański Kwartet Smyczk., od 1961 kierował Poznańską Radiową Ork. Smyczkową. Prowadził działalność popularyzatorską na estradzie i w radiu. Był współinicjatorem ogólnopol. konkursu wyk. na instr. dętych drewn. we Włoszakowicach (I 1967). Swoją wszechstronną działalnością przyczynił się do ożywienia kultury muz. Poznania. Otrzymał liczne nagrody i odznaczenia państw., m.in. 1980 nagr. Prezydenta m. Poznania i Złoty Medal min. kultury Czechosłowacji za propagowanie muzyki czes. w Polsce. Rękopisy utworów M. znajdują się w Bibliotece Gł. UAM oraz w Bibliotece UW.

Młynarski Emil Szymon, *18 VII 1870 Kibarty k. Suwałk (obec. Kybartai, Litwa), †5 IV 1935 Warszawa, pol. dyrygent, skrzypek i kompozytor. Dzieciństwo spędził w Suwałkach. Od 10 roku życia kształcił się w Petersburgu, gdzie wstąpił do konserw., początkowo do klasy skrz. Böhma, później L. Auera. Studiował również komp. u A. Ladowa i instr. u N. Rimskiego-Korsakowa. Jeszcze podczas studiów od 1883 występował wielokrotnie z pianistką H. Bogucką w prowincjonalnych miastach ros. Po otrzymaniu dyplomu 1889 objął stanowisko drugiego skrzypka Kwartetu Cesarskiego i został zaangażowany do orkiestry symf. Wkrótce zrezygnował z tych zajęć dla występów sol. Od początku 1890, ze stałym akompaniatorem M. Józefowiczem, koncertował z powodzeniem w Petersburgu, Kijowie, Odessie, Wilnie, Warszawie, wielu miastach niem. i w Londynie. Kolejne podróże koncertowe, obejmujące m.in. Mińsk, Grodno, Kowno, Wilno, Berlin, Lipsk (sala Gewandhausu), Magdeburg, Hanower, Mannheim i Augsburg, odbył w 1891 oraz na przełomie 1892–93, uzyskując liczne pochlebne recenzje. 1894 został profesorem klasy skrz. i dyrygentem uczniowskiej ork. w szkole Cesarskiego Towarzystwa Muz. w Odessie. Poznał wtedy i otoczył opieką pochodzących z niezamożnej rodziny braci E. i P. Kochańskich. 1896 zawarł związek małżeński z Anną Talko-Hryncewicz. Ich najstarsza córka Wanda została żoną W. Łabuńskiego, najmłodsza Alina wyszła za mąż za Artura Rubinsteina. Miejscem gdzie M. najchętniej spędzał wakacje, komponował i gościł wielu zaprzyjaźnionych artystów był aż do I wojny świat. wniesiony w posagu przez żonę dwór w Iłgowie nad Niemnem.
1898 M. uzyskał jedną z 5 gł. nagród na konkursie kompozytorskim im. I.J. Paderewskiego w Lipsku za Koncert skrzypcowy op. 11. W marcu tegoż roku, w zastępstwie chorego C. Trombiniego, poprowadził spektakl Carmen w operze w Warszawie. Po sukcesie przedstawienia uzyskał stanowisko kapelmistrza, a nast., po śmierci Trombiniego — dyrektora muz. Zajmował je przez 4 lata wystawiając m.in. Straszny dwór i Hrabinę Moniuszki, Goplanę Żeleńskiego, Fausta Gounoda, Lohengrina Wagnera, Cyganerię Pucciniego i Pajace Leoncavalla. Organizował comiesięczne koncerty symf. orkiestry operowej z udziałem wybitnych solistów pol. i zagr. Brał czynny udział w przygotowaniach do założenia w Warszawie Filharmonii. 1900 został powołany na stanowisko jej dyrektora, a 5 XI 1901 dyrygował inauguracyjnym koncertem w nowo wybudowanym gmachu. W rezultacie nieporozumień z zarządem i dyr. administracyjnym A. Rajchmanem, jak również na skutek ostrych głosów krytycznych niesłusznie obarczających go winą za wszelkie niedociągnięcia repertuarowe i artyst., 1905 ustąpił ze stanowiska. 1904–07 był dyrektorem Instytutu Muz. w Warszawie. 1907 otrzymał zaproszenie na serię koncertów z London Symphony Orchestra w kilku miastach brytyjskich, a po zakończeniu występów propozycję objęcia dyrekcji Scottish Choral and Orchestral Union w Glasgow. Pracował z orkiestrą w Glasgow w sezonach 1910–16. Dyrygował w tym czasie także w Londynie (cykl koncertów muzyki słowiańskiej 1913 i koncert muzyki brytyjskiej 1914), w Petersburgu, Moskwie i Berlinie. 1917–18 przebywał w Rosji. Prowadził koncerty promenadowe orkiestry Teatru Wielkiego w Moskwie i cykl 10 koncertów symf. W 1918 powrócił do Warszawy i wznowił współpracę z Filharmonią, 1919 został mianowany dyrektorem konserw. i opery w Warszawie. W jego klasie dyryg. studiowali wówczas P. Klecki, K. Wiłkomirski, F. Rybicki, Z. Dymmek. Zrezygnował z pracy pedag. po trzech latach uzyskując specjalne podziękowanie od premiera RP za wzorowe zorganizowanie pracy uczelni. Operą kierował do 1929, przedstawił spektakle ok. 15 polskich baletów i oper, a także premiery wielu arcydzieł repertuaru świat., jak Fidelio Beethovena, Tristan i Izolda oraz Parsifal Wagnera, Dafnis i Chloe Ravela, Pulcinella i Pietruszka Strawińskiego. W latach 20. przygotował też spektakle Halki w Wiedniu, Pradze i Belgradzie, dyrygował wielokrotnie ork. Filharmonii Warsz. oraz koncertami symf. w Paryżu, Glasgow, Edynburgu, Bukareszcie, Zagrzebiu i w Kopenhadze. 1929–31 przebywał w Stanach Zjedn., sprawował funkcję dziekana wydziału orkiestrowego Curtis Institute of Music w Filadelfii oraz dyrektora filadelfijskiej opery. Na scenie operowej wystawił m.in. Carmen Bizeta, Rigoletto, Bal maskowy, Aidę i Traviatę Verdiego, Madame Butterfly Pucciniego, Borysa Godunowa Musorgskiego, Jasia i Małgosię Humperdincka, dyrygował koncertami symf. w Filadelfii, N. Jorku i Waszyngtonie. Z powodu choroby wrócił do Polski. Mimo osłabienia zdrowia poprowadził jeszcze spektakl Halki 26 XII 1931 w Teatrze Wielkim w Warszawie, wystąpił kilka razy w Filharmonii (koncert Beethovenowski z udziałem W. Backhausa 1932) i wygłosił kilka odczytów radiowych. 1932 otrzymał Nagrodę Muzyczną Miasta Warszawy „za całokształt działalności artystycznej na polu muzycznym”. 1934 został wybrany prezesem Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich.

Moniuszko Stanisław, *5 V 1819 Ubiel (gubernia mińska), †4 VI 1872 Warszawa, pol. kompozytor, dyrygent i pedagog. Pochodził z patriot. rodziny ziemiańskiej, która wyróżniała się społ. postawą i przejawiała zainteresowanie sztuką i nauką. Ojciec Czesław M. (†12 X 1870), uczestnik kampanii napoleońskiej 1812, pozostawił po sobie duży zbiór szkiców i pamiętnik, matka Elżbieta (z d. Madżarska, †11 IX 1850), odznaczała się wrażliwością artyst.; to ona uczyła początków gry fort. malca, który na co dzień stykał się z rozbrzmiewającą wokoło pieśnią lud. Na kształtowanie osobowości małego chłopca duży wpływ mieli także stryjowie: Dominik troszczył się o oświatę włościan, pomiędzy których rozdzielił swój majątek, Kazimierz, prawnik, miał szerokie zainteresowania nauk., Józef urządzał domowe przedstawienia teatr. W dworku w Ubielu grano scenki teatr., śpiewano powszechnie znane pieśni, m.in. z Śpiewów historycznych Niemcewicza. 1827 rodzice zamieszkali w Warszawie, gdzie chłopiec uczęszczał do gimn. pijarów i uczył się muzyki u A. Freyera, zaś 1830 osiedlono się w Mińsku; w domu M. odbywały się wieczory muz., bywali pisarze, nauczyciele. Po ukończeniu VI klasy gimn. 1834 przerwano naukę szkolną chorowitego chłopca, który od tego czasu pogłębiał wiedzę drogą samokształcenia. Gry na fort. uczył się w Mińsku prywatnie u miejscowego pianisty Dominika Stefanowicza, z operą zetknął się dzięki występom w Wilnie niem. trupy artyst. W. Szmidtkoffa. 1836 przebywając w Wilnie M. poznał Aleksandrę Müller, z którą wkrótce zaręczył się, ale warunkiem uzyskania zgody na zawarcie ślubu postawionym przez Marię Müller, matkę młodziutkiej narzeczonej, było zdobycie zawodu i wówczas syn ziemianina, potomek drobnej szlachty z Podlasia obrał profesję muzyka.
Jesienią 1837 wyjechał na studia muz. do Berlina; uczył się prywatnie u dyr. Singakademie С. Rungenhagena harmonii, kontrap., instrumentacji i dyrygentury, odbywał praktykę prowadząc chóry i akompaniując śpiewakom; prace szkolne М., skompletowane w zbiorze Studia berlińskie (6 t., autograf, Bibl. WTM), ilustrują program nauczania u Rungenhagena: kanony, pieśni sol. (tekst niem.) z akomp. org. lub fort., utwory fort. i na inne instr. solo, utwory rel. (tekst niem. lub bez tekstu) na chór miesz. a capp., fugi na chór a capp. lub z kwartetem smyczk., fugi podwójne na instr. smyczk. Podczas pobytu w Berlinie M. poznawał oratoria (Paulus Mendelssohna, Mesjasz Händla) i opery, chodził na koncerty, zachwycony grą fort. Klary Wieck swoje wrażenia przekazywał w listach do ukochanej. Wyd. 1838 przez firmę Bote-Bock Trzy śpiewy (Sen, Niepewność, Pieszczotka) do sł. A. Mickiewicza (z tłum. na niem.) spotkały się z przychylną opinią recenzentów na łamach „Tygodnika Literackiego” (Poznań) i „Allgemeine Musikalische Zeitung”, w nast. roku ukazały się 2 pieśni, także do sł. A. Mickiewicza: Trzech Budrysów i Rozmowa („Kochanko moja”). Nie były to pierwsze komp. M., bowiem już wcześniej pisał pieśni i utwory fort., natomiast w czasie studiów powstały m.in.: I Kwartet smyczkowy, który został wręczony J. Elsnerowi podczas jego pobytu w X 1839 w Wilnie, pierwsze komp. sceniczne (Nocleg w Apeninach) oraz utwory religijne.
W VII 1840 M. wrócił do kraju, na pożegnanie ofiarował Rungenhagenowi symptomatyczny podarunek — 10 psalmów M. Gomółki (wyd. J. Cichockiego, 1838). 25 VIII odbył się w Wilnie ślub M. z A. Müller; 2 XI dyrygował w kośc. św. Jana Requiem Mozarta, a 30 XI poprowadził koncert, którego program stanowiły uwertury: Sen nocy letniej Mendelssohna i z opery Ferdynand Cortez Spontiniego oraz Wellingtons Sieg Beethovena, fragm. z oratoriów: Stworzenie świata Haydna i Paulus Mendelssohna, improwizacje kompozytora na eolomelodykonie. Stałe zatrudnienie otrzymał jako organista w kośc. św. Jana, podstawą utrzymania stały się jednak udzielane prywatnie lekcje muzyki (uczył się u niego m.in. C. Cui i J. Karłowicz); sytuacja materialna młodego małżeństwa była trudna, gdyż rodzice kompozytora również borykali się z trudnościami finansowymi. M. usiłował wnieść ożywienie w ospałe życie koncertowe Wilna, przede wszystkim jednak komponował; po 1840 powstały jego wczesne utwory scen. (Ideał, Karmaniol, Nowy Don Kichot, Loteria i in.) i liczne pieśni, które kompozytor począł gromadzić z zamiarem zbiorczego wydania. Z myślą o ich publikacji, a także w poszukiwaniu bardziej intratnej posady, wyjechał w VIII 1842 do Petersburga, skąd wrócił w X uzyskawszy jedynie zezwolenie cenzury na wyd. piosenek i publikację prospektu Śpiewnika domowego w „Tygodniku Petersburskim” (nr 72). W końcu 1843 ukazał się I Śpiewnik domowy, pozytywnie zrecenzowany przez J.I. Kraszewskiego („Tygodnik Petersburski” 1844 nr 50), J. Sikorskiego (anonimowo, „Biblioteka Warszawska” IV, 1844); od czasu tej recenzji datują się bliskie kontakty M. z Sikorskim, choć później stosunki pomiędzy nimi nie zawsze układały się jednoznacznie. Prawdopod. pod koniec 1845 został wyd. II Śpiewnik domowy, zaś na początku 1846 ukazał się poemat Witolorauda J.I. Kraszewskiego z wkładką nut. zawierającą 9 pieśni M. W VII tegoż r. kompozytor wyjechał wraz z żoną do Warszawy w związku z wyst. Loterii w Teatrze Wielkim oraz poszukiwaniem librecisty („tu w Wilnie nie mam zdolnego do pisania librettów” — list M. do Sikorskiego z 9 II 1846), zamierzał bowiem napisać jakieś poważniejsze dzieło dram. W Warszawie nawiązał wiele znajomości; poznał J. Sikorskiego i O. Kolberga, kompozytorów: I. Dobrzyńskiego, I. Komorowskiego i T. Nideckiego (ówczesnego dyryg. opery warsz.), literatów: J. Korzeniowskiego, J. Łuszczewską (Deotymę), a przede wszystkim W. Wolskiego, librecistę swego pierwszego dzieła operowego. Wprawdzie Loteria (wyst. 12 IX) miała mierne powodzenie, ale M. wrócił do Wilna z gotowym libr. Halki. Skoncentrował się teraz na komponowaniu i już latem 1847 przedstawił dyr. i zespołowi muz. opery w Warszawie partyturę 2-akt. opery (tzw. Halka wileńska). Zabiegi o jej wyst. okazały się jednak bezowocne, 1. wykonanie Halki miało miejsce 1 I 1848 w Wilnie z powodu „braku u nas śpiewaków-artystów [...] w kształcie koncertu przez amatorów” („Kurier Wileński” z 11 I 1849). Lata 1847–57 w życiu M. można określić jako czas wyczekiwania na wieści z Warszawy dot. możliwości wystawienia Halki (korespondencja z J. Sikorskim i in. osobami), na przesyłki nutowe i książkowe, na prasę. Z roku na rok powiększała się rodzina (10 dzieci), którą M. otaczał niezwykłą troską; dni powszednie wypełnione były zajęciami, jakie pociągała za sobą praca organisty, udzielaniem lekcji muzyki, urządzaniem koncertów oraz kierowaniem zał. 6 XI 1854 z własnej inicjatywy Tow. św. Cecylii w celu szerzenia „dobrej i poważnej muzyki” (Notatnik wileński). Nadal komponował operetki (Pobór rekrutów), opery kom. (Jawnuta, Bettly), muzykę do sztuk teatr. i pieśni (nast. śpiewniki: III 1851, IV 1855, także 2 wyd. I i II), ale przede wszystkim kantaty (Milda, Nijoła, Widma) i utwory rel. (Litanie ostrobramskie, Pienia żałobne, oprac. pieśni rel.). Ten stabilny, „mrówczy” tryb życia przerwały wydarzenia większej miary: scen. premiera Halki w Wilnie (28 II 1854) oraz 2 podróże do Petersburga; pierwsza 1849 zaowocowała prezentacją uwertury Bajka i kantaty Milda na dwóch koncertach (26 III, 9 IV), następna 1856 wielkim sukcesem kompoz. (20 III), nawiązaniem kontaktu z firmą wydawn. A. Büttnera i zawarciem znajomości z A. Sierowem (1858 obszerny art. о IV Śpiewniku domowym). Rok 1857 był zapowiedzią zmian, jakie wkrótce miały nastąpić w życiu kompozytora. Po ukazaniu się wzmianek w prasie warsz. o projektowanym wyst. Halki M. nawiązał korespondencję z Wolskim i dyryg. J. Quattrinim, domagając się współuczestnictwa w próbach ze względu na konieczność wprowadzenia zmian w operze po 10 latach „nieustannych, pilnych studiów” (list do Quattriniego z 4 VI 1857); dwukrotnie przebywał w Warszawie (14 VII-pocz. VIII, 16-28 XI), komponował „uzupełnienia”, zrobił wyciąg fort., korygował instrumentację, pozostając w kontakcie z librecistą i wykonawcami pracował intensywnie nad nową wersją opery, tym razem 4-aktowej.
Premiera Halki w Teatrze Wielkim 1 I 1858 pod dyr. J. Quattriniego z udziałem czołowych artystów (P. Rivoli, J. Dobrski, A. Ziółkowski) — wielki sukces kompozytora — spowodowała przełom w życiu М.; wreszcie został dostrzeżony jego talent. Zaczęli zgłaszać się do niego wydawcy, Dyrekcja Teatrów Warszawskich zamówiła 1-akt. operę, a z dniem 15 VIII powierzyła mu stanowisko dyr. (tj. naczelnego dyryg.) opery warsz.; M. Kalergis zorganizowała koncert, by uzyskać fundusze na wyjazd M. do Paryża — ówczesnego centrum sztuki operowej. 15 V kompozytor wyruszył w podróż (dokładnie relacjonowaną w listach do żony i córki, Listy nr 281–288), zatrzymując się przez tydzień w Krakowie, gdzie wzruszyły go zabytki przypominające świetność hist. Polski i gdzie nawiązał znajomość z A. Grabowskim, K.K. Wójcickim, M.M. Mioduszewskim i in. Trasa podróży wiodła przez Berlin, Pragę (tu poznał Smetanę), Drezno, Lipsk (właśnie wyd. został V Śpiewnik domowy), Weimar (wizyta u Liszta), Moguncję, Kolonię. Ponad 2-miesięczny pobyt w Paryżu (od 15 VI) spędził na zwiedzaniu miasta w towarzystwie J. Karłowicza, słuchaniu oper i oglądaniu sztuk teatr., komponowaniu opery Flis, której premiera odbyła się 24 IX pod dyr. M. (debiut dyryg. na scenie Teatru Wielkiego). 2 XI 1858 M. z całą rodziną przeniósł się do Warszawy; rozstanie — po 18 latach — z środowiskiem wileńskim i stronami rodzinnymi było dlań ciężkim przeżyciem.
Od 1859 sytuacja życiowa M. zmieniła się radykalnie; z prowincjonalnego organisty awansował na dyryg. jedynej wówczas na pol. ziemiach sceny operowej teatru o silnej tradycji narod. (W. Bogusławski, K. Kurpiński), miał teraz do dyspozycji profesjonalny zespół muz. i dużą scenę, mógł wreszcie prezentować swoją muzykę; w ciągu jednego roku stał się sławny, znalazł się w centrum zainteresowania prasy z okazji premier operowych, pierwszych wykonań utworów napisanych dawniej, kolejnych wyst. Halki, wydań komp., repertuaru operowego w Teatrze Wielkim. Komponował szybko, zasypany zamówieniami i przynaglany terminami; tworząc utw. o większych rozmiarach (opery, kantaty, msze), równolegle pisał muzykę do sztuk teatr. i balet., przygotowując wyst. oper in. kompozytorów dopisywał recytatywy (np. do Spiżowego konia F. Aubera i Les rendez-vous bourgeois N. Isouarda), opracowywał instrumentację i partie wok. przystosowując je do możliwości zespołu operowego, którym kierował, dla celów wydawn. pisał wyciągi fort. całych oper lub wybranych z nich utw. W okresie warszawskim powstały opery: Hrabina (1859), Verbum nobile (1860), Straszny dwór (1862), Paria (1869), kantata Sonety krymskie (1868) i ballada Pani Twardowska (1869) — najsławniejsze dzieła M.; ponadto wykonane zostały w Warszawie wcześniejsze kantaty: Widma, Milda (z nowym tekstem Kraszewskiego) i Nijoła oraz operetka Jawnuta; na koncercie kompoz. (16 XII 1860) M. przedstawił fragm. z oper, nad którymi aktualnie pracował: Balladę o Florianie Szarym z Rokiczany i kawatinę z Parii, polonez z Hrabiny z tekstem W. Pola podłożonym przez Dobrskiego i fragm. z Mildy. Nie powiodła się druga podróż do Paryża, którą podjął M. w XII 1861 z myślą o wyst. którejś ze swych oper. Udało mu się tylko nawiązać kontakt z wydawnictwem Flaxlanda (34 pieśni w Echos de Pologne), poznać osobiście sędziwego Rossiniego, Gounoda i Aubera, spotkać z pol. emigracją (rodziną Mickiewicza, M. Czartoryską, A. Koźmianem, I. Chodźką, W. Sowińskim). W kraju natomiast mnożyły się wydania, publikowano fragm. z oper (arie, uwertury, polonezy), a także utwory rel., których edycję zapoczątkował kompozytor wydając 1860–62 własnym sumptem Mszę e-moll, Pienia żałobne i Ojcze nasz w serii «Śpiewnik kościelny», występującej później p.n. Muzyka kościelna S. M. Powszechna żałoba narodowa po upadku powstania styczniowego i represje zaborcy spowodowały osłabienie życia muz. Dopiero rok 1865 wniósł ożywienie, nastąpiły wydarzenia muz. o wydźwięku patriot.: Widma wg II cz. Dziadów Mickiewicza, wykonane najpierw na koncertach w Warszawie (22 i 29 I), a nast. we Lwowie (22 i 26 II, 3 III), gdzie przyjmowano M. z wielką rewerencją, znalazły szeroki rezonans w prasie, natomiast premiera Strasznego dworu (28 IX) wywołała entuzjazm słuchaczy na miarę manifestacji, toteż po trzech przedstawieniach cenzura zdjęła ją z afisza. Tymczasem Halka, której setne wyst. odbyło się w Teatrze Wielkim (7 X 1865), torowała drogę sławie kompozytora, jej kolejne premiery odbyły się we Lwowie (1867), Pradze (28 II 1868, pod dyr. Smetany), Moskwie (2 III 1869), Petersburgu (16 II 1870). Pociągało to za sobą wyjazdy M. do Lwowa, dwukrotnie do Pragi (1867, 1868) i do Petersburga; wszędzie spotykał się z uznaniem zarówno ze strony krytyki muz. jak i publiczności. Od 1864 podjął zajęcia w Instytucie Muz. (klasa chór.), z których zrezygnował na pocz. 1866 z powodu konfliktu z A. Kątskim, jednak w IX tegoż r. ponownie wrócił do pracy w szkole (harm., kontrap. i instrumentacja, komp.); w celach dydakt. wydał 1871 Pamiętnik do nauki harmonii.
W ostatnich latach życia, przeładowanych rozlicznymi zajęciami i utarczkami na terenie teatru i Instytutu Muz. sukcesom towarzyszyły porażki. Po nieudanej premierze Parii (1869) oraz operetki Beata w prasie rozległy się głosy, że od wybitnego twórcy oczekuje się dzieł na miarę jego talentu a nie płytkich operetek i baletów (aluzja do baletu Monte Christo 1866); ciężka sytuacja materialna rodziny M. wymagała jednak chwytania wszelkiego źródła dochodów. Do sukcesów należała nie tylko wzrastająca popularność Halki, dowodem uznania było także nadanie M. członkostwa Tow. Literackiego Krakowskiego (1865) i fakt, iż na obrazie I. Riepina Kompozytorzy słowiańscy znalazł się obok Chopina, Lipińskiego i Ogińskiego. Od kilku lat chorował na serce, ale jeszcze na pocz. 1872 projektował wydanie cyklu pt. Rok w pieśni, interesował się nadchodzącym jubileuszem 400-lecia urodzin Kopernika. 5 XI 1871 odbył się ostatni koncert kompoz. M. przy nielicznym gronie słuchaczy. 4 VI 1872 chwyciła go znienacka śmierć, w uroczystym pogrzebie uczestniczyło tysiące ludzi; Stanisław Moniuszko pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Życie M. przebiegało w czasach po upadku powstania listopadowego, a nast. styczniowego, na zrujnowanych ziemiach znajdujących się pod zaborem ros., w warunkach szczeg. ostrej polityki eksterminacyjnej zaborcy zmierzającego do zniszczenia tożsamości narod. Było to życie typowe dla patriot. inteligencji pol., która współprzeżywając losy narodu antycypowała pozytywistyczny program podnoszenia poziomu oświaty i kultury społeczeństwa. Postawę ideową M. można określić jako romant.-pozytywistyczną, z romantyzmem wiązała go wrodzona wrażliwość, emocjonalne podejście do otaczającego świata, głęboka wiara w istnienie Boga-Stwórcy, z pozytywizmem — racjonalistyczne myślenie, kult nauki i pracy; taką postawę potwierdzają jego starania o rozbudzenie życia muz. w Wilnie, troska o kształcenie muzyków, a przede wszystkim charakter jego twórczości. Z listów M. i in. przekazów rysuje się obraz człowieka niezwykle skromnego, uczynnego, zaaferowanego bieżącymi sprawami rodzinnymi, a zarazem bacznie obserwującego sytuację kulturową (w Wilnie był stałym czytelnikiem „Biblioteki Warszawskiej” i „Atheneum”). Trzeba było mieć dużo hartu i silnej woli, żeby zmagając się nie tylko z carską cenzurą, ale także z przejawami rodzimego zacofania, z ciemnotą i głuchotą społ., z zawiścią i małostkowością, pokonywać piętrzące się przeszkody. M. wnosił inicjatywy i wykazywał aktywność społeczną zmierzając do podniesienia poziomu powszechnego umuzykalnienia, snuł marzenia, których nie mógł zrealizować, a jednak dzięki sile swego talentu stał się najwybitniejszym przedstawicielem pol. muzyki wok. w XIX wieku.

Morawski, Dąbrowa-Morawski, Eugeniusz, *2 XI 1876 Warszawa, †23 X 1948 Warszawa, pol. kompozytor, pedagog i malarz. 1899-1904 studiował w Instytucie Muz. w Warszawie u A. Sygietyńskiego (fort.) i Z. Noskowskiego (komp.); w latach studiów zawiązała się zażyła przyjaźń M. z M. K. Čiurlionisem. 1903 M. podjął naukę w Klasie Rysunkowej J. Kauzika, a 1904 wstąpił do nowo powstałej Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie do 1907 był uczniem K. Krzyżanowskiego (portret), F. Ruszczyca (pejzaż) i K. Tichego (sztuka stosowana); brał udział, wraz z Čiurlionisem, w organizowanych przez tę uczelnię plenerach w Arkadii (1904), Zwierzyńcu (1905), Istebnej (1906); obaj odbyli podróż na Kaukaz (1905). Równocześnie od 1903 M. działał w organizacji bojowej Frakcji Rewolucyjnej Polskiej Partii Socjalistycznej. 3 XI 1907 został aresztowany za udział w przygotowaniu zamachu na policję i skazany na 4 lata zesłania na Syberię, lecz dzięki staraniom ojca kara ta została zamieniona na emigrację za granicę imperium ros. W 1908 M. wyjechał do Paryża, gdzie studiował u A. Gédalge’a (kontrap.) i C. Chevillarda (instr.); podjął też studia malarskie w Acad. Julien, a nast. rzeźbiarskie w Acad. Colorossi u E.A. Bourdelle'a. 1930 powrócił do Polski, został w III tegoż r. dyrektorem konserw. w Poznaniu, a w VI — dyr. Średniej Szkoły Muz. w konserw. w Warszawie. 1932-39, po reorganizacji uczelni, był rektorem Państw. Konserwatorium Muz., tamże wykładał instrumentację. Podczas II wojny świat. uczył w tajnym konserw. S. Kazury. 1944 zamieszkał u siostry w Rudzie Pabianickiej, gdzie uczył muzyki. 1948 powrócił do Warszawy. M. był członkiem-założycielem Société des Artistes Polonais w Paryżu (1909), Tow. Opery Narod. (1932), Instytutu F. Chopina (1934); zasiadał w komisjach konkursowych, radach programowych i artyst. Otrzymał nagrodę muz. MWRiOP za balet Świtezianka (1933); został odznaczony m.in. Krzyżem Ofic. Orderu Polonia Restituta (1933), Medalem Niepodległości (1933), Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury (1938).

Moss Piotr, *13 V 1949 Bydgoszcz, pol. kompozytor. Studiował komp. w PWSM w Warszawie u G. Bacewicz, a po jej śmierci u P. Perkowskiego (dyplom 1972). Pobierał też lekcje prywatne u K. Pendereckiego. 1976–77 odbył studia uzupełniające w Paryżu u N. Boulanger, gdzie został wyróżniony nagr. Stowarzyszenia Przyjaciół Lili Boulanger (1977). W 1984 przyjął obywatelstwo fr. W 1979 otrzymał Prix Italia za muzykę do filmu Najpiękniejsze miejsce na ziemi. Dwukrotnie (1980, 1981) zdobył nagr. I st. Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za muzykę do słuchowisk Ania z Zielonego Wzgórza i Wyzwolenie, jest ponadto laureatem I nagr. na licznych konkursach kompoz., m.in.: 1972 — na konkursie kompoz. w Krakowie za Tre istanti per arpa sola; 1978 — na Międzynarod. Konkursie Kompozytorskim im. C.M. Webera w Dreźnie za Quartetto per quattro violoncelli, na konkursie Associazione musicale V. Bucchi w Rzymie za Trois pensées i na konkursie im. A. Malawskiego w Krakowie za Garść liści wierzbowych; 1982 — na konkursie im. J. Cererolsa w Montserrat za Salve Regina; 1985 — na konkursie kompoz. w Brasilii za Stances; 1988 — na konkursie ZKP za Trois novelettes.

Moszumańska-Nazar Krystyna, *5 IX 1924 Lwów, pol. kompozytorka. 1931—39 uczyła się gry na fort. w konserw. we Lwowie, zaś od 1949 studiowała fort. u J. Hoffmana i komp. u S. Wiechowicza w PWSM w Krakowie, uzyskując 1955 dyplomy ukończenia obu kierunków. 1963 podjęła pracę pedag. w PWSM (obec. Akademia Muz.) w Krakowie, od 1966 jako adiunkt, 1971 doc., 1981 prof. nadzwyczajny, 1987 prof. zwyczajny; wykłada kompozycję, instr., fugę i współcz. techniki kompoz. 1974–75 kierowała Katedrą Komp., 1975–78 była dziekanem Wydz. Kompozycji, Dyryg. i Teorii Muz., od 1978 prorektorem, a 1987–93 rektorem tej uczelni. 1964–71 pełniła funkcję prezesa Oddziału ZKP w Krakowie, 1971–73 działała w Zarządzie Gł. ZKP, uczestniczyła wielokrotnie w jury krajowych i zagr. konkursów kompoz., a od 1993 jest członkiem Rady Wyższego Szkolnictwa Artyst. w Warszawie.
1954 M.-N. otrzymała wyróżnienie na konkursie Koła Młodych ZKP za Oberka ze Suity tańców polskich, 1961 i 1966 wyróżnienia na Międzynarod. Konkursie dla Kompozytorek w Mannheim za Hexaèdre i Exodus, 1962 I nagr. i złoty medal na Międzynarod. Konkursie dla Kompozytorek w Buenos Aires za Muzykę na smyczki, 1966 III nagr. na Konkursie Kompoz. im. A. Malawskiego w Krakowie za Wariacje koncertujące, 1974 II nagr. na Konkursie Kompoz. im. K. Szymanowskiego w Warszawie za Madonny polskie. Ponadto jest laureatką m.in. nagr. ZKP (1988), pięciokrotnie nagr. MKiS (1971, 1977, 1984, 1987, 1991), nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży (1977), nagrody m. Krakowa (1970). Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1975), Krzyżem Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1983), Krzyżem Ofic. Orderu Odrodz. Polski (1993) oraz Krzyżem Komand. Orderu Odrodz. Polski (1999), otrzymała także tytuł honor. i medal „Zasłużony dla kultury narodowej” (1989).
M.-N. jest współautorką (z H. Danyszową, Z. Iszkowską, J. Jargoniem i M. Leitner) wielokrotnie wznawianego Zbioru ćwiczeń do kształcenia słuchu (Kr. 1962, 91996). Wygłaszała wiele wykładów o swej twórczości, muzyce współcz. i nowej notacji w kraju i za granicą (m.in. Lipsk, Mannheim, Heidelberg, Norymberga, Lwów). 1994 powstał film telew. K.M.-N. (z cyklu Album krakowskiej muzyki, reż. G. Kościński).

Münchheimer, Minchejmer, Adam, *23 XII 1830 Warszawa, †27 I 1904 Warszawa, pol. kompozytor, skrzypek, dyrygent, pedagog. Muzyki uczył się od 1837 u J. Niedzielskiego i J. Hornziela (skrz.) oraz A. Tausiga (fort.), od ok. 1845 u A. Freyera (harm., kontrap.). Jako uczeń gimn. dyrygował szkolnymi zespołami i grywał na org. w kościele ewang. w Warszawie. 1850–64 był pierwszym skrzypkiem w ork. Teatru Wielkiego. Równocześnie organizował chóry i koncerty w kośc. Karmelitów i Pijarów, Gospodzie Artystów i Literatów oraz Resursie Obywatelskiej, wykonując tam po raz pierwszy w Warszawie m.in. Miserere G. Allegriego, Stabat Mater G.B. Pergolesiego, motety J.S. Bacha, liczne dzieła klasyków, zwł. Mozarta. 1851 przebywał we Francji, 1856 wyjechał na studia do A.B. Marxa do Berlina. Poznał tam G. Meyerbeera, w Dreźnie zaś, gdzie wykonał po raz pierwszy swą uwerturę do Ottona łucznika, także K. Lipińskiego. Odwiedził też I. Moschelesa w Lipsku i F. Liszta oraz H. Berlioza w Weimarze, gdzie usłyszał po raz pierwszy Lohengrina R. Wagnera (z Berliozem spotkał się później w Warszawie). Po powrocie do Warszawy, dorywczo od 1858, a na stałe od 1864 dyrygował zespołami baletu i melodramatu w Teatrze Wielkim. 1865 zainicjował koncerty symf. orkiestry operowej; wskutek konkurencji ork. zagranicznych i niewielkiego powodzenia wśród warsz. publiczności idea ta upadła po 12 koncertach. W późn. latach uznaniem cieszyły się jego koncerty hist. muzyki pol. (ok. 1881), a w l. 1869–1900 koncerty dobroczynne (ogółem ok. 100), organizowane na rzecz studentów i uczniów gimn., na pokrycie kosztów druku publikacji Lud O. Kolberga i na rzecz instytucji kult. oraz literatów i muzyków. Zarazem od 1861 był prof. klasy chór. i członkiem Zarządu Instytutu Muz., w którego organizacji uczestniczył. Od 1864 przez 34 lata uczył śpiewu chór., gry fort. i piastował urząd generalnego inspektora muz. w Aleksandryjsko-Maryjskim Inst. Wychowania Panien; 1876–82 uczył też harm. w Seminarium Naucz. W 1872 objął po Moniuszce dyrekcję opery pol.; nie otrzymał jednak urzędowej nominacji, a więc i pensji. Po 3 latach musiał ustąpić C. Trombiniemu i wrócił do dyrygowania ork. baletową. Oficjalną nominację na dyr. opery i pierwszego dyryg. otrzymał dopiero 1882 i funkcję tę pełnił do emerytury (1890). Pierwszymi operami wystawionymi przez M. były Duch wojewody L. Grossmana (1873) i Robert Diabeł Meyerbeera (1874); później dyrygował m.in. operami Wagnera (Lohengrin), Bizeta (Carmen), Moniuszki (Jawnuta, wznowienie Strasznego dworu — obie 1884), Masseneta (Manon, 1884) oraz Verdiego, którego był gorącym wielbicielem (począwszy od pierwszych wyst. jego oper w Warszawie 1848, 1849, 1851), a później przyjacielem. Premiery własnych oper powierzał in. dyrygentom. Dzięki poparciu Masseneta teatr król. w Antwerpii zakupił 1886 part. Mazepy; mimo zaawansowanych prób nie doszło jednak do planowanej na 7 I 1887 premiery z powodu bankructwa dyrekcji teatru. Ok. 1888 wraz ze Z. Stojowskim pomagał przebywającemu w Polsce L. Delibes’owi w poszukiwaniu materiałów do jego nowej opery Kassya. 1889 przebywał na festiwalu w Bayreuth. 1898 M. prowadził własne utwory symf. w Sewastopolu, 1902 w Petersburgu. 6 V 1900 obchodził jubileusz 50-lecia pracy artyst., co uczczono premierą Mazepy pod dyrekcją E. Młynarskiego. W ostatnich latach życia był bibliotekarzem Teatru Wielkiego. Doczekał się też wyk. Legendy o Mistrzu Twardowskim w filh. w Warszawie, w sezonie 1901/02. Jesienią 1902 przygotował premierę Mazepy w Turynie (29 X), ze względu na stan zdrowia nie mógł być świadkiem sukcesu swego dzieła.
M. był członkiem-założ., długoletnim członkiem zarz. i od 1900 członkiem honorowym WTM. 1890 zorganizował i przez 3 lata prowadził amatorską orkiestrę symf., 1895–1902 kierował Szkołą Muz. i Dram. WTM; wespół z J. Karłowiczem porządkował bibl. i wzbogacał ją, m.in. własnymi darowiznami, działał w sekcjach Moniuszki i Chopina. W młodości prowadził Pamiętnik z podróży, co umożliwiło mu później pisanie wspomnieniowo-hist. artykułów do warsz. czasopism. Posiadał dużą kolekcję cennych muzykaliów, które wdowa po nim, śpiewaczka Ludwika Noch (†25 IX 1904), przekazała Bibliotece WTM. Tuż przed śmiercią zobowiązał swoich 3 synów do zmiany nazwiska na Minchejmer.

Mycielski Zygmunt, *17 VIII 1907 Przeworsk, †5 VIII 1987 Warszawa, pol. kompozytor, pisarz i działacz muzyczny. Pochodził z małopolskiej gałęzi wielkopolskiej rodziny arystokratycznej, znanej z mecenatu artyst., uprawiania nauki i sztuki, działań patriot. i prospołecznych. Szkołę średnią ukończył w Krakowie, tamże uczył się muzyki u o. B. Rizziego, wł. kompozytora, org. i dyryg. chórów. Od 1928 — za radą K. Szymanowskiego — kontynuował edukację muz. w Ecole Normale de Musique w Paryżu u P. Dukasa i N. Boulanger; z tą ostatnią związała go trwała przyjaźń. Działał w Stowarzyszeniu Młodych Muzyków Polskich w Paryżu, którego prezesem był 1934–36. W 1936 wrócił do kraju i zajął się komponowaniem, krytyką i publicystyką muz. Brał udział w II wojnie świat., w kampanii wrześniowej i 1940 we Francji; jako żołnierz polskiej armii znalazł się w stalagu, potem skierowany został do przymusowej pracy u niemieckiego rolnika. Po zakończeniu wojny M. wrócił do Polski. 1946–48 i 1957–59 współredagował „Ruch Muzyczny”, 1960–68 był redaktorem nacz. tego pisma. Współredagował «Res Facta» (od nr 7, 1973), „Rocznik Chopinowski” (IX, 1975–XVIII, 1986) i „Chopin Studies” (I, 1985–IV, 1994). W l. 1947–48 i 1952–54 M. był wiceprezesem, 1948–50 prezesem Zarz. Gł. ZKP, 1985–87 członkiem prezydium Zarz. Gł. ZKP, 1954–57 i 1960–83 wchodził w skład Komisji Kwalifikacyjnej ZKP. W 1955 opublikował w „Przeglądzie Kulturalnym” artykuł krytykujący izolację pol. kultury od twórczości kompozytorów na świecie. Po wkroczeniu wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji opublikował w IX 1968 w paryskiej „Kulturze” List otwarty do muzyków czeskich i słowackich, za który spotkały go restrykcje ze strony władz PRL: zdjęcie z funkcji red. naczelnego „Ruchu Muzycznego”, objęcie podmiotowym zapisem cenzury i zakaz wyjazdów zagranicznych; podobne restrykcje spotykały M. także później. W XII 1974 M. podpisał list 15 intelektualistów i artystów do władz PRL z żądaniem udostępnienia Polakom zamieszkałym w ZSRR kontaktu z polską kulturą oraz własnego szkolnictwa, w XII 1975 podpisał memoriał 59 intelektualistów do władz w związku z projektowanymi zmianami w konstytucji. 1978 uczestniczył w założeniu nielegalnego Towarzystwa Kursów Naukowych, działającego w środowiskach studenckich.
M. otrzymał Krzyż Kawal. (1953) i Komand. Orderu Polonia Restituta, Order Sztandaru Pracy (1955) oraz Ordre de mérite culturel w Monako. Jest laureatem licznych nagród: 1952 — nagr. państwowa III st. za Symfonię polską; 1954, 1987 — nagr. ZKP; 1955 — nagr. MKiS za Uwerturę śląską; 1961 — nagr. specjalna Concours Musical Prince Rainier III de Monaco za II Symfonię; 1981 — nagr. MKiS I st. W 1983 został członkiem honorowym ZKP. Pochowany został w rodzinnej krypcie w Wiśniowej n. Wisłokiem, gdzie 1988 z inicjatywy A. Szypuły założono Towarzystwo im. Z. M., przy którym 1990 powstało czasopismo „Kamerton” (dwumiesięcznik, od 1991 kwartalnik), koncentrujące się na dokumentacji oraz propagowaniu życia i twórczości M. 1990 został także zrealizowany film Z.M. Szkic do portretu (scenariusz J. Stęszewski i I. Wollen, reż. I. Wollen, Telewizja Polska, Kraków).
Decyzją M. jego spuścizna twórcza została zdeponowana u B. Zwolskiej-Stęszewskiej i J. Stęszewskiego w Warszawie. Archiwum to zawiera m.in. szkice, rękopisy i wydania komp., piśmiennictwo muz. i lit., obfitą korespondencję oraz unikatowe dzienniki (wykaz 28 z. zawierających dzienniki jest zamieszczony w Niby dzienniku). Spuścizna M. znajduje się także w: BN w Warszawie, Archiwum Kompozytorów Polskich XX w. przy Bibl. UW, Centralnej Bibl. Nutowej PWM.

Namieyski Jan (?), 2. poł. XVIII w., pol. kompozytor. Jedynym nie budzącym wątpliwości utw. jego autorstwa jest pochodząca ze zbiorów muzykaliów kośc. parafialnego z Grodziska Wielkopolskiego k. Poznania Symfonia D (2 skrz., 2 fl. lub kl., 2 rogi, altówka, bas). Inskrypcja na karcie tyt.: NB. Cała jest [...] Ofiarowana Kościołowi Grodziskiemu Parafialnemu. Z Papierów Stanisł. Ścigalskiego w Grodzisku (wpisy na karcie tyt. dokonane przez różne osoby); rękopis datowany jest na ok. 1760. Drugi przekaz Symfonii, bez nazwiska kompozytora (przechowywany obec. w bibl. klasztoru oo. paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie), został zidentyfikowany przez B. Muchenberga. Kompozycja nosi cechy przejściowego okresu kształtowania symfonii klas., łącząc z jednej strony układ 5-częściowy z dwoma menuetami, nie w pełni wykrystalizowane tematy o niewielkim skontrastowaniu (powtarzanie jednotaktowych motywów), jednolitość harm. poszczególnych części, z drugiej — zindywidualizowaną kolorystycznie instrumentację: użycie klarnetów, altówki w cz. środkowej i rogów w menuecie (w ograniczonym zakresie ze względu na możliwości techn. instrumentu), samodzielność melod. głosów basso, dialogowanie instr. smyczkowych i dętych, użycie formy sonatowej w I i V części. Menuety mają już charakter klas., niemal haydnowski, także melorytmika motywów wykazuje wiele cech klasycznych.
A. Mrygoń utrzymuje, że znalezione w zbiorach austr. utwory podpisane „Johann Namiesky” („Harmoniemusikdirektor” w Baden, prawdopod. związany z kapelą kośc.) są niewątpliwie utworami N. Wraz z utworami Johanna Namiesky'ego, na które B. Chmara-Żaczkiewicz natrafiła w bibl. i archiwach austr., twórczość kompozytora, przy aktualnym stanie badań, zwiększyłaby się o kilka utworów rel.: 2 msze (E-dur i Es-dur), 2 Litanie (1 z nich C-dur), 2 Graduale (B-dur, d-moll), Aria B-dur, Offertorium A-dur i 3 Tantum ergo (C-dur, C-dur, Es-dur). W 1830 w Wiedniu w ramach koncertów Towarzystwa Przyjaciół Nauk występował śpiewak Johann Namietzky. Trudno na podstawie obecnych wiadomości ustalić, czy chodzi o tę samą osobę — N., twórcę Symfonii D.

Natanson Tadeusz, *26 I 1927 Warszawa, †10 XI 1990 Wrocław, pol. kompozytor i pedagog. Studia odbył w PWSM we Wrocławiu, 1948–52 na wydziale pedag. oraz 1952–56 komp. pod kier. K. Wiłkomirskiego, P. Perkowskiego i S.B. Poradowskiego. 1957–83 wykładał w PWSM we Wrocławiu, od 1977 jako prof. W 1972 założył Zakład Muzykoterapii, przekształcony 1983 w Instytut, na którego czele stanął jako dyr. W 1977 uzyskał tytuł dra w PWSM w Warszawie na podst. pracy Muzykoterapia jako jedna z funkcji muzyki. 1983–90 związany był także z filią Uniw. Śląskiego w Cieszynie, gdzie kierował m.in. Międzykierunkowym Zakładem Muzykoterapii i Inst. Wychowania Muz. Działał też jako organizator szkolnictwa muz. we Wrocławiu i na terenie Dolnego Śląska, ponadto zajmował się krytyką i publicystyką muz. Otrzymał wiele nagród na ogólnopolskich i międzynarodowych konkursach kompoz., m.in. w Monako 1965 za III Symfonię i 1970 za Quo vadis? oraz w Laval 1978 za Trio na saks. altowy i 2 wiolonczele.

Nawrocki Stanisław Hieronim, *30 IX 1894 Sulejów, †20 XII 1950 Warszawa, pol. pianista i kompozytor. Po okresie nauki u ojca Władysława (1863–1915), śpiewaka i organisty, 1908 wyjechał do Warszawy, gdzie kontynuował naukę w gimnazjum i podjął pracę organisty pod opieką stryja, Juliana (1869–1944), organisty i dyryg. chóralnego. 1914–28 studiował w konserw. w Warszawie pod kier. A. Gużewskiego, A. Michałowskiego i A. Sygietyńskiego (fort.) oraz R. Statkowskiego i H. Melcera (komp.). Kształcił się także u Z. Drzewieckiego. 1924–28 uczył gry na fort. oraz kontrapunktu w Inst. Muzycznym A. Grudzińskiego w Warszawie. 1927 przebywał na stypendium w Paryżu, a 1928–31 kontynuował studia pianist. i kompozytorskie u I. Paderewskiego w Paryżu i Morges. Karierę pianist. rozpoczął już 1910, prezentując w Warszawie swoje miniatury fort. W 1919 wykonał w Filh. Warszawskiej swoją Sonatę es-moll poświęconą pamięci rodaków poległych podczas I wojny świat. Występował nast. we Lwowie, Lublinie, Wilnie, Rydze, a 1928–31 we Francji, Szwajcarii, Holandii, Hiszpanii. 1931–39 koncertował w kraju, m.in. w Filharmonii Warsz., gdzie na koncercie kompoz. 26 II 1933 wykonał Koncert d-moll, dedyk. I. Paderewskiemu. 1926–39 współpracował z Polskim Radiem, występując z licznymi koncertami oraz tworząc muzykę do słuchowisk radiowych. Podczas II wojny świat. grał na koncertach konspiracyjnych i w kawiarniach w Warszawie; w czasie powstania warszawskiego spłonęły wszystkie rękopisy jego dzieł. Niektóre utwory N. zrekonstruował w l. 1945–50. Od 1945 prowadził działalność koncertową, gł. na Górnym Śląsku.

Nidecki Tomasz Napoleon, *2 I 1807 Studzianka (k. Radomia), †5 VI 1852 Warszawa, pol. kompozytor, dyrygent i pianista. Od 1822 studiował w konserw. w Warszawie u A. Stolpego (fort.), J. Bielawskiego (skrz.), W. W. Würfla (org.), a 1824–27 u J. Elsnera (komp.), który 1827 wystawił mu ocenę „szczególna zdolność”. Nauczał zarazem w klasie klawikordu J. Javůrka, a po dyplomie (dyrygował wówczas swą Mszą na 4 gł. i ork.) został skrzypkiem ork. Teatru Narod. W l. 1828–31 studiował w Wiedniu, prawdopod. w konserw., jako stypendysta pol. rządu; utrzymywał się tam nast. z akomp. i lekcji gry na fort. Bywał u Chopina, „przeglądał i poprawiał głosy orkiestrowe” (prawdopod. w Wariacjach B-dur op. 2; por. list Chopina do rodziny z 12 VIII 1829), a w l. 1830–31 ćwiczył w jego mieszkaniu przy Kohlmarkt, przygotowując się do wyk. Koncertu e-moll, planu tego jednak nie zrealizował; z myślą o N. jako współkoncertancie szkicował Chopin wiosną 1831 koncert na dwa fort. W 1831 N. związał się z teatrem w Leopoldstadt; zadebiutował tam 11 III jako autor wkładek muz. do Die Kathi von Hollabrunn K. Meisla (parodia dramatu H. Kleista Das Kätchen von Heilbronn), a 1833/34, po sukcesie swej operetki Der Waldbrand oder Jupiters Strafe, został zaangażowany na stałe jako kapelm. W IV 1838 wrócił do Warszawy, gdzie 1 VI 1839 wystawił w Teatrze Wielkim operę Le cheval de bronze F. Aubera i otrzymał tam stanowisko dyr. opery, dzieląc je do 1840 z K. Kurpińskim, a od 1845 z J. Quattrinim. Na scenie tej wystawił po raz pierwszy w Polsce m.in. Normę V. Belliniego i Łucję z Lammermooru G. Donizettiego (obie 1845), Loterię Moniuszki, Don Pasquale i Córkę pułku Donizettiego (wszystkie 1846), Martę F. von Flotowa (1850), Macbetha i Ernaniego Verdiego (1851). 25 III 1842 poprowadził w kośc. oo. Kapucynów w Warszawie oratorium Die Sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze J. Haydna, 23 XII 1847 — Requiem W.A. Mozarta w kośc. oo. Franciszkanów. 1847 dyrygował w teatrze w Wilnie. Do 1850 uczył śpiewu w szkole przy Teatrze Wielkim i gimn. realnym w Warszawie; tamże założył i prowadził chóry kośc., dla których tworzył repertuar. Był dwukrotnie żonaty: z Emilią Elsner (†15 IV 1864) i Julią (Józefą?) Bieńkowską (od 28 VIII 1838). Zmarł w czasie epidemii cholery.

Niewiadomski Stanisław Karol, *4 XI 1857 Soposzyn (k. Żółkwi, woj. lwowskie), †15 VIII 1936 Lwów, pol. kompozytor, pedagog, publicysta i krytyk muz., dyrygent chórów. Kształcił się u K. Mikulego i F. Słomkowskiego w konserw. Galicyjskiego Towarzystwa Muz. we Lwowie. 1880 zadebiutował jako kompozytor kantatą Akt wiary napisaną ku uczczeniu 50. rocznicy powstania listopadowego. Uznanie, z jakim spotkał się ten utwór, wpłynęło na decyzję obrania kariery muz. W l. 1882–85 studiował w konserw. w Wiedniu pod kier. F. Krenna (komp.) i A. Sturma (fort.). Ukończywszy studia z wyróżnieniem wrócił do Lwowa, gdzie podjął działalność na polu pedagogiki i krytyki muz., kompozycji oraz organizacji życia muz. Początkowo pracował jako korepetytor w teatrze hr. Skarbka, a od V 1886 do III 1887 wraz z C. Dobrzańską współkierował tą instytucją pełniąc funkcję dyrektora artyst. opery i operetki. 1886/87 uczył historii muzyki w szkole muz. L. Marka. 1887 objął stanowisko profesora konserw. Galicyjskiego Tow. Muzycznego we Lwowie, w którym pozostał do 1918; wykładał teorię muz. (1887–98), ogólne zasady muzyki i harm. (1898–1918), historię muz. (1890–1918) i śpiew chór. (1891–1918).
Miesiące letnie spędzał zwykle poza granicami kraju, wyjeżdżał m.in. kilkakrotnie do Lipska, gdzie w konserw. pogłębiał wiedzę z zakresu kontrap. u S. Jadassohna, bywał na przedstawieniach operowych w Monachium, Berlinie, Dreźnie, Wiedniu, Paryżu, Mediolanie, dwukrotnie na przedstawieniach wagnerowskich w Bayreuth. 1887 we Włoszech zapoznał się z metodą nauki śpiewu F. Lampertiego. 1885–92 pełnił funkcję drugiego dyrygenta Tow. Śpiewaczego Lutnia-Macierz, a 1888–92 nauczyciela śpiewu chór. w szkole śpiewu działającej przy tym towarzystwie. 1890–1900 był członkiem komisji sprawującej z ramienia Wydziału Krajowego nadzór artyst. nad działalnością teatru hr. Skarbka, a 1899–1910 członkiem rządowego kolegium znawców z zakresu muzyki. Znajdował się w centrum wielu ważnych wydarzeń muz. o zasięgu lokalnym i ogólnokrajowym: 1892 organizował dział polski na międzynarod. wystawie muz.-teatralnej w Wiedniu, 22–28 X 1910 — uroczystości lwowskie poświęcone obchodom 100. rocznicy urodzin F. Chopina i odbywający się w ich ramach I zjazd muzyków polskich (sekretarz generalny w komitecie obchodu rocznicowego), 1913 był przewodn. I zjazdu towarzystw muz. i śpiewaczych we Lwowie. Rozwinął szeroką działalność popularyzatorską: wygłaszał referaty i wykłady o tematyce muz. (m.in. 1897 wykłady na uniw. we Lwowie organizowane przez tow. kursów akademickich dla kobiet). Pełnił funkcję jurora w konkursach kompoz. i pianist. Od 1886 prowadził ożywioną działalność jako krytyk muz., pisząc sprawozdania i recenzje do dzienników lwowskich („Gazeta Lwowska” i „Dziennik Polski”) oraz korespondencje do pism warsz., m.in. do EMTA. 1902–14 zamieszczał recenzje i felietony muz. wyłącznie w „Słowie Polskim”, zyskując z czasem pozycję najbardziej wpływowego krytyka w środowisku lwowskim.
Lata 1914–18 spędził w Wiedniu, gdzie kierował filią konserw. lwowskiego, zorganizowaną dla licznych uchodźców, uczniów tej uczelni; kadrę pedag. tej placówki stanowili przeważnie profesorowie lwowscy ewakuowani do Wiednia. N. założył też pol. chór miesz. przy kościele Zmartwychwstańców w Wiedniu. Powróciwszy do Lwowa objął w sezonie 1918/19 stanowisko kier. opery w Teatrze Miejskim; 5–11 V zorganizował tam cykl Moniuszkowski ku uczczeniu 100. rocznicy urodzin kompozytora, prezentując Halkę (we własnej reżyserii), Hrabinę, Straszny dwór, Verbum nobile, Flisa. 1918–21 redagował „Gazetę Muzyczną”.
W 1919 przeniósł się na stałe do Warszawy powołany na stanowisko prof. w Państw. Konserwatorium Muz.; uczył estetyki (do 1924), historii muzyki (do 1928) i instrumentoznawstwa (1924–27). W l. 1927–31 był dyr. Instytutu Muz. im. A. Grudzińskiego. 1924 założył w Warszawie Stow. Pisarzy i Krytyków Muz. i był jego długoletnim prezesem. Działał w Warszawskim Tow. Muzycznym, pełniąc funkcje pierwszego przewodniczącego powstałej 1925 sekcji współczesnych kompozytorów pol., prezesa sekcji Chopinowskiej i wiceprezesa sekcji Moniuszkowskiej. Był jednym z członków założycieli i członkiem zarządu powstałego 1934 w Warszawie Inst. F. Chopina. W Warszawie kontynuował działalność public.; współpracował z „Rzeczypospolitą” (1924), „Warszawianką” (1924–27), „Dniem Polskim” (1928–31), „Kurierem Polskim” (1931–36). Ponadto zamieszczał artykuły w „Muzyce”, „Gazecie Porannej” (1932), „Lwowskich Wiadomościach Muzycznych i Literackich” (1925–31) i lwowskim „Wieku Nowym”, poznańskim „Przeglądzie Muzycznym” (1929), przemyskiej „Orkiestrze” (1930–36), katowickim „Śpiewaku”, wygłaszał regularnie 2 razy w miesiącu prelekcje i odczyty w radio (m.in. prowadził cieszący się dużą popularnością rad. kurs historii muzyki), a także sporadycznie w filharmonii i operze. 5 XII 1927 obchodzono uroczyście jubileusz 40-lecia jego pracy artyst., pedag. i publicystycznej w Warszawie, a 5 I 1928 — we Lwowie. 1931 N. został laureatem nagrody muz. miasta stołecznego Warszawy. W ostatnich latach życia wycofał się z działalności pedag., pozostając nadal czynny jako krytyk muz. Zmarł we Lwowie, został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim w Alei Zasłużonych.

Nikodemowicz Andrzej, *2 I 1925 Lwów, pol. kompozytor, pianista i pedagog. 1939–40 był organistą w kośc. SS. Karmelitanek Bosych, 1947–50 w kośc. św. Marii Magdaleny we Lwowie. 1942–46 studiował chemię m.in. na Politechnice we Lwowie. 1950 ukończył komp. u A. Sołtysa, a 1954 grę na fort. u T. Majerskiego w konserw. we Lwowie; tamże 1951–73 był wykładowcą (komp., teoria muz. i fort.), 1967 docent. Współpracował stale jako kompozytor i pianista z Pol. Teatrem Lud. we Lwowie i reż. Z. Chrzanowskim. Prześladowany i zwolniony 1973 z uczelni za przekonania rel., do 1980 utrzymywał się z lekcji prywatnych; w poł. lat 70. skasowano w radio we Lwowie wszystkie jego nagrania. 1980 zamieszkał w Lublinie, wykładał na Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej i KUL, od 1995 prof. zwyczajny, od 1989 prezes lubelskiego Oddz. ZKP, także prezes honorowy Fundacji „Muzyka Kresów”. 1982–92 dyryg. chóru w Wyższym Seminarium Duchownym. 1961 otrzymał III nagr. na Wszechzwiązkowym Konkursie Kompoz. w Moskwie, 1981 nagr. im. Św. Brata Alberta za całokształt twórczości, 1999 nagr. Prezydenta m. Lublina, 2000 nagr. ZKP, 2000 nagr. Ministra Kultury i Dziedzictwa Narod. Jako pianista występował z własnymi utworami i w repertuarze klas., jednak karierę uniemożliwiła mu choroba ręki. Zajmuje się też korzenioplastyką sakralną.

Noskowski Zygmunt, *2 V 1846 Warszawa, †23 VII 1909 Warszawa, pol. kompozytor, dyrygent, pedagog i publicysta muz. Był dziesiątym z jedenaściorga dzieci rejenta Józefa Łady-N. i Amelii de Salis (Salisch), która pochodziła z fr.-niem. arystokracji, spolonizowanej z końcem XVIII w. Rodzice N. od l. 40. wspierali materialnie emigracyjną działalność A. Towiańskiego, wychowywali pięcioro jego dzieci, a swój dom uczynili gł. ośrodkiem towianizmu w Warszawie. Sam N., odrzuciwszy w wieku dojrzałym mistycyzm i frazeologię nauk Towiańskiego, pozostał do końca życia wierny ideom patriotyzmu, wewnętrznego doskonalenia się oraz skutecznego działania na rzecz społeczeństwa.
1851 N. wstąpił do gimn. realnego w Warszawie i rozpoczął naukę gry na fort., a wkrótce potem na skrz. (u J. Hornziela). Zrazu uczestniczył tylko w skromnym muzykowaniu domowym, w którym pomijano utwory sceptycznego wobec towianizmu Chopina. Kontakt z twórczością artyst. nawiązał ok. 1860 za pośrednictwem dzieł Moniuszki (Śpiewniki domowe, opery Flis, Hrabina). To pierwsze, głębokie doznanie muz. zbiegło się w czasie ze wstrząsem, jakim dla N. był pogrom patriot. manifestacji w Warszawie przez wojsko ros. (27 II 1861), oraz z praktyczną lekcją historii i przyrody ojczystej — wycieczką do Krakowa i w Tatry w VIII 1861. Z tegoż r. datują się pierwsze komp. N., z których zachowała się Kolęda do patriot. tekstu M. Romanowskiego. Po śmierci ojca (23 VI 1863) N. wziął prawdopod. udział w powstaniu styczniowym. 1864 wstąpił do Instytutu Muz. w Warszawie, gdzie został uczniem A. Kątskiego (gra na skrz.) oraz S. Moniuszki (kontrapunkt, śpiew chór.); po ukończeniu gimn. i porzuceniu aplikacji w Komisji Skarbu (1865) poświęcił się muzyce. 1865 uczestniczył w prawyk. kantaty Widma Moniuszki, który w tymże r. zaopiniował do druku w „Tygodniku Ilustrowanym” Kolędę N. z nowym tekstem S. Rzętkowskiego. 1867 N. ukończył z II nagr. naukę w Instytucie Muz. i podjął pracę kolejno jako skrzypek ork. Teatru Wielkiego (do 1869), korepetytor w klasie śpiewu sol. F. Ciaffei w Instytucie Muz. (do 1870) i kier. chóru w Inst. Głuchoniemych i Ociemniałych (1871–72), gdzie stworzył system zapisu muz. dla niewidomych. Od XII 1872 dzięki stypendium WTM studiował komp. w Akad. der Künste w Berlinie u F. Kiela; na koncercie dyplomowym (IV 1875) przedstawił I Symfonię A-dur, dobrze przyjętą przez berlińską krytykę. Po powrocie do Warszawy, mimo sukcesu I Symfonii, a zwł. uwertury Morskie Oko na koncercie kompoz. 10 XI 1875, nie znalazł zatrudnienia. Z końcem r. poślubił Stanisławę Segedy i udał się do Konstancji w pd. Badenii, gdzie z polecenia F. Kiela został miejskim dyr. muzyki oraz dyrygentem tow. śpiewaczego Bodan, które pod jego kier. zyskało opinię najlepszego w księstwie, sam zaś N., wolny od trosk materialnych, oddał się kompozycji. Napisany wówczas m.in. pierwszy cykl Krakowiaków na fort. znalazł uznanie F. Liszta i z jego polecenia ukazał się 1878 w Lipsku u C. Kahnta jako op. 2. Sukces utworu, przyjęty nieufnie przez pol. krytykę, utorował N. drogę do niem. i szwajc. wydawnictw. 1878 N. odrzucił propozycję objęcia profesury w Instytucie Muz. w Warszawie; 1879 ogłosił w „Echu Muzycznym” cykl artykułów pt. Drogowskazy, a 1880 kryt. rozprawkę O prozodii w pieśniach Moniuszki, która wywołała konsternację warsz. kół muz. i lit. W V 1880 udał się na zjazd muzyków do Baden-Baden, poznał tam Liszta i grywał z nim swe Krakowiaki op. 7 na 4 ręce; odwiedził też prawdopod. Lipsk oraz Weimar, gdzie z udziałem Liszta miało miejsce wyk. Kwartetu fortepianowego op. 8. W XI przybył do Warszawy w związku z urządzonym przez WTM jego koncertem kompoz. (prawyk. II Symfonii 25 XI), 21 XI przyjął funkcję dyr. muzycznego tej instytucji i w I 1881 osiadł w Warszawie na stałe.
Działalność w WTM N. rozpoczął od udzielania bezpłatnych lekcji śpiewu chór. i zasad muzyki; tym sposobem zrekonstruował chór miesz., który prowadził do 1896. V 1881 utworzył — częściowo własnym sumptem — orkiestrę symf., z którą wykonywał m.in. muzykę pol.; jako solistów zapraszał S. Barcewicza i A. Michałowskiego. Po upadku ork. (1882) zakładał zespoły kam.; występował z nimi jako skrzypek, altowiolista i pianista, prezentując m.in. utwory swych prywatnych uczniów — K. Henisza i A. Rutkowskiego, a także E. Pankiewicza i I.J. Paderewskiego. 1886 utworzył kolejną ork., wystąpił z nią m.in. 13 VI 1887 na zorganizowanym w ramach WTM koncercie muzyki pol., wykonując m.in. utwory L. Grossmana, M. Hertza, P. Maszyńskiego, A. Münchheimera, W. Żeleńskiego i własne; wydarzenie to unaoczniło pol. krytyce muz. skalę dorobku pol. twórców. Kompozycji poświęcał zwykle czas letniego wypoczynku w Zakopanem, a w późniejszych latach w Czatkowicach Górnych (k. Krakowa). Utwory swe prezentował na dorocznych koncertach kompoz. w Warszawie, a także w Krakowie i Lwowie, odnosząc sukcesy; jedynie operetka Warszawiacy za granicą (wyst. 1886) poniosła klęskę. 1885 wraz z W. Wiślickim i P. Maszyńskim N. utworzył przy WTM szkołę muz., gdzie wykładał komp. i instrumentację. We IX 1888 objął ponadto stanowisko prof. kompozycji w Instytucie Muz. 1890 utworzył w WTM chór dziec., z którym wykonał napisany rok wcześniej Śpiewnik dla dzieci.
Obchody 25-lecia pracy kompoz. N. (17 I 1891) stały się okazją do złożenia mu przez pol. społeczeństwo i środowiska artyst. hołdu, jakiego nie doświadczył dotąd za życia żaden pol. kompozytor. 1893 N. nadesłał na konkurs kompoz. towarzystwa muz. Carillon w Brukseli kilka dawnych prac, zdobywając 8 nagród, w tym I nagr. za I Symfonię oraz Le Grand Prix d’Honneur. Podjął też apel M. Bałakiriewa o utworzenie miejsca pamięci F. Chopina w Żelazowej Woli i 14 X 1894 zorganizował tam w 45-lecie śmierci kompozytora pierwszy tego rodzaju w Polsce rocznicowy obchód, połączony z odsłonięciem pomnika Chopina i koncertem dla 2000 słuchaczy; na tę okazję napisał kantatę Nad Utratą, wykonaną z udziałem założ. przez siebie i prowadzonego do 1902 chóru studentów Lira. Wydarzeniem o dużym znaczeniu artyst. stało się prawyk. poematu symf. Step (Warszawa V 1896), powtórzone nast. w Krakowie i Lwowie, a 1903 także w Paryżu; sukcesu tego nie podzieliła długo oczekiwana opera N. Livia Quintilla (wyst. Lwów 15 II 1898). W tym czasie N. ogłosił art. o twórczości Chopina i Moniuszki; 1897–1900 ponawiał nieustannie próby utworzenia w Warszawie stałej ork., starając się utrzymać regularny rytm koncertów symf.; usiłowania te przyczyniły się do powstania Filharmonii Warsz. (1901), jednak próby połączenia jej z WTM doprowadziły 1902 do kryzysu i rezygnacji N. ze stanowiska dyrektora WTM i prof. szkoły muz. Towarzystwa.
Od 1902 N. związał się z Filharmonią jako dyryg.; 1903–04 zorganizował tam cykl 12 audycji poświęconych dziejom form i gatunków muz., a 1903–05 opublikował w EMTA ponad 50 omówień utworów z bieżącego repertuaru. 1904 na zamówienie Filharmonii napisał III Symfonię „Od wiosny do wiosny”. W IV 1905 objął po E. Młynarskim stanowisko dyrektora artyst. Filharmonii; podczas wydarzeń 1905, na skutek których władze carskie zamknęły warsz. uczelnie, bezinteresownie kontynuował swe pedag. obowiązki. 6 II 1906 był obecny na koncercie Spółki Nakładowej utworzonej przez najwybitn. jego uczniów (Szymanowski, Różycki, Fitelberg, Szeluto); w tymże r. wystawił w Warszawie swą operę Wyrok, przyjętą chłodno. 1907 uczestniczył w połączeniu Filharmonii z Operą i został dyrektorem artyst. obu instytucji; nieuniknione kompromisy z ich niepopularnym dyr. administracyjnym A. Rajchmanem naraziły N. na konflikty z młodszym pokoleniem pol. kompozytorów. Z funkcji tych ustąpił N. w IX 1908. Mimo postępującej choroby serca prowadził jeszcze spektakle Halki w Łodzi; po raz ostatni wystąpił w Filharmonii w I 1909. Ukończył też w wyciągu fort. operę Zemsta wg A. Fredry, której premiera w niefortunnej orkiestracji A. Gużewskiego odbyła się dopiero 10 IV 1926. Pogrzeb N. na warsz. Powązkach (27 VII 1909) miał charakter manifestacyjny, jego pamięci poświęcono wiele koncertów i akademii w całym kraju, jednak dopiero 1925 ze społ. składek wystawiono na grobie N. skromny pomnik. Część jego rękopisów przeszła na własność WTM; niektóre z nich zaginęły w czasie II wojny świat.; większość rękopisów dzieł wydanych uległa rozproszeniu lub pozostała w archiwach wydawniczych.

Nowowiejski Feliks, *7 II 1877 Wartembork (obec. Barczewo, Warmia), †18 I 1946 Poznań, pol. kompozytor, organista, dyrygent, pedagog i organizator życia muzycznego. 1887–93 uczęszczał do szkoły przyklasztornej w Świętej Lipce, gdzie kształcił się w zakresie przedmiotów muz. Od 1893 przebywał w Olsztynie. Podjął pracę w pruskiej ork. pułku grenadierów, komponował utwory przeznaczone dla ork. wojskowej i zespołów amatorskich. 1898–1900 pełnił funkcję org. w kościele św. Jakuba w Olsztynie. Kontynuował naukę na kursach w konserw. Sterna w Berlinie (1898) w klasie org. O. Dienela i komp. E.E. Tauberta oraz w szkole muzyki kośc. w Ratyzbonie (1900). W l. 1900–06 studiował w Meisterschule Königliche Akad. der Künste w Berlinie, w klasie komp. M. Brucha (do 1902 i 1904–06). Równolegle uczęszczał na wykłady z muzykol. i estetyki w Friedrich Wilhelm Universität (1901–02). Dwukrotnie (1902 i 1904) przyznano mu nagr. im. G. Meyerbeera (tzw. Rzymską); uzyskane fundusze przeznaczył na 18-miesięczną podróż artyst. po Niemczech, Francji, Belgii, Włoszech i pn. Afryce. Od 1906 przebywał w Berlinie, gdzie związał się silnie z zespołami polonijnymi; prowadził także ożywioną działalność kompoz. i wirtuozowską. Wyjeżdżał wielokrotnie do Warszawy, Krakowa, Lwowa oraz na Bliski Wschód, gdzie koncertował m.in. w obecności patriarchy Jerozolimy. W tym czasie odbyły się też pierwsze symf. koncerty kompoz. N. na ziemiach pol. (Lwów, Warszawa), na których wykonano m.in. Symfonię h-moll i oratorium Znalezienie św. Krzyża. 1907 miało miejsce premierowe wykonanie w Usti nad Łabą oratorium Quo Vadis; prapremiera ostatecznej wersji utworu odbyła się 1909 w Amsterdamie. Dzieło to zostało entuzjastycznie przyjęte w całej Europie i Ameryce, do 1939 wykonano je ponad 200 razy, na ziemiach pol. po raz pierwszy 1912 w Warszawie. 1909 N. osiadł w Krakowie, gdzie przebywał do 1914. Pełnił funkcję dyrektora artyst. Towarzystwa Muz., występował dyrygując koncertami symf., koncertował jako organista. 1910 włączył się do obchodów pięćsetlecia zwycięstwa pod Grunwaldem i odsłonięcia w Krakowie pomnika ufundowanego przez I.J. Paderewskiego, komponując Rotę do tekstu M. Konopnickiej (pierwotny tytuł Hasło). Lata I wojny spędził w Berlinie jako członek ork. garnizonowej.
Po wojnie osiedlił się w Poznaniu i czynnie włączył w nurt odradzającego się życia kult. miasta. 1920 brał czynny udział w plebiscycie na Warmii i Mazurach. Od 1920 wykładał w konserw. w Poznaniu na wydziale muzyki kośc., dyrygował ork., w l. 1922–27 prowadził klasę org. i naukę improwizacji. 1924 w operze w Poznaniu odbyła się premiera Legendy Bałtyku, którą w ciągu jednego sezonu wykonano ponad 50 razy. N. współpracował z wieloma zespołami chór.; uczestniczył w zjazdach śpiewaczych, prowadził duże, połączone zespoły chór., 1920–21 zorganizował 400-osobowy Chór Narodowy; zasiadał w zespołach sędziowskich wielu konkursów. Często występował z recitalami org., wykonując muzykę baroku, utwory współcz. kompozytorów fr. oraz własne improwizacje. Tradycyjnie w Wielki Czwartek jego recitale org. transmitowano przez radio poznańskie na całą Polskę. 1927 zrezygnował ze stałego zatrudnienia i całkowicie poświęcił się komp. oraz działalności koncertowej. 1929 podczas zjazdu śpiewaczego N. dyrygował chórem złożonym z 20000 śpiewaków, który wykonał jego Psalm 136 Jeruzalem — Ojczyzna. 1931 został, obok J. Sibeliusa, P. Hindemitha i A. Roussela, honor. członkiem The Organ Music Society w Londynie. 1934 w ramach cyklu koncertów kompoz. w Paryżu dyrygował swoją operą-baletem Malowanki ludowe; w tymże roku M. Dupré wykonał w Paryżu jego I Symfonię organową. 1935–39 N. prowadził w Poznaniu Miejską Orkiestrę Symf., propagując muzykę współcz. (M. Ravel, A. Roussel, F. Schmitt, I. Strawiński, T.Z. Kassern, T. Szeligowski). We wrześniu 1939, w obawie przed aresztowaniem, ukrywał się w szpitalu sióstr Elżbietanek, a nast. w Krakowie, skąd powrócił 1945 do Poznania. Wkrótce zmarł i został pochowany na Skałce Poznańskiej, w Krypcie Zasłużonych kośc. św. Wojciecha. N. otrzymał nast. nagrody i wyróżnienia: 1898 nagr. stowarzyszenia The British Musician na konkursie kompoz. w Londynie za marsz fort. Pod sztandarem pokoju; dwukrotnie nagr. im. G. Meyerbeera (tzw. Rzymską): 1902 za oratorium Powrót syna marnotrawnego, Fugę na chór i ork. i Uwerturę romantyczną oraz 1904 za Symfonię a-moll i Symfonię h-moll; 1903 nagr. im. L. v. Beethovena w Bonn za Swaty polskie; 1907 I nagr. na konkursie w Chicago za Kantatę na chór., ork. i org.; 1907 nagr. na konkursie we Lwowie za Żałobny pochód Kościuszki na Wawel; 1910 nagr. na konkursie z okazji 100. rocznicy urodzin Chopina we Lwowie za Zagasły już; 1911 nagr. w Arras za Méditation en mi majeur; 1931 wyróżnienie The Organ Music Society w Londynie za 9 Symfonii na org.; 1935 Państw. Nagrodę Muz. Roku, przyznaną mu przez grono muzyków warszawskich. Otrzymał też godność Szambelana Papieskiego, a 1936 Krzyż Komand. Orderu Polonia Restituta oraz Odznakę Honorową Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych i Muzycznych. Część jego rękopisów spłonęła 1945 podczas działań wojennych, wiele z nich zaginęło. Dorobek N. przechowywany jest w Bibl. Raczyńskich i zbiorach prywatnych rodziny Nowowiejskich w Poznaniu.

Ogiński
2. Michał Kleofas, ks., *25 IX 1765 Guzów (k. Warszawy), †15 X 1833 Florencja, kompozytor, pisarz, dyplomata, podskarbi w. litewski, bratanek Michała Kazimierza. Jako dyplomata w l. 1790–91 odbył podróż do Hagi, Amsterdamu, Londynu. Uczestniczył w pracach Sejmu Czteroletniego (1788–92), nie był jednak zwolennikiem Konstytucji 3 Maja; 1792 przystąpił do konfederacji targowickiej; należał do grupy polityków, którzy podpisali traktaty rozbiorowe z Rosją i Prusami, ale 1794 wziął udział w powstaniu kościuszkowskim. Po klęsce powstania wyjechał do Wenecji, a jego majątek został skonfiskowany. Z ramienia Komitetu Ocalenia Publicznego poszukiwał wsparcia w Konstantynopolu, niestety bezskutecznie. 1797–98 przebywał w Paryżu, gdzie poznał osobiście Bonapartego. Przez kilka lat mieszkał w Brzezinach k. Warszawy; pod koniec 1801 uzyskał zgodę na powrót do Rosji pod warunkiem złożenia przysięgi na wierność carowi Aleksandrowi I; zamieszkał wówczas w Zalesiu k. Wilna. Podczas kampanii 1812 przyjął postawę lojalną wobec Aleksandra I. Po 1812 prowadził gł. działalność lokalną: związał się ze środowiskiem inteligenckim i kult. Wilna, organizował przedstawienia i koncerty, był prezydentem Tow. Typograficznego i członkiem Tow. Dobroczynności. 1823 z powodu choroby drugiej żony, wł. śpiewaczki M. Neri, osiadł na stałe we Florencji; tamże zmarł i został pochowany, najpierw na cmentarzu przy kośc. Santa Maria Novella, potem w grobowcu w bazylice Santa Croce. Z pierwszą żoną, Izabelą z Lasockich, miał dwóch synów: Tadeusza Antoniego (1798–1844, autora Marche à quatre mains) oraz Franciszka Ksawerego (1801–37), kompozytora m.in.: Trois polonaises, Wwa ok. 1825 F. Klukowski, 3 polonezów, Wwa 1827–28 A. Brzezina, Romance „Le page blessé à Pavie”, tekst fr. L. Chodźko, wyd. Petersburg b.r., Trois romances: 1. Le lis oraz 2. Le retour du Croisé, sł. wg W. Scotta, 3. Triolet, sł. T. Zan, Wwa 1829 J. Dąbrowski. Córka Amelia (1803–58) z drugiego małżeństwa, kompozytorka-amatorka, była autorką Polonaise à 4 mains c-moll i 2 romansów wok. (w rkp.).
Już w dzieciństwie M.Kl. O. pobierał lekcje muzyki: gry na skrz., klawikordzie, teorii i generałbasu uczył go w Guzowie J. Kozłowski, od 1782 gry na skrz. uczył się u I.M. Jarnovicia w Warszawie; podczas pobytu w Paryżu 1798 pobierał lekcje u G.B. Viottiego, a 1810 u P.M.F. Baillota. Często sam muzykował, zapoznając się z najnowszym repertuarem kam. (J. Haydn, W.A. Mozart, wczesne komp. Beethovena), w l. 1791–92 grał z wiedeńskim pianistą i kompozytorem, J. Wölflem. Z operą wł. i fr., a także wczesną operą pol. zetknął się już w latach 70. w siedzibie stryja w Słonimiu i in. majątkach magnackich, a także towarzysząc rodzicom w podróżach (m.in. do Warszawy i Wiednia).

Oleszkowicz Jan, *30 IX 1947 Jelenia Góra, pol. kompozytor i pedagog. Po ukończeniu nauki gry na skrzypcach, fort. i klarnecie w PLM we Wrocławiu odbył studia kompoz. w PWSM w Warszawie u G. Bacewicz i A. Dobrowolskiego (1971 dyplom z wyróżnieniem) oraz w konserw. w Paryżu u O. Messiaena, I. Malca i G. Reibela (1980 dyplom „à l’unanimité” w zakresie komp. i muzyki elektroakust.). W 1978 odbył staż kompoz. u Y. Xenakisa w Aix-en-Provence, 1981 w centrum muz. komputerowej Inst. de Recherche et de Coordination Acoustique/Musique (IRCAM) w Paryżu. Od 1971 współpracuje z PR i TYP oraz ze Studiem Eksperymentalnym PR, w którym powstało wiele jego utworów z taśmą. Od 1982 uczy improwizacji fort. w PSM II st. im. J. Elsnera w Warszawie, 1997 założył tam studio muz. komputerowej, w którym prowadzi zajęcia. Na seminariach dla pedagogów wykładał nowocz. metody nauczania improwizacji z zastosowaniem komputerów. Za osiągnięcia w dziedzinie dydaktyki muz. (autorskie programy nauczania) otrzymał 1996 Srebrny Krzyż Zasługi. Jest autorem m.in. książki I ty możesz improwizować (Warszawa 1997), nagrodzonej 1997 na konkursie Centrum Edukacji Artyst. w Warszawie. Jest laureatem konkursów kompoz., m.in. Konkursu Młodych ZKP (1972) za Concerto grosso, konkursów ZKP: 1984 za Trzynaście minut zaskorupiania, 1986 za III Kwartet smyczkowy, 1995 za Lux aeterna, a także Międzynarod. Konkursu im. K. Serockiego (1987) za Embryon, międzynarod. konkursu muzyki elektron. w Bourges (1990) za Scontra, Międzynarod. Konkursu Światowych Dni Muzyki w Warszawie (1991) za minioperę dziec. Pan Słoń, Konkursu Programu II PR (1996) za Apel oraz konkursu na mszę w Katowicach (1998) za Mszę Bogucką.

Olkuśnik Joachim, *27 III 1927 Kostrzyna (k. Częstochowy), pol. kompozytor. 1960 ukończył studia kompoz. w PWSM w Warszawie u T. Szeligowskiego. 1960–64 był publicystą muz. w czasopismach muz., lit. i w PR. W tym czasie był także współzałożycielem grupy artyst. Camerata, która skupiała młodych poetów (A. Brycht, S. Grochowiak, I. Iredyński, R. Śliwonik) i kompozytorów (B. Konowalski, O., J. Fotek, Z. Penherski, R. Twardowski). Ugrupowanie to we współpracy z dwutygodnikiem lit. „Współczesność” organizowało wieczory literacko-muz. oraz podjęło próby syntezy sztuk w specyficznej formie teatru rapsodycznego. 1964–70 O. był red. w naczelnej redakcji PR (m.in. cykl audycji Z dawnych i najnowszych kart muzyki polskiej). 1974–85 naczelny red. Wydawnictwa Muz. Agencji Autorskiej, które odegrało wówczas szczeg. rolę w publikowaniu i upowszechnianiu współcz. polskiej twórczości kompoz., zwłaszcza muzyki sol. i kam. W l. 1967–69 i 1975–77 był członkiem Zarządu Gł. ZKP. W 1964 uzyskał wyróżnienie na konkursie im. G. Fitelberga za Spektrofonografie, 1980 wyróżnienie na Konkursie Kompoz. w Łańcucie za Muzykę na fl., kl., wioloncz. i fortepian.

Opieński Henryk, *13 I 1870 Kraków, †21 I 1942 Morges (Szwajcaria), pol. kompozytor, dyrygent i muzykolog. Studia muz. odbywał 1884–88 w Krakowie u W. Singera (skrz.), 1888–92 w Pradze u F. Lachnera (skrz.), 1892–94 w konserw. w Krakowie u W. Żeleńskiego (komp.), 1894–97 w Paryżu u W. Górskiego (skrz.) i Z. Stojowskiego (teoria i komp.), 1897–99 w Berlinie u H. Urbana (komp., studia opłacone przez I.J. Paderewskiego), 1899–1901 w Paryżu w Schola Cantorum u V.d’Indy’ego, 1904–06 w Lipsku u A. Nikischa (dyryg.) i H. Riemanna (muzykol.); 1914 na uniw. w Lipsku obronił pracę doktorską Beiträge zur V. Bekwarks Leben und Werken (nie wyd.). 1888–92 studiował także chemię na politechnice w Pradze, 1892–94 pracował jako inspektor gorzelni w Żółkwi i w Rzeszowie. W latach szkolnych w Krakowie przyjaźnił się z S. Wyspiańskim, L. Rydlem, J. Mehofferem i in., zaś 1894 w Paryżu poznał I.J. Paderewskiego, z którym od tego czasu przez całe życie łączyła go przyjacielska więź. 1900 poślubił A. Krzymuską (†1923), w 1925 L. Barblan, śpiewaczkę i kompozytorkę z zespołu Motet et Madrigal.
O. prowadził różnorodną działalność, przede wszystkim zajmował się wykonawstwem muz.: 1899–1901 grał w ork. E. Colonne'a w Paryżu, 1901–04 był skrzypkiem, inspektorem ork. i dyryg. chóru Filh. Warszawskiej, 1905 występował jako dyryg. jednej z orkiestr w Warszawie, 1908–11 pracował w ork. Teatru Wielkiego, 1912–14 w ork. Teatru Polskiego w Warszawie. Równocześnie zajmował się nauczaniem, publikował liczne art. i komponował. Od 1909 uczył w Szkole Muzycznej WTM, a od 1912 w Inst. Muzycznym w Warszawie, 1911 założył i do 1914 redagował „Kwartalnik Muzyczny”. W l. 1914–19 przebywał w Szwajcarii, 1917 zorganizował w Lozannie chór mieszany Motet et Madrigal, z którym przez wiele lat dawał koncerty muzyki dawnej w całej Europie. Po powrocie do kraju zorganizował i prowadził 1920–27 konserwatorium muz. w Poznaniu, 1923 działał jako prezes Wielkopolskiego Związku Kół Śpiewaczych i dyr. Teatru Wielkiego, w X 1925 został wybrany wiceprezesem Zjednoczenia Pol. Związków Śpiewaczych. W tym samym r. z jego inicjatywy został założony „Przegląd Muzyczny”, wydawany w Poznaniu oficjalny organ owego zjednoczenia, prowadzony przezeń do 1927. W 1926 zamieszkał na stałe w Morges k. Lozanny. W Szwajcarii również rozwinął działalność muz.; w l. 1932–36 kierował Société Vaudoise de Musique (tow. muzyczne kantonu Vaud). Nadal utrzymywał jednak kontakt z krajem, do którego często przyjeżdżał.

Orłowski Michał, 2. poł. XVIII w., pol. kompozytor, skrzypek i dyrygent. W 2. poł. 1783 pracował w kapeli klasztoru oo. paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie, o czym świadczą wpisy w klasztornych księgach rachunkowych, odnotowujące kwartalne wynagrodzenia dla świeckich muzyków kapeli. W archiwum oo. paulinów zachowały się 3 komp. O.: Missa e Pastorella ex G (2C, B, 2 skrz., 2 rogi, org.; fragm. solowe w 2C), Pastorella in G (2 fl., 2 ob., 2 kl., fg., 2 rogi), Sinfonia in F (2 skrz., altówka, 2 ob., fg., 2 rogi, bas; fragm. solowe w ob. I i fg.). W spisie 117 symfonii różnych kompozytorów, zamieszczonym na okładce jednej z symfonii w archiwum jasnogórskim, wymieniona jest także nie zach. Symfonia in Es. Inskrypcja na karcie tyt. Pastorelli in G (XAW Pro Horo Musico Ecclesiae Parochialis ac Collegiatae Kłob[ucensis] Can[onicorum] Reg[ularium] Latt[eranensium] Anno 1796 diebus Augusti, od JP. Orłowskiego) wskazuje na rok i proweniencję rkp. i może świadczyć o powiązaniu kompozytora z kapelą kanoników regularnych w Kłobucku, których muzykalia znalazły się pod koniec XVIII w. w zbiorach jasnogórskich. W Symfonii F posłużył się O. techniką koncertującą; powierzył instr. solowym, na tle jednostajnego akomp. smyczków, wykonanie tematu pobocznego w pierwszym Allegro: w ekspozycji — ob. I concertate (t. 22–50) i w repryzie — fg. concertate (t. 98–126). Chociaż technika ta wykorzystywana była w okresie baroku w celu rozczłonkowania formy, tu, służąc wyodrębnieniu tematu pobocznego, stała się czynnikiem kontrastującym, a więc ważnym elementem kształtowania symfonii klas. Symfonię F ze względu na 3-cz. budowę i charakter tematów zalicza się do wczesnego okresu formowania pol. symfonii klasycznej.

Pachulski Henryk, *4 X 1859 Łazy (k. Siedlec), †XII 1921 Moskwa, pianista, kompozytor i pedagog. Studiował do 1876 w Instytucie Muz. w Warszawie grę na fort. u R. Strobla, harm. i kontrap. u S. Moniuszki, potem u W. Żeleńskiego. Studia pianist. kontynuował w konserw. w Moskwie: od I 1880 do III 1881 u N. Rubinsteina, od 1882 u P. Pabsta; ponadto uczył się kontrap. u A. Areńskiego. 1885 otrzymał dyplom „artysty wyzwolonego”. 1886 podjął dzięki protekcji P. Czajkowskiego pracę w konserw. w Moskwie, prowadził klasę fort. w zakresie kursu wyższego przez 35 lat, aż do końca życia; tamże 1916 otrzymał tytuł profesora.
Działalność pianist. rozpoczął P. już po studiach w Warszawie, koncertując w różnych miastach. Po ukończeniu konserw. w Moskwie występował zarówno w Warszawie (1885 w Resursie Obywatelskiej, 1898 w WTM i w Dolinie Szwajcarskiej, gdzie prowadził wykonanie swej Suity na ork.), jak i w Moskwie (1897, 1898 koncert kompozytorski, 1909, 1910) oraz w Petersburgu (1899 koncert kompoz.). Po koncercie w Resursie Obywatelskiej, na którym P. wykonał utwory J.S. Bacha, Schumanna, Chopina i Liszta J. Kleczyński napisał: „Dziś należy zaliczyć p. Pachulskiego do artystów o technice pierwszorzędnej: niepospolita siła, bogate i urozmaicone dotknięcie, wyrobienie palców znakomite, oktawy sprężyste i biegłe, tryl, jasność w grze, wszystko znajduje się w porządku i tworzy całość bardzo dobrą” (EMTA 1885 nr 114); XII Rapsodia węgierska Liszta zdobyła uznanie recenzenta, interpretację utworów Chopina Kleczyński ocenił jednak krytycznie. P. uczestniczył także w wykonywaniu muzyki kam. W programie jego koncertu w Moskwie (1897) znalazły się: Sonata a-moll na skrz. i fort. I.J. Paderewskiego oraz Trio fortepianowe F. Schuberta.
P. skomponował ok. 100 utworów fort., m.in. Polonaise op. 5, Concert Etude op. 7, 2 sonaty — op. 10 i op. 27, liczne preludia, etiudy, walce, mazurki, impromptus; pisał transkrypcje fort. na 2 i 4 ręce utworów ork. i kam., m.in. Czajkowskiego (IV, V i VI Symfonia, Kaprys włoski, uwertura-fantazja Hamlet, Pezzo capriccioso op. 62, Sekstet smyczkowy „Souvenir de Florence” op. 70), A. Areńskiego (Kwartet smyczkowy G-dur), W. Żeleńskiego (Suita tańców polskich) i S. Moniuszki (O matko moja, wyd. Gebethner i Wolff). Ponadto napisał kilka utworów ork., kam. i wok. Do jego najważniejszych komp. symfonicznych można zaliczyć Suitę op. 13 (wyk. w Moskwie 1898 pod dyr. R. Bulleriana i 1899 pod dyr. W. Safonowa oraz kilkakrotnie w Warszawie pod dyr. autora, Z. Noskowskiego i H. Windersteina), Marsz uroczysty op. 15 napisany dla uczczenia 100. rocznicy urodzin A. Mickiewicza (wyk. w Warszawie 1900 pod dyr. E. Młynarskiego), Fantazję op. 17 na fort. i orkiestrę. Kompozycje P. nie są wolne od eklektyzmu, przejawiają wpływy wielu twórców — od Schumanna po Liszta, Czajkowskiego, Areńskiego i S. Taniejewa. P. często posługiwał się techniką polifon. (np. Studia kanoniczne op. 26), w utworach fort. stawiał wykonawcy znaczne wymagania techn. Jego utwory lapidarnie scharakteryzował J. Kleczyński, pisząc: „[...] w mniejszej ich liczbie przejawiało się natchnienie, w większej robota niekiedy trudna, ale świadcząca o dobrych i gruntownych studiach” (EMT 1894 nr 563). Muzyka P. była jednak dosyć znana w swoim czasie, co stwierdza autor art. w czasop. „Świat” 1912 nr 25, napisanego z okazji 25-lecia pracy P. w konserw. w Moskwie, i zamieszczona w nim wiadomość o nadaniu mu przez Nowojorskie Stow. Kompozytorów (prawdopod. chodzi tu o Society of American Musicians and Composers) zaszczytnego tyt. honorowego członka.
Twórczość muzyczna P., jak również jego biografia nie są dotychczas w pełni opracowane. W literaturze muz. pojawiają się niekiedy błędne sformułowania, że P. był muzykiem domowym Nadieżdy von Meck, protektorki P. Czajkowskiego, i towarzyszył jej w podróżach zagranicznych do Wiednia, Monachium i Paryża; de facto muzykiem domowym i sekretarzem (a później zięciem) N. von Meck był jego brat Władysław, skrzypek i również kompozytor; u N. von Meck pracował Albert P., ojciec obu muzyków, zatrudniony jako leśniczy i zarządca jej dóbr. Nie rozstrzygnięta jest również kwestia przynależności narod. P., uważanego przez jednych pisarzy za pol., a przez innych za ros. pianistę, kompozytora i pedagoga. Uczestnicząc intensywnie w ros. życiu muz. i naukowym P. wykazywał jednak uczynność wobec pol. środowiska w Moskwie (szczeg. w stosunku do kształcącej się tam pol. młodzieży), ustawicznie włączał do programów koncertowych muzykę pol.; w pracy Biografie kompozytorów (1904) opracował dział pol., zaś opracowanie lud. pieśni pol., z powodzeniem przedstawionych w Moskwie i w Petersburgu, dało asumpt do powołania go na członka rzeczywistego Tow. Etnograficznego przy uniw. w Moskwie.

Paciorkiewicz Tadeusz, *17 X 1916 Sierpc, †21 XI 1998 Warszawa, pol. kompozytor, organista i pedagog. Uczył się w Biskupiej Szkole Organistów w Płocku, 1936–43 studiował grę na org. u B. Rutkowskiego, a 1941 podjął studia komp. u K. Sikorskiego w Warszawie, które ukończył 1951 w PWSM w Łodzi. Podczas okupacji pracował jako org. i nauczyciel muz. w Warszawie i Nasielsku. 1945 założył w Płocku szkołę muz., którą kierował do 1949, w 1945 był jednym z założycieli Lud. Instytutu Muz. (LIM) w Łodzi. Od 1949 uczył w PŚSM i PWSM w Łodzi, od 1954 wykładał także w PWSM (od 1979 Akademia Muz.) w Warszawie, gdzie prowadził klasę komp. oraz nauczał przedmiotów teoret.; tamże 1966 prof. nadzwyczajny, 1979 prof. zwyczajny, 1961–69 i 1978–81 dziekan Wydziału Komp., Teorii i Dyrygentury, 1969–71 rektor. Jego uczniami byli m.in.: Z. Bagiński, W. Łukaszewski, S. Moryto i M. Ptaszyńska. 1986 przeszedł na emeryturę. Odznaczony Krzyżem Oficerskim (1979) i Komand. (1997) Orderu Odrodz. Polski, 1971 tytułem Zasłużonego Działacza Kultury oraz 1985 tytułem Zasłużonego Nauczyciela PRL. Laureat licznych nagr.: 1953 II nagr. na konkursie ZKP za Sonatinę na fg. i fort.; 1968 i 1974 nagr. MON; 1969 nagroda państw. III st. za twórczość operową; 1973 nagr. im. M. Lengowskiego za De Revolutionibus; 1979 nagr. Prezesa Rady Ministrów za Wycinanki z morskiej pianki; 1985 nagr. ZKP.

Palester Roman, *28 XII 1907 Śniatyn (Podole), †25 VIII 1989 Paryż, pol. kompozytor. Dzieciństwo spędził w Turce n. Stryjem. Mając 7 lat rozpoczął naukę gry na fort., którą kontynuował w Cieplicach (Czechy), gdzie 1915 przebywał wraz z matką. Od 1916 mieszkał w Zakopanem, od 1919 (po śmierci matki) wraz z ojcem w Krakowie, gdzie uczęszczał do gimn. i kształcił się w zakresie gry na fort. oraz teorii muzyki w Instytucie Muz. u K. Umlaufowej i Z. Przeorskiego; od 1921 przebywał we Lwowie, uczył się w VIII Gimnazjum im. króla Kazimierza Wielkiego oraz w Konserw. Polskiego Towarzystwa Muz. u M. Sołtysowej (fort.) oraz A. Sołtysa, F. Neuhausera i S. Niewiadomskiego (teoria). Z tego czasu pochodzą jego pierwsze próby kompoz. W 1925 podjął studia w zakresie hist. sztuki na UW; przyjęty równocześnie do klasy teorii muz. P. Rytla w Konserw. Warszawskim, po pół roku zrezygnował; studia muz. wznowił 1928 w klasie K. Sikorskiego, 1931 otrzymał dyplom z komp., przedstawiając jako pracę końcową Psalm V. W tym samym r. jego Muzyka symfoniczna została wykonana w Filh. Warszawskiej oraz na IX Festiwalu MTMW w Londynie. Szybko wszedł do grona młodych pol. kompozytorów życzliwie przyjmowanych przez skupioną wokół Szymanowskiego elitę świata muz. Prowadził ożywioną działalność w wielu zakresach życia muz. W l. 1931–34 (w okresie dyrekcji W. Horzycy) pracował na stanowisku kier. muzycznego Teatrów Miejskich we Lwowie i pisał ilustracje muz. do sztuk teatr. W Warszawie współpracował z L. Schillerem komponując muzykę do wystawianych przez niego w Teatrze Polskim dramatów; ogółem do wybuchu II wojny świat. opracował ok. 40 ilustracji muz. dla teatrów. Pisał również muzykę do pierwszych pol. filmów dźwiękowych, często wspólnie z M. Neuteichem (m.in. Dziewczęta z Nowolipek). Współpracował z PR przygotowując ilustracje muz. słuchowisk. Pełnił różne funkcje w stow. twórczych: 1932 był zastępcą członka, od 1933 członkiem zarządu Stow. Kompozytorów Pol., 1936 jego sekretarzem generalnym, 1938 zastępcą przewodn. Działał też w zarządzie pol. sekcji MTMW (1938–39 wiceprezes), w Radzie Nacz. Związku Artystów i Kompozytorów Scen. (ZAiKS) i w Radzie Muzycznej Tow. Szerzenia Sztuki Polskiej wśród Obcych. Publikował artykuły w „Kwartalniku Muzycznym”, „Muzyce” i „Muzyce Polskiej”. 1936 wyjechał na kilka miesięcy do Paryża, jednak w odróżnieniu od swoich polskich kolegów nie uzupełniał tam studiów muz.; do 1938 był członkiem Stow. Młodych Muzyków Polaków. 1939 (wraz z Barbarą Podoską) pełnił funkcję sekretarza XVII Festiwalu MTMW w Warszawie i Krakowie. W latach 30. utwory P. były grywane w kraju i za granicą, popularność zdobyły zwł.: Muzyka symfoniczna, Symfonia dziecięca, Mała uwertura, Taniec z Osmołody, wykonany m.in. w 1936 na XIV Festiwalu MTMW w Barcelonie, II Kwartet smyczkowy, Suita symfoniczna oraz balet Pieśń o ziemi.
Po wybuchu II wojny światowej P. początkowo przebywał w Warszawie i zarabiał na życie grając w lokalu „Gastronomia”. W V 1940 podczas obławy został aresztowany i osadzony w więzieniu na Pawiaku, skąd udało mu się wydostać po ponad 6 tygodniach. Ostrzeżony przez Z. Drzewieckiego, że gestapo interesuje się działalnością pol. sekcji MTMW, przebywał poza Warszawą, często u rodziny Przypkowskich w Jędrzejowie, gdzie mógł powrócić do pracy kompoz.; tam ukończył Koncert skrzypcowy oraz II Symfonię. Utwory kameralne P. były wykonywane w kawiarniach oraz na tajnych koncertach w domach prywatnych. Rękopis Sonaty na 2 skrz. i fort. został wysłany przez Biuro Informacji i Propagandy Komendy Gł. Armii Krajowej do Londynu i tam wydany techniką fotooffsetową pod kryptonimem „Modrzew” (obok utworów S. Wiechowicza, K. Regameya i R. Padlewskiego). W VI 1942 P. zawarł związek małżeński z Barbarą Podoską; w ciągu nast. lat przebywał u jej rodziny we dworze w Żerosławicach (woj. krakowskie). Ukończył wówczas rozpoczęty w Warszawie III Kwartet smyczkowy oraz Polonezy M.K. Ogińskiego — utwór zamówiony przez Edmunda Rudnickiego, kier. sekcji rad. w tajnym związku muzyków. Komponował też operę wg powieści W. Berenta Żywe kamienie (nie ukończ.) oraz przygotowywał ilustrację muz. (zaginiona) do Akropolis S. Wyspiańskiego, wielkiego misterium scen. planowanego przez L. Schillera na inaugurację pierwszego powojennego sezonu w Teatrze Polskim. W XI 1944 dwór w Żerosławicach został spalony w czasie pacyfikacji wsi, a jego mieszkańcy zatrzymani przez Niemców. Po uwolnieniu P. wyjechał wraz z żoną do Krakowa, a nast. do Zakopanego. Na krótko przed wejściem wojsk sowieckich był raz jeszcze aresztowany przez gestapo w Jaszczurówce. W czasie wojny stracił swoich bliskich: ojca i przyrodniego brata Krzysztofa, który zginął w powstaniu warszawskim; mieszkanie P. w Warszawie zostało spalone, a rękopisy wielu jego utworów zaginęły.
Po wojnie P. zamieszkał w Krakowie i brał czynny udział w organizacji życia muz. Był członkiem zarządu nowo powstałego Związku Zawodowego Muzyków; wszedł do Rady Wydawn. PWM; po reaktywowaniu konserw. w Krakowie mianowano go prorektorem i prof. klasy kompozycji; na 1. zjeździe ZKP został wybrany wiceprezesem Zarządu Gł. i prezesem Oddz. Krakowskiego; był też członkiem Komisji Programowej Szkolnictwa Muz. oraz członkiem Rady Teatralnej przy MKiS. Należał do grupy artystów „zasłużonych na polu kultury i sztuki”, którym Prezydium Rady Ministrów przyznało zaopatrzenie ze strony państwa. W tym okresie jego muzyka często rozbrzmiewała na estradach koncert. w Polsce i za granicą, m.in. 1945 na koncercie inauguracyjnym Filh. Krakowskiej wykonano Polonezy M.K. Ogińskiego, a na I Festiwalu Współczesnej Muzyki Polskiej w Krakowie — II Symfonię. 1946 Koncert skrzypcowy znalazł się w programie pierwszego powojennego Festiwalu MTMW w Londynie. W ciągu nast. lat utwory P. były grywane w Paryżu, Brukseli, Amsterdamie, Hadze, Kopenhadze, Royaumont k. Strasburga, w Wenecji i Pradze. 1947 jako jeden z 6 kompozytorów Europy i Ameryki Pd. otrzymał zamówienie nowojorskiej League of Composers na napisanie utworu kam. (powstała wówczas Mała serenada na fl., skrz. i altówkę). Dużą popularność zyskał jako autor muzyki do pierwszych powojennych filmów polskich: Zakazane piosenki, Ostatni etap i innych.
Na pocz. 1947 P. zrezygnował ze stanowiska prorektora PWSM i wyjechał wraz z żoną do Paryża. Nie zamierzał emigrować, pragnął jedynie skoncentrować się na pracy kompoz., przeciążony w kraju licznymi obowiązkami organizacyjnymi i zniechęcony panującą atmosferą; utrzymywał jednak stałe kontakty z pol. instytucjami muz. i przyjeżdżał do Polski, by współpracować przy realizacji filmów. Szybko zarysował się konflikt pomiędzy nim a pol. środowiskiem muz. i władzami, zwł. gdy 1948 odmówił udziału w Świat. Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. W VIII 1949 był natomiast obecny na Ogólnopol. Zjeździe Kompozytorów i Krytyków Muz. w Łagowie. 1950 władze państw. odmówiły P. pozwolenia na przekazywanie w dewizach tantiem z konta w ZAiKS-ie; na polecenie MKiS wycofano jego Koncert skrzypcowy z planu wydawn. PWM. W 1951 P. zdecydował się na emigrację; zrezygnował z członkostwa w ZAiKS-ie i zapisał się do Société des Auteurs, Compositeurs et Editeurs de Musique (SACEM) w Paryżu. W ślad za tym nastąpiło skreślenie go z listy członków ZKP i zakazano wykonań jego utworów; nazwisko P. zniknęło z publikacji i czołówek filmów, a egzemplarze wydanych utworów oddano na przemiał. W Paryżu P. znalazł się w b. trudnej sytuacji zawodowej i materialnej. 1952 rozpoczął pracę w nowo powstałej pol. sekcji Radia Wolna Europa w Monachium, obejmując kierownictwo działu kulturalnego. Prowadził cykle audycji poświęconych wydarzeniom kult. na Zachodzie, organizował na antenie dyskusje lit. na temat pol. książek, komentował życie muz. w kraju, polemizując (zwł. w l. 1952–56) z zasadami ówczesnej polityki kult. i założeniami estetyki socrealistycznej. Pomimo intensywnej pracy dziennikarza rad. nie zaniechał działalności twórczej. W l. 50. i 60. skomponował wiele nowych utworów, w których zaznaczyły się zmiany estetyki i stylu. Początkowo współpracował jeszcze z MTMW: 1948/49 był członkiem Prezydium; zasiadał w jury festiwali we Frankfurcie n. Menem (1951), Oslo (1953) i Sztokholmie (1956). Kiedy władze MTMW zażądały, by utwory na festiwale były zgłaszane za pośrednictwem sekcji krajowych, a 1957 została reaktywowana pol. sekcja, P. — posługujący się paszportem uchodźczym, a więc nie reprezentujący żadnego kraju — stracił kontakt z popierającym go dotąd środowiskiem międzynarod. Zmiany polit. w Polsce w 1956 spowodowały wprawdzie, że muzyka P. wróciła na estrady koncertowe w kraju (m.in. wykonano Requiem, kantatę Wisła, IV Symfonię), ale był to tylko krótki epizod i już po 1960 nazwisko P. ponownie zostało objęte zakazem cenzury.
W 1972, po przejściu na emeryturę, P. zamieszkał ponownie w Paryżu i poświęcił się wyłącznie pracy kompoz. W 1977 zapis cenzury w Polsce został uchylony, a utwory P. zaczęły się ponownie pojawiać w programach koncertowych (m.in. na Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. „Warszawska Jesień”) i radiowych. 1981 otrzymał zaproszenie od Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych i Nauk. do udziału w Kongresie Kultury Polskiej, jednak zrezygnował z przyjazdu. W tymże r. na Walnym Zjeździe ZKP anulowano decyzję z 1951 o skreśleniu P. z listy członków. Jesienią 1983 przyjechał do Krakowa na prawyk. Hymnus pro gratiarum actione (Te Deum) oraz koncert kompoz. pod dyr. S. Gałońskiego. W ostatnich latach życia porządkował swoje partytury, sporządzając niekiedy nowe wersje dawnych utworów. Zaczął też pisać wspomnienia (Słuch absolutny), nie zdołał jednak tej pracy doprowadzić do końca. Został pochowany 4 IX 1989 na Cmentarzu Polskim w Montmorency k. Paryża.
Otrzymał nast. nagrody i odznaczenia: 1932 II nagr. na konkursie Wielkopolskiego Związku Towarzystw Śpiewaczych w Poznaniu (za Psalm V); 1936 I nagr. na konkursie TWMP w Warszawie (za Wariacje na ork. kam.); 1937 złoty medal na Wystawie Świat. w Paryżu (za balet Pieśń o ziemi); 1946 nagrodę m. Krakowa; 1955 nagrodę muz. Polskich Oddziałów Wartowniczych przy Armii Amerykańskiej w Europie; 1962 I nagr. na konkursie wł. sekcji MTMW (za Śmierć Don Juana); 1965 nagr. fundacji im. A. Jurzykowskiego w N. Jorku; 1967 Złoty Krzyż Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (Londyn).
Członkostwa honorowe: 1983 ZKP; 1983 Tow. Muzyczne im. K. Szymanowskiego w Zakopanem; 1986 Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej (PTMW).

Pałłasz Edward, *30 VIII 1936 Starogard Gdański, pol. kompozytor. 1964 ukończył muzykol. na UW. Wcześniej odbył studia na Wydz. Mechaniczno-Technologicznym Politechniki Gdańskiej i Warszawskiej. W kompozycji autodydakta. 1954–62 pracował w teatrach studenckich Gdańska (Bim-Bom) i Warszawy (STS); z tego okresu pochodzą pierwsze teatr. kompozycje muz. W l. 1964–66 był kierownikiem muz. teatru Komedia w Warszawie. 1969–75 wykładał w PWST w Warszawie. 1984–88 był wiceprezesem, a 1988–93 prezesem Stow. Autorów ZAiKS. Od 1997 ponownie pełni funkcję wiceprezesa. 1981–96 był członkiem Komisji Repertuarowej Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. „Warszawska Jesień”, 1979–97 członkiem Zarządu Gł. ZKP (1979–81 skarbnik, 1981–83 wiceprezes). Był współzałożycielem Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych i Towarzystw Nauk. (1980) oraz członkiem Rady Kultury przy Prezydencie RP L. Wałęsie. 1995–98 pełnił funkcję dyr. naczelnego Programu II PR. Od 1999 zast. dyrektora nacz. i artyst. Warszawskiej Opery Kameralnej. Otrzymał Prix de musique folklorique Radia Bratysława (1973) za Łado, Łado oraz sześciokrotnie I nagr.: 1974 na konkursie Polskiego Radia za Pod borem czarna chmara, 1976 na konkursie im. G. Fitelberga w Katowicach za Symfonię „1976”, 1988 na konkursie im. K. Szymanowskiego za Trzy pieśni kaszubskie, 1984 na konkursie im. Guido d’Arezzo w Arezzo za De Beata Virgine Maria Claromontana, 1990 na konkursie w Trydencie za Brandelli di cielo, 1991 na konkursie im. J. Maklakiewicza za Dziewczynę o płowych włosach, ponadto 1979 nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci, 1986 nagr. Prezesa PRiTV za twórczość kompoz. dla radia, 1989 nagr. MKiS I stopnia.

Pałubicki Konrad Józef, *16 III 1910 Dziębówko (pow. chodzieski, woj. wielkopolskie), †22 X 1992 Gdańsk, pol. kompozytor, pianista i muzykolog. Studiował w Poznaniu: muzykol. na uniw. (1932–36, dyplom 1937), równocześnie komp. u S.B. Poradowskiego i fort. u J. Skrzydlewskiego. Lata okupacji P. spędził w Krakowie, skąd dojeżdżał do Warszawy, aby studiować komp. u K. Sikorskiego i fort. u Z. Drzewieckiego. Po wojnie wrócił do Bydgoszczy, kontynuując jednocześnie naukę komp. w PWSM w Łodzi (dyplom 1952). W l. 1947–58 pracował jako pedagog w średnim szkolnictwie muz. w Bydgoszczy, a od 1950 również jako wykładowca teorii muz. i komp. w PWSM w Sopocie, od 1952 dziekan Wydziału Komp. i Teorii Muzyki, 1971–72 prorektor; 1957 otrzymał tytuł docenta, 1967 prof. nadzwyczajnego. W małej poligrafii wydawał podręczniki współcz. technik kompoz. (Dodekafonia, Sopot 1962, Hindemith — Messiaen, Sopot 1965). Od 1954 organizował sesje nauk. poświęcone twórczości kompozytorów XX w. (1955 K. Szymanowski, 1963 C. Debussy, 1965 B. Bartók, 1973 T. Szeligowski). Tradycja ta trwa po dzień dzisiejszy. Równie trwałym śladem działalności P. są wydawane od 1963 «Zeszyty Naukowe Akad. Muzycznej». P. wykształcił wielu kompozytorów (E. Głowski, K. Guzowski, E. Rymarz, J. Hajdun, Z. Pniewski) o sprawdzonym już dorobku twórczym. W swej twórczości kompoz. kierował się logiką przebiegu formalnego utworu, przemawiał językiem współcz., stroniąc od skrajnej awangardy.

Pankiewicz Eugeniusz, *15 XII 1857 Siedlce, †24 XII 1898 Tworki (k. Warszawy), pol. kompozytor i pianista. Jedna z sióstr P., Maria, była aktorką dram., najmłodszy brat Józef — malarzem. Naukę gry na fort. rozpoczął w Lublinie i kontynuował od 1875 w Warszawie w Instytucie Muz. u J. Wieniawskiego. W l. 1877(78?)–80 studiował w Petersburgu u T. Leszetyckiego, a nast. przez kilka miesięcy w Moskwie. Po powrocie do Warszawy podjął studia komp. u W. Żeleńskiego i Z. Noskowskiego w Instytucie Muz., tamże prowadził 1883–85 oraz od 1888 klasę fort. Jednocześnie był nauczycielem gry fort. w Instytucie Maryjskim. Występował na koncertach w Warszawie, Łodzi, Lublinie jako solista i kameralista. 1891 przebywał w Dreźnie, od 1894 ciężko chorował i tylko 1895 na krótko wrócił do pracy.

Penherski Zbigniew, *26 I 1935 Warszawa, pol. kompozytor. 1955–56 studiował komp. u S.B. Poradowskiego w PWSM w Poznaniu, 1956–59 u T. Szeligowskiego w PWSM (obec. Akademia Muz.) w Warszawie, 1960–63 także dyryg. u B. Wodiczki w Warszawie, 1969 jako stypendysta rządu hol. odbył staż w Inst. of Sonology w Utrechcie. Laureat wielu konkursów, m.in. 1960 Konkursu Młodych ZKP za Ostinata, 1964 Konkursu im. G. Fitelberga za Musica humana, 1966 Konkursu im. A. Malawskiego za Kroniki mazurskie. 1982 otrzymał nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży, 1965 honor. obywatelstwo miasta Ruse (Bułgaria), 1966 m. Kragujevac (Jugosławia), 1980 m. Ho-Chi-Minh (Wietnam). Od 1980 członek honorowy związku kompozytorów szkockich. 2001 otrzymał wyróżnienie Międzynarod. Trybuny Kompozytorów UNESCO za Muzyczkę na koniec wieku.

Perkowski Piotr, *17 III 1901 Oweczacze (Ukraina), †12 VIII 1990 Otwock, pol. kompozytor, pedagog i działacz muzyczny. 1923—25 studiował komp. u R. Statkowskiego w konserw. w Warszawie i prywatnie u K. Szymanowskiego, 1926—28 kontynuował studia w Paryżu u A. Roussela, kształcąc się także 1927—29 w Ecole des Sciencés Politiques. W XII 1930 powrócił do kraju, został dyrektorem Tow. Przyjaciół Muzyki Symf. i do 1939 był członkiem zarz. i wiceprezesem pol. sekcji MTMW, 1931—35 również członkiem zarz. i wiceprezesem TWMP, od 1931 także w zarządzie Stow. Kompozytorów Pol.; 1936—39 dyrektor konserw. oraz dyr. i wiceprezes Pomorskiego Tow. Muzycznego w Toruniu. Lata okupacji spędził w Warszawie, gdzie działał w ruchu oporu, m.in. jako organizator akcji samopomocy, organizował jawne i tajne koncerty, uczył przedmiotów teoret. i komp. Stał na czele kilku komisji, w których opracowywano plany odnowy życia muz. po wyzwoleniu. Uczestniczył w powstaniu warszawskim pod pseud. dr Puławski, a po kapitulacji utworzył Polnische Rotes Kreutz Transportgruppe w celu ewakuowania z Warszawy młodzieży walczącej w AK, rannych, chorych. Po wyzwoleniu (do marca 1945) działał w Krakowie: był prezesem Komisji Organizacyjnej Związku Zawodowego Muzyków, współorganizował też ZKP, PWSM i in. placówki, a od IV do VI 1945 w Warszawie był dyr. Departamentu Muz. w MKiS i przewodn. Głównej Komisji Weryfikacyjnej dla Muzyków. 1945—51 i 1954—71 był prof., od 1964 również kier. katedry komp. w PWSM (od 1979 Akademia Muz.) w Warszawie, 1951—54 prof. i dziekanem Wydziału Instrumentalnego oraz Teorii i Komp. PWSM we Wrocławiu. Jego uczniami byli m.in.: T. Baird, P. Moss, T. Natanson i Z. Rudziński. Równolegle do pracy pedag. 1949—51 był dyr. i kier. artystycznym Filh. Krakowskiej, 1956—57 dyr. i kier. artystycznym WOSPR w Katowicach. 1972 przeszedł na emeryturę. Przez całe życie był ideowym społecznikiem, niestrudzonym organizatorem życia muz. i bezinteresownym opiekunem młodzieży artyst. Był współzałożycielem Stow. Młodych Muzyków Polaków w Paryżu (1926) i do 1930 jego prezesem. Po wojnie działał w komitecie odbudowy Opery i Filh. Warszawskiej i budowy FN, a także organizacji Filh. Wrocławskiej (1957—61). Był współorganizatorem i pierwszym prezesem ZKP (1945—48), prezesem Związku Zawodowego Muzyków RP (1945—49) oraz współorganizatorem i pierwszym prezesem Krakowskiego Tow. Operowego (1954—56). Pełnił liczne in. funkcje społeczne: 1948 przewodn. Rady Związków Artyst. przy Centr. Radzie Związków Zawodowych, 1957—61 prezes Krajowego Sektora Muz. Związku Zawodowego Pracowników Instytucji Artyst., 1959—65 prezes WTM, wiceprezes ZAiKS-u i przewodn. Sekcji Muz. Rady Kultury i Sztuki przy MKiS, 1965—73 radny m. stołecznego Warszawy. 1966 przewodn. jury Międzynarod. Konkursu Kompozytorskiego im. H. Wieniawskiego w Poznaniu, 1971—73 i 1975—77 prezes oddziału warsz. ZKP. Od 1962 był członkiem jury Nagrody MON i Rady Artystycznej Gł. Zarządu Polit. Wojska Pol., od 1973 wchodził w skład Rady Programowej Muzyki przy MKiS, 1983—87 Rady Krajowej PRON (Patriot. Ruchu Odrodzenia Narod.). Członek honor. Pomorskiego Tow. Muzycznego (1946), ZKP (1949), Związku Zawodowego Muzyków PRL (1949) i WTM (1973).
Odznaczenia: 1930 Złoty Krzyż Zasługi, 1939 Krzyż Ofic. Orderu Odrodz. Polski, 1944 Krzyż Walecznych i Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (zweryfikowane 1967), 1949 Sztandar Pracy II kl., 1960 Krzyż Komand. Orderu Odrodz. Polski, 1976 Sztandar Pracy I kl.; odznaki: 1938 Złoty Wawrzyn Akademicki, 1963 Zasłużony Działacz Kultury, 1965 Odznaka Tysiąclecia Polski, 1981 Zasłużony Nauczyciel PRL, 1988 Zasłużony dla Kultury Narodowej; ponadto złote odznaki honor.: 1963 m. stołecznego Warszawy, 1967 Towarzystwa Muz. w Bydgoszczy, 1968 ZAiKS-u, 1970 m. Krakowa, 1981 za zasługi dla Wrocławia i woj. wrocławskiego, 1981 Stow. Polskiej Młodzieży Muz., 1981 Socjalist. Związku Studentów Polskich; nagrody: 1931 I Nagr. we Lwowie za Swaty, 1932 I Nagr. na konkursie Wielkopolskiego Związku Kół Śpiewaczych w Poznaniu za Oratorium I.J. Paderewskiemu w hołdzie, 1948 nagr. ZKP i MKiS za Rzeki, 1949 pierwszy laureat nagr. ZKP, 1950 Nagroda Muz. Ziemi Krakowskiej, 1954 Nagroda Muz. m. Krakowa, 1955 nagr. MKiS za Suitę weselną, 1955 nagr. ZKP i MKiS za utw. Karolowi Szymanowskiemu, 1955 nagr. ZKP za pieśń W imionniku, 1965 Nagr. Muzyczna m. stołecznego Warszawy, 1966 i 1983 Nagr. Ministra Kultury i Sztuki za działalność artyst. w dziedzinie muzyki, 1976 Nagroda Muz. Prezesa Rady Ministrów za twórczość artyst. dla dzieci i młodzieży, 1990 Nagr. Fundacji Kultury Polskiej.
Siostra P., Felicja Krysiewicz (*12 X 1897 Mińsk, †15 IX 1970 Bydgoszcz), pianistka, śpiewaczka i pedagog, była b. aktywną działaczką Tow. Muzycznego (od 1956 wiceprezes, 1963—70 prezes) w Bydgoszczy, gdzie po II wojnie świat. zainicjowała wznowienie działalności konserwatorium muz. (III 1945) oraz założenie Pomorskiej Ork. Symfonicznej, założyła Związek Zawodowy Muzyków, zorganizowała i kierowała działem muz. rozgłośni PR w Bydgoszczy, przy którym powstał zespół ork. (późniejsza orkiestra symf. PR), oraz Studium Operowym (1956, od 1959 Teatr Muz. Opery i Operetki).

Pękiel, Peckel, Pechel, Pekel, Pekell, Pekiel, Bartłomiej, Bartholomaeus, Bartholomeus, Bartholomeo, Bartholomiei, †ok. 1670 Kraków (?), pol. kompozytor i org., być może pochodzenia niem. (J. Mattheson). Zach. dokumenty dot. jedynie l. 1637—64 nie pozwalają ustalić daty i miejsca urodzenia P. Na ich podstawie można natomiast wskazać na dwa okresy i dwa ośrodki aktywności artyst. kompozytora oraz określić przybliżoną datę i miejsce jego śmierci. P. działał najpierw na dworze król. w Warszawie, gdzie przebywał z pewnością w l. 1637—54, a dokąd przybył za panowania Władysława IV (a więc najwcześniej 1632, a prawdopod. 1633). W kapeli król. kierowanej przez M. Scacchiego pełnił pocz. funkcję org., a nast. wicekapelm., tworząc i wykonując muzykę rel. oraz zajmując się kształceniem młodych muzyków. A. Jarzębski wymieniając P. jako wicekapelm. ocenia go pochlebnie jako org. i kompozytora. Zapewne po wyjeździe M. Scacchiego z Polski (1649), a co najmniej od pocz. 1653 do 1655, kiedy to kapela uległa rozproszeniu wskutek zajęcia przez Szwedów Warszawy, P. był kapelm. kapeli król. W 1653 Jan Kazimierz zwolnił P. od uczestnictwa w wyprawie wojennej na Kozaków i Tatarów i zobowiązał go, wraz z kilku in. osobami, do zapewnienia bezpieczeństwa, rady i usługi królowej. Po 1655 kompozytor spędził być może ok. 3 lat na tułaczce wraz z dworem, prawdopod. jak wcześniej (1653) przydzielony do dworu królowej.
W l. 1658—64 P. był kapelm. (po F. Liliusie) kapeli katedralnej na Wawelu w Krakowie. Sprawując tę funkcję zachował jednocześnie dożywotnio godność kapelmistrza król., choć opuścił Warszawę, bowiem 21 X 1659 sprzedał K. Pacowi swoje dobra w Ujazdowie, przyznane mu przez Władysława IV. Notatka z 23 VIII 1664 (Acta Actorum Capitularia na Wawelu) dokumentuje wyjazd P. z Krakowa; jednakże dopiero z 3 X 1670 dokumenty potwierdzają objęcie stanowiska kapelm. kapeli katedralnej przez nastepcę P., D. Fierszewicza.
Związek P. z dwoma głównymi centrami kultury muz. w XVII-wiecznej Polsce jest też poświadczony przez źródła jego twórczości, przekazanej w postaci rkp. (z wyj. Canones a 6 wyd. przez M. Scacchiego w Xenia Apollinea, Wenecja 1643). Zawarte w nich inskrypcje (tytuły towarzyszące nazwisku lub inicjałom nazwiska, nazwiska skryptorów, daty sporządzania kopii i in.) wraz z cechami stylist. repertuaru i pochodzeniem zach. zabytków pozwalają na wyodrębnienie dwóch zasadniczych grup rkp. oraz na ustalenie hipotetycznej chronologii komp. Pierwszą grupę stanowią zabytki, w których P. określany jest mianem wicekapelmistrza lub kapelmistrza król., względnie kapelm. w Polsce. Przekazują one kompozycje wok.-instr. w stile moderno. Są to jednak rękopisy obcej proweniencji (zach. w bibl. w Gdańsku, Berlinie i Uppsali), spisane w kilku przypadkach z pewnością przez skryptorów obcego pochodzenia (C. Bütner, G. Düben i G. Nauwerck), zapewne po śmierci P. Drugą grupę tworzą rękopisy przekazujące utwory wok. w stile antico, w których P. zwany jest kapelmistrzem król. i kapelm. zamku w Krakowie. Są to XVII- i XVIII-wieczne źródła o proweniencji wawelskiej, skopiowane gł. przez dwóch dyrygentów kapeli roranckiej, zwł. przez M.A. Miśkiewicza (autora m.in. datowanych kopii 10 komp., sporządzonych jeszcze za życia P. — przynajmniej w przypadku Missa pulcherrima z autografu), a także przez B.J. Pękalskiego. Dzieła wok.-instr., przeznaczone na zróżnicowaną obsadę, odznaczają się znacznym bogactwem środków fakturalno-wykonawczych, mogły więc prawdopod. powstać względnie wcześnie, w okresie działalności P. w Warszawie, choć jednocześnie nie jest wykluczone, że tworzyły repertuar kierowanej przez P. wok.-instr. kapeli katedralnej na Wawelu. Utwory wok. natomiast, przeważnie o 4- lub 3-gł. obsadzie a voce pari, charakt. dla repertuaru kapeli rorantystów, prawdopod. skomponowane zostały w czasie działalności kompozytora na Wawelu i w środowisku wawelskim były z pewnością wykonywane.

Pietrowski Karol, pol. kompozytor działający w 2. poł. XVIII w. Brak informacji o jego życiu; rękopisy komp. P. odnalezione w zbiorach kośc. parafialnego w Grodzisku oraz kolegiaty poznańskiej świadczą o jego działalności na terenie Wielkopolski oraz związkach z kręgiem kościelnym.

Pleyel
[pl'ajel, plej'el]

1. Ignaz, Ignace Joseph, *18 VI 1757 Ruppersthal (Austria Dolna), †14 XI 1831 k. Paryża, austr. kompozytor, wydawca i producent fort. Gry na fort. uczył się prawdopod. u J.B. Vanhala w Wiedniu, ok. 1772–77 studiował komp. u J. Haydna w Eisenstadt, wspierany finansowo przez hrabiego L. Erdődyego. Tam powstała jego pierwsza opera Die Fee Urgèle, napisana dla teatru marionetkowego i wyst. 1776 w Esterház oraz w Wiedniu. 1777 został kapelm. orkiestry hrabiego Erdődyego, który sfinansował mu podróż do Włoch, gdzie przebywał do 1781 lub 1783. Dla króla Neapolu Ferdynanda IV skomponował cykl utw. na lirę organizzata oraz kwartet smyczk., 1785 została wyst. w Teatro di San Carlo w Neapolu jego druga opera, Ifigenia in Aulide. 1783 uzyskał posadę drugiego, a 1789 pierwszego kapelm. w katedrze w Strasburgu. 1788 poślubił F.G. Lefebvre. W XII 1791 przyjął zaproszenie londyńskiego stow. Professional Concerts W. Cramera, do V 1792 prowadził w Londynie serię koncertów działając równolegle z J. Haydnem, zaangażowanym w tym samym czasie przez J. Salomona; wykonywał tam swoje dzieła, m.in. koncerty fort. Po powrocie 1793 do Strasburga został zadenuncjowany i aresztowany pod zarzutem sympatii proaustriackich. Od śmierci uratowało go skomponowanie hymnu patriot. na duży zespół wok.-instr., uznanego za test lojalności wobec Republiki. Po opuszczeniu więzienia powrócił 1793 do Alzacji, lecz nie mając widoków na stanowisko kapelm. przeniósł się 1795 do Paryża, gdzie 1796 założył oficynę I. P. był kompozytorem b. płodnym; jego dorobek obejmuje ponad 40 symfonii (33 opublikowanych), koncerty (m.in. wioloncz., skrz.), blisko 60 kwartetów smyczk. (pierwszy, wyd. 1783, dedykowany hrabiemu Erdődyemu, drugi, wyd. 1784, dedyk. Haydnowi) oraz liczne septety (pierwsze użycie tego terminu, 1787), sekstety, kwintety, tria i duety na różne składy instr., a także sonaty skrz. i fort. (na 2 i 4 ręce), pojedyncze utw. na harfę, 2 opery oraz kilka dzieł wok. (w tym 2 msze i Requiem). Większość utw. powstała przed 1792 w Strasburgu i cieszyła się za życia I. P. niezwykłą popularnością, poświadczoną tysiącami rękopiśmiennych kopii i setkami druków, ukazujących się niekiedy równocześnie w różnych oficynach. Ich poziom jest nierówny. Największą wartość mają jego kwartety smyczk. (pierwsze doczekały się co najmniej 10 wyd.), zdradzające dużą łatwość komponowania, świeżość inwencji i dobre opanowanie rzemiosła. Stylistycznie są one bliskie dziełom Haydna i były wysoko oceniane przez Mozarta, L. Boccheriniego i ówczesnych krytyków (F.-J. Fétis), którzy uważali je za dobre wprowadzenie publiczności w język muz. znacznie ambitniejszych kwartetów Haydna. Większość symfonii pochodzi już z lat paryskich, ale zdradzają one cechy stylist. wypracowane na gruncie kwartetów (uproszczony styl Haydna, w atrakcyjny sposób połączony z mozartowską dramaturgią). Duże walory dydakt. posiadają duety na 2 skrz., skrz. i altówkę, skrz. i fl. W całym dorobku kompozytora istnieją liczne zapożyczenia, dokonane zarówno przez samego I. P., jak i późn. wydawców, często bez jego zgody. Wiele dzieł stanowi jedynie transkr. czy adapt. wcześniejszych utw. (lub ich części) na inne kombinacje instr., ze zmianą tonacji, metrum, rytmiki, z inną sekwencją części lub dodaniem nowych itp.; także niektóre pieśni są przeróbkami fragm. z jego kwartetów lub symfonii. Ta chętnie stosowana procedura „samopowielania” świadczy o pośpiechu i dużej ekonomii pracy w celu sprostania zapotrzebowaniom szerokiej publiczności. Autorstwo wydanego przez oficynę P. podr. Nouvelle Méthode de Pfte., contenant les principes du doigté (Paryż 1796) pozostaje sporne (I. P. lub J. Dusík).

Poradowski Stefan Bolesław, *16 VIII 1902 Włocławek, †9 VII 1967 Poznań, pol. kompozytor, teoretyk muzyki, dyrygent i pedagog. Wykształcenie muz. zdobywał w Konserw. Winterfelda w Bydgoszczy, a nast. kształcił się 1922–26 u H. Opieńskiego (komp. i teoria muz.) w konserw. w Poznaniu; równocześnie studiował prawo i muzykol. na uniw. W 1930 został prof. teorii i komp. oraz kier. orkiestry kam. w poznańskim konserw. Wykładał w Miejskim Konserwatorium Muz. w Bydgoszczy (1935–39), dyrygował orkiestrą kam. Towarzystwa Muz. (1932–39) i chórem Harmonia w Poznaniu (1927–39), prowadził działalność recenzencką. Lata wojny spędził w Opatowie. 1945 objął klasę teorii i komp. w PWSM w Poznaniu, pełnił szereg funkcji, m.in. prorektora, dziekana i kier. Katedry Komp. oraz Katedry Teorii Muz. 1955–67 prowadził klasę komp. w PWSM we Wrocławiu. Współpracował z wieloma instytucjami muz. Jako uznany fotografik uzyskał tytuł Artysty Międzynarod. Federacji Fotograficznej, był prezesem poznańskiego oddziału Związku Polskich Artystów Fotografików i współzałoż. czasopisma „Świat Fotografii”. Otrzymał wiele odznaczeń państw. i nagród kompoz., m.in.: na konkursach Związku Śpiewaków Pol. w Chicago (1926) i TWMP w Warszawie (1936, za II Trio smyczkowe), nagrodę artyst. miasta Poznania (1947), Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1964), nagr. I st. MKiS (1966).

Przybylski Bronisław Kazimierz, *11 XII 1941 Łódź, pol. kompozytor. Absolwent PWSM w Łodzi, gdzie uzyskał dyplomy z teorii muz. (1964) oraz komp. (1969); studia kontynuował 1975–77 u R. Haubenstocka-Ramatiego w Hochschule für Musik und darstellende Kunst w Wiedniu. Od 1963 wykłada w PWSM (obec. Akademia Muz.) w Łodzi, od 1991 kier. katedry komp., od 1992 prof. zwyczajny. Laureat m.in.: III nagr. (1972) oraz II nagr. (1974; I nie przyznano) na Ogólnopolskim Konkursie Kompoz. im. G. Fitelberga w Katowicach, II i III nagr. (1972 i 1974) na Konkursie Kompoz. PRiTV w Warszawie, wyróżnienia na Międzynarod. Konkursie Kompoz. im. H. Wieniawskiego w Poznaniu (1976), nagr. III st. Ministra Obrony Narod. (1973), nagr. I st. MKiS (1980) i Nagr. Prezesa Rady Ministrów (1981). W 1999 otrzymał Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski.

Pstrokońska-Nawratil Grażyna, *16 VII 1947 Wrocław, pol. kompozytorka. 1966–71 odbyła studia w PWSM we Wrocławiu pod kier. S.B. Poradowskiego i T. Natansona. 1978 uczestniczyła jako stypendystka rządu fr. w wykładach O. Messiaena i P. Bouleza (konserw. w Paryżu, Inst. de Recherche et de Coordination Acoustique/Musique), a także w seminarium poświęconym muzyce I. Xenakisa w Aix-en-Provence. Odbyła staż w Studio Muzyki Elektronicznej w Marsylii. Od 1971 wykłada w Akad. Muz. we Wrocławiu, gdzie od 1978 prowadzi klasę komp. (od 1993 prof.), od 1998 także w Akad. Muz. w Poznaniu. Wykłada na kursach muz. współcz., m.in. Ogólnopolskim Mistrzowskim Kursie Wykonawstwa Muzyki Fortepianowej i Wokalnej XX wieku w Bystrzycy Kłodzkiej (1999, 2000, 2001), Międzynarod. Kursach dla Młodych Kompozytorów w Gdańsku (2001). Jest autorką esejów o muz. i aforyzmów. Zdobyła nagr. na krajowych i międzynarod. konkursach kompoz., m.in. 1972 G. Fitelberga w Katowicach, 1975 Kobiet Kompozytorek w Mannheim, 1987 na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu (III lokata za Ikara). Ponadto otrzymała nagrody: 1989 m. Wrocławia za całą twórczość, 1989 premiera za twórczość dla dzieci i młodzieży, 1998 im. św. Brata Alberta Chmielowskiego.

Ptaszyńska Marta, *29 VII 1943 Włochy (k. Warszawy), pol. kompozytorka i perkusistka. 1962–67 studiowała w PWSM w Poznaniu u J. Zgodzińskiego grę na instr. perkusyjnych oraz w PWSM w Warszawie teorię muz., a 1964–68 komp. u T. Paciorkiewicza, uzyskując we wszystkich dziedzinach dyplomy z wyróżnieniem. 1969–70 jako stypendystka rządu fr. kontynuowała studia w Paryżu u N. Boulanger oraz u P. Schaeffera w Centre Bourdan de l'ORTF. 1970 uczęszczała na wykłady analizy muz. O. Messiaena w konserw. 1970–72 była asystentem w klasie teorii, komp. i perk. w PWSM w Warszawie; w tym czasie prywatnych lekcji komp. udzielał jej W. Lutosławski. 1972–74 studiowała w Cleveland Inst. of Music grę na perk. pod kier. C. Duffa i R. Weinera oraz komp. u D. Erba. Ważnym momentem dla rozwoju jej kariery kompoz. w Stanach Zjedn. stało się wyk. 1973 przez Cleveland Orch. utworu Spectri sonori. P. uczyła gry na perk. i komp.: 1973–74 i 1976–77 w Bennington College (Vermont), 1977–78 na Univ. of California w Berkeley, 1979–81 w Santa Barbara, 1983–84 w Indiana Univ. School of Music w Bloomington (1983-84), 1991–94 i 1995–97 na Northwestern Univ. w Evanston oraz 1994–95 w Cincinnati College Conserv. of Music. 1997 otrzymała tytuł prof. w Indiana Univ. School of Music w Bloomington, a 1998 dożywotnią profesurę na Univ. of Chicago.
Kompozycje P. wykonywane były na licznych festiwalach międzynarod. Jest laureatką wielu konkursów kompoz., m.in. otrzymała I lokatę na Międzynarod. Trybunie Kompoz. UNESCO w Paryżu za utwór La novella d’inverno (1986), nagr. Percussive Art Society za Siderals (1974) i Classical Variations (1976), nagr. na Międzynarod. Konkursie Kompoz. w N. Jorku za Koncert na marimbę i ork. (1987) i 1972 wyróżnienie PRiTV za operę telew. Oskar z Alwy. Za całą twórczość otrzymała 1988 medal ZKP oraz 1997 nagr. Fundacji im. A. Jurzykowskiego w N. Jorku. 1995 została odznaczona Krzyżem Ofic. Orderu Odrodz. Polski.
Jako perkusistka P. występowała z Warsztatem Muzycznym Z. Krauzego i Poznańskim Zespołem Perkusyjnym; 1964–69 grała w orkiestrach FN i PR w Warszawie. We Francji koncertowała z Les Percussions de Strasbourg (1970–71). Występowała także z recitalami, prezentując utwory kompozytorów awangardy XX w. 1981–84 była członkiem zarządu Percussive Art Society w Stanach Zjedn. Była również jurorem wielu konkursów. W Stanach Zjedn. prowadziła ponadto działalność mającą na celu promocję pol. kultury, m.in. przyczyniła się do zorganizowania festiwali muzyki pol. w Lincoln Center w N. Jorku (1991, 1993) oraz konferencji „Polska — muzyka, poezja, naród” na Univ. of Chicago (2001).

Radziwiłł Maciej, książę, *ok. 1750 Szydłowiec, †1800 Nieśwież, od 1788 kasztelan lit., pol. kompozytor i librecista. Znane są 2 libretta R. napisane w Nieświeżu, w okresie rozkwitu teatru dworskiego po 1780 na skutek sprowadzenia przez ks. Karola R. (zw. Panie Kochanku) aktorów i muzyków (J.D. Holland, V. Nicollini), założenia szkoły muz.-balet., której uczniowie rekrutowali się z miejscowej ludności, oraz zespołu balet. (kier. przez Pettinatiego i Łojkę). R. napisał libretto (rkp. zach. w BN) do opery Agatka, czyli Przyjazd pana, wyst. 1784 podczas wizyty króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (muzyka J.D. Hollanda lub A. Danesiego) oraz do własnej 3-akt. opery Wójt osady albiańskiej, reprezentującej nurt komedii muz. o tematyce chłopskiej, wyst. w 1786 w letniej rezydencji Radziwiłłów w Albie k. Nieświeża. Libr. do Agatki (jedynej zach. w całości opery skomponowanej dla scen magnackich) ma charakter sielankowy: na tle wątku miłosnego poruszane są sprawy społ. (relacja dobry pan — poddani). Tekst wyróżnia się wśród in. librett z tego okresu, gdyż jest w całości wierszowany, zarówno w partiach śpiewanych (przewaga 8-zgłoskowca), jak i mówionych (przewaga 13-zgłoskowca). Autor sprawnie posługuje się środkami dramaturgicznymi (m.in. lapidarność dialogów), wprowadzając wielowątkową akcję z elementami kom. (rubaszny humor Walentego) oraz zróżnicowany język (postacie z ludu mazurzą, np. sentymentalno-sielankowa piosenka Agatki Biedne ptasęta, biedne pisklęta).
Po przeniesieniu się do Wilna (1788) R. komponował utwory ork., kam. i fortepianowe, w tym 3-cz. Divertimento D-dur o rozbudowanej obsadzie instr. (fg., rogi), 3-cz. Serenadę B-dur w stylu wczesnoklas., polonezy ork., m.in. La chasse (z kl. i rogami myśliwskimi) o charakterze programowo-ilustracyjnym (gonitwa, szczekanie psów, strzały).

Reagmey
2. Konstanty, *28 I (15 I) 1907 Kijów, †27 XII 1982 Lozanna, kompozytor, pianista, krytyk i pisarz muzyczny oraz filolog orientalista, syn Konstantego Kazimierza. Mając 5 lat rozpoczął naukę gry na fort. pod kier. matki, nast. uczył się prywatnie u R. Gliera; z lat dziecięcych pochodzą jego pierwsze zach. utwory fort. (Mazurki, Barkarola i Souvenir de jeunesse). Od 1920 mieszkał w Warszawie, gdzie uczęszczał do gimnazjum, uczył się gry na fort. u J. Turczyńskiego i teorii muz. u F. Szopskiego. Skomponował wówczas 2 Preludia oraz pieśni do tekstów ros. symbolistów. 1931 ukończył na UW filologię klas. i orientalną. 15 XI 1932 zadebiutował jako krytyk muz. artykułem o IV Symfonii koncertującej Szymanowskiego, nast. publikował art. w „Zet” i „Prosto z mostu”. W tymże r. podjął studia w zakresie filologii orientalnej i lingwistyki w Ecole des Hautes Etudes i w Collège de France w Paryżu. 1935 uzyskał na UW stopień dra z zakresu filologii hind. i gramatyki porównawczej języków indoeuropejskich. 1937 przedstawił rozprawę habilitacyjną i jako doc. prywatny podjął wykłady. Przebywał w kręgach inteligencji i ziemiaństwa o orientacji artyst., spotykał się wielokrotnie z K. Szymanowskim, J. Iwaszkiewiczem, B. Micińskim, K.I. Gałczyńskim, J. Braunem, J. Stempowskim. 1937 poślubił Annę Janinę Kucharską, studentkę filologii romańskiej z Krakowa. Do wybuchu II wojny świat. prowadził ożywioną działalność krytyczną. 1937–39 był red. dwumiesięcznika „Muzyka Współczesna”, 1938–39 red. nacz. miesięcznika „Muzyka Polska”; 1939 uczestniczył w przygotowaniu festiwalu MTMW w Warszawie i w Krakowie. Podczas okupacji pracował jako pianista w kawiarniach. Ze względu na obywatelstwo szwajc. miał łatwiejszą sytuację, gdyż nie podlegał bezpośrednim kontrolom Gestapo. Nawiązał zatem współpracę z Armią Krajową, 1942 pełnił funkcję kuriera (o pseud. Czesław Drogowski); w jego mieszkaniu znajdowały schronienie osoby ukrywające się, a kompozytorzy oddawali swoje rękopisy na przechowanie (np. R. Palester i inni).
K. R. debiutował jako kompozytor na koncertach konspiracyjnych. 1942 zaprezentował Pieśni perskie zinstrumentowane za sugestią K. Sikorskiego, który udzielił mu kilku lekcji komp.; 6 VI 1944 wykonany został Kwintet; wrażenia z tego koncertu zostały przekazane wiele lat później we wspomnieniu W. Lutosławskiego. Po klęsce powstania warszawskiego K. R. z matką znalazł się w obozie koncentracyjnym w Sztutowie pod Gdańskiem, a nast. w obozie pod Hamburgiem, skąd jako obywatel szwajc. został zwolniony i w XI 1944 przybył do Lozanny.
W IV 1945 K. R. został zatrudniony na uniw. w Lozannie, także na uniw. we Fryburgu od 1946 jako prof. nadzwyczajny lingwistyki ogólnej; w Lozannie najpierw był lektorem języka ros. i języków orientalnych, od 1949 wykładał o językach i cywilizacji słow. i orientalnej, od 1957 prof. zwyczajny. W III 1947 przyjechał do Krakowa, był obecny na prawykonaniu wersji ork. Pieśni perskich. Nie porzucając twórczości kompoz. (Kwartet smyczkowy, Wariacje i temat) K. R. poświęcił się pracy badawczej w dziedzinie filologii orientalnej i sanskrytu, 1949–50 wygłaszał wykłady w Indiach i Egipcie, był delegatem na XXII Międzynarodowy Kongres Orientalistów w Istambule. 1954–62 był wraz z P. Meylanem red. pisma „Feuilles Musicales”; należał do Société Linguistique w Paryżu. 1955 na festiwalu w Donaueschingen odbyło się prawyk. Pięciu etiud, które dzięki oryginalności brzmienia i wirtuozerii wok. należą do jego najbardziej cenionych utworów. 1956 był jednym z inicjatorów programu zbliżenia kultur Wschodu i Zachodu (UNESCO); przebywał w Nowym Delhi, gdzie spotkał się z Dalaj Lamą. 1959 podjął pracę nad operą Don Robott, której nie ukończył.
W 1962 odbył tournée koncert. ze skrzypaczką Anne-Marie Gründer po Związku Radz. Po powrocie skomponował Pięć poematów Jeana Tardieu na chór a capp., uznanych przez krytykę za utwór bliski estetyce W. Lutosławskiego, których prawykonanie na Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. „Warszawska Jesień” 1964 przyniosło mu spektakularny sukces. 1963–68 był prezesem Assoc. des Musiciens Suisses oraz sekcji szwajc. MTMW, a 1964 utworzył szwajc. Radę Muzyczną i został jej przewodn. Pozostawał w bliskich kontaktach z P. Sacherem, który wielokrotnie dyrygował prawykonaniami jego utworów. 1968 ponownie odwiedził Polskę, jako gość festiwalu Warsz. Jesień. 1973 skomponował na zamówienie opery w Hamburgu drugą operę Mio, mein Mio. 1969–73 był członkiem prezydium MTMW. 1970 napisał kantatę Alfa, a 1976 koncert podwójny Lila dedykowany P. Sacherowi. 1977 zakończył pracę na uniw. we Fryburgu i w Lozannie i przeszedł na emeryturę; w tymże r. przebywał w Baranowie, gdzie pol. środowisko muz. obchodziło 70. rocznicę jego urodzin. W IX 1978 objęty prawie całkowitym paraliżem znalazł się w klinice w Lozannie. W kontynuowaniu pracy nad kantatą Visions pomagał mu kompozytor J. Balissat, któremu K. R. dyktował ten utwór. Na wózku inwalidzkim K. R. uczestniczył w uroczystym prawykonaniu Visions w katedrze w Lozannie, odnosząc swój ostatni wielki sukces artystyczny.
19 V 1983 na uniw. w Lozannie odsłonięte zostało popiersie kompozytora. 22 XI 1991 w Lozannie umarła żona K. R., archiwa kompozytora przekazane zostały do Bibliothèque Cantonale et Universitaire. 1987 w Warszawie odbyło się sympozjum ZKP poświęcone jego twórczości; staraniem Zarządu Oddz. Krakowskiego ZKP i z udziałem Pro Helvetii wiosną 1993 odbyły się w Polsce koncerty uświetniające 10. rocznicę śmierci K. R., a wiosną 1995 w Kijowie, we Lwowie i Drohobyczu. 1994 Barbara Halska założyła Ensemble Regamey, który w ramach 6. Międzynarod. Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich wykonał Kwintet. 2002 dla uczczenia 20. rocznicy śmierci odbyło się w Krakowie pierwsze pol. wykonanie Symfonii inkantacji.

Rogowski Ludomir Michał, *3 X 1881 Lublin, †13 III 1954 Dubrownik, pol. kompozytor i dyrygent. Zainteresowania muz. rozwinął m.in. pod wpływem rodziców, muzyków amatorów — matki Karoliny (pianistki) oraz ojca Dominika (skrzypka). Mając zaledwie 7 lat próbował pisać pierwsze utw. Do 1906 studiował w Instytucie Muz. w Warszawie pod kier. Z. Noskowskiego (komp.) oraz R. Statkowskiego i E. Młynarskiego (dyryg.). 1906–07 kontynuował naukę w Lipsku pod kier. A. Nikischa (dyryg.) i H. Riemanna (harm. i kontrap.). Znajomość muzyki pogłębiał też w Monachium (1907–08), Rzymie (1908–09) i na kursie wok. u J. Reszkego w Paryżu (1911). W swoich zainteresowaniach nie ograniczał się tylko do muzyki, gdyż równocześnie zgłębiał takie dziedziny jak: biologia, psychologia doświadczalna, filozofia hinduska, okultystyka oraz plastyka. Od 1909 uczył w szkole muz. dla organistów oraz dyrygował orkiestrą symf. w Wilnie. 1912 został dyr. orkiestry i kierownikiem muz. w Teatrze Nowoczesnym w Warszawie. 1914–19 przebywał we Francji (Paryż, Villefranche), nast. w Belgii (Bruksela), prowadząc gł. działalność koncert. i komponując. 1919 napisał swój manifest artystyczny pt. Muzyka przyszłości. Od 1921 mieszkał w Warszawie, gdzie dyrygował, komponował, pisał dzieła lit., przekładał oraz tworzył ilustracje muz. do sztuk, wystawianych m.in. w Teatrze Polskim, Małym i Rozmaitości. 1926 przeniósł się na stałe do Dubrownika. Mimo oddalenia nadal interesował się życiem muz. w Polsce (świadczą o tym m.in. artykuły O polskość naszej kultury muzycznej i Pro domo sua) oraz przyjeżdżał do kraju na koncerty w 1935 i 1938 (Łódź, Warszawa). 1938 został laureatem państw. nagrody za całokształt twórczości muz. Po 1939 R. zaopiekowały się władze Dubrownika, przyznając mu rentę oraz pomieszczenie w byłym klasztorze św. Jakuba.

Różycki
2. Ludomir Aleksander, *18 IX 1883 Warszawa, †1 I 1953 Katowice, pol. kompozytor, dyrygent i pedagog, syn Aleksandra. Wychowany w domu o bogatych tradycjach muz., w którym bywali m.in. I.J. Paderewski, A. Michałowski i S. Barcewicz, studiował w Instytucie Muz. w Warszawie u A. Michałowskiego (fort.), G. Roguskiego i M. Biernackiego (teoria) oraz Z. Noskowskiego (komp.). Zadebiutował jako kompozytor scherzem symf. Stańczyk, wykonanym 26 II 1904 pod batutą E. Młynarskiego w Filharmonii Warsz. Wiosną tegoż r. ukończył Instytut Muz. ze złotym medalem za Balladę na fort. i ork. 1905–07 odbył studia w mistrzowskiej klasie komp. E. Humperdincka w Akad. der Künste w Berlinie. 1905 wspólnie z K. Szymanowskim, G. Fitelbergiem i A. Szelutą założył Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Pol. — ugrupowanie działające do 1912 na rzecz promocji nowej muzyki pol. za granicą. Lato 1905 spędził w Zakopanem, gdzie, zamieszkując w willi Witkiewiczów, zetknął się z M. Karłowiczem, S. Żeromskim, T. Micińskim i najwybitn. przedstawicielem młodopolskiej bohemy — S. Przybyszewskim. Podczas studiów berlińskich zapoznał się z dziełami R. Wagnera, R. Straussa i H. Wolffa, które wywarły znaczący wpływ na jego własną twórczość. Powstały wówczas poematy symf. Bolesław Śmiały i Pan Twardowski oraz szereg pieśni napisanych dla śpiewaczki Stefanii Mławskiej, którą L. R. poślubił 14 X 1905.
1907, odrzuciwszy propozycję objęcia stanowiska prof. konserwatorium w Oslo, L. R. przeniósł się do Lwowa, gdzie przez 4 lata pracował jako dyrygent opery i prof. klasy fort. w konserwatorium. Z tego okresu pochodzą kolejne poematy symf.: Anhelli (wykonany 1910 we Lwowie w ramach uroczystości z okazji 100-lecia urodzin J. Słowackiego), Mona Lisa Gioconda, Warszawianka i Król Kofetua (nagr. 1912 na konkursie kompoz. z okazji 10-lecia Filharmonii Warsz.) oraz pierwsza opera L. R., Bolesław Śmiały, której premiera 11 II 1909 w Operze Lwowskiej uznana została za wielki sukces młodego kompozytora. 1912 L. R. zamieszkał na krótko w Warszawie, gdzie poświęcił się wyłącznie pracy kompoz. 26 X Teatr Wielki wystawił jego nową operę Meduza o tematyce fantast., osnutej — podobnie jak w poemacie Mona Lisa Gioconda — wokół postaci Leonarda da Vinci. 1913–18 L. R. ponownie przebywał w Berlinie, skąd odbywał liczne podróże koncert., m.in. do Włoch i Francji. Był to okres wyjątkowo intensywnej pracy twórczej, a zarazem wciąż rosnącej sławy kompozytora. Do ugruntowania pozycji R. na arenie międzynarod. przyczynił się jego koncert kompoz. 26 XII 1915 w Berlinie, na którym wykonano m.in. najnowsze utwory kam., Kwintet fortepianowy i Kwartet smyczkowy. 1913 L. R. poznał Pucciniego, przybyłego do Berlina na premierę swojej opery Dziewczyna z Zachodu; obaj kompozytorzy zamierzali wspólnie napisać utwór scen. według dramatu J. Żuławskiego Eros i Psyche, ale gdy Puccini odstąpił od tego projektu, L. R. sam napisał operę, uznawaną do naszych czasów za jego najwybitniejsze dzieło. Po sukcesie prapremiery 10 III 1917 we Wrocławiu, Erosa i Psyche wystawiono w Mannheim, Bremie, Poznaniu i Stuttgarcie, zaś 20 III 1918 w Teatrze Wielkim w Warszawie.
1919 L. R. powrócił na stałe do Warszawy, gdzie przez krótki czas był dyrygentem w Teatrze Wielkim. Na tej scenie odbyły się premiery jego kolejnych dzieł cieszących się wielką popularnością; były to: balet Pan Twardowski (wystawiany regularnie od 1921, osiągnął w 1929 rekordową liczbę 300 przedstawień) oraz opery Casanova i Beatrix Cenci. 1937 L. R. otrzymał złoty medal rządu fr. za balet Apollo i dziewczyna, napisany dla nowo utworzonego Baletu Polskiego Arnolda Szyfmana i wykonany podczas Świat. Wystawy Sztuki i Techniki w Paryżu. Okres międzywojenny wypełniony był też działalnością public., organizacyjną i pedagogiczną. 1926 L. R. uczestniczył w założeniu Stowarzyszenia Kompozytorów Pol. (był jego pierwszym prezesem), 1930–32 wykładał w konserw. w Warszawie.
W czasie II wojny świat. L. R. brał udział w konspiracyjnych koncertach jako pianista i akompaniator. Z tego okresu pochodzą: poemat symf. Pietà, ballada Dzwony, II Koncert fortepianowy i Koncert skrzypcowy. Po klęsce powstania warszawskiego, w czasie którego spłonęło wiele rękopisów nie wyd. utworów, L. R. schronił się w domu przyjaciela J. Targowskiego w Osieczanach niedaleko Krakowa. Po zakończeniu wojny zamieszkał w Katowicach, gdzie podjął pracę pedag. w PWSM; 1945–47 był dziekanem Wydz. Teorii, Kompozycji i Dyrygentury tej uczelni. Ostatnie lata życia spędził w otrzymanej od rządu w dożywotnie użytkowanie willi w Zachełmiu na Dolnym Śląsku, gdzie pracował nad rekonstrukcją partytur zniszczonych podczas wojny. Otrzymał wiele nagród i odznaczeń państw.: 1925 Krzyż Ofic. Orderu Polonia Restituta, 1937 Państw. Nagrodę Muz. za operę Eros i Psyche, 1946 Złoty Krzyż Zasługi, 1950 Order Sztandaru Pracy I klasy, 1951 Krzyż Komand. z Gwiazdą Polonia Restituta, 1952 nagr. państwową I st. za całokształt twórczości. Od XII 1951 był członkiem honorowym ZKP. W l. 1959–71 istniało w Katowicach Towarzystwo im. L. R., które podjęło działania związane z propagowaniem muz. kompozytora oraz dokumentacją jego życia i twórczości.

Rudziński Witold, *14 III 1913 Siebież (Rosja), †29 II 2004 Warszawa, pol. kompozytor, teoretyk i pedagog. 1931–37 studiował w konserw. w Wilnie komp. u T. Szeligowskiego i fort. u S. Szpinalskiego. 1936 uzyskał stopień mgra filologii słow. na Uniw. Stefana Batorego w Wilnie. 1938–39 przebywał w Paryżu, studiując komp. u N. Boulanger i Ch. Koechlina oraz chorał greg. w Inst. Grégorien. 1939–42 wykładał w konserw. wileńskim, potem był organistą w Wilnie i w Niemenczynie. Jesienią 1943 przedostał się do Warszawy, gdzie przebywał do końca wojny. 1945–47 wykładowca w konserw. i dyrektor Państw. Szkoły Umuzykalniającej Lud. Instytutu Muz. w Łodzi. 1947–48 dyr. departamentu muzyki w MKiS, 1948–49 dyr. artyst. Opery i Filharmonii Warsz.; ponadto 1945–54 dyr. działu muz. w wydawnictwie Czytelnik, 1950–56 red. naczelny miesięcznika „Muzyka”, 1950–51 prezes ZKP. Od 1957 pracował w PWSM (od 1979 Akad. Muz.) w Warszawie, tamże 1966 prof. nadzwycz., 1983 prof. zwycz.; 1966–69 był prorektorem tej uczelni, 1967–81 kier. Katedry Teorii Muz., 1969–84 kier. Międzyuczelnianego Studium Doktoranckiego; pod jego kier. powstało 19 prac magisterskich i 4 doktorskie. 1983 przeszedł na emeryturę. 1998 otrzymał doktorat h.c. Akademii Muz. w Warszawie. 14-15 marca 2003 z okazji rocznicy urodzin odbyła się w Akademii Muz. w Warszawie sesja nauk. i koncert kompoz. R.
Odznaczenia: 1955 Krzyż Ofic., 1960 Krzyż Komand. Orderu Odrodz. Polski, 1984 Medal 40-lecia PRL, 1988 Sztandar Pracy II klasy; odznaki: 1980 Zasłużony Działacz Kultury, 1984 Zasłużony Nauczyciel PRL. Laureat 1. wyróżnienia specjalnego na Konkursie im. ks. Rainiera III w Monako za Odprawę posłów greckich (1963), I nagr. na Międzynarod. Konkursie im. E. Griega w Bergen za Obrazy świętokrzyskie (1965), II nagr. na Konkursie im. K. Szymanowskiego w Warszawie za Do obywatela Johna Browna (1973), nagr. MKiS III st. (1983), nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci (1984) oraz I nagr. na konkursie kompoz. w Wejherowie za Kaszubskie pieśni weselne (1996).

Rudziński Zbigniew, *23 X 1935 Czechowice k. Warszawy (obec. Warszawa), pol. kompozytor i pedagog. 1949–55 studiował fort. u T. Dąbrowskiej w PŚSM w Warszawie, 1952–53 filologię ang. na UW, 1956–62 komp. u P. Perkowskiego w PWSM (obec. Akademia Muz.) w Warszawie (dyplom z wyróżnieniem), 1965/66 u N. Boulanger jako stypendysta rządu fr., 1970–71 w Bilthoven jako stypendysta rządu hol. W 1973 rozpoczął pracę pedag. w Akademii Muz. w Warszawie prowadząc zajęcia z komp., instrumentacji i współcz. technik kompoz. Obecnie jest prof. kompozycji. 1962–68 był kierownikiem Redakcji Muz. Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie. Prowadził zajęcia w Akademii Muz. im. Sibeliusa w Helsinkach (1987), Royal Acad. of Music w Londynie (1990) oraz na uniwersytetach: Keimyung Univ. w Taegu (1993, 1996, 2001–2004), w Seulu (1996) i Suwon (2002) w Korei Pd. Zasiadał jako członek jury w konkursach muz., m.in. 1983 w międzynarod. konkursie dla wykonawców w Genewie. Wykładał na kursach, warsztatach i seminariach kompoz., m.in. 1975 na Międzynarod. Seminarium w Ochrydzie (Macedonia), 1978 Letnich Kursach dla młodych kompozytorów w Olsztynie, 1979 Międzynarod. Letnich Kursach dla młodych kompozytorów organizowanych przez Pol. Towarzystwo Muzyki Współcz. w Kazimierzu n. Wisłą. 1983–89 był kierownikiem warsztatów kompoz. w ramach Internationales Jugend Festspieltreffen w Bayreuth. W latach 60. wraz T. Sikorskim, Z. Krauzem, J. Patkowskim i J. Tilburym założył zespół Warsztat Muzyczny, nast. z T. Sikorskim zespół Ad Novum dla promowania twórczości kompozytorów reprezentujących nurty awangardowe. 1981–82 był prezesem Oddziału Warsz. ZKP, 1985–86 sekretarzem generalnym ZKP. 1980 kierownik katedry kompozycji, 1980–84 prorektor do spraw artyst. i zagranicznych w Akademii Muz. w Warszawie.
1960 otrzymał I nagr. na Konkursie Kompoz. z okazji 150-lecia Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie za Sonatę na 2 kwartety smyczk., fort. i kotły; 1962 nagr. na V Konkursie Młodych Kompozytorów za Epigramy; 1979, 1985 nagr. Ministra Kultury i Sztuki; 1986 nagr. Prezesa Rady Ministrów; 1988 nagr. Neues Musiktheater Werkstatt w Berlinie za operę Manekiny; 1991 nagr. ZKP. 1975 odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Gł. wydawcami utworów R. są: PWM, Schott, Moeck, Edition Modern i Agencja Autorska.

Rutkowski Antoni Wincenty, *21 I 1859 Warszawa, †14 XII 1886 Warszawa, pol. kompozytor, pianista i pedagog. Pochodził z wielodzietnej, ubogiej rodziny urzędnika pocztowego. Po ukończeniu niem. (katolickiej) szk. elementarnej przy kościele św. Ducha w Warszawie, dzięki ufundowaniu ze społ. składek rocznego stypendium, jesienią 1869 rozpoczął naukę w warsz. Instytucie Muz. (fortepian u J. Janothy, harm. u S. Moniuszki, komp. i instr. u W. Żeleńskiego, róg u K. Wecka), 1876 uzyskał dyplom. 1881–83 uczył się prywatnie komp. (w zakresie form polifon., sonaty i wariacji) u Z. Noskowskiego; był to istotny etap w edukacji muz. R. Tuż po dyplomie objął stanowisko nauczyciela fort. w klasie niższej, później też średniej Instytutu Muz.; dzięki pracowitości i skrupulatności zyskał szacunek uczniów i profesorów, w tym I.J. Paderewskiego, z którym przyjaźnił się do końca życia. Współuczestniczył w przygotowaniu i wyd. Szkoły techniki fortepianowej... Brał udział w życiu muz. Warszawy, zwł. w koncertach kam. WTM, którego członkiem został 1877. Prasa warsz. i sprawozdania komitetu WTM odnotowały co najmniej 12 koncertów, na których kompozytor prezentował swoje utwory (np. Sonatę c-moll op. 5, prawyk. 18 X 1882 z Z. Noskowskim, realizującym partię skrz.), wykonywał utwory in. kompozytorów (np. Chopina) lub występował jako akompaniator. Jako pianista zyskiwał pochlebne recenzje, zdobywał też nagr. na konkursach kompoz. WTM, np. za pieśń Letni wieczór (III nagr., 1885) i za Wariacje na temat własny cis-moll (wyróżnienie 1886). R. zmarł na gruźlicę i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jego córka Julia (zam. Wertheim, nie Orthwein, jak w PSB), aktorka, przekazała niektóre autogr. ojca bibliotece UJ. R. dwukrotnie numerował swoje kompozycje, np. Trio g-moll z 1878 i Valse scherzando A-dur z 1879 mają to samo op. 13, a Deux morceaux wyd. w EM 1878 i Deux morceaux wyd. u Riesa i Erlera ok. 1884 oznaczone są jako op. 8, jakkolwiek są to dwa odrębne utwory.

Rybicki Feliks Bronisław Tymoteusz, pseud.: Alban Ryks, Zbigniew Szarecki, *24 I 1899 Warszawa, †24 VIII 1978 Warszawa, pol. kompozytor, pedagog i dyrygent. 1920–24 (?) studiował w konserw. w Warszawie pod kier. R. Statkowskiego (komp.) oraz E. Młynarskiego i H. Melcera (dyryg.). 1930–31 kontynuował studia kompoz. u W. Maliszewskiego i L. Różyckiego. 1926 debiutował jako dyryg. w Filh. Warszawskiej. Prowadził gł. amatorskie i szkolne zespoły instr. i chór. W 1927 był drugim dyryg. Tow. Śpiewaczego „Lutnia”. 1933–35 kierował chórem i ork. w Centralnych Zakładach Wojskowych w Rembertowie, a 1937–39 Chórem Oratoryjnym przy Filh. Warszawskiej. Współpracował jako dyrygent i kompozytor z PR i teatrami warsz. Równolegle uczył śpiewu chór. w gimnazjach Warszawy (1917–27) oraz wykładał w Szkole Muz. im. Karłowicza (od 1931) i Kolegium Muz., którego był współtwórcą (od 1933). W okresie okupacji uczył gry na fort., występował w kawiarniach warsz., kierował chórem i przedstawieniami operetkowymi w Teatrze Miasta Warszawy. Od 1945 pracował w PR w dziale muz. i dziecięco-młodzieżowym jako dyrygent i kompozytor, dyrygował chórami w Elektrowni i Gazowni Warszawskiej. 1951–53 i 1958–59 był prof. dyrygentury w PWSM w Sopocie, 1956–57 prowadził kurs dyryg. dla kapelmistrzów wojsk. przy PWSM w Warszawie, 1957–70 kierował ork. i chórem PLM w Warszawie.
R. otrzymał I nagr. na konkursie Liry Polskiej w Warszawie za Jej obraz — kartka z albumu (przed 1929), III nagr. na konkursie Liry Polskiej za Petite valse (przed 1929), I nagr. na konkursie Towarzystwa Śpiewaczego „Echo-Macierz” za Opowieść o tęskniącej królewnie na chór m. (1931), Nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci (1952, 1977), Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1956), Nagrodę PR i ZAiKS za pieśni młodzieżowe (1956), wyróżnienie MKiS za pracę pedag. (1959), nagr. państw. III st. za twórczość artyst. (1962).

Rychlik Józef Henryk, *12 V 1946 Kraków, pol. kompozytor i teoretyk muzyki. 1965–70 studiował kompozycję i teorię muz. w PWSM w Krakowie u B. Schaeffera; 1978 przebywał na stypendium rządu fr. w Paryżu (Groupe de Recherches Musicales i IRCAM); był współzałożycielem Studia Muzyki Przestrzennej Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie, gdzie 1991–98 kierował Działem Muzyki i Realizacji Dźwięku; przez wiele lat współpracował ze Studiem Filmów Animowanych w Krakowie; 1976–79 prowadził kursy muzyki elektronicznej w ramach festiwalu Młodzi Muzycy Młodemu Miastu w Stalowej Woli. Od 1972 wykłada w PWSM (obec. Akademia Muz.) w Krakowie, od 2002 prof. Laureat II nagr. na Konkursie Młodych ZKP (1971) za Sekwencje przestrzenne, III nagr. na Międzynarod. Konkursie Kompoz. na Utwór Org. (Szczecin 1973) za Grave (asocjacje poetyckie), wyróżnienia na VII Concours International de Musique Electroacoustique w Bourges, Francja (1979) za Podtytuł — Sen Eurydyki oraz nagród za muzykę do filmów: Automobil na Festiwalu Filmów dla Dzieci w Poznaniu (1988) i Metamorfozy na Międzynarod. Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie (1989). Jest bohaterem dokumentalnego filmu J. Ridana J. R. — kompozytor (1993).

Rytel Piotr, pseud. Witold Szeliga, W. S., F. C., *16 V (wg nagrobka na warsz. Powązkach a nie: 20 IX, jak podają in. źródła) 1884 Wilno, †2 I 1970 Warszawa, pol. kompozytor, pedagog i krytyk muzyczny. 1903–08 studiował w Instytucie Muz. w Warszawie uzyskując dyplomy w zakresie fort. w klasie A. Michałowskiego i komp. w klasie Z. Noskowskiego. W tej uczelni (późniejsze konserw.) od 1911 do wybuchu II wojny świat. był nauczycielem (od 1 XII 1932 prof.) fort., harmonii i form muz., w l. 1925–26 i 1931–39 prowadził klasę komp. Od 1928 działał w Komisji Ustrojowo-Programowej MWRiOP, 1932–39 był członkiem rady nauk.-artyst. w konserwatorium. 1908 rozpoczął działalność kompoz. i public., która trwała do 1963. Publikował w prasie liczne art., felietony muz. i recenzje, m.in. przed 1939 w „Nowościach Muzycznych”, „Scenie i Sztuce”, poznańskiej „Kulturze”, „Gazecie Warszawskiej” (1920–35), po 1945 w „Tygodniku Warszawskim”, „Słowie Powszechnym”, „Gazecie Ludowej” (1946–49), „Kurierze Polskim”, „Ruchu Muzycznym”, „Muzyce” i „Teatrze”. Okupację przeżył w Warszawie ucząc w tajnym konserw. S. Kazury. Po powstaniu warszawskim 5 X 1944 wraz z pozostałą ludnością cywilną został wyeksmitowany z Warszawy, do której powrócił już w III 1945. Od 1 V 1945 do emerytury (1952) uczył teorii muz. i prowadził klasę komp. w konserw. (od 1946 PWSM), tamże 1946/47 sprawował funkcję prorektora; ponadto był kier. Sceny Muzyczno-Operowej (1945–48) i dyr. Państw. Instytutu Muz. (1946–47); współpracował z Państw. Organizacją Imprez Artyst. „Artos” (1951–54), Centralnym Zarządem Instytucji Muz. MKiS (1955–56) i PR (jako autor audycji i recenzent programów muz.). Powrócił do szkolnictwa jako rektor (XII 1956–61) i profesor zwycz. (II 1958) w PWSM w Sopocie. R. działał społecznie; m.in. 1925–33 był współorganizatorem i członkiem zarz. Stowarzyszenia Współcz. Kompozytorów Pol., 1925–35 wiceprezesem Związku Sprawozdawców Muz. i Teatr., 1948–52 prezesem WTM (inicjował założenie Społ. Ognisk Muz.), a 1947–55 wiceprezesem IFC (od 1950 TIFC); członek ZKP, SPAM i ZAiKS. Został odznaczony m.in. Krzyżem Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1937); w 1911 otrzymał wyróżnienie na konkursie kompoz. z okazji 10-lecia Filharmonii Warsz. za poemat symf. Sen Dantego, 1960 nagr. m. Gdańska. Większość kompozycji R. pozostała w rkp. lub kopiach i znajduje się w Bibliotece Materiałów Orkiestrowych PWM oraz od 1983 w BN.

Salieri Antonio, *18 VIII 1750 Legnago (k. Wenecji), †7 V 1825 Wiedeń, wł. kompozytor. Gry na skrz. uczył go brat, Francesco S., a na klawes. i organach G. Simoni. Po śmierci rodziców, ok. 1765 S. przeniósł się do Wenecji, gdzie kontynuował naukę pod kier. F. Paciniego (śpiew) i G.B. Pescettiego (komp.). W 1766 zabrał go do Wiednia przebywający w Wenecji kompozytor dworu ces. F.L. Gassmann i zapewnił mu dalszą edukację muz. W 1769 S. napisał swoją pierwszą operę, Le donne letterate. W krótkim czasie zyskał poparcie wpływowego już wówczas P. Metastasia, a rozgłos przyniosła mu wyst. w VI 1771 w Wiedniu opera Armida, nawiązująca do założeń reformy dram. Glucka. Jako następca Gassmanna S. został 1774 dworskim Kammerkomponist, a także kapelm. opery wł. Poparcie ces. Józefa II było mu pomocne również we Włoszech i Francji. Na uroczyste otwarcie 1778 La Scali w Mediolanie (ówcześnie pod panowaniem Austrii) napisał operę seria L'Europa riconosciuta, a 1781 na zamówienie cesarza singspiel Der Rauchfangkehrer dla Burgtheater w Wiedniu. W 1782 Gluck przekazał S. zamówienie Opery w Paryżu na tragedię lir.; S. napisał wówczas Danaidy (Les Danaïdes), wyst. z sukcesem 1784, i otrzymał zamówienia na dwie następne fr. opery, z których druga, Tarare do libr. P.A. de Beaumarchais, przyniosła mu wielki triumf.
1783 na dworze wiedeńskim zaangażowana została wł. trupa operowa, co podniosło rangę opery buffa. S. wystawił z tym zespołem w Burgtheater własną operę La scuola de’ gelosi, a nast. jako dyrygent brał udział w premierach oper m.in. G. Paisiella, V. Martína y Soler i W.A. Mozarta. Współpracował z L. Da Pontem oraz z G.B. Castim; 1788 Józef II zamówił u niego wł. wersję Tarare do libr. L. Da Pontego, a opera wyst. 1788 pt. Axur, re d’Ormus uświetniła zaślubiny arcyks. Franciszka z ks. Elżbietą Wirtemberską. W tym samym roku S. objął funkcję kapelm. na dworze ces., którą pełnił do emerytury (1824). Po śmierci Józefa II (1790) został zdymisjonowany ze stanowiska w teatrze dworskim, natomiast nadzorował rekrutację instrumentalistów, śpiewaków, a nawet budowniczych organów. Zajmował się gromadzeniem instrumentów oraz muz. archiwum dworskim, a przede wszystkim był odpowiedzialny za planowanie muz. oprawy wydarzeń, związanych m.in. z kongresem wiedeńskim (faworyzował utwory rel. J.G. Albrechtsbergera, J. i M. Haydnów, G. Reuttera mł., J. Eyblera, L. Hofmanna i W.A. Mozarta). Jako prezydent Tonkünstler-Sozietät organizował i prowadził koncerty na cele charytatywne. Spośród wszystkich późnych oper (trzech do libr. G. De Gamerry i trzech C.P. Defranceschiego) największy sukces przyniosła mu Palmira, regina di Persia, a także (wznawiany obec.) Falstaff. Ostatni ukończ. utwór sceniczny S. — singspiel Die Neger, wyst. 1804 — nie wzbudził już większego zainteresowania.
S. wiele czasu poświęcał pracy pedag., szczególnie po 1804. Specjalizował się w kształceniu sopranów kolorat., uczył m.in. Catharinę Cavalieri i córki Gassmanna: Therese Rosenbaum i Marię Annę Fux. Do grona jego uczniów w zakresie kompozycji należeli m.in. L. van Beethoven, F. Schubert, J.N. Hummel, I. Moscheles, G. Meyerbeer, C. Czerny oraz F. Liszt. Był jednym z założycieli Musikakademie (1817) oraz Gesellschaft für Musikfreunde w Wiedniu. W uznaniu zasług odznaczony został 1815 orderem Legii Honorowej oraz 1816 Złotym Medalem, przyznanym w 50. rocznicę jego przyjazdu do Wiednia.

Scacchi [sk'akki], Sacchius, Scachius, Sacki, Skakius, Socacki i in., Marco, *pocz. XVII w. Rzym (?), †11 IX 1662 Gallese (Lacjum), wł. kompozytor, skrzypek, teoretyk muzyki. S., podobnie jak jego brat Pellegrino, rzymski org., był uczniem G.F. Aneria. Od ok. 1624 skrzypek w kapeli króla Zygmunta III. 24 XII 1626 uzyskał od monarchy dobra ruchome po zmarłym muzyku Marco Gentilim. Prawdopod. od 1628 kierował zespołem muz. królewicza Władysława Wazy, a 1630, po śmierci Aneria, przejął nieoficjalnie kier. kapeli król. W 1633 mianowany przez Władysława IV król. kapelmistrzem. 26 XI 1635 w Warszawie S. zawarł związek małżeński z Niemką Reginą Kellerin (primo voto Graben). Wraz z kapelą S. towarzyszył królowi w podróżach: do Wilna 1636 i 1639, do Krakowa 1637, do Częstochowy 1641, do Gdańska 1646. W III 1649 uzyskał od króla Jana Kazimierza zgodę na wyjazd do ojczyzny w celu leczenia podagry, nie wiadomo jednak kiedy ostatecznie opuścił Rzeczpospolitą. Przed XI 1651 osiadł w Gallese, gdzie jego uczniem był A. Berardi.
S. utrzymywał kontakty z muzykami wł. (m.in. z R. Michelim), a przede wszystkim z niem. (Ch. Werner, A. Profe, J. Stobaeus, H. Schütz). Szczeg. bliskie więzi łączyły go z kapelm. i księgarzem gdańskim K. Försterem seniorem. Konflikt między Försterem a gdańskim org. P. Siefertem, w którego przebieg włączył się S., stał się pośrednio przyczyną powstania jego pism teoret. o charakterze polemicznym.
S. odegrał ważną rolę jako kier. kapeli król. Zespół, który zyskał ówcześnie sławę jednego z najlepszych w Europie, odznaczał się wysokim poziomem wyk., gromadził świetnych wykonawców i kompozytorów (w tym liczną grupę Włochów), był ważnym ośrodkiem kształcenia młodych muzyków. Jego członkowie byli w stanie przygotowywać i wykonywać drammi per musica, gatunek poza Włochami komponowany wciąż tylko sporadycznie.

Scarlatti [skar~] Giuseppe Domenico, *26 X 1685 Neapol, †23 VII 1757 Madryt, wł. kompozytor. Był szóstym dzieckiem Alessandra S. i Antonii Anzalone, wychowywał się w rodzinie, z której pochodziło wielu muzyków. Kształcił się muz. pod kuratelą ojca, który wcześnie rozpoznał talent syna, 1701 zatrudnił go w Cappella Reale w Neapolu jako org. i kompozytora, a 1702 zabrał ze sobą w podróż do Florencji z wizytą do ks. Ferdynanda de’ Medici; z tego czasu pochodzą 3 kantaty, pierwsze zach. utwory S. W 1703 odbyły się w Neapolu premiery jego pierwszych oper: L'Ottavia restituita al trono oraz Il Giustino, 1704 tamże wystawiono jego oprac. opery L'Irene G.B. Pollarolego. Nie widząc perspektyw dla kariery artyst. syna w Neapolu i Rzymie Alessandro wysłał go do Wenecji, zaopatrując w list (z 30 V 1705), znany dokument, ilustrujący relację między mecenasem a muzykiem, zabiegającym o służbę na dworze. W Wenecji, będącej wówczas jednym z najważniejszych ośrodków muz. we Włoszech, S. poszerzał wiedzę muz., odbywając praktykę u F. Gaspariniego, maestro di coro w Ospedale della Pietà, który zapewne w tym czasie pracował nad L'armonico pratico al cembalo (1708), podręcznikiem realizacji b.c. Tamże S. zaprzyjaźnił się z Th. Roseingravem (również uczniem Gaspariniego) i prawdopod. poznał G. F. Händla; na życzenie kardynała Pietro Ottoboniego odbył się w Rzymie legendarny konkurs sprawności wirtuoz. obu młodych kompozytorów, zakończony znamiennym remisem: Händlowi przyznano priorytet w grze org., zaś S. w grze na klawes. Nie wiadomo kiedy S. opuścił Wenecję, ale 1709 działał już w Rzymie jako kapelm. na dworze królowej Marii Kazimiery, wdowy po Janie III Sobieskim, która w swoim Palazzo Zuccari założyła teatr; funkcję tę piastował do 1714, tzn. do wyjazdu królowej z Rzymu. Od 1714 S. pracował w Cappella Giulia w Watykanie, początkowo jako asystent ówczesnego kapelm. T. Baia, a po jego śmierci (22 XII 1715) jako maestro di cappella. Dzięki doskonałemu sprawowaniu tej zaszczytnej funkcji stał się znanym muzykiem, a kontakty z ambasadorem Portugalii w Rzymie utorowały mu drogę na dwór króla port. Jana V. Do Lizbony przybył 29 XI 1719 i objął funkcję mestre de capela; do jego obowiązków należało oprócz komponowania i pieczy nad kapelą kształcenie Marii Barbary, córki króla. Pomiędzy mistrzem a uczennicą zawiązała się więź, która zaważyła na dalszych losach S.; infantka uwielbiała muzykę, śpiewała, później nawet komponowała, doskonale grała na klawesynie. S. uczył także Don Antonia, młodszego brata króla, oraz C. Seixasa, kompozytora port. W latach służby na dworze Jana V S. kilkakrotnie odwiedzał Włochy, 1728 poślubił rzymiankę Marię Catalinę Gentili (1712-1739), z którą miał sześcioro dzieci, z drugą żoną Anastasią Maxarti Ximenes — czworo; wbrew tradycjom rodziny S. żadne z nich nie obrało zawodu muzyka.
Od ślubu (1729) Marii Barbary z następcą tronu hiszp. Ferdynandem, ks. Asturii, S. był związany do końca życia z dworem król. w Hiszpanii, najpierw Filipa V, a nast. Ferdynanda VI. Para książęca miała własny dwór i osobną siedzibę, ale podporządkowana w pełni niezrównoważonemu psychicznie Filipowi i jego apodyktycznej żonie Isabel (Elżbiecie) Farnese musiała im towarzyszyć w licznych ceremoniach i częstych podróżach. Początkowo S. przebywał w Sewilli, później w Madrycie, wiele jednak wraz ze świtą książęcą jeździł po kraju, zetknął się wówczas z hiszp. muzyką lud. i poznał muzykę git. Na dworze król. prym wodził sławny kastrat Farinelli, sprowadzony 1737 do Madrytu dla ratowania stanu psychicznego Filipa V; funkcję kapelm. sprawował wówczas organista J. de Nebra, S. jako klawesynista akompaniował Farinellemu, znalazł się na drugim planie. Nadal jednak pozostawał pod protekcją Marii Barbary, dzięki której Jan V nobilitował go 1738, nadając order rycerski. W tymże roku wydrukowano w Londynie zbiór 30 utworów S. pt. Essercizi per gravicembalo, zaopatrzony w obszerną, hołdowniczą dedykację dla Jana V i kontrastującą z nią krótką, lapidarną przedmowę do „czytelników”. Rok później Roseingrave opublikował w Londynie poszerz. wydanie Essercizi, a w latach 40. i 50. pojawiły się wydania utworów klawes. S. w Paryżu, Wenecji, Parmie, wzbudzając podziw lub dezaprobatę, zaczęły krążyć odpisy jego utworów — Domenico S. stał się znany. Pod rządami (od 1746) „melomanów” Ferdynanda VI i Marii Barbary muzyka zajęła uprzywilejowaną pozycję na dworze, nadal panował faworyt króla Farinelli, natomiast na życzenie królowej w l. 1752-57 skopiowano 13 t. utworów klawes. S., którego w tychże latach odwiedzał A. Soler. Z 1756 lub 1757 pochodzi Salve Regina, z adnotacją „Ultima delle sue composizioni, fatta in Madrid poco prima di morire”.
Wobec braku dokumentacji źródłowej (zwł. autografów), zniszczonej wskutek kataklizmów (1734 spłonęła cała bibl. kapeli król. w Madrycie, 1755 miało miejsce ogromne trzęsienie ziemi w Lizbonie) historycy odtwarzają życie kompozytora na podstawie źródeł pośrednich. Upłynęło ono w bliskich terytorialnie lecz odmiennych kulturowo środowiskach; we Włoszech panowała twórcza rywalizacja artystów inspirowanych poczynaniami arystokracji świeckiej i duchownej, w Hiszpanii górował splendor i rygor, otaczający despotycznych władców ogarniętych dewocją. S. pełnił funkcję służebną, ale żył we własnym świecie czysto muz., w barwnym świecie dźwięków klawesynu.

Schaeffer, Schäffer, Bogusław Julian, *6 VI 1929 Lwów, pol. kompozytor, muzykolog, dramaturg, reżyser i pedagog. Był trzecim dzieckiem Władysława i Julii Schaefferów (z domu Petesz). Od dzieciństwa przejawiał wszechstronne zdolności artystyczne. Naukę gry na skrz. rozpoczął jeszcze przed wojną, a od 1946 kontynuował w Opolu u E. Sygnatowicza, później u R. Maliszewskiego. 1944–46 powstały pierwsze komp. (3 krótkie utwory na fort. i Sonatina na 2 skrz.). 1949 ukończył Liceum Matematyczno-Fizyczne w Opolu. 1949–53 studiował w Krakowie komp. u A. Malawskiego w PWSM oraz muzykol. na UJ pod kier. Z. Jachimeckiego. 1953 ożenił się z M. Hanuszewską. 1955–57 wykładał w Katedrze Historii i Teorii Muzyki UJ. 1955 napisał pierwszą sztukę teatr. Webern. W l. 1963–98 prowadził klasę komp. w PWSM (od 1979 Akademia Muz.) w Krakowie (1965 doc., 1989 prof.), 1970 uzyskał tytuł dra nauk humanistycznych na UW; 1986–2002 uczył komp. w Hochschule für Musik und Darstellende Kunst „Mozarteum” w Salzburgu. Ponadto wykładał komp. na kursach, m.in.: w Toruniu, Warszawie, Krakowie, Salzburgu, Karlsruhe, Middelburgu (Niemcy), Yorku (Anglia), Utrechcie (Holandia) i Schwazu (Austria). Wykształcił ok. 160 uczniów różnych narodowości (m.in.: B. Buczek, G. Zechberger, Ch. Lipp, S. Ehrenkreutz, K.K. Hübler, H. Grassl, A. Caprioli, N. Younes oraz O. Lützow-Holm). Od 1965 współpracował ze Studiem Eksperymentalnym PR w Warszawie. Jako kompozytor siedmiokrotnie reprezentował muzykę pol. na festiwalach MTMW. Do lat 70. współpracował jako krytyk muz. i felietonista z licznymi czasopismami kult. w kraju i za granicą. 1967–74 wraz z T. Chylińską redagował „Forum Musicum”. 1956–92 publikował książki, eseje i art. z zakresu muz. współczesnej, studia i prace z zakresu filoz., 3 zarysy historii muz., studia i art. związane z pedagogiką nowej muz.; do ważniejszych należą: Nowa muzyka. Problemy współczesnej techniki kompozytorskiej (1958), Klasycy dodekafonii (1961–64), Wstęp do kompozycji (1976) — unikatowy podr. dla adeptów komp., Leksykon kompozytorów XX wieku (2 t., 1963–65) oraz Kompozytorzy XX wieku (1990). W latach 60. i 70. tworzył grafiki, w różnym stopniu związane z muzyką, wystawiane w galeriach sztuki, głównie krajów Europy i Ameryki Pn. Od 1980 napisał ponad 40 sztuk teatr. (wcześniejsze utw. dla aktorów włączone są do twórczości kompoz.), od lat 90. reżyserował niektóre z nich. 1990 założył w Salzburgu własne wydawn. Collsch Edition. Jego twórczość obejmuje ponad 500 kompozycji.
Od 1964 jest członkiem „Grupy Krakowskiej”, inspiratorem życia muz., jak również wykonawcą własnych utworów. Jest laureatem wielu konkursów kompoz. Na konkursie im. G. Fitelberga otrzymał: 1959 nagr. za Monosonatę i wyróżnienie za Quattro movimenti, 1964 nagr. za Małą symfonię: Scultura i Collage and Form. Na konkursie im. A. Malawskiego 1962 zdobył nagr. za Musica ipsa oraz wyróżnienie za 4 utwory na trio smyczk. W 1971 przyznano mu nagr. Ministra Kultury i Sztuki, 1972 otrzymał Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski, 1972 i 1980 nagr. Ministra Kultury i Sztuki za działalność pedag., 1977 nagr. ZKP oraz nagr. m. Krakowa, 1999 nagr. im. A. Jurzykowskiego. Został członkiem honor.: Pol. Towarzystwa Muzyki Współcz. (2000), ZKP (2003), salzburskich festiwali „Aspekte” (2004). Jest też laureatem kilku nagr. za utw. dramatyczne. 15–19 III 1993 odbył się Festiwal Multimedialny B. Sch. w Opolu.

Serocki Kazimierz, *3 III 1922 Toruń, †9 I 1981 Warszawa, pol. kompozytor i pianista. Studiował fort. u M. Drzewieckiej, początkowo prywatnie, nast. w konserw. w Bydgoszczy. 1944 wstąpił do konspiracyjnego konserw. w Warszawie (fort. u Z. Buckiewiczowej, komp. u K. Sikorskiego). Od 1945 kontynuował studia w PWSM w Łodzi, gdzie 1946 uzyskał 2 dyplomy (fort. u S. Szpinalskiego, komp. u K. Sikorskiego). 1947-48 jako stypendysta MKiS studiował komp. u N. Boulanger i fort. u L. Lévy'ego w Paryżu. 1946-51 koncertował jako pianista, m.in. w Polsce, Rumunii, Niemczech, Czechosłowacji. 1950-51 pełnił funkcję sekretarza generalnego Zarządu Gł. ZKP, 1954-55 był jednym z wiceprezesów Związku. Od 1952 poświęcił się prawie wyłącznie kompozycji. W VIII 1949, podczas Zjazdu Kompozytorów w Łagowie Lubuskim, wraz z T. Bairdem i J. Krenzem założył Grupę 49. Ideowy program Grupy sformułowany przez S. Jarocińskiego z okazji pierwszego, wspólnego koncertu (13 I 1950 Filh. Warszawska) zawierał co prawda kompromisowy — wobec postulatów socrealizmu — zapis o zerwaniu z tradycjami „rozpasanego nowatorstwa” i pragnieniu tworzenia muzyki „antyelitarnej z ducha”, ale najważniejszym celem stało się osiągnięcie zamierzonego poziomu artyst., bez rezygnacji z „jakichkolwiek zdobyczy nowoczesnej harmonii”. 1956 wraz z T. Bairdem zainicjował Międzynarod. Festiwal Muzyki Współcz. (od 1958 p.n. Warszawska Jesień). 1957 i 1958 uczestniczył w Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie. 1961 był członkiem krajowego jury konkursu Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, 1961 i 1969 międzynarod. jury MTMW. 1954 został odznaczony Krzyżem Ofic. Orderu Polonia Restituta; 1981 otrzymał pośmiertnie członkostwo honor. ZKP.
Nagrody: 1949 III nagr. (I i II nie przyznano) za 4 tańce ludowe i wyróżnienie za Sonatinę na fort. na II Konkursie Kompoz. im. F. Chopina zorganizowanym przez ZKP, 1951 III nagr. na Festiwalu Muzyki Polskiej za kantatę Murarz warszawski, 1952 nagr. państwowa II st. za muzykę do filmu Młodość Chopina, 1955 z okazji II Festiwalu Muzyki Polskiej nagr. Ministra Kultury i Sztuki za I Symfonię i Koncert puzonowy, na Konkursie Kompoz. im. G. Fitelberga 1956 I nagr. za Sinfoniettę na 2 ork. smyczk., 1958 II nagr. za Oczy powietrza, 1959 wyróżnienie za Musica concertante, 1960 II nagr. za Epizody na smyczki i 3 grupy perk.; na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu 1959 VII punktacja za Sinfoniettę, 1965 III punktacja za Freski symfoniczne; 1963 nagr. Ministra Kultury i Sztuki za całokształt twórczości, 1966 nagr. ZKP, 1972 nagr. państwowa I st. za „wybitne osiągnięcia w twórczości kompozytorskiej”, 1975 nagr. Fundacji im. A. Jurzykowskiego w N. Jorku, 1979 Prix Italia za nagranie Pianophonie.
Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej organizuje od 1984 Międzynarodowe Konkursy Kompozytorskie im. K. Serockiego (do 1996 w cyklu 3-letnim, od 1996 w cyklu 2-letnim).

Sielicki
2. Edward, *3 VI 1956 Warszawa, pol. kompozytor i pedagog, syn Ryszarda. 1975–80 studiował komp. w PWSM (obec. Akademia Muz.) im. F. Chopina w Warszawie u A. Dobrowolskiego i W. Kotońskiego. Jako stypendysta rządu hol. kształcił się 1984 pod kier. T. de Leeuwa i F. van Manena w Amsterdamie, gdzie 1984 i 1988 uczestniczył w Międzynarod. Warsztatach Kompoz.; 1986 brał udział w Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie, 1991 był uczniem E. Cartera na Letnich Kursach w Villeneuve-les-Avignon. Od 1982 E. S. działa w Warszawie jako pedagog, pocz. uczył w PLM im. K. Szymanowskiego, od 1987 wykłada teorię muz. i komp. w Akademii Muz. (od 1999 adiunkt), od 1994 prowadzi zajęcia z teorii muz. w Zespole Państw. Szkół Muzycznych im. F. Chopina. Ponadto 1992–93 wykładał komp. na Międzynarod. Letnim Uniw. w Marly-le-Roi k. Paryża, a w l. 2001 i 2003 na uniw. Keimyung w Taegu (Korea Pd.). Jest laureatem m.in. Nagr. Artyst. Młodych im. S. Wyspiańskiego (1979), Konkursu Młodych ZKP (wyróżnienie za Shir Takhnunim, 1981), Międzynarod. Konkursu Kompoz. w Genewie (III nagr. za Luxurię, 1987), Międzynarod. Konkursu Muzyki Elektroakust. w Bourges (wyróżnienie za Weteringschans, 2002).

Sielicki
1. Ryszard, *3 III 1916 Warszawa, †21 XII 2005 Warszawa, pol. kompozytor. 1937–39 studiował teorię muz. w konserw. w Warszawie, 1939–41 komp. w konserw. w Mińsku u W. Zołotariowa, a 1943–48 w konserw. w Moskwie u D. Szostakowicza, A. Aleksandrowa, J. Szaporina i N. Iwanowa-Radkiewicza. 1956–68 pełnił funkcję gł. redaktora Polskich Nagrań. Otrzymał m.in. Złoty Krzyż Zasługi (1964) i Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1977).

Sikora Elżbieta, *20 X 1943 Lwów, pol. kompozytorka. 1963–68 studiowała na Wydz. Reżyserii Muzycznej w PWSM w Warszawie, a po uzyskaniu dyplomu wyjechała do Paryża, gdzie 1968–70 studiowała muzykę elektroakust. w Groupe de Recherches Musicales pod kier. P. Schaeffera i F. Bayle'a. Po powrocie do Warszawy odbyła studia komp. pod kier. T. Bairda i Z. Rudzińskiego, uzyskując dyplom w 1977. Wraz z K. Knittlem i W. Michniewskim założyła 1973 grupę kompozytorską KEW, z którą występowała do 1976, koncertując w Polsce (m.in. eksperymentalna improwizacja Drugi poemat tajemny, Warsz. Jesień 1974), Szwecji, Austrii i Republice Federalnej Niemiec. 1981 zamieszkała we Francji, gdzie jako stypendystka rządu fr. uczestniczyła w kursie muz. komputerowej w Inst. de Recherche et de Coordination Acoustique/Musique (IRCAM), a nast. studiowała komp. u B. Jolas (1982–83). Była także stypendystką m. Mannheimu (1982) oraz Fundacji Kościuszkowskiej (1983–84), dzięki której pracowała przez kilka mies. pod kier. J. Chowninga w Center for Computer Research for Music and Acoustics (CCRMA) przy Stanford Univ. (Kalifornia). 1999 otrzymała tytuł dra na Akademii Muz. we Wrocławiu. 1985–99 była profesorem komp. elektroakustycznej oraz sztuki dźwięku konserwatorium oraz szkoły sztuk pięknych w Angoulême. Prowadziła ponadto zajęcia z komp. w Inst. Charles Cros w Marne la Vallée (Francja) i w Univ. of Chicago (2004), a także podczas warsztatów w Monachium, Mannheimie, Ulm oraz w Gdańsku (Międzynarod. Warsztaty Muzyki Współczesnej).
S. otrzymała 1978 II nagr. na Konkursie im. Webera w Dreźnie za operę kam. Ariadna, 1980 wyróżnienia na Konkursie Muzyki Elektroakust. w Bourges za The Waste Land i Listy do M., 1982 I nagr. na konkursie dla kompozytorek w Mannheimie za utwór Guernica, hommage à Pablo Picasso, 1999 Prix Magistère Festiwalu Muzyki Elektroakust. w Bourges oraz 1994 dwie nagrody SACEM: Prix de la Partition Pédagogique za Chant’Europe i Prix du Printemps za całą twórczość, 1996 nagr. fr. Société des Auteurs et Compositeurs Dramatiques (SACD) w Paryżu za operę L'Arrache-coeur oraz 2000 Heidelberger-Künstlerinnen-Preis. 2003 nagranie jej utworów przez firmę Le Chant du Mond uzyskało specjalne wyróżnienie Acad. du Disque Lyrique w Paryżu. 1997 S. została odznaczona Krzyżem Kawal. Orderu Zasługi RP, a 2004 mianowana Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres we Francji.

Sikorski
1. Kazimierz, *28 VI 1895 Zurych, †23 VII 1986 Warszawa, kompozytor, teoretyk i pedagog. 1914–19 studiował w Szkole Muz. WTM (od 1919 Wyższa Szkoła Muz. im. F. Chopina), uzyskując dyplom z komp. w klasie F. Szopskiego, a w l. 1915–21 na Wydz. Filozoficznym UW, otrzymując absolutorium. 1921 rozpoczął studia muzykol. u A. Chybińskiego we Lwowie; w tym samym r. został wykładowcą w Konserwatorium Muz. H. Kijeńskiej-Dobkiewiczowej w Łodzi. 1925–26 i 1930 studiował komp. u N. Boulanger w Paryżu jako stypendysta MWRiOP. 1926–27 wykładał teorię muz. i komp. w Państw. Konserwatorium Muz. w Poznaniu. 1927–39 był prof. kompozycji i teorii muz. w Państw. Konserwatorium Muz. w Warszawie, 1927–29 członkiem zarządu Stow. Miłośników Dawnej Muz. w Warszawie, 1929–39 nauczycielem przedmiotów teoret. i członkiem dyrekcji Wakacyjnego Ogniska Muz. w Krzemieńcu. 1940–44 pełnił funkcję nauczyciela i wicedyr. Staatliche Musikschule in Warschau, która w rzeczywistości była konspiracyjnym konserwatorium muz. z pełnym, przedwojennym programem nauczania. 1941–44 był także członkiem sekcji muz. Konspiracyjnej Rady Teatralnej. Po wojnie pracował najpierw w PWSM w Łodzi: 1945–59 prof. kompozycji i przedmiotów teoret., 1945–47 dziekan Wydz. Kompozycji, Teorii i Dyryg., 1947–54 rektor. W latach 50. podjął też zajęcia w PWSM w Warszawie: 1951–68 wykładał przedmioty teoret. i komp., od 1955 jako prof., 1957 kier. katedry harm. i kontrap., 1957–66 rektor. 24 V 1975 otrzymał w PWSM w Warszawie pierwszy w dziejach tej uczelni tytuł doktora h.c. K. S. sprawował przez całe życie ważne funkcje kierownicze w wielu instytucjach i organizacjach muz., a mianowicie pracował jako: 1928–29 członek Komisji Opiniodawczej MWRiOP, 1928–30 zast. prezesa, od 1938 prezes sekcji pol. MTMW, 1928–39 członek TWMP (przewodn. Komisji Wydawniczej, 1935 członek zarz., 1938 prezes), 1929–39 członek założyciel Stow. Kompozytorów Pol. (od 1932 członek zarz.) i Klubu Fachowej Prasy Muz., 1932 członek jury konkursu olimpijskiego przed Olimpiadą w Los Angeles, 1935–39 wiceprezes sekcji muz. poważnej ZAiKS, 1936–39 członek Rady Artyst. Opery Warsz., 1937–39 prezes Tow. im. K. Szymanowskiego w Warszawie, 1928–33 i 1948–50 współred. „Kwartalnika Muzycznego”, 1934–39 współred. „Muzyki Polskiej”, od 1956 członek komitetu red. „Rocznika Chopinowskiego” i Dzieł wszystkich S. Moniuszki, od 1952 członek Rady Programowej PWM, 1954–59 prezes ZKP, 1957–63 przewodn. Komisji Programowej przedmiotu „wychowanie muz.” w szkołach ogólnokształcących, 1964 przewodn. Rady Nauk. TIFC, 1972–80 prezes zarz. tegoż towarzystwa, 1963–66 członek Rady Wyższego Szkolnictwa Artyst., 1965 przewodn. Polskiej Rady Muz. Był jurorem wielu konkursów kompoz. i przewodn. jury Międzynarod. Konkursów Pianist. im. F. Chopina w Warszawie w 1970 i 1975. Przyznano mu członkostwa honor.: 1971 ZKP, 1977 WTM, 1983 Towarzystwa Muz. im. K. Szymanowskiego w Zakopanem, a 1981 — prezesurę honor. TIFC.
Nagrody: 1935 Państw. Nagroda Muz., 1951 i 1975 nagr. ZKP, 1948 III nagr. na Konkursie im. K. Szymanowskiego w Katowicach za Allegro symfoniczne, 1951 nagr. państwowa II st. za muz. do filmu Warszawska premiera, 1951 II nagr. na I Festiwalu Muzyki Pol. w Warszawie za Koncert na róg i m. ork., 1955 nagr. II Festiwalu Muzyki Pol., 1955 nagr. państwowa I st., 1955 nagr. MKiS za III Symfonię i Koncert na kl. i ork., 1959 Nagr. Muzyczna m. st. Warszawy, 1964 nagr. MKiS I st., 1981 Nagr. im. Jurzykowskiego. Odznaczenia: 1937 Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski, 1952 Złoty Krzyż Zasługi, 1955 Krzyż Komand. Orderu Odrodz. Polski, 1960 Order Sztandaru Pracy I klasy, 1966 Odznaka Tysiąclecia i Zasłużony Działacz Kultury, 1976 Łódzka Odznaka Honorowa, 1980 Zasłużony Nauczyciel PRL.

Sikorski
2. Tomasz, *19 V 1939 Warszawa, †13 XI 1988 Warszawa, kompozytor i pianista, syn Kazimierza. Studiował w PWSM w Warszawie: 1956–62 komp. pod kierunkiem ojca (uzyskując dyplom z odznaczeniem) oraz 1956–61 fort. u Z. Drzewieckiego. W l. 1961–63 jego zainteresowania koncentrowały się wokół muzyki elektronicznej; powstały wówczas utwory z wykorzystaniem taśmy magnetofonowej: Antyfony i Echa II, za które uzyskał wyróżnienie na V Konkursie Młodych ZKP. 1965, dzięki stypendium rządu fr., studiował u N. Boulanger w Paryżu. 1963–68 wykładał instr. i czytanie partytur w PWSM w Warszawie. 1963, obok Z. Krauzego i J. Tilbury’ego, był jednym z inicjatorów powstania „Warsztatu Muzycznego”, zespołu wykonującego muzykę współcz. W 1967 założył zespół Ad novum, którego stały skład, oprócz kompozytora, tworzyli: Z. Rudziński (fort.), A. Wojakowski (fl.) i K. Woźniak (perk.). T. S. był utalentowanym pianistą, występował na festiwalach MTMW w Sztokholmie (1966), Atenach (1979) i Brukseli (1981) oraz wielokrotnie na Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. „Warszawska Jesień” jako wykonawca własnych utworów. 1965–74 brał udział w pracach komisji repertuarowej festiwalu „Warszawska Jesień”, 1971–74 był jej przewodniczącym, 1973–75 członkiem Zarządu Gł. ZKP. 1975–76 przebywał w Stanach Zjedn. na stypendium Senior Fulbright Program. Działał wówczas w Columbia-Princeton Electronic Music Center w N. Jorku, gdzie skomponował utwór Samotność dźwięków, oraz w Electronic Music Studio w Yale Univ. w New Haven. W latach 80. koncentrował się na pracy kompozytorskiej. Wydawcami utworów T. S. są: PWM, Edition Modern, Moeck i Agencja Autorska.

Skrowaczewski Stanisław, *3 X 1923 Lwów, pol. dyrygent i kompozytor. Uczył się gry na fort. u H. Ottawowej i F. Listowskiej we Lwowie, tamże 1934 dał pierwszy recital fort., transmitowany przez radio, a 1936 wystąpił w podwójnej roli pianisty i dyryg. (III Koncert fortepianowy Beethovena). 1940–44 studiował we Lwowie filoz. u R. Ingardena na tajnych kompletach, 1945 uzyskał jako eksternista dyplomy ukończenia studiów komp. i dyryg. u A. Sołtysa i L. Bragińskiego w tamtejszym konserw.; od 1945 kontynuował studia komp. u R. Palestra i dyryg. u W. Bierdiajewa. W l. 1946–47 był asyst. Bierdiajewa i równocześnie drugim dyrygentem filh. we Wrocławiu. 1947–49 jako stypendysta MKiS studiował komp. i dyryg. u N. Boulanger, A. Honeggera i P. Kleckiego w Paryżu; dyrygował tam Orch. Radio-Symphonique, Orch. de Musicophiles i Orch. de Club d’Essai, był też jednym z założycieli awang. grupy Zodiaque. W l. 1949–54 S. był dyrektorem artyst. i pierwszym dyryg. Filharmonii Śląskiej w Katowicach, 1954–56 pierwszym dyryg. filharmonii w Krakowie, 1956–59 dyryg. FN w Warszawie. 1958, zaproszony przez G. Szella, debiutował w Stanach Zjedn. z Cleveland Orch. W 1959 dyrygował orkiestrami filh. w N. Jorku, Filadelfii, Pittsburghu i Cincinnati. 1960 po śmierci D. Mitropoulosa prowadził serię koncertów z New York Philharmonic Orch. i osiadł na stałe w Stanach Zjedn. Jako następca A. Doratiego był 1960–79 pierwszym dyryg. i dyr. artystycznym Minneapolis Symphony Orch. (1968 przemianowanej na Minnesota Orch.), która dzięki jego staraniom otrzymała 1974 nową salę koncert. na 2500 miejsc. Regularnie występował też z innymi ork., m.in. z Cleveland Orch. odbył tournée po Australii, a z Philadelphia Orch. po Ameryce Pd. W 1964 debiutował w Wiener Staatsoper w Fideliu Beethovena, 1970 w Metrop. Op. House (Eugeniusz Oniegin Czajkowskiego). 1983–91 był pierwszym dyrygentem Hallé Orch. w Manchesterze, a potem jako gł. dyrygent gościnny odbywał z nią tourneés i nagrywał płyty. 1987–88 prowadził Milwaukee Symphony Orch. i St. Paul Chamber Orch. w Minnesocie. Działał także jako pedagog, wykładając na dorocznych letnich kursach dyryg. w Tanglewood, Curtis Inst. of Music w Filadelfii, New England Conserv. w Bostonie i w uczelniach muz. N. Jorku. W V 2002 przyjął stanowisko pierwszego dyryg. gościnnego NOSPR w Katowicach, jest także gł. dyrygentem gościnnym Saarlaendischer Rundfunk Orchester.
S. otrzymał liczne nagrody i wyróżnienia, m.in. 1947 II nagr. na konkursie kompoz. im. K. Szymanowskiego w Warszawie za Uwerturę radosną, 1949 nagr. radia fr. za Cantiques des Cantiques, 1953 II nagr. na międzynarod. konkursie kompoz. w Liège za III Kwartet smyczkowy, 1955 Krzyż Kawal., 1956 Komand., 1999 Komand. z Gwiazdą Orderu Odrodz. Polski, tytuły doktora h.c.: 1963 Hamline Univ. w St. Paul (Minnesota) i 1979 Univ. of Minnesota w Minneapolis, 1986 tyt. Doctor of Human Arts Royal College of Music w Manchesterze, 2005 honor. członkostwo ZKP.

Sławiński Adam, *27 XI 1935 Leśniczówka (k. Szamocina), pol. kompozytor, pianista i krytyk muzyczny. 1953—58 studiował muzykol. na UW. 1954—56 grał w zespole jazz. Pinokio, 1957—64 współpracował jako krytyk i publicysta z „Ruchem Muzycznym” i „Jazzem”, a do 1992 z „Jazz Forum”. W l. 1957—62 związany był z Telew. Polską, a 1974—75 i 1990—91 (dyr. programu II) z Pol. Radiem. 1987-89 był sekretarzem, a 1989—91 wiceprezesem Zarządu Gł. ZKP. Jako kompozytor zadebiutował muzyką dla Teatru Telewizji (O człowieku, który poślubił niemowę A. France'a, 1962). Pisał muzykę do tekstów A. Osieckiej (Opera spod ciemnej gwiazdy, 1963), J. Przybory (Symfonia buffa na sopr., bas, chór i ork., 1969, Symfonia c-moll na msopr., bas, chór i ork., 2005), J. Brzechwy (baśń symf. Lis Witalis na 3 aktorów, chór i ork., 2003) i wielu in. spektakli teatr. i telew. Wspólnie z A. Osiecką napisał ponad 40 piosenek, wykonywanych m.in. w programach telew. Listy śpiewające (1964–69), Apetyt na czereśnie (1970), Sentymenty (1992–96) oraz w spektaklu Apetyt na czereśnie (1975). Charakteryzuje je duża melodyjność, różnorodność stylist. i wyczucie nastroju tekstów. Piosenki S. i Osieckiej interpretowali wybitni pol. piosenkarze i aktorzy — H. Banaszak, I. Cembrzyńska, E. Czyżewska, K. Jędrusik, A.M. Jopek, Ł. Prus, K. Sienkiewicz i in. S. napisał muz. do ok. 40 filmów i seriali telew., m.in. Chłopi (reż. J. Rybkowski, 1972), Awans (reż. J. Zaorski, 1974), Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (reż. J. Sztwiertnia, 1980–81), Komediantka (reż. J. Sztwiertnia, 1986). Skomponował także utwory koncert., m.in. Upamiętnienie na msopr., fort. przestrojony i taśmę magnet., sł. W. Szymborska (1974), Ballada dla 6 perkusistów (1975), Canto na ork. smyczk. (1980), Pulsar na perk. i taśmę (1988), Intermezzo na kwartet smyczk. (1997). Piosenki jego autorstwa były nagradzane na festiwalu pol. piosenki w Opolu i międzynarod. festiwalu piosenki w Sopocie (m.in. 1966 Na całych jeziorach ty w wyk. T. Tutinas, Dookoła noc się stała w wyk. Ł. Prus, 1967 Po prostu jestem w wyk. D. Lerskiej). S. otrzymał 1987 nagr. MKiS, 2001 nagr. w konkursie na hejnał miasta Gdańska oraz 2005 nagr. ZKP za osiągnięcia twórcze i wielostronną działalność na rzecz środowiska. Opublikował autorskie płyty Listy śpiewające (1969), Listy śpiewające i nie tylko (1990).

Słowiński
1. Władysław, *14 V 1930 Sadlno, pol. kompozytor, dyrygent i organizator życia muzycznego. 1950–54 studiował komp. u T. Szeligowskiego oraz 1951–55 dyryg. u W. Bierdiajewa i S. Wisłockiego w PWSM w Poznaniu, ponadto w l. 1949–51 muzykol. pod kier. A. Chybińskiego na UAM w Poznaniu. 1954–64 był dyrygentem Teatru Wielkiego w Poznaniu, jednocześnie współpracował z orkiestrami symf., głównie z Filh. Poznańską, a w latach nast. z Teatrem Wielkim w Łodzi, Teatrem Muz. oraz Teatrem Wielkim w Warszawie. 1970–73 pełnił funkcję dyr. artystycznego Polskich Nagrań. 1973–85 był sekretarzem generalnym Zarządu Gł. ZKP, 1985–2001 prezesem oddz. warszawskiego ZKP. W 1986 powołał do życia festiwal Warszawskie Spotkania Muzyczne, pełniąc funkcję dyr. artystycznego. Nagrody i odznaczenia: 1977 nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży, 1990 nagr. wojewody warszawskiego za całokształt dorobku twórczego, 1999 nagr. ZKP za twórczość kompoz., powołanie do życia festiwalu Warszawskie Spotkania Muzyczne oraz zasługi dla Związku, 2001 nagr. marszałka województwa mazowieckiego za twórczość kompoz. i działalność społ., 1975 Złoty Krzyż Zasługi, 1980 Krzyż Kawal., 1987 Krzyż Ofic., 2005 Krzyż Komand. Orderu Odrodz. Polski, 1986 Złota Odznaka Honorowa „Za zasługi dla Warszawy”.

Sołtys
1. Mieczysław, *7 II 1863 Lwów, †11/12 XI 1929 Lwów, pol. kompozytor, dyrygent i pedagog. Od 1881 studiował w konserw. GTM we Lwowie pod kier. K. Mikulego (fort., kontrap., formy muz.) oraz filozofię na UJK. Od 1887 kontynuował studia muz. w Wiedniu w konserw. Gesellschaft der Musikfreunde u F. Krenna i R. Hirschfelda (komp.), a nast. w Paryżu u E. Gigouta (kontrap. i org.) i C. Saint-Saënsa (komp.). Od 1891 był prof. gry fort. i org. oraz przedmiotów teoret. w konserw. GTM; jako dyrektor (od 1899) przyczynił się do udoskonalenia systemu nauczania tej uczelni; do jego uczniów należeli m.in.: T. Kassern, T. Sygietyński, H. Feicht i M. Klechniowska. 1897–99 redagował „Wiadomości Artystyczne”, ponadto jego recenzje (zwł. przedstawień oper.) ukazywały się na łamach „Naszej Sztuki”, „Dziennika Ludowego”, „Przeglądu Politycznego, Społecznego i Literackiego” i „Kuriera Lwowskiego”. 1899 objął stanowisko dyrektora artyst. GTM (funkcję tę pełnił do śmierci). Jako dyryg. orkiestry i chórów GTM prezentował szeroki repertuar od dzieł J.S. Bacha po R. Straussa, a także kompozycje I.J. Paderewskiego, M. Karłowicza i L. Różyckiego. M. S. był jednym z gł. organizatorów obchodów 100. rocznicy urodzin F. Chopina i odbywającego się w ich ramach I zjazdu muzyków pol. we Lwowie (1910). Od 1919 był prezesem Lwowskiego Związku Muzyków-Pedagogów oraz Związku Zawodowego Muzyków. 1908 odznaczony Orderem Franciszka Józefa I, 1929 Krzyżem Komand. Orderu Polonia Restituta. Styl M. S. ewoluował od akcentowania elementów narod., do wybranych cech muzyki R. Wagnera, a później C. Debussy’ego.

Sowiński Wojciech Albert, *1803 lub 1805 Łukaszówka (pow. hajsyński na Podolu), †5 III 1880 Paryż, pol. pianista, kompozytor, muzykograf. Początków muzyki uczył się u ojca, Sebastiana S., kapelm. orkiestry wojsk., nast. kapeli Potockich w Tulczynie. Karierę rozpoczynał w Wiedniu 1825–27, gdzie dał własnym sumptem jeden koncert i być może studiował u K. Czernego (fort.), I. Seyfrieda i A. Gyrowetza (komp.). Po krótkim pobycie we Włoszech, 1828 osiadł w Paryżu (do 1850 mieszkał w rezydencji markiza E.-J.-F.-Ch. d’Aligre w Faubourg de Saint Germain). Popierany w środowisku pol. emigracji przez L. Chodźkę, a w sferach muz. przez recenzentów muz. i redaktora nacz. „Revue musicale” J.-F. Fétisa, wyrobił sobie szybko pozycję i rozwinął wielostronną działalność. Przede wszystkim działał jako pianista i pedagog. Koncertował we Francji, a także w Anglii, Szkocji i Irlandii (1835, 1836, 1842), Niemczech (1841, 1842, 1847) i Belgii (1842, 1854). Parokrotnie występował obok Liszta (np. 19 IV 1835). Na łamach „Revue musicale” (której był nieformalnym współpracownikiem od 1828) i „Revue et Gazette musicale de Paris” do ok. 1860 ukazywały się pochlebne recenzje, a nawet panegiryki na jego cześć; E. Talma-Davous udowodniła, że niektóre anonimowe notki na swój temat sam redagował lub dyktował. Trwale zapisał się w historii udział S. w paryskim debiucie Chopina (26 II 1832): wraz z Mendelssohnem, C.M. Stamatym i G. Osborne'em akompaniował wówczas Chopinowi i F. Kalkbrennerowi (Marche suivi d’une polonaise na 2+4 fort. Kalkbrennera). Na koncertach prezentował swoje komp., początkowo fort. solowe i duety ze skrzypcami, a w 2. poł. lat 30. i w latach 40. doprowadził do prawykonań utworów wielkoobsadowych; na ostatnim koncercie (22 III 1879) dokonał prawykonania swego II Koncertu fortepianowego. W l. 1845–47 najwięcej wykonań miała I cz. oratorium o św. Wojciechu. Do 1879 dawał w sezonie doroczny koncert w Paryżu (zwykle w Sali Herza). Uczył gry na fort. w domach pol. i fr., 1830 w szkole muz. François-Davida Stoepela; od 1842 był pedagogiem w szkole żeńskiej klasztoru kanoniczek Couvent des Oiseaux. Jako pisarz muz. współpracował z Fétisem, L. Chodźką, tłumaczył literaturę niem. na język fr. i stał się jednym z pionierów pol. leksykografii muzycznej.
S. był dobrze znany wśród emigracji pol. w Paryżu, uczestniczył w okolicznościowych (zwł. rocznicowych) uroczystościach; w latach 60. starał się także o nawiązanie kontaktów z Polakami w kraju, spotykał się w Paryżu z O. Kolbergiem i J. Sikorskim, być może poznał również Moniuszkę. W latach 40. pojawiła się w prasie fr. („L’Artiste” 1843) informacja o jego udziale w powstaniu listopadowym i pokrewieństwie z bohaterem walk, gen. J.L. Sowińskim. S. nie zdementował tych pogłosek, a nawet sporządził opis powstania w pamiętnikach, które złożył na ręce S. Duchińskiej-Pruszakowej („Kłosy” 1880 nr 774); obec. los pamiętników jest nieznany.
Od 1829 S. był członkiem korespondentem Societé Acad. des Enfants d’Apollon, od 1859 cesarsko-król. akademii nauk i sztuk w Wiedniu, 1865 uzyskał członkostwo Accad. di Santa Cecilia w Rzymie. Zmarł samotnie w Paryżu, pochowany został na cmentarzu w Montmorency. Swoje komp. zdeponował w Bibl. Royale (obec. Nationale) w Paryżu. Pozostawił ok. 120 opusowanych pozycji. Najpełniejszy katalog utworów S. opublikowany został w jego Słowniku muzyków polskich...; większość z nich wydano we Francji (M. Schlesinger, nast. Brandus, Launer, Girod, Challiot i in.), niektóre także w Niemczech (Schott oraz Bote & Bock), niewiele wydań znajduje się w bibl. polskich (w zbiorach BN w Warszawie jest 6 autografów, w tym oratorium o św. Wojciechu i dwóch mszy).

Stachowicz Damian, właśc. Jan S., *23 VI 1658 Sokołów (k. Przemyśla), †27 XI 1699 Łowicz, pol. kompozytor. 1674 wstąpił do zakonu pijarów (imię zakonne: o. Damian od Trójcy Przenajświętszej). Kształcił się w zakresie poetyki, retoryki, muzyki i filoz.; kontynuując studia wykładał w kolegiach pijarskich w Podolińcu (od 1675/76), Prievidzy (od 1678) i Warszawie (1681–91). Od 1682 pełnił funkcję nauczyciela i kier. chóru w kolegium warszawskim. 21 XII 1685 przyjął święcenia kapłańskie. Od 19 VIII 1691 prof. retoryki w kolegium pijarskim w Łowiczu, a w l. 1697–98 prefekt kolegium i prof. filozofii. Był kompozytorem znanym w swojej epoce. Jego utwory wykonywano w Łowiczu, Wieluniu, Rakowie, Wąchocku, Brześciu, przypuszczalnie w Warszawie, a ponadto w pijarskich ośrodkach klasztornych na terenie dzisiejszej Słowacji, w Podolińcu i Prievidzy.

Stachowski Marek, *21 III 1936 Piekary Śląskie, †3 XII 2004 Kraków, pol. kompozytor i pedagog. Regularną edukację muz. rozpoczął 1952 w szkole muzycznej I st. w Krakowie, kontynuował ją w PŚSM w Krakowie. 1963–68 odbył studia kompoz. pod kier. K. Pendereckiego w PWSM w Krakowie. 1967 rozpoczął pracę dydakt. w tejże uczelni. 1968 uzyskał wyróżnienie na międzynarod. konkursie kompoz. Fundacji „Gaudeamus” za Musica con una battuta del tam-tam, I nagr. w konkursie kompoz. im. A. Malawskiego za Neusis II oraz wyróżnienie na Konkursie Młodych ZKP za Sequenze concertanti. 1969 otrzymał II nagr. na międzynarod. konkursie Komitetu Solidarności w Skopje za Chant de l'espoir, 1974 I nagr. na konkursie im. K. Szymanowskiego za Śpiewy thakuryjskie. Trzykrotnie został wyróżniony na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO: 1974 za Neusis II, 1979 za Divertimento, 1990 za III Kwartet smyczkowy. 1990 został laureatem nagr. fundacji im. A. Jurzykowskiego w N. Jorku. Otrzymał także 1976 nagr. muzyczną m. Mönchengladbach w Niemczech, 1979 nagrodę m. Krakowa, 1984 nagr. ZKP, 1996 nagr. wojewody krakowskiego za wybitne osiągnięcia twórcze, 1997 nagr. fundacji Ruth i Raya Robinsonów „Excellence in Teaching” oraz czterokrotnie nagr. MKiS (1989 za twórczość dla dzieci, 1996, 1999, 2000). Odznaczony Krzyżem Kawal. (1985) i Ofic. (1999) Orderu Odrodz. Polski.
Od 1981 był prof. zwyczajnym Akademii Muz. w Krakowie, w l. 1993–99 i 2002–04 rektorem tej uczelni. Wykładał w Yale School of Music, Royal Acad. of Music w Londynie, Cardiff Univ., Bristol Univ., Rubin Acad. of Music and Dance w Jerozolimie, na uniwersytetach w Korei Pd. Prowadził seminaria kompozytorskie w ramach Gaudeamus Music Week w Amsterdamie (1979, 1984) i Durham New Music Courses (1978).

Statkowski Roman, *24 XII 1859 Szczypiorno (k. Kalisza), †12 XI 1925 Warszawa, pol. kompozytor i pedagog. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. 1872–78 uczył się harm., kontrap. i komp. u W. Żeleńskiego w Instytucie Muz. w Warszawie; ukończył także wydz. prawa UW (1884). W l. 1886–90 kontynuował naukę komp. w konserw. w Petersburgu u N. Sołowiowa i An. Rubinsteina oraz instr. u N. Rimskiego-Korsakowa (dyplom i złoty medal 1890); na koncercie dyplomowym wykonał swoją kantatę Uczta Baltazara. Po studiach mieszkał w Kijowie (gdzie uczył w szkole muz.) i Moskwie oraz w swoim majątku na Wołyniu, który jednak niebawem uległ konfiskacie (podobnie jak rodzinne posiadłości na granicy Inflant i Rosji). Ok. 1895 współpracował z EMTA. W 1897 podróżował do Berlina, Paryża, Brukseli i Londynu. Po ok. 2 latach wrócił do Moskwy, by od 1899 przez prawie 5 lat kierować filią warsz. składu fortepianów Hermana i Grossmana. 1904 został prof. Instytutu Muz. w Warszawie, gdzie podjął wykłady z historii muz. (1904–18), dykcji (1906–08) i — po śmierci Z. Noskowskiego — komp. (1909–25); uczył też instr., m.in. na zespoły dęte. Był członkiem Rady Pedag. (1907–15), Zarz. Tymczasowego (w okresie wojny, 1915–16), Inspektorem Inst. (1916–18) i zastępcą dyrektora Inst. (1919–20). W 1907 został red. naczelnym „Kwartalnika Muzycznego”, lecz tylko nominalnie, na prośbę H. Opieńskiego, rzeczywistego twórcy i red. pisma, który jako obywatel austr. nie otrzymał zgody władz ros. na objęcie redakcji. Był członkiem honor. MTMW.

Stefani, Steffan, Steffani

1. Jan, Johann, Jean, *ok. 1746 Praga, †23 (nie 24) II 1829 Warszawa, pol. kompozytor, dyrygent, skrzypek czes. pochodzenia. Jego nazwisko notowano w aktach dworu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jako Steffan, Steffani, Steffani de Prague, w innych (późniejszych) źródłach jako Stefani lub Stephani, rzadziej Steffani. Wykształcenie ogólne i początkowe muz. odebrał w Pradze u oo. benedyktynów; studia muzyczne prawdopod. kontynuował we Włoszech. Ok. 1765 był muzykiem i kapelm. orkiestry pułkowej hr. Kinskiego w Wiedniu, a nast. skrzypkiem w orkiestrze dworskiej cesarza Józefa II. W II 1779 wraz z in. muzykami czes. przybył do Warszawy, gdzie został zatrudniony jako kapelm. i koncertmistrz 9-osobowej „kapeli wiedeńskiej” na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego. 1781 zespół wszedł w skład nowo powstałej orkiestry król.-teatr., w której J.S. grał w grupie pierwszych skrzypiec na pewno do 1787, a prawdopod. do rozwiązania zespołu w 1795, nast. nadal był wspierany z królewskiej kasy (w X 1797 otrzymał odprawę). Był także, z przerwami, do końca życia kapelm. w katedrze św. Jana; sporadycznie prowadził chóry in. kościołów w Warszawie. Od poł. lat 90. okazjonalnie dyrygował w Teatrze Narodowym w Warszawie, a 1799–1818 był pierwszym skrzypkiem w orkiestrze teatralnej.
Przed 1791 J. S. ożenił się z Fryderyką de Monter. Spośród jego dzieci dorosłości dożyło co najmniej sześcioro, w tym związani z muzyką: Kazimierz (1791–1811) i Jan Franciszek (1797–1826), skrzypkowie w tej samej ork. operowej, Eleonora (1802–1831), śpiewaczka operowa, oraz Józef Andrzej (zob. niżej). Wbrew informacjom podawanym w wielu źródłach córką J. S. nie była Karolina Stefani (Stephani), żyjąca w latach 1784–1803 śpiewaczka Teatru Narodowego. Jej ojciec — Johann Steffani (Stefani, Steffan, Steffani de Prague, Stephani), działający w prowadzonej przez J. S. „kapeli wiedeńskiej” fagocista, zmarł 31 V 1794 w Warszawie (stopień ewent. pokrewieństwa z J. S. nie jest znany), a matka, Barbara, w roku śmierci Karoliny była ponownie zamężna. J. S. został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (miejsce usytuowania grobu nie jest znane).

Stolpe
2. Antoni st., †5 I 1821 Warszawa, kompozytor, pianista, dyrygent i pedagog, brat Alojzego st. Udzielał lekcji muzyki i brał udział w życiu koncert. Warszawy jako solista i akompaniator. Bracia S. grali też prawdopod. na org., gdyż 1818, na prośbę zboru ewang. w Warszawie, wydali opinię po naprawie jednego z instr. W 1817 An. S. st. został jednym z 7 dyr. i dyryg. nowo utworzonego Tow. Amatorskiego Muz. w Warszawie, a 17 IV 1818 Tow. Przyjaciół Muzyki w Krakowie mianowało go swoim członkiem „czynno-honorowym”. Zmarł młodo, „powszechnie żałowany”; z jego komp. zachowały się jedynie Variations et finale (...) composées et dédiées à son frère Aloyse par (...) Antoine Stolpe na fort. (Wwa ok. 1820 [F. Klukowski], BN), których forma i zaawansowana faktura fort. świadczą o dużych umiejętnościach kompozytora. Nadto wg H. Opieńskiego (J. Elsner w świetle nieznanych listów, PRM z 1935) An. S. st. był autorem Fantazji na fort., a wg S. Golachowskiego w zbiorach Ossolineum znajdował się rkp. jego Marsza polskiego, dedykowanego gen. K. Kniaziewiczowi.

Swolkień Henryk, *20 X 1910 Petersburg, †13 V 1990 Poznań, pol. pisarz muzyczny i kompozytor. 1934 ukończył ekonomię na uniw. w Poznaniu, 1938 komp. i teorię muz. u K. Sikorskiego w Państw. Konserwatorium Muz. w Warszawie, 1947 kontynuował studia kompoz. u G. Petrassiego w Conserv. di Santa Cecilia w Rzymie. 1948–76 pracował w Pol. Radiu w Warszawie, pełniąc funkcje kierownika w różnych red. (muzyki lud., słowno-muz., muzyki poważnej). Zainicjował i zrealizował cykl audycji rad.: Arcydzieła muzyki są dla wszystkich, Konfrontacje literacko-operowe, Sylwetka kompozytora oraz programy telewizyjne. Od 1963 do końca życia współpracował jako recenzent z „Kurierem Polskim”, 1969–80 wykładał w PWST w Warszawie. Za swą działalność otrzymał wiele odznaczeń i nagród, m.in.: kilkakrotnie od Pol. Radia, nagrody w konkursach kompoz., odznakę zasłużony Działacz Kultury, odznakę honor. „Złoty Mikrofon” i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1972).
Swą działalnością w Pol. Radio i pisarską wydatnie przyczynił się do popularyzacji muzyki. Napisał pierwsze w pol. literaturze muz. biografie Verdiego, Musorgskiego, Schumanna, Czajkowskiego, Borodina i Glinki oraz popularne książeczki z zakresu historii muzyki wyd. przez Centr. Poradnię Amatorskiego Ruchu Artyst. Komponował utwory ork. (Divertimento w dawnym stylu, 1950), wok.-instr. (Missa Mater Dolorosa na chór m. i ork. smyczk., 1942, Kołysanka chłopska na sopr., chór i ork., 1951), kam. (2 kwartety smyczk., 1943, 1980, 2 kwintety fort., 1978, 1980), pieśni solowe i chór.; premiera jego ballady dram. Przemysław II do libr. R. Brandstaettera odbyła się 11 X 1986 w Państw. Operze w Bydgoszczy.

Szabelski Bolesław, *3 XII 1896 Radoryż (k. Łukowa), †27 VIII 1979 Katowice, pol. kompozytor i organista. 1908–13 uczył się gry na fort. i na org. u J. Łysakowskiego w szkole organistowskiej przy WTM. 1913–15 studiował w konserw. w Warszawie pod kier. M. Surzyńskiego (org.) i R. Statkowskiego (teoria muz.), nast. pracował jako nauczyciel gry na org. i organista katedry w Płocku. Ponownie podjął naukę w konserw. w Warszawie, ucząc się komp. u R. Statkowskiego (1923–25) i K. Szymanowskiego (1927–29). W 1929 rozpoczął pracę w konserw. w Katowicach, gdzie uczył kontrap. i gry na org., a od 1934 — harm., kontrap. i gry na org. w szkole muz. w Cieszynie. Podczas okupacji niem. przebywał gł. w Sadownem (pn.-wsch. Mazowsze), gdzie był org. w kościele parafialnym, komponował i uczył muzyki. Od 1940 działał w Armii Krajowej, pod pseudonimem Chmiel. 1945 objął stanowisko dziekana wydziału pedag. w PWSM w Katowicach. 1946–49 prowadził założoną przez siebie prywatną Szkołę Umuzykalnienia im. K. Szymanowskiego w Katowicach, 1956 prof. nadzwyczajny, 1958 prof. zwyczajny, 1957 kier. Katedry Kompozycji w PWSM w Katowicach. Uczniami Sz. byli m.in. Z. Bargielski, E. Bogusławski, R. Gabryś, H.M. Górecki, J.W. Hawel, Z. Szostak, P. Warzecha i słowac. kompozytor T. Salva; uczniowie darzyli go wielką sympatią i zaufaniem, określali jako człowieka promieniującego szlachetnością i życzliwością. Od 1957 Sz. uczestniczył w pracach Zarządu Gł. ZKP. Jego utwory były często wykonywane na Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. „Warszawska Jesień”, od 1956 (III Symfonia i Concerto grosso). Poza granicami Polski Toccatę Sz. spopularyzował L. Stokowski (Chicago 1958). Utwór ten cieszył się też szczeg. powodzeniem w Polsce, stając się niejako wizytówką muz. kompozytora. Sz. nie odbywał wielu podróży muz., wyjątkowo przebywał 1965 na festiwalu w Zagrzebiu w związku z prawykonaniem swego Koncertu fletowego z udziałem S. Gazzelloniego.
Otrzymał nagrody i odznaczenia: Nagrodę Państw. II st. za III Symfonię (1953), nagrody ZKP za osiągnięcia w dziedzinie twórczości muz. i pedagogiki (1961) oraz za całokształt osiągnięć w dziedzinie komp. (1967), nagr. Ministra Kultury i Sztuki II st. za Sonety, Improwizacje i Wiersze (1961) oraz I st. (1976), Order Sztandaru Pracy I klasy (1974), Krzyż Komand. Orderu Odrodz. Polski (1959) i Krzyż Komand. z Gwiazdą Orderu Odrodz. Polski (1977). Rękopisy Sz. znajdują się w BN, oprócz Sonetów, złożonych w Bibl. Akademii Muz. w Katowicach oraz Etiudy i Sinfonietty w Bibl. WOSPRiT[6].

Szajna-Lewandowska Jadwiga, *22 II 1912 Brody (obec. Ukraina), †14 III 1994 Wrocław, pol. pianistka, kompozytorka i pedagog. Studiowała fort. u M. Sołtysowej w Konserw. Polskiego Towarzystwa Muz. we Lwowie (dyplom 1931) oraz komp. u T. Szeligowskiego, P. Perkowskiego i S.B. Poradowskiego w PWSM we Wrocławiu (dyplom 1956). Poświęciła się głównie kompozycji. Działała też jako pedagog w szkolnictwie muz. Otrzymała wiele nagród krajowych i zagr., m.in. na konkursie Opolska Wiosna: 1960 II nagr. za kantatę Regiment, 1962 II nagr. za cykl pieśni Zazdroszczę nut; ponadto 1960 II nagr. za muzykę do sztuki T. Karpowicza Wszędzie są studnie, 1971 II nagr. za Gramy w zielone na Ogólnopolskim Konkursie Kompoz. na utwór muz. do tekstów W. Broniewskiego oraz dwa wyróżnienia na Konkursie dla Kobiet Kompozytorek w Mannheimie: 1964 za Suitę baletową, 1968 za balet Ein Spaziergang in der Stadt. Laureatka nagr. m. Wrocławia (1964) oraz nagr. Prezesa Rady Ministrów: 1974 za twórczość dla dzieci i młodzieży, 1983 za baśń muz. Błękitny kot.

Szalonek Witold, *2 III 1927 Czechowice-Dziedzice, †12 X 2001 Berlin, pol. kompozytor, teoretyk muzyki i pedagog. 1949 ukończył PLM w Katowicach (fort. u W. Chmielowskiej), nast. studiował w PWSM (obec. Akad. Muz.) w Katowicach w klasie fort. W. Chmielowskiej. 1951 uczył się komp. u B. Woytowicza (dyplom 1956 z odznaczeniem). Studia komp. uzupełniał 1962–63 w Paryżu u N. Boulanger. Następnie został asystentem w macierzystej uczelni, 1967 uzyskał nominację na docenta. 1970–74 kierował Katedrą Teorii Muz. i Komp., a do 1981 prowadził klasę komp. W l. 1970–71 był stypendystą Deutscher Akademischer Austauschdienst w Berlinie Zach. Mianowany 1972 rektorem katowickiej PWSM, wskutek konfliktu z władzami zrezygnował z proponowanej mu funkcji. 1973 został prof. w Hochschule der Künste w Berlinie Zach., gdzie objął klasę komp. i teorii muz. po B. Blacherze. Od 1972 prowadził seminaria i wykłady w kraju i za granicą (Dania, Niemcy, Finlandia, Słowacja). 1969–75 był przewodn. oddziału ZKP w Katowicach, współtworząc m.in. zapoczątkowaną 1973 Śląską Trybunę Kompozytorów. Na przełomie lat 80. i 90. był szefem artyst. festiwalu Rainbow Music w Katowicach, prezentującego muzykę bez względu na jej rodzaj czy styl (jazz, happeningi, muzyka latynoamerykańska, działania audiowizualne, twórczość św. Hildegardy z Bingen). Wcześniejsze zainteresowania i inspiracje kulturą Orientu, muzyką aborygenów australijskich i instrumentem didjeridu zrodziły myśl o festiwalu sztuk Ars Cameralis Silesiae Superioris, gdzie był szefem artyst. działań muzycznych, a „Mistyczno-muzyczne wieczory W. Sz.” stały się tradycją Górnośląskiego Festiwalu Kameralistyki. Odznaczenia i nagrody: 1952 III nagr. na konkursie kompoz. z okazji Światowego Festiwalu Młodzieży w Warszawie, 1964 II nagr. za utwór na chór a capp. Katowicka ballada na Ogólnopol. Konkursie Kompoz. w Katowicach, 1964 Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski, 1964 i 1970 nagr. muz. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narod. w Katowicach, 1965 Srebrna Odznaka Zasłużonemu dla Rozwoju Woj. Katowickiego, 1966, 1968 II i III nagr. na Konkursie im. A. Malawskiego w Krakowie, 1967 nagr. artyst. III st. MKiS, 1973 nagr. MKiS za twórczość i działalność pedag., 1990 tytuł dra h.c. uniw. w Münster, 1994 nagr. ZKP za całokształt twórczości, 1999 Kulturpreis Schlesien, przyznana przez rząd Dolnej Saksonii.

Szałowski Antoni, *21 IV 1907 Warszawa, †21 III 1973 Paryż, pol. kompozytor. Rozpoczął naukę gry na skrz. (1912) pod kier. ojca. 1919–30 studiował w Konserw. Warszawskim u P. Lewieckiego (fort.), następnie u K. Sikorskiego (komp., dyplom z wyróżnieniem). 1931–36 kontynuował studia kompoz. w Paryżu u N. Boulanger. Od 1931 był członkiem Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków (SMMP) w Paryżu, 1933 jego skarbnikiem, 1936 wiceprezesem. W czasie paryskich studiów pisał gł. utwory kam. Ostatnim utworem napisanym u N. Boulanger i zarazem wybitnym osiągnięciem artyst. była Uwertura, która wkrótce znalazła się w repertuarze wielu orkiestr, stając się najpopularniejszym utworem pol. za granicą. Dokonania Sz. odbiły się szerokim echem w pol. środowisku muz. Jego przyjazd do ojczyzny 1938 zaowocował licznymi koncertami. Pod koniec 1938 Sz. objął funkcję prezesa SMMP. Po wybuchu II wojny świat. zgłosił się jako ochotnik do Armii Polskiej we Francji, lecz na skutek zawieszenia broni w 1940 nie został zmobilizowany. Wkrótce przeniósł sie na południe Francji. Pod koniec 1945 wrócił do Paryża. Po reaktywowaniu SMMP pełnił ponownie funkcję prezesa, niemal do rozwiązania Stowarzyszenia w 1950.
W pierwszych latach powojennych utwory Sz. były prezentowane na wielu koncertach oraz międzynarod. festiwalach muzyki współcz. (Amsterdam 1948 — Sonatina na ob. i fort., Frankfurt n. Menem 1951 — wersja koncert. baletu Zaczarowana oberża). Po 1949, kiedy kulturę pol. sparaliżował proces stalinizacji, twórczość emigracyjna została objęta cenzurą, a Symfonia (wyk. w 1950) była ostatnim utworem Sz. zaprezentowanym w kraju. 1952 usunięto Sz. z ZKP. Zmiany polit. w Polsce w 1956 przyniosły powrót utworów Sz. na estrady koncert.: na I Warszawskiej Jesieni (1956) wykonano Uwerturę, zaś 1959 w ramach III festiwalu — Trio na instr. dęte (z 1936). Podczas Kongresu Kultury Polskiej w Paryżu 1956 został wyk. jego Koncert skrzypcowy. 1962 w Operze Warsz. odbyła się prapremiera Zaczarowanej oberży, jednak ze zmienionym bez wiedzy kompozytora librettem. 1959 Sz. zawarł związek małżeński z Teresą Bończa-Uzdowską, absolwentką wydziału historii i archeologii UW. W 1960 skomponował utwory związane tematycznie ze sztuką i lit. średniowiecza (Wskrzeszenie Łazarza, Kantata). 1966 przeniósł się do Franconville pod Paryżem, gdzie stworzył m.in. Sześć szkiców na ork. kameralną (prawyk. 1976 na XVI Poznańskiej Wiośnie Muzycznej). Większość powojennych utworów Sz. powstało na zamówienie radia fr., z którym nawiązał stałą współpracę. Mimo licznych zamówień oraz zainteresowania największych firm wydawn. Sz. działał w b. trudnej sytuacji materialnej i zawodowej, mając status emigranta. Stan ten uległ zmianie 1970, kiedy dzięki protekcji N. Boulanger przyznano mu fr. obywatelstwo. 1937 otrzymał złoty medal na Wystawie Świat. w Paryżu za Uwerturę, 1944 i 1946 stypendia fundacji im. L. Boulanger w Bostonie, 1955 nagrodę muz. Polskich Oddziałów Wartowniczych przy Armii Amer. w Europie, 1960 I nagr. Radia i Telewizji Francuskiej (RTF) za balet radiowy La femme têtue, 1972 nagr. fundacji im. A. Jurzykowskiego w N. Jorku.

Szarzyński Stanisław Sylwester, daty oraz miejsca urodzenia i śmierci nieznane, działał prawdopod. w 2. poł. XVII w., najpóźniej na przełomie XVII/XVIII w., pol. kompozytor z zakonu cystersów lub benedyktynów. Brak jest jakichkolwiek informacji na temat jego biografii. Podstawą określenia czasu działalności kompozytora są kopie utw. sporządzone w l. 1692–1713 oraz stylist. wizerunek jego twórczości. Prawdopodobnie Sz. związany był z Łowiczem, stąd pochodzi bowiem większość przekazów rękopiśmiennych jego komp., spisanych przez wieloletniego org. kolegiaty łowickiej J.M. Rybickiego.

Szczurowski Jacek, Hyacinthus, *15 VIII 1716 (?) Ruś Czerwona, †po 1773, pol. kompozytor, SJ. Występujące w źródłach daty urodzenia Sz. 19 VIII 1718 i 19 VIII 1721 są prawdopod. błędne. 14 XI 1735 Sz. wstąpił w Krakowie do nowicjatu zakonu jezuitów. Zapewne mając już przygotowanie muz. kontynuował naukę 1735–37 w bursie muz. przy kolegium św. Piotra i Pawła. 20 XI 1737 w Kaliszu złożył śluby proste, 15 VIII 1746 w Gdańsku ostatnie śluby i został zakonnikiem bez święceń kapłańskich (coadiutor temporalis). Był zastępcą (socjuszem) prefekta do spraw muz. — co oznaczało zwykle kierownictwo kapeli lub chóru, nadzór i nauczanie muzyki — w bursach muz. w Kaliszu (1737–39, 1761–65), Gdańsku (1742–46, 1749–51, 1759/60), Krakowie (1747–48, 1752–54), przy kolegium Najświętszej Marii Panny w Jarosławiu (1754–56), Grudziądzu (1760/61), Poznaniu (1768–71) i Wałczu (1771–73). Działalność muz. prowadził zapewne także pracując jako zakrystian w kolegiach jezuickich w Kaliszu (1739–41), Krośnie (1741/42) i Toruniu (1746/47, 1748/49). Losy Sz. po kasacie 1773 zakonu jezuitów nie są znane.

Szeligowski
2. Aleksander, *24 VIII 1934 Wilno, †4 V 1993 Poznań, kompozytor, dyrygent i organista, syn Tadeusza. Studiował komp. u Tadeusza Sz. oraz org. u J. Pawlaka w PWSM w Poznaniu (dyplomy: 1959 i 1960); w 1962 ukończył z odznaczeniem studia dyryg. u S. Wisłockiego w PWSM w Warszawie. 1964–93 był st. wykładowcą w PWSM (potem Akademii Muz.) w Poznaniu (czytanie part., instrumentacja, propedeutyka komp. i improwizacja). 1966–69 asystent dyryg. w Filh. Poznańskiej. Prowadził koncerty symf. w Poznaniu, Lublinie, Wrocławiu i Szczecinie. Występował też jako organista.

Szeligowski, rodzina pol. muzyków.

1. Tadeusz, *13 IX 1896 Lwów, †10 I 1963 Poznań, kompozytor i pedagog. Studiował w Konserw. Galicyjskiego Towarzystwa Muz. we Lwowie fort. u V. Kurza i teorię muz. u S. Niewiadomskiego. 1918–22 odbył studia prawnicze na UJ w Krakowie, równocześnie uczył się harm. i kontrap. u B. Wallek-Walewskiego i fort. u H. Petersa oraz 1921–22 studiował muzykol. u Z. Jachimeckiego. 1923 przeniósł się do Wilna, gdzie do 1927 pracował jako radca prawny w Prokuratorii Generalnej. 1926 był wiceprezesem Wileńskiego Towarzystwa Filh. W l. 1929–31 jako stypendysta MWRiOP studiował w Paryżu komp. u N. Boulanger i instr. u P. Dukasa; w tym czasie działał w Stowarzyszeniu Młodych Muzyków Polaków jako sekretarz i wiceprezes. 1931 wykładał teorię muz. i komp. w Państw. Konserwatorium Muz. w Poznaniu, prowadził Chór im. S. Moniuszki. 1931 ożenił się w Wilnie ze Stanisławą Harasowską, muzykologiem, z którą wspólnie podejmował wiele prac na polu pedagogiki i upowszechnienia muz. 1932 ponownie zamieszkał w Wilnie, gdzie uczył teorii muz. w Konserw. Muz., a 1935–39 był wicedyr. prywatnego Konserw. im. M. Karłowicza. Wykładał też na uniw. wileńskim. 1932 założył zespół wok. Pro Arte i zainicjował powstanie Rady Wileńskich Zrzeszeń Artyst. Podczas wojny był org. w kośc. św. Kazimierza w Wilnie. 1945 został dyr. PŚSM w Lublinie i wspólnie z żoną zorganizował Szk. Umuzykalniającą. 1947–50 był dyrektorem Państw. Wyższej Szk. Operowej w Poznaniu oraz dyr. i kierownikiem artyst. Filharmonii Poznańskiej. 1948–63 uczył komp. w PWSM w Poznaniu (od 1950 jako prof.); 1951–63 prof. kompozycji w PWSM w Warszawie (od 1957 kier. katedry). Jego uczniami byli m.in.: A. Bloch, H. Czyż, J. Fotek, A. Koszewski, W. Kotoński, Z. Krauze, B. Matuszczak, W. Rudziński, W. Słowiński. 1951-54 pełnił funkcję prezesa ZKP. 1952 przewodniczył jury II Międzynarod. Konkursu Skrz. im. H. Wieniawskiego. 1958 był prezesem poznańskiego oddziału ZKP, 1960 przewodn. Rady COPSA (Centr. Ośrodka Pedag. Szkolnictwa Artyst.), 1960–62 kierownikiem nauk. działaczy muz. CPARA (Centr. Poradni Amatorskiego Ruchu Artyst.), 1961-62 prezesem Towarzystwa Muz. im. H. Wieniawskiego w Poznaniu. 1961 należał do inicjatorów festiwalu Poznańska Wiosna Muz. 1962 przewodniczył jury Konkursu Kompoz. im. H. Wieniawskiego w Poznaniu. 1965 został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Poznańskiej Skałce. 1999 Filh. Poznańska przyjęła imię T. Sz. Nagrody: 1950 nagr. państwowa II st.; 1951 nagr. państwowa I st.; 1957 Nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci; 1963 nagr. ZKP (pośm.); 1963 nagr. PR i ZAiKS (pośm.). Odznaczenia: 1952 Krzyż Ofic. Orderu Odrodz. Polski.

Szeluto, Szeluta, Scheluta, Apolinary, *23 VII 1884 Petersburg, †21 VIII 1966 Chodzież, pol. kompozytor. 1901 wstąpił do konserw. w Warszawie, gdzie studiował instr. u R. Statkowskiego i komp. u Z. Noskowskiego. Od 1902 równolegle studiował prawo na uniw., 1905 po zamknięciu przez carskie władze warsz. uczelni przerwał studia na obu kierunkach. 1904 poznał K. Szymanowskiego, 1905 został jednym z członków Spółki Nakładowej Młodych Kompozytorów Pol. W l. 1906–09 studiował w mistrzowskiej klasie fort. L. Godowskiego w Berlinie, 1911 uzupełnił studia prawnicze w Dorpacie. Pracował jako prawnik w Remontnem k. Astrachania, Warszawie (1918–33) i Słupcy k. Poznania (od 1934). 10 ostatnich lat spędził w Domu Pomocy Społecznej dla Przewlekle Chorych w Chodzieży, ale niemal do ostatnich tygodni życia komponował. Od 1968 spuścizna artyst. Sz. przechowywana jest w BN w Warszawie.

Szymanowski, Korwin, Karol Maciej, *3 X (21 IX) 1882 Tymoszówka (Ukraina, dawna gub. kijowska, pow. czehryński), †29 III 1937 Lozanna, pol. kompozytor. Pochodził z rodziny szlacheckiej, osiadłej na Ukrainie od XVIII w. Jego ojciec, Stanisław Bonawentura Marian (1842–1905), był właścicielem majątku Orłowa Bałka (dawna gub. chersońska), zaś wieś Tymoszówkę odziedziczył po swym ojcu, Feliksie (†1889), stając się jednym z czterech jej właścicieli. Rodzina matki, Dominiki Teodory Anny Taube (1853–1943), pochodziła z Kurlandii, ale od XIX w. mieszkała na Ukrainie. Sz. ochrzczony został w kościele rzym.-kat. w Śmile 2 XI (21 X) 1882. Wzrastał w środowisku o niezwykle wysokiej kulturze umysłowej i artyst., kultywującym polskie tradycje patriot., a zarazem otwartym na nowe zjawiska w zakresie nauki i sztuki. Ojciec jego grał na fort. i wioloncz., interesował się matematyką i astronomią w równym stopniu jak literaturą. Rodzeństwo Sz. również objawiało zdolności artyst.: Anna, zwana Nulą (1875–1951) malowała, Feliks (1879–1934) był utalentowanym pianistą, Stanisława została sławną śpiewaczką, a najmłodsza Zofia (1893?–1946, zam. Grzybowska), autorka książki o rodzinnej Tymoszówce (Opowieść o naszym domu), pisała wiersze oraz tłumaczyła na jęz. francuski teksty pieśni brata.
Naukę gry na fort. Sz. rozpoczął ok. 1889 pod kier. ojca. Na rozwój talentu kompoz. i zainteresowań humanistycznych Sz. oddziałały silnie kontakty z rodzinami Blumenfeldów i Neuhausów; podobnie jak rodzeństwo uczył się w szkole muz. G. Neuhausa i jego żony Marty (zw. Olgą), siostry F. Blumenfelda. Komponować zaczął ok. 1896, jednak jego młodzieńcze utwory (pieśni, opery Złocisty szczyt i Roland) nie zachowały się. Jedynie wybrane preludia fort. zostały 1906 opublikowane jako op. 1. Po maturze zdanej 1901 w Szk. Realnej Samorządu Ziemskiego w Elizawetgradzie (obec. Kirowohrad) Sz. nie podjął regularnych studiów muz. Jesienią 1901 przyjechał do Warszawy i do 1904 pobierał prywatne lekcje harm. u M. Zawirskiego oraz kontrapunktu i komp. u Z. Noskowskiego. Dały mu one solidne podstawy warsztatowe, zabrakło jednak między uczniem a nauczycielem bliższej więzi duchowej i wspólnych celów artyst., toteż zapewne z tych względów Sz. zrezygnował z końcowego kursu instrumentacji. Istotne znaczenie w rozwoju jego kariery kompoz. miało założenie latem 1905 w Berlinie Spółki Nakładowej Młodych Kompozytorów Polskich przez G. Fitelberga, L. Różyckiego i A. Szelutę, przy poparciu finansowym Władysława ks. Lubomirskiego. Nieobecny wówczas w Berlinie Sz. został dokooptowany do Spółki, a Fitelberga poznał osobiście dopiero w I 1906. Celem Spółki miało być wydawanie utworów młodych twórców pol. oraz organizacja koncertów nowej muzyki pol. Pierwsze koncerty w Warszawie (6 i 9 II 1906, 19 IV 1907) i w Berlinie (30 III 1906 i 21 III 1907) zwróciły uwagę świata muzycznego na młodych kompozytorów, którzy od początku spotykali się tyleż z entuzjastycznym przyjęciem (m.in. Z. Jachimeckiego i A. Chybińskiego), co z ostrą krytyką (np. A. Polińskiego, który w „Kurierze Warszawskim” z 22 IV 1907 zarzucał im naśladowanie wzorów R. Wagnera i R. Straussa oraz brak elementów narod.). Sz., szybko uznany za najzdolniejszego z grupy nazwanej Młodą Polską w muzyce, znalazł wybitnych wykonawców swoich utworów w osobach P. Kochańskiego, A. Rubinsteina, S. Szymanowskiej i G. Fitelberga. Jego renomę utrwaliły nagrody na konkursach kompoz.: 1903 w Warszawie wyróżnienie za Sześć preludiów (nr 1, 3, 5, 7, 9 z op. 1 i nie umieszczone w tym zbiorze Preludium cis-moll), 1909 jedna z 10 nagród na konkursie w Berlinie za Preludium i fugę, 1910 we Lwowie I nagroda za I Sonatę fortepianową.
W l. 1911–13 Sz. często przebywał w Wiedniu, a nawet przez pół roku mieszkał tam razem z G. Fitelbergiem, który 1912–13 był dyryg. w Hofoper. 18 I 1912 odbył się pierwszy koncert kompoz. Sz. w Wiedniu, na którym wykonano II Symfonię op. 19 i II Sonatę fortepianową op. 21; 31 III tegoż roku zawarł 10-letni kontrakt wydawniczy z firmą Universal Edition. Lato i jesień kompozytor spędzał w Tymoszówce na pracy kompoz. Pod koniec III 1914 Sz. razem z S. Spiessem odbył podróż do Włoch, na Sycylię i do pn. Afryki (Algier, Biskra, Tunis); w drodze powrotnej zatrzymał się w Rzymie, potem w Paryżu (na zaproszenie kompozytora Ch. Cuvilliera), a między 28 V i 27 VII 1914 przebywał w Londynie. Na skutek napiętej sytuacji międzynarod. po zamordowaniu w Sarajewie austr. następcy tronu, Sz. zrezygnował z zaplanowanego wyjazdu do Szwajcarii do I.J. Paderewskiego i powrócił przez Berlin do Warszawy, a stamtąd przez Kijów do Tymoszówki.
W latach I wojny świat., odcięty od kontaktów z Europą, Sz. przebywał w miesiącach letnich w Tymoszówce, zaś późną jesienią i zimą wyjeżdżał do Kijowa, Moskwy i Piotrogrodu, gdzie poznał wielu wybitnych muzyków, m.in. S. Prokofiewa i A. Silotiego, który planował wykonanie jego III Symfonii „Pieśń o nocy”. W Tymoszówce dużo czasu poświęcał kompozytor lekturom dzieł filoz. i lit. — studiował Platona, F.W. Nietzschego, H. Bergsona, H. Taine'a, O. Wilde'a, W. Patera, T. Zielińskiego, W. Iwanowa, J. Burckhardta i in. Okres niezwykłego pobudzenia intelektualnego zaowocował eksplozją twórczą; poza licznymi nowymi dziełami muz. powstały wówczas jego próby lit. (powieść Efebos, wiersze). Traktowane jako sfera najzupełniej prywatna, pozwoliły mu wszakże rozstrzygnąć moralne niepokoje i zwerbalizować w formie artyst. własną postawę wobec sztuki, życia i miłości. Spotkanie z młodym gimnazjalistą, Borysem Kochno (poetą, później współpracownikiem S. Diagilewa), ugruntowało w tym czasie ostatecznie homoerotyczną orientację Sz.; nie przypadkiem największy ocalały fragment Efebosa (przetłumaczony przez kompozytora na ros.) zachował się właśnie u B. Kochna w Paryżu. Pisany w latach 1917–19 Efebos pozwolił kompozytorowi stworzyć sobie „iluzję życia” w najtrudniejszym okresie walk rewolucyjnych na Ukrainie. Po rewolucji lutowej 1917 władzę sprawowała Centralna Rada, dążąca do autonomii Ukrainy. Niepewna sytuacja polit., zwłaszcza coraz częstsze pogromy i rabunki, dokonywane przez zbolszewizowane oddziały żołnierzy, spowodowały, że rodzina Sz. w połowie X 1917 przeniosła się do Elizawetgradu. Pod koniec I 1918 wojska sowieckie zajęły Kijów i Elizawetgrad; dwór w Tymoszówce został splądrowany i zniszczony. Po pokoju brzeskim (3 III 1918), gdy Ukrainę zajęły wojska austro-niem., nastąpił okres względnego spokoju. Wtedy właśnie, latem 1918, powstały pierwsze pomysły opery Król Roger, a 27 X Sz. przesłał J. Iwaszkiewiczowi do Warszawy zarys libretta. W tym czasie przyjaciele Sz. — S. Spiess i A. Iwański — wyjechali do Warszawy, lecz on sam nie zdecydował się jeszcze na ten krok. Tymczasem po zakończeniu wojny i wycofaniu się wojsk niem. z Ukrainy, w XI 1918 nastały bolszewickie rządy S. Petlury i W. Winiczenki; w II–III 1919 Armia Czerwona zajęła Kijów, 10 III proklamowano Ukraińską SRR. Sz. zmuszony był wówczas do podjęcia pracy w Ludowym Komisariacie Oświaty w dziale upowszechnienia kultury i wraz z H. Neuhausem organizował koncerty-mityngi. Dopiero po przejęciu władzy przez gen. A. Denikina Szymanowscy mogli wyjechać do Polski; Feliks Sz. wyruszył 15 X, Sz. wraz z A. Taubem, jego matką i siostrą przybyli do Warszawy 24 XII. Matka Sz. i dwie siostry, Nula i Zofia, dołączyły kilka miesięcy później.
Po przyjeździe do Warszawy w życiu Sz. zaszły zasadnicze zmiany. Z utratą Tymoszówki rodzina pozbawiona została stałych źródeł utrzymania; troska o zapewnienie jej bytu zmuszała kompozytora do podejmowania różnych zajęć zarobkowych. Poza działalnością kompoz. i koncert. włączył się w prace nad kształtowaniem kultury w odrodzonym kraju. Od 1920 publikował artykuły w czasopismach, polemizując ze swymi antagonistami, P. Rytlem i S. Niewiadomskim (My splendid isolation i Opuszczę skalny mój szaniec). W V 1920 otrzymał zamówienie od dyrekcji Teatru Polskiego w Warszawie na napisanie pantomimy Mandragora, wyst. 15 VI tego r. jako zakończenie komedii Moliera Mieszczanin szlachcicem. W X 1920 wyjechał do Wiednia, Paryża i Londynu w charakterze delegata Biura Propagandy Zagranicznej. Jednakże w połowie I 1921 zrezygnował z tej misji i wraz z A. Rubinsteinem oraz Zofią i Pawłem Kochańskimi wyruszył w podróż do Stanów Zjedn., najpierw do N. Jorku, a stamtąd na Florydę, i na Kubę. W drodze powrotnej w V 1921 spotkał się w Paryżu ze Strawińskim i z S. Diagilewem, a 28 V był obecny na przedstawieniu Święta wiosny. Po powrocie do Polski Sz. czasowo wynajął mieszkanie w Bydgoszczy, gdzie również zamieszkała jego siostra Stanisława z mężem, Stefanem Bartoszewiczem, córką Aliną i matką. W IX 1921 Sz. wyjechał w nast. podróż do N. Jorku; 20 I 1922 odbyła się tam amer. premiera Mandragory, a także świat. prawyk. Słopiewni. W drodze powrotnej w III–IV zatrzymał się w Paryżu. Podróże po Europie i Stanach Zjedn. przyczyniły się do wejścia muzyki Sz. na światowe estrady koncert. Kompozytor nie zdecydował się jednak na pozostanie za granicą; podobnie zresztą pod koniec 1926 odpowiedział odmownie na propozycję J. Marxa dot. objęcia stanowiska dyrektora konserw. w Kairze. Lata 1922–26 przyniosły kolejne koncerty kompoz. i wykonania utworów Sz. w Polsce i za granicą, m.in. 13 V 1922 odbyła się premiera Hagith w Teatrze Wielkim w Warszawie, a 12 IV 1923 opera ta została też wystawiona w Darmstadcie w Hessisches Landestheater. W 1924 Sz. został przewodn. nowo ukonstytuowanej sekcji pol. MTMW, a na początku 1926 wziął udział w jury IV Festiwalu MTMW w Winterthur.
Od IX 1924 Sz. mieszkał w Warszawie przy ul. Nowy Świat 47. Wiele czasu spędzał jednak w Zakopanem, gdzie kontaktował się z J. Zborowskim (kustoszem Muzeum Tatrzańskiego), A. Chybińskim, S. Mierczyńskim, S.I. Witkiewiczem, Rytardami, A. Zamoyskim, Stryjeńskimi oraz góralami; poznawał folklor podhalański, który silnie zaważył na jego nowej twórczości. Wielkim ciosem była dla Sz. i całej rodziny tragiczna śmierć jego siostrzenicy, Aliny Bartoszewiczówny (23 I 1925); to smutne wydarzenie spowodowało, iż zamiast zamówionego 1924 przez adwokata, dra Bronisława Krystalla, rekwiem, poświęconego pamięci jego zmarłej żony, Sz. zaczął komponować Stabat Mater (partytura została ukończona 2 III 1926 i przekazana Krystallowi). Prapremiera Króla Rogera 19 VI 1926 w Teatrze Wielkim w Warszawie pod dyr. E. Młynarskiego była wielkim sukcesem kompozytora, choć recenzje (nawet te pochlebne) niezbyt głęboko, a czasem wręcz fałszywie interpretowały wymowę dzieła, tak iż Sz. poczuł się zobowiązany do wyjaśnień, planując artykuł W obronie ideologii „Króla Rogera”; napisał jednak tylko parę wstępnych zdań. Zarzucano dziełu brak „nerwu dramatycznego”, niejasność symboliki i nieprzystawalność tematu do współcz. rzeczywistości polskiej (J. Kaden-Bandrowski, P. Rytel, S. Niewiadomski). Wystawienie opery w Duisburgu 28 X 1928, choć udane od strony wykonawczej i inscenizacyjnej, spotkało się z protestami organizacji nacjonalistów niem. — Stahlhelm.
Sztuka Sz. w Polsce lat dwudziestych wciąż wydawała się nazbyt nowoczesna, „dysonansowa”, „futurystyczna” i „wyniosła”, co powodowało, że nawet jego styl narod. nie był zrozumiany przez grupę krytyków z obozu Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Popierali go natomiast krytycy (m.in. A. Chybiński, J. Iwaszkiewicz, M. Gliński, Z. Drzewiecki) skupieni wokół miesięcznika „Muzyka”, także „Wiadomości Literackich”, a potem „Muzyki Polskiej”. W 1927 ukazała się pierwsza monografia Sz. pióra Z. Jachimeckiego, a w latach 30. artykuły muzykol. o twórczości i problemach stylu, autorstwa S. Barbaga, J. Freiheitera, S. Łobaczewskiej i J.M. Chomińskiego. W 1927 Sz. przyjął funkcję dyr. Konserwatorium Warszawskiego; propozycja ta pojawiła się w momencie, gdy były dyrektor H. Melcer wraz z członkami Rady Pedagogicznej podali się do dymisji. Nominacja Sz. łączyła się z przeprowadzeniem reform organizacyjnych i merytorycznych, polegających przede wszystkim na unowocześnieniu programów nauczania i zrównaniu ich z poziomem europejskim. Sz. objął klasę komp., ale uczniów miał niewielu (I. Sternicka-Niekraszowa, K. Jurdziński, B. Szabelski). Ani pedagogika muz., ani tym bardziej zarządzanie uczelnią nie odpowiadały naturze kompozytora, a jego intencje nie zostały należycie zrozumiane przez środowisko muz., o czym świadczą polemiki prasowe z lat 1928–31. Choroba zmusiła Sz. do rezygnacji 1929 ze stanowiska (oficjalnie zwolniony 31 VIII 1929). Wyjeżdżał dwukrotnie na kurację do Edlach, a 26 VIII 1929 po rozpoznaniu gruźlicy płuc znalazł się w sanatorium w Davos. Mianowany profesorem po nadaniu uczelni statusu szkoły wyższej został jednak w roku akademickim 1930/31 jej pierwszym rektorem. Już w 1931/32 zachował jedynie urząd prorektora, a po powrocie do dawnej struktury konserwatorium podał się w III 1932 wraz z in. profesorami do dymisji (dymisja przyjęta 1 V 1932). Pomimo niepowodzenia jego działalność pozostawiła trwały ślad w dziejach konserw. — wystarczył ten krótki okres, by stał się duchowym przywódcą młodych kompozytorów, którzy popierali jego reformy i orientację estetyczną.
W latach 20. i 30. muzyka Sz. zdobyła szeroki rozgłos; jego utwory były wykonywane na estradach świat. przez czołowych solistów (A. Rubinsteina, H. Neuhausa, R. Casadesusa, Z. Drzewieckiego, P. Kochańskiego, B. Hubermana, J. Szigetiego, J. Thibauda i in.) i zespoły ork. pod batutą sławnych dyrygentów (G. Fitelberga, E. Młynarskiego, A. Coatesa, P. Monteux, Ph. Gauberta, L. Stokowskiego, W. Mengelberga, W. Strarama). Otrzymywał nagr. i odznaczenia państw. W 1929 przyznano Sz. nagrodę muz. MWRiOP za I Koncert skrzypcowy; 1930 nadano mu tytuł doktora h.c. Uniw. Jagiellońskiego (promocja 12 XII); 1933 otrzymał godność członka honor. Regia Accad. di Santa Caecilia w Rzymie; 11 XI 1934 został odznaczony Krzyżem Komand. Orderu Odrodzenia Polski III kl. Wydarzeniami na skalę świat. były europ. i amer. wykonania Stabat Mater (Neapol, Paryż, Liège, N. Jork, Chicago, Worcester). Wystawienie Króla Rogera w Pradze 21 X 1932 w reżyserii J. Munclingra, pod dyr. O. Ostrčila, najbardziej przystające do zamysłu kompozytora, było jego wielkim triumfem, podobnie jak scen. prawykonanie Harnasiów (Praga 11 V 1935). Po pol. wykonaniach IV Symfonii koncertującej pod koniec 1932 nastąpiła cała seria wykonań zagr., przeważnie z Sz. jako pianistą i pod dyr. G. Fitelberga: 1933 w Londynie, Bolonii, Cleveland, Moskwie, Zagrzebiu, Bukareszcie, 1934 w Paryżu, Sofii, Londynie, 1935 w Sztokholmie, Oslo, Bergen, Berlinie, Rzymie, Liège, Maastricht, a 1937 w Hadze.
Trudy podróży koncert., podejmowanych gł. ze względów finansowych, spowodowały gwałtowne pogorszenie się stanu zdrowia Sz. Od 25 XII 1935 leczył się w Grasse w pd.-wsch. Francji, początkowo w Clinique Hélios, a od 27 II 1936 w Parc Palace. Towarzyszyła mu jego sekretarka, Leonia Gradstein. W III 1936 uczestniczył jeszcze w próbach Harnasiów w Operze w Paryżu. Na życzenie wykonawcy gł. partii, S. Lifara, zmienił zakończenie II obrazu i dopisał obraz III (solo ten.). Był też obecny na premierze 27 IV 1936. Po krótkim pobycie w Polsce od VII do X oraz w Paryżu, 8 XII ponownie wyjechał z Leonią Gradstein do Grasse. Na skutek gwałtownego pogorszenia się stanu zdrowia został przewieziony 24 III 1937 do kliniki w Lozannie, gdzie zmarł 29 III o godz. 0.05 (wg czasu w Polsce 28 III o godz. 23.05). Uroczystości pogrzebowe odbyły się 30 III—7 IV, zwłoki przewieziono przez Bazyleę i Warszawę do Krakowa, gdzie spoczęły w Krypcie Zasłużonych w kościele na Skałce. Pośmiertnie Sz. został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski I klasy.

Szymański Paweł, *28 III 1954 Warszawa, pol. kompozytor. Po ukończeniu PLM im. K. Szymanowskiego w Warszawie w klasie fg. K. Piwkowskiego studiował 1973–78 komp. w PWSM im. F. Chopina w Warszawie pod kier. W. Kotońskiego i T. Bairda (1978). W l. 1984–85 w ramach stypendium im. G. v. Herdera kontynuował studia w Wiedniu pod kier. R. Haubenstocka-Ramatiego. Jako wykonawca na fl. prostym był członkiem zespołu muz. dawnej, 1976 brał udział w Międzynarod. Letniej Akad. Muzyki Dawnej w Innsbrucku, 1978, 1980 i 1982 był uczestnikiem Międzynarod. Kursów Wakacyjnych Nowej Muz. w Darmstadt. 1979–81 współpracował ze Studiem Eksperymentalnym PR, 1982–84 z Niezależnym Studiem Muz. Elektroakustycznej, którego był współzałoż., 1983 ze Studiem Muzyki Elektron. Akad. Muz. w Krakowie, 1987–88 jako stypendysta DAAD (Deutscher Akademischer Austauschdienst) w Berlinie Zach. z tamtejszym studiem elektron. przy Technische Universität. 1982–87 wykładał na Wydz. Kompozycji, Teorii i Dyryg. Akad. Muz. w Warszawie. 1989–99 członek Zarz. Gł. ZKP, wiceprezes w l. 1991–94 i 1997–99; członek Komisji Programowej festiwalu Warsz. Jesień w l. 1987, 1989–98. Wraz z R. Augustynem, S. Krupowiczem i L. Zielińską założył 1990 wydawn. muz. Brevis; 1997 z K. Knittlem, S. Krupowiczem i J. Patkowskim zainicjował powstanie Fundacji Przyjaciół Warsz. Jesieni.
Jest laureatem: 1979 I nagr. Konkursu Młodych ZKP za utw. Gloria, który 1981 otrzymał 4. lokatę w kategorii młodych kompozytorów podczas Międzynarod. Trybuny Kompozytorów UNESCO w Paryżu, 1985 nagr. na Konkursie Kompoz. Muz. Sakralnej Międzynarod. Akad. Bachowskiej w Stuttgarcie za Lux aeterna, 1988 I nagr. (ex aequo z B. Masonem) na Konkursie Kompoz. im. B. Brittena w Aldeburgh za utwór Partita III, 1994 Miserere znalazło się w grupie utw. rekomendowanych przez Międzynarod. Trybunę Kompozytorów UNESCO w Paryżu, 1995 otrzymał gł. nagr. na Konkursie Międzynarod. Fundacji Muzyki Pol. za motet In Paradisum, 1993 doroczną nagr. ZKP, 1995 Nagr. Wielką Fundacji Kultury w Warszawie. Powstanie wielu komp. Sz. związane jest z zamówieniami pol. i zagr. instytucji, festiwali i zespołów. Wydawcą szeregu utworów Sz. jest Chester Music Londyn, niektóre opublikowane zostały przez Agencję Autorską Wwa, PWM Kraków, Brevis Poznań, Moeck Celle.

Ścigalski Franciszek, *29 I 1782 Grodzisk Wlkp., †27 IX 1846 Gniezno, pol. kompozytor, skrzypek, kapelmistrz i nauczyciel. Był synem Stanisława Ś. (1750–1823), muzyka pochodzącego z Lwówka, dyr. kapeli katedralnej w Grodzisku Wlkp., wójta i asesora magistratu w tym mieście. Naukę muz. rozpoczął pod kier. ojca. Od 1797 lub nieco wcześniej uczęszczał do szkół w Obrze, gdzie jego wuj, M. Bocheński, był kopistą nut (prawdopod. w kapeli cystersów) i gdzie Ś. mógł zetknąć się z A. Dankowskim; niewykluczone jednak, że naukę szk. odbył w Poznaniu, bowiem był tam później uczniem gimn. Marii Magdaleny, tamże muzyki nauczał A. Braun, dyryg. kapeli kolegiackiej. Osiągnąwszy biegłość w grze na skrz. S. stał się wkrótce cenionym nauczycielem gry na tym instr.; został też członkiem kwartetu smyczk., założonego przez ks. A.H. Radziwiłła. Od 1815 uczył śpiewu i prowadził zespół wok.-instr. w swoim dawnym gimn., 1821 został dyryg. orkiestry poznańskiej kolegiaty, 1825 powrócił na stanowisko w gimn. 1 IV 1834 przeniósł się do Gniezna na stanowisko pierwszego wiolinisty (tytułowano go wirtuozem) i dyr. kapeli katedralnej. Powiększył jej skład do ponad 20 osób, podniósł poziom artyst. i poszerzył repertuar o najnowsze utw. kompozytorów europ., które kopiował i przystosowywał do obsady kapeli, oraz o dzieła własne, pisane gł. na użytek nabożeństw w katedrze. Dbał o zasoby biblioteki muz.; z jego inicjatywy 1835 sporządzono spis muzykaliów katedry gnieźnieńskiej, zawierający incipity 220 dzieł muz., a 1843 — kolejny, uwzględniający co najmniej 120 dalszych komp. nabytych dla kapeli katedralnej za czasów Ś. Zorganizował też i jako inspektor prowadził utrzymywaną przez kapitułę szk. muzyczną (zw. wyższą), w której uczył gry na skrz., instr. dętych oraz śpiewu. Swoją fachowością i pracowitością zyskał w Gnieźnie powszechny szacunek. Został pochowany na cmentarzu przy kościele św. Piotra w Gnieźnie. Kompozycje Ś., zachowane niemal wyłącznie w postaci głosów wok. i instr. (autografów i rękopiśmiennych kopii) znajdują się obecnie m.in. w archiwum archidiecezjalnym w Gnieźnie i Poznaniu (zasoby z Grodziska Wlkp.), archiwum oo. paulinów na Jasnej Górze, Bibl. PAN w Kórniku, a także w zasobach archiwalnych Obry, Gostynia i poznańskiej fary. Jego syn Tytus Arkadiusz był kopistą nut, synowa Ewa śpiewała w chórze katedry w Gnieźnie, a przyrodni brat Józef był org. w Grodzisku Wielkopolskim.

Świder Józef, *19 VIII 1930 Czechowice-Dziedzice, pol. kompozytor. Wykształcenie muz. zdobył w l. 1949–54 pod kier. B. Woytowicza (komp.), A. Mitschy (teoria muz.) oraz S. Allinówny (fort.) w PWSM (obec. Akad. Muzyczna) w Katowicach. 1966 uzupełniał studia komp. u G. Petrassiego w Accad. Nazionale di S. Cecilia w Rzymie. Od 1952 uczy w Akad. Muz. w Katowicach; 1968–72 i 1975–83 sprawował funkcję dziekana Wydz. Komp., Dyryg. i Teorii Muz., 1972–75 prorektora, 1983–87 kier. Katedry Komp. Od 1994 prof. zwycz. Od 1975 jest wykładowcą Uniw. Śląskiego (Filia w Cieszynie). 1985–99 był tam dyr. Inst. Pedagogiki Muz. Związany jest również z Podyplomowym Studium Chórmistrzowskim przy Akad. Muz. w Bydgoszczy (od 1984 wykładowca, od 1994 dyr.). W latach 70. był dyr. artyst. Śląskiego Związku Chórów i Orkiestr. Jest trzykrotnym laureatem Nagr. Województwa Katowickiego, dwukrotnym Nagr. Premiera za Twórczość dla Dzieci, Nagr. Prezydenta m. Katowic (1994), kilku Nagr. Ministra Kultury i Ministra Edukacji za działalność pedag. oraz wyróżnienia za Concertino da camera na Konkursie Kompoz. im. G. Fitelberga (1961).

Świerzyński
2. Adam, *25 I 1914 Kraków, †6 VII 1997 Warszawa, kompozytor i pedagog, syn Michała. 1926–31 uczył się w konserw. w Krakowie. 1931–34 studiował komp. w Państw. Konserwatorium Muz. w Poznaniu u S. Wiechowicza, 1936–39 prawo na UW (magisterium 1945), 1947–50 komp. w PWSM w Warszawie u P. Rytla i 1948–50 muzykol. u A. Simon na Uniw. Łódzkim. 1947–57 uczył przedmiotów teoret. w PŚSM im. F. Chopina w Warszawie. 1952–55 był pianistą i prelegentem w Państw. Przedsiębiorstwie Estradowym „Artos”, 1956 prezesem WTM, od 1963 członkiem Stow. Marynistów Pol., Stow. Działaczy Kultury Morskiej i Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, koncentrując odtąd swoją twórczość wokół tematyki kaszubsko-morskiej. W l. 1972–80 zorganizował w Warszawie 12 koncertów muz. marynistycznej, redagował wydawnictwo «Polska Muzyka Marynistyczna», 1974 założył zespół instr. Mare Nostrum. Członek honor. Stow. Działaczy Kultury Morskiej (1981). Odznaczenia: 1979 Zasłużony Działacz Kultury, 1980 Zasłużony dla Polskiej Marynistyki, 1982 Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski; nagrody: 1972 nagr. Min. Obrony Narod., 1975 nagr. MKiS, 1978 nagr. Min. Handlu Zagr. i Gospodarki Morskiej za całokształt twórczości marynistycznej.

Świerzyński, rodzina pol. muzyków.

1. Michał, *25 X 1868 Kraków, †30 VI 1957 Warszawa, kompozytor, dyrygent i pedagog. Od 1888 studiował w Konserw. Towarzystwa Muz. w Krakowie u W. Żeleńskiego (teoria i komp.), nast. w Warszawie u Z. Noskowskiego i w Pradze u O. Nedbala. Od 1890 kierował kilkoma chórami w Krakowie. 1906–08 dyrygował ork. opery we Lwowie. 1908–30 uczył gry na fort. i przedmiotów teoret. w konserw. w Krakowie, a 1930–36 w Wielkopolskiej Szkole Muz. w Poznaniu. 1936 przeszedł na emeryturę; przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako dyrygent chór. Od 1945 pełnił funkcję dyrektora III Oddz. PWSM im. F. Chopina w Warszawie. 1952 otrzymał od ZKP dyplom uznania za 70-letnią pracę kompoz., społ. i pedag.; odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1952). Różnorodna gatunkowo twórczość M. Ś. mieści się w stylistyce romant. o silnym zabarwieniu narodowym.

Turski Zbigniew, *16 X 1908 Warszawa (nie 21 VII 1908 Konstancin), †7 I 1979 Otwock, pol. kompozytor i dyrygent. Studiował w Państw. Konserwatorium Muz. w Warszawie komp. u P. Rytla (dyplom 1937) i dyryg. u W. Bierdiajewa. 1936–39 był reżyserem muz. Polskiego Radia w Warszawie. Podczas okupacji niem. przebywał w Warszawie. 1945–46 był dyrektorem artyst. i dyrygentem Filh. Bałtyckiej w Gdańsku; 1948–49 wykładał w PWST w Warszawie; 1959–60 pełnił funkcję prezesa ZKP, a w l. 1957–73 dyrektora muz. Teatru Współczesnego w Warszawie, z którym współpracował do końca życia jako autor muzyki do spektakli teatr. 1948 otrzymał złoty medal na Olimpijskim Konkursie Sztuki i Literatury z okazji XIV Letnich Igrzysk Olimpijskich w Londynie za Symfonię „Olimpijską”, 1955 nagr. MKiS oraz nagr. II Festiwalu Muzyki Polskiej, 1957 nagrodę ZKP „za całokształt wybitnej działalności kompoz.”, 1960 nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży, 1968 nagr. państw. II st. za twórczość kompoz., szczególnie w dziedzinie muzyki teatr., radiowej i film. Większość komp. przedwojennych T. spłonęła podczas powstania warszawskiego.

Twardowski Romuald, *17 VI 1930 Wilno, pol. kompozytor, pedagog i działacz społeczny. 1946–50 był org. w kościołach wileńskich. 1952–57 studiował komp. u J. Juzeliūnasa i fort. w Państw. Konserwatorium Muz. w Wilnie, 1957–60 komp. u B. Woytowicza w PWSM w Warszawie, 1963 i 1966 chorał greg. i polifonię średniowiecza u N. Boulanger w Paryżu. 1960–65 był recenzentem muz. „Życia Częstochowy”. Od 1967 mieszka w Warszawie. Działalność pedag. rozpoczął 1957 w Poniewieżu na Litwie. 1958–65 uczył gry na fort. w PSM I i II st. w Częstochowie. 1972–95 był st. wykładowcą w PWSM (obec. Akademia Muz.) w Warszawie, uczył komp., instr. i czytania part. W l. 1969–71 prezes Oddz. Warszawskiego ZKP. Aktywnie uczestniczy w animacji życia muz. jako organizator koncertów i in. wydarzeń muz. W latach 80. nawiązał prekursorskie kontakty muz. z Litwą, Armenią i Gruzją. 1983–86 członek Narod. Rady Kultury. Od 1983 dyr. artyst. i przewodn. jury Międzynarod. Festiwalu Muz. Cerkiewnej w Hajnówce (od 2003 w Białymstoku). Od 1991 członek rady artyst. Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” w Częstochowie. 1993–97 prezes sekcji muzyki poważnej w Stow. Autorów ZAiKS. Wystąpił w 2 filmach TVP pt. Autoportret (1981 i 1989). Opublikował wspomnienia Było, nie minęło (Wwa 2000).
Odznaczenia: Krzyż Kawal. (1974) i Ofic. (1985) Orderu Odrodz. Polski, 1975 Zasłużony Działacz Kultury, 1996 Order Św. Marii Magdaleny I st. Pol. Autokefalicznego Kościoła Prawosł. Nagrody: 1973 MKiS II st., 1981 Prezesa Rady Ministrów za twórczość muz. dla dzieci, 1983 im. W. Pietrzaka Stowarzyszenia PAX, 1995 ZKP. Wielokrotnie nagradzany na konkursach w kraju i za granicą, m.in.: 1960 I nagr. na konkursie z okazji 550-lecia bitwy pod Grunwaldem za Suitę warmińską na chór miesz. a capp.; 1962 I nagr. na IV Konkursie Młodych ZKP i 1963 2. miejsce na Międzynarod. Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Antifone per tre gruppi d'orchestra; na Międzynarod. Konkursie Kompoz. im. ks. Rainiera III w Monako: 1965 I nagr. za Posągi czarnoksiężnika (Rzeźby mistrza Piotra), 1968 nagr. specjalna za Małą liturgię prawosławną, 1973 I nagr. za dramat muz. Lord Jim; 1966 I nagr. na Międzynarod. Konkursie Kompoz. w Pradze za Sonetti di Petrarca; 1966 II nagr. na konkursie im. A. Malawskiego w Krakowie za Tre studi secondo Giotto; 1967 II nagr. na konkursie im. G. Fitelberga w Katowicach za Impressioni fiorentini; 1974 II nagr. na Międzynarod. Konkursie im. K. Szymanowskiego w Łodzi za Studium in a; 1978 I nagr. na konkursie ZKP, Centr. Rady Związków Zawodowych i Pol. Związku Chórów i Orkiestr za Tryptyk mazowiecki; 1985 II nagr. na Konkursie Kompoz. Festiwalu Pianistyki Pol. w Słupsku za II Koncert na fort. i ork.; 1987 I nagr. na konkursie ZAiKS-u za 3 pieśni na bar. i fort., sł. S.R. Dobrowolski; 1990 I nagr. na Konkursie Pol. Związku Chórów i Orkiestr im. S. Wiechowicza za Alleluja na chór a capp.; 1994 nagr. AGEC — Europ. Federacji Związków Śpiewaczych za Mały koncert na ork. wokalną.

Wallek-Walewski Bolesław, *23 I 1885 Lwów, †9 IV 1944 Kraków, pol. kompozytor, dyrygent i pedagog. Studiował od 1894 w konserw. Galicyjskiego Towarzystwa Muz. we Lwowie grę na fort. u W. Maliszowej i W. Zellinger oraz teorię muz. i komp. u S. Niewiadomskiego, od 1900 w konserw. w Krakowie harm. i kontrap. u W. Żeleńskiego, grę na fort. u W. Barabasza oraz śpiew u J. Marso, od 1903 literaturę pol. na Wydz. Filozoficznym UJ, a 1906–07 muzykol. w Lipsku u H. Riemanna i A. Prüfera. Od 1903 był pierwszym dyryg. Chóru Akademickiego w Krakowie. 1915 założył Krakowskie Tow. Operowe (działające 1915–38, z przerwą w l. 1924–30) i prowadził wiele przedstawień oper. W l. 1917–19 był dyryg. w Teatrze Wielkim w Warszawie, od 1925 dyrektorem artyst. Towarzystwa Muz. w Krakowie, 1919–38 kierownikiem artyst. Krakowskiego Tow. Śpiewaczego „Echo”. 1910–17 wykładał teorię muz. w konserw. w Krakowie, 1930–34 prowadził tamże klasę komp., a 1938/39 pełnił funkcję dyrektora.

Wański 1. Jan, *2 VI 1756 Bukowiec Górny (k. Leszna), †ok. 1830 Poznań, skrzypek i kompozytor. Badania źródłowe w niewielkim stopniu uzupełniły bardzo ogólne dane biogr., które syn J. W., Jan Nepomucen, przekazał W. Sowińskiemu (zob. Lit. Słownik muzyków polskich...). J. W. działał w Wielkopolsce, gł. w Poznaniu (także Sarnowa k. Rawicza, Święciechowa, Wschowa). Pod koniec 1799 odwiedził posiadłość swojej siostry Franciszki w Sarnowie i koncertował w tamtejszym kościele w duecie z bratem Rochem (†1808 prawdopod. Moszków k. Lwowa), cenionym wiolonczelistą na dworze hr. F. Polanowskiego w Moszkowie. Podczas tego pobytu prawdopod. skomponował 3 duety na skrz. i wioloncz. Jan i Roch nakłonili swojego siostrzeńca, K. Kurpińskiego (wówczas org. w kośc.), do opuszczenia Sarnowy; dzięki protekcji Rocha Kurpiński został 1800 drugim skrzypkiem w kapeli dworskiej starosty Polanowskiego.
W latach 80. XVIII w. J. W. skomponował 2 opery: Pasterz nad Wisłą oraz Kmiotek (z J. Wybickim), wyst. kilkakrotnie w rezydencji Wybickiego w Manieczkach, a także w Radomicku u Turnów (1786 podczas świąt Bożego Narodzenia i 1787 w czasie Wielkanocy). Pisał utwory rel. dla kośc. parafialnego w Poznaniu, kościoła w Grodzisku Wlkp., oo. cystersów w Obrze i Przemęcie, xx. filipinów w Gostyniu. W l. 1788–1809 komponował również dla kapeli przy katedrze w Gnieźnie (m.in. 3 symfonie i Requiem).

Wars Henryk, Vars Henry, właśc. H. Warszawski, *29 XII 1902 Warszawa, †1 IX 1977 Los Angeles, pol. kompozytor, pianista, aranżer i dyrygent. Pochodził z uzdolnionej muz. rodziny: starsza siostra, Józefina (†1976 Nicea) była śpiewaczką operową, występującą w Operze Warsz. i w La Scali w Mediolanie, młodsza siostra, Paulina, była pianistką (zginęła podczas okupacji). 1906-16 W. mieszkał z rodziną we Francji; po powrocie do Polski na pocz. lat 20. rozpoczął studia w Akad. Sztuk Pięknych w Warszawie. Dzięki poparciu E. Młynarskiego otrzymał stypendium w Konserwatorium Warsz., które ukończył 1925. Po służbie w szkole podchorążych we Włodzimierzu (1925-27) W. powrócił do muzyki, pisząc utwory rozr. i kabaretowe, gł. nawiązujące do muzyki jazz. — The New York Times Foxtrot (1928) jest pierwszą komp. jazzową w Polsce.
Karierę kompozytora muzyki film. zaczął od filmu Na Sybir (reż. H. Szaro, 1930), którego sukces spowodował dalsze zamówienia. Każdy z ponad 50 przedwojennych filmów W. zawiera piosenki, które do dziś pozostają w repertuarze: Miłość ci wszystko wybaczy (wyk. H. Ordonówna w Szpieg w masce, 1933), Zimny drań (wyk. E. Bodo w Pieśniarz Warszawy, 1934), A mnie w to graj (wyk. A. Dymsza w Bolek i Lolek, 1936), Czy tutaj mieszka panna Agnieszka? (wyk. Chór Juranda w Trójka hultajska, 1937), Tak cudnie mi (wyk. T. Mankiewiczówna w Pani minister tańczy, 1937), Śpij kochanie (wyk. E. Bodo i A. Dymsza w Paweł i Gaweł, 1938), Sex appeal i Umówiłem się z nią na dziewiątą (wyk. E. Bodo w Piętro wyżej, 1938), Już nie zapomnisz mnie i Ach, jak przyjemnie (wyk. A. Żabczyński i A. Aston w Zapomniana melodia, 1938), Tylko we Lwowie i Dobranoc, oczka zmruż (wyk. Szczepko i Tońko w Włóczęgi, 1939). W. współpracował m.in. z J. Tuwimem, E. Schlechterem, F. Konarskim, K. Tomem i M. Hemarem, a spośród reżyserów gł. z M. Waszyńskim, pisząc muzykę do nast. filmów: Głos pustyni (1932), Bezimienni bohaterowie (1932), Jego ekscelencja subiekt (1933), Pieśniarz Warszawy (1934), Czarna perła (1934), Antek policmajster (1935), ABC miłości (1935), Jaśnie pan szofer (1935), Panienka z poste-restante (1935), Będzie lepiej (1936), Bolek i Lolek (1936), Dodek na froncie (1936), Bohaterowie Sybiru (1936), Papa się żeni (1936), Znachor (1937), Druga młodość (1938), Ostatnia brygada (1938), Włóczęgi (1939) i Wielka droga (1946, pierwszy powojenny film zrealizowany we Włoszech); komponował również muz. do filmów w reż. J. Gardana — Wyrok życia (1933), Czy Lucyna to dziewczyna? (1934), Pani minister tańczy (1937), M. Krawicza — Szpieg w masce (1933), Paweł i Gaweł (1938), Sportowiec mimo woli (1940), H. Szaro — Ordynat Michorowski (1937), Trójka hultajska (1937), Kłamstwo Krystyny (1939), L. Trystana — Dwa dni w raju (1936), Piętro wyżej (1938).
W latach 30. W. dyrygował w teatrach rewiowych (Morskie Oko, Cyrulik Warszawski), występował jako pianista jazz., był kier. muzycznym i dyryg. w wytwórni pł. Syrena Rekord oraz prowadził koncerty organizowane przez Stow. Muzyki Symfonicznej (1938-39).
Po wybuchu II wojny świat. W. został zmobilizowany i brał udział w kampanii wrześniowej. Wzięty do niewoli niem., uciekł z transportu kolejowego i przedostał się do Lwowa, gdzie w 1940 utworzył zespół muzyki rozr. Tea-Jazz z E. Bodo, który prowadził konferansjerkę. 1940-41 zespół ten kilkakrotnie koncertował w ZSRR, a 1942 został przyłączony do Armii Andersa. Z II Korpusem Polskim wyjechał W. do Iranu; stojąc na czele zespołu Polish Parade utworzonego gł. z muzyków lwowskiego Tea-Jazz skomponował wiele piosenek i musicali, które częściowo zaginęły. W wydanym w Rzymie 1946 albumie Piosenki z plecaka Helenki Ref-Rena (F. Konarskiego) zachowały się m.in. takie komp. W., jak Ochotniczka Helenka, Może dzień... może rok, Po mlecznej drodze, Polacy do broni i Za pięć dwunasta. Szlak wojenny W. prowadził z Teheranu przez Bagdad i Palestynę do Włoch, gdzie po zakończeniu działań wojennych został udekorowany medalem Cavaliere della Croce przez ostatniego króla Włoch, a zespół Polish Parade otrzymał nagrodę za najlepszy zespół muz. wśród aliantów.
W 1947 W. wyemigrował do Stanów Zjedn. i osiedlił się w Los Angeles. Najpierw pracował jako kopista i aranżer, a od 1951 przez 20 lat pisał muzykę filmową; współpracował z wytwórniami Columbia, Universal, Twentieth Century Fox, MGM, United Artists i Paramount, komponując muzykę do ok. 30 filmów i seriali telew. W latach 50. często pisał muzykę z in. kompozytorami film. (Daniele Amfitheatrof, Mischa Bakaleinikoff, Paul Metz, Arthur Morton, Hans Salter, Clifford Vaughan), dlatego też jego nazwisko nie zawsze było wymieniane w czołówce filmu. Pierwszy amer. film W. to Chained for Life (reż. H.L. Fraser, 1951); do najbardziej popularnych należą: The Big Heat (reż. F. Lang, 1953), Ski Crazy! (reż. G. McLean, 1955), Seven Men from Now (reż. B. Boetticher, 1956), China Doll (reż. F. Borzage, 1958), The Little Shepherd of Kingdom Come (reż. A.V. McLaglen, 1961), Flipper (Mój przyjaciel delfin, reż. J.B. Clark, 1963), Daktari (reż. P. Landres i O. Lang, 1966) i Fools' Parade (reż. A.V. McLaglen, 1971).
W. był także kompozytorem muzyki symfonicznej. Odkryte w 2002 rękopisy 4-cz. Symphony No. 1 na ork., suity ork. City Sketches, Sonatiny na ork. (dedyk. M. Ravelowi), Koncertu fortepianowego, uwertury ork. Maalot for Orchestra, Adagio for Orchestra, Religioso for Orchestra, jak i in. drobniejszych komp. i wielu szkiców pochodzących gł. z lat 1947-51 zostały przekazane w 2005 przez wdowę po kompozytorze, Elżbietę Wars, do zbiorów Polish Music Center przy Univ. of Southern California w Los Angeles. Symphony No. 1, Koncert fortepianowy, City Sketches i Maalot były wykonane 2005 w Łodzi (Filh. Łódzka, dyryg. K. Dębski) i 2006 w Lublinie (Filh. Lubelska, dyryg. K. Dębski), Koncert fortepianowy w 2007 we Wrocławiu, a Symphony No. 1 w 2008 w Warszawie (XI Festiwal Muzyczny Polskiego Radia „Emigranci”, w czasie którego W. został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komand. Orderu Odrodz. Polski).
Dorobek muzyczny W. cechuje głęboka melodyjność, a jego kompozycje ork. (np. Symphony No. 1) wykazują wpływy K. Szymanowskiego, A. Skriabina i M. Ravela tak w wyrafinowanej instrumentacji, jak i swoistej harmonice. Tryptyk ork. City Sketches (High-Rise, Downtown Blues, Freeway Scherzo) jest stylist. pokrewny Amerykaninowi w Paryżu G. Gershwina, jak i „jazzującym” elementom w późnych utworach Ravela (obu kompozytorów W. poznał na pocz. lat 30. w Paryżu). Piosenki i utwory rozrywkowe W. świadczą, że był on twórcą, którego można by określić mianem polskiego I. Berlina i C. Portera; w Hollywood stał się gł. kompozytorem muzyki do westernów; jego piosenki z lat 50. i 60. wykonywali Bing Crosby, Doris Day, Margaret Whiting, Mel Torme oraz zespoły Ice Capades i Ice Follies. Piosenka Umówiłem się z nią na dziewiątą pojawiła się w filmie Pianista (reż. R. Polański, 2002).

Warzecha Piotr, *10 III 1941 Bytom, pol. kompozytor, dyrygent i pedagog. Studiował w PWSM w Katowicach w klasie komp. B. Szabelskiego i klasie dyryg. K. Stryi (dyplomy z wyróżnieniem 1966 i 1971). W l. 1972–78 był dyryg. Ork. Symfonicznej Filh. Śląskiej w Katowicach, 1984–90 Ork. Symfonicznej Filh. w Częstochowie, a od 1990 Opery Śląskiej w Bytomiu. Gościnnie prowadził koncerty w ramach festiwali: Warsz. Jesień, Poznańska Wiosna Muz., Musica Polonica Nova we Wrocławiu. Nagrywał muzykę klas. i współczesną z WOSPRiT oraz Orkiestrą Polskiego Radia w Krakowie. Od 1966 jest pedagogiem Akademii Muz. w Katowicach (od 1990 prof.). 1984–90 był dziekanem Wydz. Jazzu i Muzyki Rozr. tejże uczelni, obecnie prowadzi tam zajęcia z komp., dyrygentury i instr. na Wydziale Kompozycji, Teorii i Edukacji Muz. Jest laureatem: I nagr. na Konkursie Młodych ZKP (1966), dwóch I nagród na Konkursie Kompoz. im. A. Malawskiego (1972, 1982), II nagr. na Międzynarod. Konkursie Kompozytorskim im. H. Wieniawskiego (1980), dwóch I nagród na Konkursie im. G. Fitelberga (1966, 1978), II nagr. na konkursie Redakcji Muzyki Współczesnej PR (1979), dwóch II nagród na Międzynarod. Konkursie „Premio Musicale Città di Trieste” (1982, 1983).

Widłak Wojciech, *8 VIII 1971 Kraków, pol. kompozytor i pedagog. Studiował w Akademii Muz. w Krakowie 1990–96 komp. pod kier. M. Stachowskiego oraz 1990–95 grę na org. u J. Jargonia. 1998–99 kontynuował studia u H. Abrahamsena w konserw. w Kopenhadze. Uczestnik wielu kursów kompoz., m.in. w Kopenhadze (1995), w Sienie (1997), w Ochrydzie (Macedonia, 2001). Laureat stypendiów zagr. oraz konkursów kompoz., m.in. I nagr. za Sonatę minore na Konkursie Młodych Kompozytorów im. T. Bairda 1998 w Warszawie; 2006 jego utwór Wziemięwzięcie otrzymał rekomendację Międzynarod. Trybuny Kompozytorów UNESCO w Paryżu. Od 1993 wykłada na macierzystej uczelni, od 2004 dr habilitowany, od 2005 kierownik Katedry Kompozycji.

Wiechowicz Stanisław, *27 XI 1893 Kroczyce, †12 V 1963 Kraków, pol. kompozytor, pedagog, dyrygent, publicysta i działacz muzyczny. 1908–11 studiował w Konserw. Towarzystwa Muz. w Krakowie i 1912–13 w Instytucie E. Jaques-Dalcroze’a w Hellerau (k. Drezna). 1913–14 uczył solfeżu i rytmiki w prywatnej szkole J. Mieczyńskiej w Warszawie. 1914–16 studiował w konserwatorium muz. w Piotrogrodzie (obec. St. Petersburg). 1916–18 służył w armii ros. i po demobilizacji przebywał w Charkowie, gdzie do 1920 uczył solfeżu i rytmiki w prywatnej szkole W. Szaposznikow-Wiechowicz. Wiosną 1920 opuścił Związek Radziecki, w marcu 1921 powrócił do kraju, osiadł w Poznaniu i od IX 1921 do VII 1926 był nauczycielem przedmiotów teoret. w Państwowym Konserw. Muzycznym (obec. Akademia Muz.) w Poznaniu. Od X 1926 do VI 1927 jako stypendysta studiował w Schola Cantorum w Paryżu; w XII 1926 był jednym z założycieli, nast. wiceprezesem Stow. Młodych Muzyków Polaków w Paryżu. Do konserw. w Poznaniu powrócił IX 1930 i do 1939 wykładał tamże przedmioty teoret. 1931 zdał egzamin eksternistyczny z komp. w Wyższej Szkole Muz. (obec. Uniwersytet Muz.) w Warszawie i objął klasę komp. w Poznaniu; jego uczniami byli m.in. W. Gniot, R. Maciejewski, R. Padlewski i A. Świerzyński. 1932 został przewodn. Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla nauczycieli śpiewu i muz. w szkołach ogólnokształcących, a 1935 kier. wydziału pedag. w konserw. w Poznaniu. 1 XII 1939 został wysiedlony z Poznania, lata wojny spędził w Jeleńcu na Kielecczyźnie w majątku T. Halperta. Korespondując z A. Chybińskim przygotowywał dalekosiężne plany stworzenia lit. podręcznikowej dla szkolnictwa muz. i po wojnie niektóre jego pomysły doczekały się realizacji. W IV 1945 powrócił do Poznania, ale przeniesiony służbowo do Krakowa od IX 1945 do końca życia był prof. i dziekanem Wydziału Pedag. tamtejszej PWSM (obec. Akademia Muz.); do 1947 był też prorektorem tej uczelni. 1954 otrzymał tytuł zastępcy prof., 1956 tytuł prof. zwyczajnego. Od 1945 prowadził klasę komp., którą ukończyli m.in. Z. Bujarski, J. Fotek, J. Garścia, J. Kaszycki, L. Kaszycki, J. Łuciuk, K. Meyer, K. Moszumańska-Nazar, K. Mrowiec, K. Penderecki i H. Schiller. W X 1957 został kier. Katedry Zespołowej Komp. na Wydziale Komp., Teorii i Dyrygentury.
Dydaktyka nie była jednak jedynym polem działalności zawodowej W. Od XII 1921 związał się z amatorskim ruchem śpiewaczym jako kierownik Koła Śpiewackiego Polskiego, z którym miał kilkadziesiąt występów estradowych i za zwycięstwa w konkursach trzykrotnie zdobywał Złoty Łańcuch m. Poznania. Z jego inicjatywy Koło przekształciło się 1931 w Poznańskie Tow. Oratoryjne, a 1934 w Poznańskie Tow. Muzyczne. 1935 W. rozstał się z tow. i został kier. chóru im. S. Moniuszki, z którym również odnosił sukcesy artystyczne. 1927–30 był także kier. chóru im. F. Chopina i 1928–30 kier. chóru męskiego Echo w Poznaniu. Mimo wyraźnej predylekcji do batuty kapelmistrzowskiej i znacznych predyspozycji psychotechnicznych W. rzadko występował jako dyryg. orkiestr symf. W l. 1924–37 poprowadził w Poznaniu i Warszawie kilkanaście koncertów symf., m.in. 1926 dyrygował w Warszawie pol. prawykonaniem oratorium Król Dawid A. Honeggera, a 1933 w Poznaniu Requiem W. Maliszewskiego. Działalność organizacyjną w amatorskim ruchu śpiewaczym podjął 1924 jako współorganizator II Wszechpolskiego Zjazdu Śpiewaczego w Poznaniu. 1925–32 był radnym zarządu głównego Wielkopolskiego Związku Kół Śpiewaczych. 1929 jako dyrektor artyst. okręgu poznańskiego współorganizował Wszechsłowiański Zjazd Śpiewaczy. Do 1938 wielokrotnie zasiadał w jury konkursów chórów amatorskich. 1947 został dyrektorem artyst., 1951 honor. dyrektorem artyst. Zjednoczenia Pol. Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych.
Poczynaniom artystycznym W. towarzyszyła działalność publicystyczna. Jako krytyk muz. pisał dla „Śpiewaka” (1922–24), „Orędownika Wielkopolskiego” (1925–26), „Przeglądu Muzycznego” (1925–31, od 1927 redaktor nacz.), „Kuriera Poznańskiego” (1929–34) i „Muzyki Polskiej” (1934–39). Jego publicystyka muz. jest ważnym przyczynkiem do badań nauk. dwudziestolecia międzywojennego, bowiem w 400 recenzjach omówił ponad 500 koncertów i przedstawień operowych, a w 80 artykułach znalazły się wypowiedzi na temat najważniejszych spraw ówczesnego życia muz. w Polsce. Po wojnie publicystykę zastąpiło edytorstwo muz. W XI 1945 W. został wiceprzewodn. Państwowej Rady Wydawn., a od II 1953 członkiem Rady Programowej PWM. Od 1946 był red. serii «Polska Literatura Chóralna», 1955–57 red. serii «Polska Pieśń Ludowa». W. był członkiem Sekcji Współcz. Kompozytorów Pol. przy WTM (od 1925), Klubu Fachowej Prasy Muz. (od 1929, późn. Stowarzyszenie Pisarzy i Krytyków Muz.), ZKP (od 1945) i Pol. Towarzystwa Muzyki Współcz. (od 1946). Nagrody i odznaczenia: 1933 Złota Odznaka Honor. Zjednoczenia Pol. Zespołów Śpiewaczych, 1936 Srebrny Krzyż Zasługi, 1937 Złoty Medal Wystawy Paryskiej za Chmiela, 1939 państw. nagroda muz., 1950 państw. nagroda artyst. II stopnia, 1952 Krzyż Ofic. Orderu Odrodzenia Polski, 1953 nagr. ZKP, 1955 Medal X-lecia PRL, 1955 nagr. muzyczna m. Krakowa, 1959 Krzyż Komand. Orderu Odrodzenia Polski, 1959 Złota Odznaka Honor. z Wieńcem Laurowym Zjednoczenia Pol. Zespołów Śpiewaczych i Instr., 1962 nagr. muzyczna PR i ZAiKS, 1962 nagroda państw. I stopnia za List do Marc Chagalla.

Wielecki Tadeusz, *5 VII 1954 Warszawa, pol. kompozytor i kontrabasista. Studiował w Akademii Muz. w Warszawie (obec. Uniwersytet Muz.) 1974–79 grę na kb. u A. Wieczorka i A. Mysińskiego, a 1978–82 komp. u W. Kotońskiego. 1984 zadebiutował na Warsz. Jesieni utworem Melodia z akompaniamentem. Dzięki stypendium W. Lutosławskiego kontynuował 1986–87 studia kompoz. u I. Yuna w Berlinie Zach. i K. Hubera we Fryburgu Bryzg. Jako kontrabasista koncertował w Europie i Stanach Zjedn. Działał także jako popularyzator i organizator życia muz., m.in.: przewodniczył 1992 komitetowi artyst. Światowych Dni Muz. MTMW w Warszawie; od 1999 pełni funkcję dyr. Międzynarod. Festiwalu Muz. Współczesnej „Warsz. Jesień”. 1993–99 PR wyemitowało trzy cykle jego autorskich audycji dla dzieci i młodzieży: Przeboje muzyki współczesnej, Coś z niczego i Dżwiękowdzięki. 1999 jego Koncert à rebours uzyskał rekomendację Międzynarod. Trybuny Kompozytorów UNESCO w Paryżu. 2004 W. brał udział w Międzynarod. Kursach Wakacyjnych Nowej Muz. w Darmstadcie jako wykładowca oraz wykonawca zamówionego u niego na tę okazję utworu Szmer półtonów. Komponował na zamówienie m.in.: festiwalu Klangspuren w Schwaz (Austria), De Ereprijs Ensemble, Hiroshima Symphony Assoc., czy Klangforum Wien.

Wieniawski Henryk, *10 VII 1835 Lublin, †31 III 1880 Moskwa, pol. skrzypek i kompozytor. Początkowo gry na skrz. uczył się u S. Serwaczyńskiego i J. Hornziela w Lublinie. 1843 wyjechał do Paryża, aby studiować w konserw. pod kier. L.J. Massarta. 1846 uzyskał Premier Prix jako najmłodszy laureat w klasie skrzypiec. 30 I 1848 zadebiutował jako wirtuoz w Sali Saxa; akompaniował jego wuj E. Wolff. Wkrótce potem wyjechał na koncerty do Petersburga, występował na dworze carskim i w salonach arystokracji. Spotkał tam H. Vieuxtempsa, który wyrażał się z najwyższym uznaniem o jego grze. Występował też w miastach nadbałtyckich (Helsinki, Tallin, Dorpat, Ryga, Mitawa) i w Wilnie, gdzie spotkał się z S. Moniuszką. 1849 dał się poznać w Niemczech (m.in. Hamburg, Berlin, Lipsk, Weimar). W Dreźnie był gościem K. Lipińskiego, z którym grywał na wieczorach kam. Po powrocie do Paryża W. odbył roczny kurs harm. w klasie H. Colleta, uzyskując gł. wyróżnienie w VI 1850.
Wkrótce zaczął występować ze swoim bratem Józefem, który także studiował w konserw. paryskim. Ich koncerty spotkały się z przychylną opinią krytyków, m.in. H. Berlioza i H.L. Blancharda. Na pocz. 1851 bracia Wieniawscy wyruszyli w wielkie tournée po Rosji, które poprzedzili występami w Warszawie i Lublinie. Odwiedzili wiele ros. miast (m.in. Petersburg, Twer, Moskwa, Odessa, Krzemieńczuk, Połtawa, Charków, Kursk, Woroneż, Tambów, Symbirsk, Kazań), dając prawie 200 koncertów. 1853–54 występowali w Niemczech, podróżując od Monachium po Kilonię, od Frankfurtu n. Menem po Berlin. Grali w prestiżowych salach, m.in. w Gewandhausie w Lipsku i teatrze król. w Berlinie (Henryk został wtedy odznaczony przez króla Prus złotym medalem „za zasługi dla sztuki”), a także w mniejszych ośrodkach i uzdrowiskach (Ems, Wiesbaden, Kreuznach, Baden-Baden). W Weimarze spotkali się z F. Lisztem, który zwrócił uwagę na talent Józefa. Szczeg. gorąco przyjęto ich w Bawarii (m.in. Norymberga, Ansach, Würzburg, Augsburg). Ogółem dali w Niemczech 122 koncerty. Henryk nawiązał też kontakty z wydawcami (m.in. Kistner, Hofmeister, Senff), którzy przyjęli do druku jego kompozycje. W trakcie niem. tournée zawitali też do Poznania, gdzie wystąpili w Teatrze Miejskim i Sali Bazaru. Ostatnim etapem ich wspólnej podróży były koncerty w Brukseli 1855. Później kontynuowali karierę samodzielnie, spotykając się tylko sporadycznie na estradach koncertowych.
W 1856 W. wyruszył w długie tournée po Holandii (m.in. Amsterdam, Lejda, Utrecht, Delft, Rotterdam, Dordrecht, Breda, Arnhem). W Hadze ukazały się szkice biogr. o nim, autorstwa A. Desfosseza, który nazwał go „drugim Paganinim”. Król Holandii odznaczył W. Krzyżem Kawal. Orderu Korony Dębowej. 1857 W. pojawił się na krótko w Polsce, występując w Krakowie, Lwowie, Poznaniu i Szczawnie Zdroju. Na początku 1858 powrócił do Holandii, w IV i V koncertował w Paryżu, a lato spędził w kurortach niemieckich. W jesieni 1858 przybył do Londynu na zaproszenie dyrygenta L.A. Julliena. Wziął udział w serii koncertów w Lyceum Theatre, które stały się wydarzeniem sezonu. W. miał wtedy w repertuarze Karnawał wenecki i I palpiti N. Paganiniego, Fantazję „Otello” H. Ernsta, Koncert e-moll F. Mendelssohna, Sonatę Kreutzerowską L. van Beethovena oraz własne Souvenir de Moscou. Nast. wyruszył z Jullienem w trasę koncert. po W. Brytanii (m.in. Birmingham, Liverpool, Manchester, Leeds, Edynburg, Glasgow, Dover, Brighton). Pozostał w Londynie do VII 1859 i powrócił tam w sezonie jesiennym. Występował w Crystal Palace, St. James Hall, Drury Lane Theatre i na Philharmonic Concerts. Zasłynął też jako kameralista, zwł. na koncertach Beethoven Quartet Society, które cieszyły się ogromną popularnością. Jego partnerami w zespole byli H. Ernst, J. Joachim i A. Piatti. Grał ponadto na inauguracji nowego cyklu koncertów muzyki kam. p.n. Monday Popular Concerts. W IV 1859 poznał Izabelę Hampton, którą poślubił 8 VIII 1860 w Paryżu. Liczne podróże koncert. po Europie w latach 50. przyniosły W. sławę i uznanie. Zdobył czołową pozycję pośród skrzypków wirtuozów i dał się poznać jako kompozytor. Jego występy były przyjmowane entuzjastycznie przez publiczność, a krytycy nie szczędzili pochwał. Świadczą o tym liczne recenzje w „Revue et Gazette musicale de Paris”, „Signale für die Musikalische Welt”, „The Musical World” i „Le Guide Musical”.
W 1860 W. dostał stałą posadę na dworze carskim w Petersburgu. Został pierwszym solistą w ork. operowej, występował na koncertach dworskich i opiekował się kilkoma uczniami w szkole teatr. Kontrakt znacznie ograniczał jego karierę sol., dając mu prawo tylko do kilku występów rocznie. Wszystkie pozostałe — za wyjątkiem koncertów charytatywnych — wymagały specjalnego pozwolenia. Umowa gwarantowała jednak wielomiesięczne urlopy w okresie letnim, które W. wykorzystywał na podróże koncert. po Europie. W. aktywnie uczestniczył w życiu muz. Petersburga. Grywał często w zespołach kam., m.in. w kwartecie Ros. Towarzystwa Muz., którym kierował. Był też częstym gościem w salonach arystokracji, m.in. u hr. M. Wielhorskiego, ks. W. Odojewskiego i barona B. Fitinhofa-Schella, oraz na wieczorach kam. w domach zaprzyjaźnionych muzyków, zwł. An. Rubinsteina, K. Lewiego i K. Ladowa. Spotkania te gromadziły wiele znakomitości ze świata kultury i sztuki. 1862 W. został prof. klasy skrzypiec w nowo powstałym konserw. Była to inicjatywa An. Rubinsteina, który zaprosił do współpracy wielu wybitnych artystów, m.in. T. Leszetyckiego, K. Dawydowa, F. Homiliusa, A. Zabela i H. Nissen-Salomon. W. prowadził też klasę kwartetu, z którą przygotował pierwsze wyk. Kwartetu B-dur P. Czajkowskiego, ówczesnego studenta komp. W 1865 opuścili jego klasę pierwsi absolwenci — D. Panow, K. Puszyłow i W. Salin, którzy odegrali ważną rolę w życiu muz. W 1867 na skutek konfliktu z carską administracją An. Rubinstein podał się do dymisji, a wraz z nim W. i duża część grona pedag. Następcą W. został L. Auer.
Przyjęcie stałej posady w Petersburgu nie osłabiło pozycji W. w świecie muz. Lata 60. obfitowały w ważne wydarzenia artyst.: 1861 podróż do Londynu z N. Rubinsteinem; 1862 pierwsze wyk. II Koncertu op. 22 w Petersburgu (pod dyr. An. Rubinsteina); 1863 występy w Petersburgu i Moskwie (pod dyr. R. Wagnera) oraz na zachodzie Europy (m.in. Liège, Utrecht, Amsterdam, Kopenhaga, Sztokholm); 1864 ponownie występy w Londynie (koncerty z K. Dawydowem, A. Jaëllem i A. Piattim) oraz w niem. uzdrowiskach (Wiesbaden, Schlangenbad, Bad Homburg); 1865 podróż do krajów nadbałtyckich z A. Kleffelem i wizyta w Londynie (Cov. Gard., Promenade Concerts); 1866 koncert w Bukareszcie i występy kam. w Londynie (sukces Fantazji „Faust” op. 20); 1867 koncerty w Paryżu (Société des Concerts du Conservatoire, Théâtre Italien), tournée skand. (m.in. Sztokholm, Kopenhaga, Oslo), występy w Belgii (Bruksela, Ostenda); 1868–69 koncerty w Rosji (m.in. Woroneż, Charków, Odessa) i na dworze sułtana w Konstantynopolu; 1870 koncerty w Warszawie (Teatr Wielki), a nast. w Skandynawii (m.in. Kopenhaga, Göteborg, Sztokholm).
Łączenie działalności koncert. z obowiązkami na dworze carskim było coraz trudniejsze. Praca w teatrze nie dawała W. satysfakcji artyst. ani wystarczających dochodów. 1872 podał się do dymisji i wyjechał na tournée do Stanów Zjedn. wraz z An. Rubinsteinem. W. był drugim solistą w zespole, do którego należały także dwie śpiewaczki: L. Ormeny i L. Liebhart. Trasa prowadziła przez wsch. wybrzeże i środk. wschód aż do Nowego Orleanu. Artyści na krótko pojawili się też w Kanadzie (Montreal, Toronto, Hamilton). Podróżowali koleją, niekiedy specjalnym pociągiem. Mieli obowiązek zagrania 6 koncertów tygodniowo. Od IX 1872 do V 1873 dali 215 koncertów, odwiedzili 59 miast (m.in. N. Jork, Brooklyn, New Haven, Hartford, Springfield, Worcester, Providence, Boston, Portland, Albany, Troy, Utica, Syracuse, Rochester, Buffalo, Cleveland, Akron, Toledo, Detroit, Grand Rapids, Kalamazoo, Fort Wayne, Chicago, Milwaukee, Peoria, Bloomington, Indianapolis, Columbus, Cincinnati, Pittsburgh, Filadelfia, Baltimore, Waszyngton, Lexington, Louisville, St. Louis, Nashville, Memphis, Mobile, Nowy Orlean). Ich występy śledziła z uwagą amer. prasa, zarówno pisma specjalistyczne, jak i gazety codzienne, m.in. „Dwight's Journal of Music”, „Metronome”, „New York Musical Gazette”, „New York Tribune”, „Philadelphia Inquirer”. Po wyjeździe Rubinsteina W. pozostał na dłużej w Ameryce, występując m.in. w Kalifornii (San Francisco, Sacramento, San Jose). Powrócił do Europy na pocz. 1874. Otrzymał wówczas stałą posadę w konserw. w Brukseli. W XII 1874 został mianowany prof. klasy skrzypiec. Objął też klasę kwartetu, utworzoną specjalnie na jego prośbę. Na tym stanowisku pozostał do IX 1877. Jego uczniami byli m.in.: L. Lichtenberg, E. Heimendhal, I. Schnitzler, A. Senkrach i M. Gałkin. Prywatnie u W. kształcił się też E. Ysaÿe, który wysoko cenił jego wskazówki na temat techniki prawej ręki. W. był znaną postacią w środowisku muz. Brukseli. Zasłynął jako solista (Concerts Populaires, Concerts du Conservatoire, Palais Ducal) oraz kameralista (Cercle Artistique et Littéraire, Association des Artistes Musiciens, Grande Harmonie). Wraz z pianistą L. Brassinem zainicjował cykl wieczorów kam. L’Union Instrumentale, który na stałe wpisał się w muz. panoramę miasta. Występował też w Gandawie, Mons, Liège, Spa i Ostendzie. 1876 został uhonorowany orderem króla Leopolda za zasługi na rzecz konserw. Nadal dużo koncertował w Europie. Było to możliwe dzięki przychylności ówczesnego dyrektora F.A. Gevaerta, który udzielał mu zgody na wyjazdy. Jednakże nieobecności W. w konserw. były krytycznie komentowane przez prasę. Zarzucano mu też, że zaniedbuje belg. uczniów, a zajmuje się wyłącznie obcokrajowcami. Te ataki były gł. przyczyną odejścia W. z konserwatorium.
W latach 70. W. był często zapraszany do współpracy przez znanych wykonawców i prestiżowe instytucje koncert.: 1875 Londyn (Philharmonic Concerts, Promenade Concerts), Manchester (Gentlemen's Concerts) i Paryż (Concerts Populaires, Salle Erard, Salle Herz); 1876 ponownie Paryż (Société des Concerts du Conservatoire, Théâtre Italien) i Londyn (Crystal Palace), a także Wiedeń, Graz, Praga, Budapeszt (wraz z pianistą A. Grünfeldem); 1877 tournée po krajach skand. (w zespole: G. Bottesini, A. Jaëll, D. Artôt) oraz występy w Wiedniu i Niemczech z L. Brassinem; 1878 Londyn (Popular Concerts, Crystal Palace, Philharmonic Concerts), tournée po Niemczech z A. Jaëllem i koncerty na Wystawie Światowej w Paryżu.
W tym czasie W. zmagał się z coraz większymi problemami zdrowotnymi. Ataki reumatyzmu i duszności często uniemożliwiały mu granie. W czasie występu w Kroll'schen Königssaale w Berlinie 1878 zasłabł na scenie (koncert dokończył wtedy J. Joachim). Pomimo złego stanu zdrowia, wyruszył w kolejne tournée do Rosji. 1879 zagrał w Moskwie i Petersburgu, a także w in. miastach (m.in. Kijów, Charków, Saratów, Jałta, Odessa, Kiszyniów). W jesieni nastąpił gwałtowny atak choroby. W XII W. znalazł się w Szpitalu Maryjskim w Moskwie, a w II 1880 został przeniesiony do domu Nadieżdy von Meck, która udzieliła mu opieki. W. zmarł w Moskwie 31 III 1880. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 7 IV w Warszawie w kościele św. Krzyża. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.

Wiłkomirski
5. Józef, *15 V 1926 Kalisz, dyrygent, wiolonczelista i kompozytor, syn Alfreda. 1936–39 uczęszczał do konserw. H. Kijeńskiej-Dobkiewiczowej w Łodzi. 1943–44 uczył się gry na wioloncz. u D. Danczowskiego w Staatliche Musikschule w Warszawie, której wicedyr. był K. Sikorski; równocześnie grał w ork. teatru dram. na ul. Kredytowej. Brał udział w powstaniu warsz., potem był więźniem stalagu w Sandbostel. W latach wojny i później (do 1949) uczył się gry na wioloncz. także u brata Kazimierza. W 1946 rozpoczął studia na uniw. w Łodzi (historia, archeologia), 1946—49 studiował dyryg. w PWSM w Łodzi u Kazimierza W., Z. Górzyńskiego i W. Ormickiego oraz 1949–50 u F. Kulczyckiego w PWSM w Warszawie. 1954–56 odbył aspiranturę pod kier. W. Bierdiajewa w PWSM w Warszawie. 1946–49 był wiolonczelistą w ork. filh. w Łodzi, 1949–50 w ork. Opery Warsz., 1950–51 dyrygentem Filh. Krakowskiej, 1951–52 dyryg. Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze”, 1952–54 kier. muzycznym Zespołu Pieśni i Tańca „Skolimów”, 1954–57 drugim dyrygentem filh. w Poznaniu, 1957–71 dyr. i kier. artystycznym filh. w Szczecinie. 1978 utworzył Państw. Filharmonię w Wałbrzychu (obec. Filh. Sudecka). Był jej dyr. naczelnym i artyst. do 2005, gdy przeszedł na emeryturę. 1978–91 kierował Zespołem Szkół Muz. w Wałbrzychu. Został odznaczony Krzyżem Kawal. (1963), Ofic. (1979), Komand. z Gwiazdą (1998) Orderu Odrodz. Polski, Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1986), Warsz. Krzyżem Powstańczym (1985), Krzyżem Armii Krajowej (1995).

Wiłkomirski
2. Kazimierz, *1 IX 1900 Moskwa, †7 III 1995 Warszawa, wiolonczelista, dyrygent, kompozytor i pedagog, syn Alfreda. Mając 8 lat rozpoczął naukę gry na wioloncz. u M. Bukinika i po roku został jego uczniem w Konserw. Ludowym w Moskwie. 1911–17 studiował w konserw. w Moskwie w klasie wioloncz. A. von Glehna i klasie ork. M. Ippolitowa-Iwanowa. Prywatnie uczył się komp. u B. Jaworskiego. Jako 11-letni chłopiec zaczął uprawiać kameralistykę z bratem Michałem (skrz.) i siostrą Marią (fort.). Pierwszy koncert Tria Wiłkomirskich odbył się 1913 w Bogorodsku, 1915 Trio debiutowało w Moskwie, 1919 w Warszawie. 1917–19 K. W. uczył w szkole muz. w Batumi, 1919–21 był wiolonczelistą w ork. Opery Warsz. W l. 1919–23 studiował w konserw. w Warszawie komp. u R. Statkowskiego oraz dyryg. u E. Młynarskiego. 1921–25 uczył (gra na wioloncz., zasady muz., harmonia) w szkole Towarzystwa Muz. w Kaliszu, 1925–29 prowadził klasę wioloncz. i klasę kam. oraz uczył przedmiotów teoret. w konserw. H. Kijeńskiej-Dobkiewiczowej w Łodzi. 1929–34 uczył w prywatnej szkole muzycznej im. M. Karłowicza w Warszawie (chór, orkiestra, klasa kam.), od 1932 prowadził także klasę wioloncz. i zespołów kam. w Państw. Konserwatorium Muz. w Warszawie. 1926–34 był pierwszym wiolonczelistą, a od 1927 także dyrygentem Filh. Warszawskiej. 1934, jako stypendysta Funduszu Kultury Narod., uzupełniał studia dyryg. u H. Scherchena w Szwajcarii. 1934–39 był dyr. i profesorem w Pol. Konserwatorium Muz. Macierzy Szkolnej w Gdańsku oraz 1935–39 dyryg. gdańskiego chóru Cecylia. W latach II wojny świat. przebywał w Warszawie. 1939–41 grał w ork. A. Dołżyckiego w kawiarni Lardellego, uprawiał kameralistykę, występując m.in. w kawiarni B. Woytowicza w kwartecie smyczk. E. Umińskiej (z R. Padlewskim i H. Trzonkiem) i I. Dubiskiej (z Padlewskim i M. Szaleskim); jako solista i kameralista wystąpił w ok. 500 koncertach. Po wojnie poświęcił się intensywnej działalności pedag.: 1945–47 był rektorem i prof. konserwatorium (od IV 1946 PWSM) w Łodzi, tamże uczył (gra na wioloncz.) do 1948, w l. 1948–52 był prof. (1950–52 dziekan I wydziału) PWSM we Wrocławiu (równocześnie 1950–51 uczył gry na wioloncz. w PWSM w Poznaniu), 1952–57 prof. PWSM w Sopocie. 1958–64 ponownie uczył w PWSM we Wrocławiu, od X 1963 w PWSM (późn. Akademia Muz.) w Warszawie, gdzie 1966 uzyskał tyt. profesora zwycz., a po przejściu na emeryturę (1970) kontynuował pracę pedag. do 1981. Prowadził wioloncz. kursy mistrzowskie w Łańcucie (1975–84), Baden-Baden (1982) i w Hochschule für Musik w Hanowerze (1983). Oprócz klas wioloncz. prowadził w Łodzi i we Wrocławiu klasę dyryg., w Gdańsku i Warszawie klasę muzyki kam., w Warszawie także ork. studencką. Wykształcił 24 wiolonczelistów, jego uczniami są m.in. G. Banaś, C. Barczyk, R. Suchecki, J. Węsławski, M. Wasiółka, M. Szczudłowska, B. Zaborowska oraz dyrygenci — J. Krenz, J. Wiłkomirski i A. Wicherek.
Działalność dyryg. K. W. rozpoczął 20 II 1927 koncertem w Filharmonii Warsz., w programie którego znalazły się: uwertura-fantazja Romeo i Julia oraz Wariacje na temat rokoko P. Czajkowskiego (z B. Ginzburgiem na wioloncz.), koncert fort. A. Skriabina (z Marią W. przy fort.), Kaprys hiszpański N. Rimskiego-Korsakowa. Poza Polską występował w Rumunii, Niemczech i na Łotwie, po 1945 w Związku Radz., Czechosłowacji, Niemczech, Bułgarii, Izraelu i na Kubie. Jako dyryg. operowy wystąpił po raz pierwszy w III 1933 w Operze Warsz. (Borys Godunow M. Musorgskiego). 1947–49 był kier. artystycznym, nast. (do 1952) dyryg. Opery i Filh. we Wrocławiu (z filh. współpracował także w sezonie 1962/63), w l. 1952–54 kier. artystycznym Filh. Bałtyckiej w Gdańsku, a od I 1953 kier. Studia Operowego w Gdańsku, przekształconego wkrótce w Operę Bałtycką, w której 1955–57 działał jako dyrygent. 1957–63 pracował w Operze Wrocławskiej jako dyr. (do wiosny 1960), kierownik artyst. (do XII 1960) i dyrygent (do 1963). Występował także w teatrach zagr., m.in. w Bratysławie, Budapeszcie, Dreźnie, Klużu-Napoce, Schwerinie. Był jurorem wielu międzynarod. konkursów muz. (Praga 1950, 1955, 1970, 1976, 1979, Moskwa 1962, 1966, 1970, 1974, 1978, 1982, Budapeszt 1963, Monachium 1968). W 1974 przewodniczył jury ogólnopol. konkursu dyryg. w Katowicach. Po raz ostatni wystąpił jako wiolonczelista 1983 w Sopocie, a jako dyrygent 1986 we Wrocławiu. Był prezesem Oddz. ZKP we Wrocławiu (1958–60) i członkiem Zarządu Gł. ZKP (1946–47), członkiem honor. orkiestry FN (1961), prezesem SPAM (1970–74, od III 1974 prezes honor.). Został uhonorowany m.in. nagr. MKiS I st. (1964, 1967, 1980), Nagr. Państwową I st. (1990), Złotym Krzyżem Zasługi (1937, 1952), Krzyżem Ofic. (1955) i Komand. (1969) Orderu Odrodz. Polski, Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1980). Od 1991 odbywają się w Poznaniu Młodzieżowe Konkursy Wiolonczelowe im. K. Wiłkomirskiego.

Wisłocki Stanisław, *7 VII 1921 Rzeszów, †31 V 1998 Warszawa, pol. dyrygent, pianista, pedagog i kompozytor. Uczył się gry na fort. w Instytucie Muz. im. F. Chopina w Przemyślu u W. Cyrbesowej i prowadził chór męski w tamtejszym gimnazjum im. K. Morawskiego. Naukę kontynuował w konserw. we Lwowie u S. Barbaga. 1939–45 przebywał w Rumunii, gdzie studiował kompoz. i dyryg. u G. Simonisa i fort. u E. Michaila w konserw. w Temeszwarze (obec. Timişoara). W czasie studiów występował jako pianista i dyrygował pol. chórami, m.in. 1942 na festiwalu muzyki pol. w Temeszwarze. 1942–45 pozostawał pod opieką artyst. G. Enescu w Bukareszcie.
W 1945 powrócił do kraju i zamieszkał w Warszawie, gdzie był współorganizatorem i pierwszym dyryg. Polskiej Ork. Ludowej (od 1946 p.n. Polska Ork. Kameralna), którą założył z Bogdanem Chodyną, dyrektorem Tow. Krzewienia Pol. Muzyki Lud. W l. 1947–58 działał w Poznaniu, gdzie w XI 1947 zorganizował ork. Filharmonii Poznańskiej i był jej kierownikiem artyst. do 1957 i pierwszym dyryg. do 1958. W l. 1952–53 współpracował z WOSPR w Katowicach. 1961–67 był dyryg. FN, 1978–1981 dyr. i kier. artystycznym WOSPR. Z zespołem tym wykonał w VIII 1979 w Filh. Poznańskiej na festiwalu „Beethoven Nasz Współczesny” 9 symfonii i 2 uwertury, zaś w VIII 1980 na festiwalu „Brahms — Nowy Romantyzm” m.in. 4 symfonie, koncerty fort. i koncert skrzypcowy.
W. często dyrygował gościnnie w kraju i za granicą. 1947–90 występował w wielu krajach Europy, Stanach Zjedn., Kanadzie i Japonii, 1962–89 w Ameryce Pd. (gł. w Argentynie i Wenezueli), 1975 odbył wielkie tournée artyst. z ork. Teatro Colón z Buenos Aires, której 1981 był dyrektorem muz., w XI 1981 wystawił Króla Rogera K. Szymanowskiego, a w VI 1982 zorganizował festiwal Beethovenowski. 1987 był współtwórcą i dyryg. Orquesta Filarmónica Nacional w Caracas. Działalność dyryg. przerwał 1991 z powodów zdrowotnych.
W l. 1948–51 W. był zastępcą prof. w Państw. Wyższej Szkole Oper., 1951–57 wykładowcą w poznańskiej PWSM (czytanie part. i dyryg.), od 1955 uczył dyryg. także w PWSM w Warszawie. Tamże od 1 X 1958 był kier. katedry dyryg. na stanowisku docenta (1966 prof. nadzwyczajny, 1976 prof. zwyczajny). 1991 przeszedł na emeryturę, ale pracę na uczelni zakończył w III 1997. W l. 1984–90 był przewodn. sekcji muz. Narodowej Rady Kultury, 1987 wiceprzewodniczącym Rady Muz. MKiS, czł. Sekcji Muz. Rady Wyższego Szkolnictwa Artyst, i przewodn. Rady Fundacji Kultury Pol. 1997 został członkiem honorowym ZKP.
W. został uhonorowany m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1952), Krzyżem Kawal. (1954), Ofic. (1960) i Komand. z Gwiazdą (1991) Orderu Odrodz. Polski, Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1964) i I klasy (1985), Orderem „Andrés Bello” (Wenezuela) II klasy (1973) i I klasy (1988), komandorią Orderu „Libertador San Martin” (Argentyna, 1983). Otrzymał Grand Prix du Disque de l'Acad. Ch. Cros w Paryżu (1960), nagr. MKiS II st. (1965) i I st. (1973, 1981, 1983), nagr. PRiTV I st. (1977) i nagr. specjalną za całokształt działalności muzycznej (1987). W III 1997 PR zorganizowało koncert na 60-lecie pracy artyst. W. i przyznało mu Diamentową Batutę.

Wiszniewski Zbigniew, *30 VII 1922 Lwów, †11 X 1999 Warszawa, pol. kompozytor. Jako żołnierz Armii Krajowej brał udział w powstaniu warsz., w l. 1944–45 przebywał w niewoli niem. Studiował teorię muz. i komp. u K. Sikorskiego: 1948–52 w PWSM w Łodzi, 1952–56 w PWSM w Warszawie oraz grę na altówce u M. Szaleskiego: w PWSM w Łodzi (1950–52) i PWSM w Warszawie (1952–54). Ponadto 1947–52 studiował filologię i archeologię na uniw. w Łodzi. 1954–55 pracował w PŚSM im. K. Kurpińskiego w Warszawie, 1955–57 jako altowiolista grał w tamtejszej ork. Polskiego Zespołu Tańca. 1957–62 współpracował ze Studiem Eksperymentalnym PR, 1957–66 i 1968–85 był redaktorem muz. w Teatrze PR w Warszawie. 1966–68 lektor w wydawnictwie B. Schott's Söhne w Moguncji, a także red. działu pol. w wydaniu tomów uzupełniających Riemann Musik-Lexikon. 1978–88 i 1993–94 wykładał w PWSM (od 1979 jako Akademia Muz., obec. Uniwersytet Muz.) w Warszawie. 1984–85 red. „Poradnika Muzycznego”, a 1985 red. naczelny. Współzałożyciel Stow. Polskich Artystów Lutników, członek władz ZAiKS-u. Był laureatem: 1959 Prix Italia za operę rad. Nefru, 1969 I nagr. na konkursie Première Semaine Chrétienne Internationale de TV w Monako za oratorium telew. Genesis, 1972 nagr. „Złoty Mikrofon” za wybitne osiągnięcia twórcze na antenie PR oraz nagr. Prezesa Rady Ministrów za twórczość muz. dla dzieci.

1. Woytowicz Bolesław, *5 XII 1899 Dunajowce (Podole), †11 VII 1980 Katowice, pol. kompozytor, pianista, pedagog i działacz muzyczny. Wyrastał w domu o tradycjach muz., jego ojciec i dziadek byli organistami i to pod ich okiem pobierał pierwsze lekcje muzyki. 1912–19 uczył się w ros. męskim gimnazjum klas. w Kamieńcu Podolskim, które ukończył ze złotym medalem; równolegle uczęszczał do średniej szkoły muz., gdzie uczył się u Hanickiego. Z tych lat pochodzą jego pierwsze próby kompoz. (kwartet smyczk., muzyka do sztuki S.I. Nikołajewa Gorbun, kantata). 1920 rozpoczął studia w Wyższej Szkole Muz. im. F. Chopina w Warszawie w klasie fort. A. Michałowskiego oraz komp.: W. Maliszewskiego, F. Szopskiego, R. Statkowskiego i M. Surzyńskiego. Studiował też prawo na UW. W 1924 uzyskał dyplom w klasie fort. z najwyższym odznaczeniem, w tym samym roku rozpoczął pracę w macierzystej uczelni, prowadząc zajęcia gry na fort. i teorii muz. Jednocześnie rozpoczął działalność koncert., występował w kraju i za granicą, m.in. we Francji, Czechosłowacji, Austrii, Niemczech, Szwajcarii, Włoszech, w krajach nadbałtyckich, Holandii, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjedn. W 1927 wziął udział w I Międzynarod. Konkursie Pianist. im. F. Chopina, uzyskując w dowód uznania specjalny dyplom. Począwszy od kolejnego konkursu regularnie zasiadał w gronie jury, był również jurorem innych konkursów pianist., m.in. w Bolzano, Montrealu, Budapeszcie, Paryżu i Rio de Janeiro.
W l. 1930–32 przebywał na stypendium w Paryżu, gdzie kontynuował naukę komp. u N. Boulanger, działając równocześnie w tamtejszym Stowarzyszeniu Młodych Muzyków Polaków. Pobyt w Paryżu ukształtował nie tylko preferencje stylistyczne kompozytora (neoklasycyzm), ale i jego późniejszą postawę jako pedagoga. Po powrocie z Paryża przebywał w Warszawie, prowadząc działalność kompoz., koncertową i pedag. w Wyższej Szkole Muz., działał też aktywnie m.in. w TWMP i Organizacji Ruchu Muz. (ORMUZ). W czasie II wojny świat. prowadził w Warszawie kawiarnię Salon Sztuki, w której skupiała się działalność koncert. i konspiracyjna środowiska muz. Urządzał koncerty, pomagając w ten sposób artystom znajdującym się bez środków do życia. W kawiarni występowali m.in. K. Wiłkomirski, E. Umińska, I. Dubiska, duet fort. Lutosławskiego i Panufnika, Z. Drzewiecki, J. Ekier, E. Bandrowska-Turska, A. Didur, recitale dawał też sam B. W. Kawiarnia stanowiła jednocześnie miejsce spotkań muzyków prowadzących tajne nauczanie i uczestniczących w akcji oporu, była punktem kolportażu zakazanych ulotek i gazetek, „przechowalnią” dzieł sztuki, a nawet magazynem broni. 1943 B. W. został aresztowany przez hitlerowców i osadzony na Pawiaku. Przeżycia z tego okresu opisał w opublikowanych po wojnie wspomnieniach (W okupowanej Warszawie). W powstaniu warsz. zniszczeniu uległy 22 rękopisy jego utworów, w tym m.in. Koncert fortepianowy, Concertino na ork. i I Symfonia.
W 1945 rozpoczął pracę w PWSM w Katowicach (obec. Akademia Muz.), gdzie pełnił m.in. funkcję rektora (1946) i dziekana Wydz. Teorii i Kompozycji, kierował też katedrą fort. (1962–63). Od 1963 wykładał też w PWSM w Krakowie, a przejściowo również w Warszawie (1958–61). Pracę pedag. kontynuował do przejścia na emeryturę w 1975, wykształcił wielu kompozytorów (m.in. W. Kilar, W. Szalonek, J. Świder, R. Twardowski, również T. Baird) i pianistów (m.in. M. Sikora-Wojtacha, M. Szraiber, Z. Śliwiński). Obok B. Szabelskiego uznawany jest za twórcę tzw. śląskiej szkoły kompozytorskiej. Po II wojnie świat. działał w ZKP (1951–54 wiceprezes; kilkakrotnie członek zarządu), był zaangażowany w prace Rady Wyższego Szkolnictwa Artyst. przy MKiS, rady programowej wydawnictw na fort. PWM, Rady Naukowej TiFC, również jako autor ministerialnych programów nauczania w wyższych szkołach muz. Zajmował się też pracami edytorskimi, przygotował do wydania szereg utworów fort., m.in. L. van Beethovena, C. Debussy’ego, E. Griega, I. Albéniza i F. Liszta.
Otrzymał liczne nagrody artyst. i odznaczenia państw., m.in.: II nagr. na konkursie kompoz. im. Kronenberga za Koncert fortepianowy (1932), Krzyż Kawal. Orderu Odrodz. Polski (1937), złoty medal za balet Powrót na Międzynarod. Wystawie w Paryżu (1937), nagrodę państw. I stopnia za Symfonię „Warszawską” (1948), Państw. Nagrodę Artyst. I stopnia dla zespołu profesorskiego, który przygotował kandydatów do IV Międzynarod. Konkursu Pianist. im. F. Chopina w Warszawie (1950), Krzyż Ofic. Orderu Odrodzenia Polski (1952), I nagrodę kompoz. na II Festiwalu Muzyki Polskiej za II Kwartet smyczkowy (1955), dwukrotnie Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia (1964, 1965), dwukrotnie nagrodę ZKP (1958 za całokształt twórczości; 1980 za zasługi dla pol. życia muz. w czasie okupacji hitlerowskiej) i wiele innych.

Woźniak Franciszek, *7 VIII 1932 Rawicz, †14 I 2009 Bydgoszcz, pol. kompozytor, pianista i pedagog. 1960 ukończył studia kompoz. pod kier. T. Szeligowskiego w PWSM (obec. Akademia Muz.) w Poznaniu. Z pracą kompozytorską łączył działalność pianistyczną, dydakt. i organizatorską. Od 1973 wykładał komp. i przedmioty teoret. w PWSM (obec. Akademia Muz.) w Gdańsku, a od 1978 w Bydgoszczy, gdzie 1992 uzyskał tytuł prof. zwyczajnego; tam też pełnił liczne funkcje we władzach uczelni, m.in.: 1980–87 dziekana Wydziału Kompozycji i Teorii Muz., 1981–87 prorektora, 1987–93 rektora, 1987–2002 kierownika Katedry Teorii Muz. i Kompozycji. Ponadto 1975–81 pełnił funkcję prezesa poznańskiego oddziału ZKP, a 1975–90 był członkiem komisji repertuarowej festiwalu Poznańska Wiosna Muzyczna. Otrzymał 1959 nagrodę klubu „Od Nowa” w Poznaniu za muzykę do sztuki G. Büchnera Woyzzeck (1959) i operę kam. Lekcja fruwania, 1960 wyróżnienie na Konkursie Młodych Kompozytorów ZKP w Warszawie za Muzykę na smyczki, fortepian i perkusję, 1971 III nagrodę na warsz. konkursie kompoz. na utwór do tekstu W. Broniewskiego za Epitafium; 1977 II nagrodę na III Biennale Sztuki dla Dziecka w Poznaniu za muzykę do sztuki K. Miłobędzkiej Ptam (1976). Odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1999). Autor art. poświęconych zagadnieniom teorii muzyki.

Zarębski, Zarembski, Juliusz, Jules, Karol, *28 II lub 3 III 1854 Żytomierz (Ukraina), †13 IX 1885 Żytomierz, pol. pianista, kompozytor i pedagog. Dokładne ustalenie dnia jego urodzin jest problematyczne, gdyż w zach. dokumentach występują dwie różne daty. Był drugim dzieckiem w szlacheckiej rodzinie rejestratora sądowego Karola Z. i Anastazji z Czeszejków-Sochackich. Naukę gry fort. rozpoczął w 1860. Najpierw uczyła go matka, później Ł. Rucińska; lekcji muzyki udzielał mu nadto czes. skrzypek A. Nesvatba. Z koncertami publicznymi w salonach Żytomierza występował od 1865, grając m.in. własne komp. W l. 1867–70 uczył się w gimn. w Żytomierzu. 1870–72 odbył studia w konserw. w Wiedniu w klasie fort. J. Dachsa i komp. F. Krenna, uzyskując najwyższą ocenę za grę fort. i złoty medal w dziedzinie komp. za pracę dyplomową Trio fortepianowe As-dur JZBO 9 (zag.). Na pocz. 1873 udał się do Petersburga, gdzie w maju uzyskał w tamtejszym konserw. dyplom w zakresie komp. i gry na fort. jako ekstern. Później na ponad rok powrócił do Żytomierza, tamże kilkakrotnie koncertował, wystąpił także na pocz. 1874 z recitalami w Odessie i Kijowie. W X 1874 rozpoczął studia pianist. u F. Liszta w Rzymie. Wraz z nim odbył wiele podróży, m.in. do Bayreuth na festiwal Wagnerowski (VIII 1876). Liszt wysoko oceniał umiejętności pianist. i kompoz. Z., który do końca życia darzył mistrza uczuciem głębokiego szacunku i przyjaźni. 1875 Z. zaczął udzielać lekcji gry fort., głównie w kręgach arystokracji. W tym okresie nastąpiło spotkanie z późn. żoną, pianistką Johanną (Janiną) Wenzel, również uczennicą Liszta. 1876 Z. intensywnie rozwijał działalność koncert., występując w Neapolu, Rzymie, Konstantynopolu i Warszawie. 17 III 1877 miał miejsce jego debiut pianist. w Paryżu. Podczas koncertów grywał gł. utwory Chopina, Beethovena i Liszta, a także własne, m.in. Wielką fantazję. Latem 1877 zawarł znajomość z A. Borodinem, który pozostawił dobrą opinię o próbach kompoz. Z. i o jego talencie pianist. W XI tegoż roku Z. odniósł sukces jako solista w IV Koncercie fortepianowym H. Litolffa w Paryżu, Berlinie i Wiedniu, a 4 XII wraz z J. Wenzel wziął udział w recitalu w Berlinie. Paryskie występy Z. zostały dobrze przyjęte i spowodowały, że konstruktorzy fort., bracia E. i A. Mangeot, zwrócili się doń w III 1878 z propozycją rozpropagowania ich wynalazku — fort. o dwóch klawiaturach. Z. silnie zaangażował się w to przedsięwzięcie, opanował grę na fort. „Mangeot” w ciągu dwóch miesięcy i już 10 V 1878 odbyła się w Institut Musical w Paryżu pierwsza publiczna prezentacja tego instr., w której uczestniczyło szereg osobistości muz., zaś miesiąc później fort. „Mangeot” został przedstawiony podczas Wystawy Świat. w Paryżu. Nadto Z. poświęcił mu broszurę Le piano à claviers renversés..., w której wyjaśnił jego zasady konstrukcyjne i opisał technikę gry, zaproponował też dlań formę notacji na systemie czterech pięciolinii. Utwory Z. na fort. „Mangeot” nie zachowały się, choć artysta do końca życia prezentował ten instr. podczas koncertów. Fort. „Mangeot”, na którym grywał Z., znajdował się do 1939 w konserw. w Warszawie, spłonął jednak podczas wojny.
1 I 1879 Z. zawarł w Żytomierzu związek małżeński z J. Wenzel. 29 XI 1879 odbył się jego recital w konserw. w Brukseli, podczas którego grał zarówno na zwykłym fort., jak i na fort. „Mangeot”. Odniesiony wówczas sukces sprawił, że 30 I 1880 otrzymał stanowisko profesora gry fort. w tej uczelni, na którym pozostał do końca życia. Stabilizacji zawodowej i rodzinnej (1880 przyszła na świat córka Wanda, jedyne dziecko Z.) zaczęła jednak zagrażać choroba płuc, której pocz. pojawiły się już ok. 1880 i która przerodziła się w gruźlicę. Od 1879 zaczęły się ukazywać drukiem komp. Z., nakładem wydawn. braci Schott, Simona, B & H, Hainauera, Forberga i Cranza. Dopomógł w tym Liszt, który własnym autorytetem przekonywał wydawców do wartości utw. swego ucznia. 1880–82 Z. występował z recitalami w Cercle Artistique et Littéraire w Brukseli, niekiedy w duecie z żoną. 4 V 1882 zostały wyk. w Brukseli dwa tańce galicyjskie z op. 2 w oprac. na ork. Liszta, który później dokonał też instr. Mazurka op. 4 nr 2. W l. 1882–83 Z. był członkiem tria fort. (wraz ze skrzypkiem J.-B. Colynsem i wiolonczelistą J. Servais’m). Tę współpracę musiał jednak zarzucić z powodów zdrowotnych — rozwój gruźlicy zmusił go do kuracji w Soden k. Frankfurtu (VIII 1883) i Davos (od XII 1883 do wiosny 1884). Pomiędzy tymi dwoma wyjazdami, jesienią 1883, wystąpił po raz ostatni w Warszawie na prywatnym koncercie u wyd. F. Gebethnera. Z prowadzonej z Davos korespondencji Z. z J.I. Kraszewskim wynika, iż nosił się on z zamiarem napisania opery pol., wzorowanej na Wagnerowskim dramacie muz. Na pocz. 1885 skomponował Kwintet fortepianowy g-moll op. 34, którego prawyk. odbyło się 30 IV 1885 w konserw. w Brukseli na koncercie poświęconym wyłącznie utworom Z. Jego ostatnie występy miały miejsce latem 1885 w Hal k. Brukseli (z udziałem Liszta) i w Antwerpii. Na początku VIII 1885 Z. wyjechał na wakacje do rodzinnego Żytomierza, gdzie zmarł (13 IX 1885) i został pochowany (16 IX). Dwa lata po śmierci kompozytora rodzina ufundowała w katedrze w Żytomierzu pamiątkową tablicę ku jego czci.

Zarzycki Aleksander, *26 II 1834 Lwów, †1 XI 1895 Warszawa, pol. kompozytor, pianista, pedagog i dyrygent. Gimn. ukończył w Samborze, naukę gry na fort. rozpoczął we Lwowie, był uczniem m.in. J. Ch. Kesslera. Od ok. 1851 przez kilkanaście lat bywał w Miłosławiu w pow. wrzesińskim, w majątku hr. Seweryna Mielżyńskiego, którego dom był ważnym ośrodkiem życia artyst. w Wielkopolsce; Z. zawarł tam znajomość m.in. z T. Lenartowiczem, W. Syrokomlą, J.I. Kraszewskim. Studiował grę fort. u R. Violego (ucznia F. Liszta) w Berlinie, prawdopod. około 1856. W 1856 koncertował z N. Biernackim w Krakowie (3 koncerty) i w Jassach (Rumunia), a 1857 w Trzemesznie (1 II), Poznaniu (5 II), Śremie (8 II) i Szamotułach (10 V). Od poł. 1857 studiował prywatnie komp. u N.H. Rebera w Paryżu i pozostał tam ok. 4 lata. Studia pianistyczne i kompoz. uzupełniał ok. 1860 u C. Reineckego w konserw. w Lipsku. 30 III 1860 debiutował w Paryżu w sali Herza w repertuarze chopinowskim oraz własnym — zagrał po raz pierwszy swój Koncert fortepianowy As-dur op. 17 i Grande polonaise op. 7 z ork. Théâtre Italien. Od 1862 koncertował m.in. w Koblencji, Wiesbaden, Dreźnie, Lipsku (Gewandhaus, 1863), Bonn, Kolonii (1864), Wrocławiu (4 II 1865), Poznaniu (6 II 1865 wystąpił w sali Bazaru z Koncertem f-moll Chopina oraz 22 II w Teatrze Miejskim z Koncertem f-moll op. 16 A. Henselta), także w Londynie i Wiedniu (1868); powracał też do Paryża, zwł. 1874, kiedy jego utwory grano w ramach Concerts Colonne. Były to najlepsze lata kariery pianist. Z. Na przełomie 1865 i 1866 zamieszkał na stałe w Warszawie. 19 XII 1865 wystąpił w Resursie Kupieckiej z koncertem Henselta, 7 i 23 I 1866 w Resursie Obywatelskiej z Sonatą h-moll Chopina (pominął w niej Scherzo, co zostało skrytykowane przez prasę), a 1867 ponownie w Krakowie (28 III, 5 i 29 IV, 5 V). W dniach 19 IV i 4 V 1868 wykonał z ork. Teatru Wielkiego po raz pierwszy w Warszawie swój Koncert fortepianowy As-dur (powtórzył go tam 1880 w nowej wersji), a 5 I 1869 tamże Koncert f-moll Chopina i 12 III 1870 Sonatę f-moll op. 57 Beethovena oraz Allegro de concert Chopina. 28 II 1871 grał w Warszawie z F. Servais’m (m.in. Sonatę wiolonczelową Chopina), 22 XI tego r. z C. Reineckem jego Improwizację na temat średniow. pieśni fr. na 2 fort. Ok. 17 XII 1873 wykonał jeden z koncertów F. Liszta, a 17 III 1874 m.in. Scherzo cis-moll i Barkarolę Chopina. Po 4 latach przerwy zaprezentował 24 I 1878 warsz. publiczności Etiudy symfoniczne Schumanna i jedno z jego triów (wspólnie z J. Goebeltem i C. Trombinim) oraz 7 I 1887 IV Koncert d-moll An. Rubinsteina.
Z. był współzałożycielem WTM, w okresie od 2 II 1871 do 28 II 1875 pełnił funkcję jego dyrektora muz. Zasługi Z. dla WTM są ogromne: 25 III 1871 otworzył siedzibę tow. w salach redutowych Teatru Wielkiego, 19 IV tego r. zorganizował tam pierwszy „większy wieczór muzyczny” (co stało się wkrótce tradycją), 1871 utworzył chór miesz. pozostając jego dyryg. do 1875, a 1872 orkiestrę smyczk. Publikacją 1874 wyciągu fort. na 4 ręce Sonetów krymskich S. Moniuszki zainicjował utworzenie wydawn. nutowego WTM. 1875 zrezygnował ze stanowiska na rzecz J. Wieniawskiego, o odejściu Z. (wraz z nim odszedł cały komitet WTM) zdecydowały władze ros., które nie tolerowały jego austr. obywatelstwa. Od ok. 1874 Z. myślał o napisaniu opery, w listach do J.I. Kraszewskiego daremnie prosił o libr., sugerując temat związany z legendą o Twardowskim. Od ok. 1879 do 1892 dyrygował chórem i ork. katedry św. Jana. W wyniku starań Rady Nadzorczej Instytutu Muz. w Warszawie 13 IX 1879 Z. objął dyrekcję tej uczelni; ulegając naciskom władz ros. złożył 17 VII 1879 deklarację o gotowości rezygnacji z obywatelstwa austr. na rzecz ros., z której się jednak nie wywiązał. Zamierzając nadać uczelni rangę europ. zredagował na nowo programy wszystkich kursów (stały się one podstawą nauki do końca istnienia inst.), w tym klasy fort., ze Szkołą techniki fortepianowej A. Różyckiego i A. Rutkowskiego jako podstawą nauczania. Pozyskał dla uczelni I.J. Paderewskiego, S. Barcewicza, G. Friemana. Sam prowadził „ćwiczenia zbiorowe muzyki”, szkolną ork. i krótko klasę wyższego fort. Organizował kam. wieczory muz. uczniów i ich profesorów (akceptował tylko wartościowy repertuar), czym wywołał niechęć części kolegów; koncerty wobec tego urządzał w swoim ostatnim mieszkaniu przy ul. Włodzimierskiej 12, obec. Czackiego (pierwszy koncert 30 X 1882) i nadał im wysoki poziom; 25 II 1884 grał tam P. Sarasate. Wymagający, nawet rygorystyczny, spotykał się w inst. z intrygami, nie cieszył się też sympatią władz ros., gdyż stale opierał się postępującej rusyfikacji uczelni. Toteż kiedy władze przygotowały nowy statut uczelni, przewidujący likwidację przedmiotów w języku pol. i zarządzenie, że dyrektorem inst. może być tylko poddany rosyjski, Z. zrezygnował ze stanowiska z końcem roku szk. 1887/88 lub na pocz. 1888/89 (nową ustawę car podpisał 23 V 1889). W tych latach Z. już poważnie chorował, 1888 przyjął jednak honor. członkostwo Warsz. Teatrów Rządowych i nadal koncertował; 14 XI 1894 dyrygował we Wrocławiu swoją Suitą polską. Często występował przeznaczając dochód na cele dobroczynne. Ostatni koncert dał w sali Ratusza w Warszawie w III 1895. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.

Zieleński, Zieliński, Zelenscius, Mikołaj, *2. poł. XVI w. Warka, †po 1615, pol. organista i kompozytor. O jego życiu brak bliższych informacji. Wg Sz. Starowolskiego Z. pobierał nauki w Rzymie. Co najmniej od 1604 był kier. kapeli i organistą biskupa płockiego Wojciecha Baranowskiego (1548–1615), który 1608 został arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski, rezydującym w Łowiczu. 1604 muzyk, zatrudniony równocześnie jako org. przez kapitułę płocką, wraz z żoną Anną, otrzymał od bpa Baranowskiego grunty we wsi Gromino, a później także młyn Rudnik i wójtostwo we wsi Bocheń. 1611 ukazały się w oficynie G. Vincentiego w Wenecji dwa (wyd. w jednym woluminie) zbiory utworów Z. pt. Offertoria Totius Anni oraz Communiones Totius Anni, dedyk. prymasowi Baranowskiemu. Przedmowa do tej publikacji, nosząca datę 1 marca 1611, podpisana została w Wenecji nazwiskiem Z., choć w tym samym dniu kompozytor brał osobiście udział w procesie toczącym się przed sądem w Łowiczu. Obecnie brak danych, które potwierdzałyby jakikolwiek pobyt Z. we Włoszech. Nieznane są losy artysty po 1615, gdy kapela prymasowska została rozwiązana.

Zieliński Maciej, *29 III 1971 Warszawa, pol. kompozytor. Od 1990 działa jako kompozytor i aranżer muzyki rozr. i filmowej. 1996 ukończył studia kompoz. w Akademii Muz. (obec. Uniwersytet Muz.) w Warszawie w klasie M. Borkowskiego. 1993–97 brał udział w kursach kompoz. pod kier. m.in. L. Andriessena, O. Balakauskasa, J. Yuasy, a także P. Pattersona, u którego 1998–99 odbył studia podyplomowe w Royal Acad. of Music w Londynie. 1996 uczestniczył w projekcie p.n. 96 Churches (Dania), komponując pol. część European Requiem (Tractus), a 2000 jego utw. Lutosławski in memoriam został wybrany przez Associated Board of Royal Schools of Music do programu egzaminacyjnego szkół ang. na l. 2000–06. Jego utw. wcześnie zyskały uznanie na forum międzynarod., m.in. Alone in a Crowd... (II nagr. w VI międzynarod. konkursie muz. syntezatorowej i komputerowej w Brunszwiku, 1995) czy Domine, quis habitabit (III nagr. w międzynarod. konkursie kompoz. „Jihlava 96”). W 1999 otrzymał nagr. główną w Konkursie Polskiego Tow. Muzyki Współcz. na Projekt Multimedialny (Clouds) oraz Alan Bush Composition Prize i Josiah Parker Composition Prize. Jego utwory były wykonywane na międzynarod. festiwalach, m.in.: Warszawska Jesień, XIV Synthesizer-Musik-Festival w Brunszwiku, Musica del Novocento w Rzymie, Park Lane Festival w Londynie czy World Music Days w Bukareszcie. Z. jest członkiem m.in. ZKP i Pol. Towarzystwa Muz. Współczesnej.

Zubel, Zubel-Моc, Agata, *25 I 1978 Wrocław, pol. kompozytorka, śpiewaczka i pedagog. Ukończyła Akademię Muz. we Wrocławiu w klasie komp. J. Wichrowskiego (dyplom 2002) oraz w klasie śpiewu D. Paziuk-Zipser (dyplom 2005). Nauki pobierała ponadto w Conserv. Hogeschool Enschede w Holandii oraz podczas wielu kursów kompoz. Od 2002 wykłada w Akademii Muz. we Wrocławiu, 2004 uzyskała stopień doktora sztuki muz. Jest laureatką konkursów kompoz. (1999 I nagr. i nagr. PWM na Ogólnopol. Konkursie Kompoz. im. A. Panufnika, 2000 I nagr. i nagr. specjalna PR na Ogólnopol. Konkursie Kompoz. im. A. Didura, 2003 II nagr. na Międzynarod. Konkursie Kompoz. im. P.I. Jurgensona w Moskwie) oraz interpretacyjnych (2002 I nagr. na Międzynarod. Konkursie Współcz. Muzyki Kameralnej im. K. Pendereckiego, 2003 nagr. główna na Konkursie Muzyki XX i XXI w. dla Młodych Wykonawców, 2003 III nagr. na Międzynarod. Konkursie Interpretacji Muzyki Współcz. „Nicati” w Szwajcarii, 2005 nagr. specjalna dla duetu ElettroVoce na Międzynarod. Konkursie Wykonawców Muzyki Współcz. „Gaudeamus” w Amsterdamie). Jej utwory były wykonywane w Polsce (Warsz. Jesień, Wratislavia Cantans), Europie, Stanach Zjedn. i Korei Pd. Jako wokalistka występowała na wielu estradach Europy, Ameryki Pn. i Azji. Wspólnie z kompozytorem i pianistą C. Duchnowskim tworzy duet ElettroVoce. Jest beneficjentką prestiżowych zamówień kompoz. (Deutsche Welle, Festival Ultraschall w Berlinie, Festiwal Muzyki Europy Środk. w Seattle, Rockefeller Foundation, Wratislavia Cantans), licznych stypendiów i grantów, w tym dwukrotnie Wrocławskiej Nagrody Muz. (2005, 2008), laureatka Paszportu „Polityki” (2005). W 2007 ukazał się album duetu ElettroVoce (PR), 2009 autorska płyta Z. z kompozycjami kam. oraz płyta z pieśniami twórców XX w. (obie CD Accord).

Zwierzchowski Mateusz, *ok. 1713 Wielkopolska, †14 IV 1768 Gniezno, pol. kompozytor, organista i dyrygent. Pochodził z rodziny szlacheckiej; źródła nie podają informacji na temat jego matki, wychowywał i uczył go ojciec, Andrzej, skrzypek i org. katedry gnieźnieńskiej, przyjęty 1723 do kapeli katedry wraz z Mateuszem. Tam Z. kontynuował naukę w szkole katedralnej i należał do schola cantorum. Po śmierci ojca (1735) kapituła przejęła opiekę nad Z. i wyznaczyła dwóch protektorów-kuratorów. W tymże roku Z. został organistą kośc. metropolitalnego w Gnieźnie, co świadczy o nabytych już wysokich kwalifikacjach; 1738 powierzono mu dodatkowo stałą pieczę nad szpinetem. Drobne naprawy tego instr. wykonywał samodzielnie. 1739 zawarł związek małżeński z gnieźnieńską szlachcianką Marianną Węgorzewską, z którą miał 2 synów: Eulogiusza Józefa (*1743, później prawnik) i Jakuba Eliasza (1745–86, później proboszcz kościoła św. Wawrzyńca w Gnieźnie). Od 1750 do końca życia Z. był kapelm. kapeli katedralnej. 1757 kapituła zleciła mu udzielanie lekcji muzyki, jednak Z. prowadzenie pracy pedag. przekazał in. muzykowi, a sam skupił się na komponowaniu i sprawach organizacyjnych kapeli. Na jego wniosek zakupione zostały dla zespołu 4 trąbki, 4 rogi, 3 oboje i fl. poprzeczny; wielokrotnie sprowadzał wybitnych fachowców do ulepszania i naprawy org. W ciągu 33 lat działalności pozyskał dla kapeli ok. 250 kompozycji różnych autorów, wśród nich część wyszła spod jego pióra (pierwsza wzmianka o zakupie utworów Z. przez kapitułę pochodzi z 1740); w 1760 pożar katedry pochłonął niemal cały zbiór. Po śmierci Z. kapituła katedralna, wysoko oceniając jego zasługi, wyprawiła mu uroczysty pogrzeb — pochowany został 16 IV 1768 w krypcie kaplicy Sławieńskich w katedrze.
Dwa lata po śmierci Z. z powodu niekorzystnej sytuacji materialnej kapituły kapela została rozwiązana. Jej reaktywacja nastąpiła 1780, ale wtedy zapanowała moda na in. kompozytorów, m.in. W. Dankowskiego, J. Wańskiego, także J.K. Vaňhala, K. Stamica, I. Pleyela. W 1786 Jakub Z. przekazał kapeli autografy mszy, nieszporów i symfonii autorstwa Z., które były w jego posiadaniu, ale i one uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej.

Zych Wojciech Ziemowit, *4 IV 1976 Warszawa, pol. kompozytor i pedagog. Studiował komp. w klasie M. Stachowskiego w Akademii Muz. w Krakowie (dyplom 2001). Od 2002 wykłada w macierzystej uczelni, 2006 uzyskał stopień doktora sztuki muz. Kształcił się ponadto w konserw. w Rotterdamie u P.-J. Wagemansa i K. de Vriesa (2001–02). Laureat konkursów kompoz.: 1997 Konkursu Młodych Kompozytorów im. T. Bairda, 2000 Konkursu Młodych Kompozytorów im. A. Panufnika. 2000 zadebiutował na Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. „Warszawska Jesień”; jego muzyka jest wykonywana w Polsce i za granicą.

1. Żebrowski, Ziebrowski, Żebro, Zebro, Marcin Józef, Martino Giuseppe, Josepho, Melchiore, Ignatio, Carolo, *ok. 1710, †prawdopod. 8 VI 1792, pol. kompozytor, skrzypek, śpiewak (bas). Prawdopod. kształcił się za granicą, o czym może świadczyć odnalezienie w Londynie autografu Concerto grosso, datowanego 1748; w Amsterdamie wydano jego symfonię i sonaty. Nieliczne udokumentowane dane biogr. pochodzą z archiwum klasztoru oo. paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie. Wiadomo że 1748–65 M. J. Ż. był zatrudniony w kapeli jasnogórskiej jako świecki muzyk i nauczyciel. Wg ksiąg rachunkowych z l. 1759–62 jego pensja należała do najwyższych wśród muzyków kapeli, co świadczy o dużym uznaniu, którym się cieszył, a także o wszechstronnym wykorzystaniu jego umiejętności; jest też adnotacja dot. wysokiej pozycji M.J. Ż. jako pedagoga. Od 1763 pobory M. J. Ż. zaczęły gwałtownie maleć, co mogło stanowić przyczynę zaniechania przez niego współpracy z kapelą 1765; podjął ją ponownie na kilka miesięcy w 1780.
W księgach metrykalnych M.J. Ż. figuruje jako Concert Majster, Noster in Claro Monte Częstochoviensi Concertus Maestro, Virtuosus Dominus Martinus Zebrowski. Karty tytułowe zach. utworów sygnowane są różnymi imionami, niekiedy aż pięcioma (najczęściej Martino Giuseppe), oraz różnymi wersjami nazwiska lub tylko nazwiskiem. Wersje skróc. Żebro i Zebro stanowią podstawę do identyfikowania M.J. Ż. ze skrzypkiem nazwiskiem Żebro, który wystąpił razem z żoną, śpiewaczką Marią Elżbietą, na koncercie z okazji imienin króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 8 V 1768 w Warszawie. W owym czasie ów Żebro był wymieniany wśród wybitnych skrzypków odwiedzających stolicę. Zachował się list Marii Elżbiety Żebro, zawierający dokładną datę zgonu jej męża (8 VI 1792), uznaną w świetle badań m.in. przez R. Pośpiecha za prawdopodobną datę śmierci M.J. Ż. (zob. A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze...). Nazwisko Zebro natomiast pojawia się w Sumariuszu... J. Elsnera (zob. Lit.), wymienione pośród nazwisk kompozytorów, których utwory złożone na poddaszu zamku król. w Warszawie zaginęły na przełomie XVIII i XIX w., po utracie przez Polskę niepodległości.

Żeleński Władysław, *6 VII 1837 Grodkowice (k. Krakowa, obec. pow. wielicki), †23 I 1921 Kraków, pol. kompozytor i pedagog. Gałąź rodu Żeleńskich herbu Ciołek, z której się wywodził, osiadła z końcem XVI w. pod Krakowem, pocz. w Łucjanowicach (obec. Łuczanowice), nast. w Grodkowicach i Brzeziu; jej członkowie wyznawali kalwinizm, pełnili też liczne urzędy. Ojciec kompozytora, Marcjan Ż. (1804–1846), był wybitnie uzdolnionym pianistą amatorem próbującym sił w kompozycji. 1828 przeszedł na katolicyzm, brał udział w powstaniu listopadowym, a 1833 poślubił Kamilę Russocką; Władysław był drugim z ich pięciorga dzieci. Jego starszy brat Stanisław (1835–1909) prawnik i dziedzic Grodkowic, studiował grę na fort. u A. Dreyschocka w Pradze, grał też na wiolonczeli. 23 II 1846 podczas tzw. rzezi galicyjskiej dwór w Grodkowicach został napadnięty przez uzbrojonych chłopów; Marcjan Ż. zginął, a jego żona z dziećmi wkrótce potem przeniosła się do Krakowa, gdzie w l. 1850–57 Ż. uczęszczał do Gimnazjum św. Anny (Kolegium Nowodworskiego), uczył się też gry na fort. u K. Wojciechowskiego, a od 1854 u J. Germasza. 1853 i 1856 dwukrotnie odwiedził Wiedeń, gdzie słyszał m.in. Requiem (pod dyr. F. Liszta), Symfonię g-moll, Wesele Figara i Don Giovanniego Mozarta, a także Roberta Diabła G. Meyerbeera. Z tego czasu pochodzą ambitne próby kompoz. (2 kwartety smyczk., trio fort.) podjęte pod kier. F. Mireckiego; 29 VII 1857 na popisie Szkoły i Bursy Muz. w Krakowie (założ. przez Mireckiego) debiutował Ż. jako kompozytor i dyrygent, prowadząc prawyk. swej Uwertury na ork. (zag., przez recenzenta niemieckojęzycznego „Krakauer Zeitung” błędnie określona jako „symfonia”). Prawdopod. również za sprawą Mireckiego, najpóźniej w 1. poł. 1859, ukazała się u Ricordiego w Mediolanie jego Sonata fortepianowa op. 5.
W 1857, na życzenie matki, Ż. podjął studia filoz. na UJ, które uwieńczył 1862 tyt. doktora na Uniw. Karola w Pradze, dokąd udał się 1859 dla pogłębienia swych muz. umiejętności. Rozpoczął tam lekcje gry fort. u A. Dreyschocka, ale wkrótce porzucił myśl o karierze pianist., koncentrując się na studiach kontrap. i gry na org. u J. Krejčiego; nie jest pewne, czy był formalnie studentem tzw. Praskiej Szkoły Organowej (Ústav pro církevní hudbu), której Krejči był dyr., czy raczej został jego prywatnym uczniem. W Pradze stworzył m.in. Pięć śpiewów z królodworskiego rękopisu, Sekstet smyczkowy op. 9 i kilka fragm. muzyki do Konrada Wallenroda, nawiązał też kontakty wydawn. i wyrobił sobie pewną pozycję jako kompozytor (jeszcze w 1873 wykonano tam jego Hymn orłów). Lato 1860 spędził w Tatrach, odbył też podróż do Lipska i Drezna, gdzie zetknął się z K. Lipińskim i poznał opery Ch.W. Glucka, które wywarły na nim wielkie wrażenie. 1865 wyjechał do Wiednia, był m.in. na spektaklach Tannhäusera i Lohengrina R. Wagnera; tamże zaprzyjaźnił się z A. Grottgerem. Obaj spotkali się nast. w Paryżu, gdzie Ż. z końcem 1866 rozpoczął studia kompoz. u N.H. Rebera w konserw. i pracował nad nigdy nieukończ. operą Dziwożona; Grottger stworzył wówczas znany portret Ż., jedno ze swych ostatnich dzieł. Po kilku miesiącach Ż. zrezygnował z nauki u Rebera i w l. 1868–70 prywatnie uzupełniał studia kompoz. u B. Damckego; z tego okresu pochodzi symf. obraz charakterystyczny W Tatrach.
W 1870 powrócił Ż. do Krakowa i 30 I 1871 dał tam koncert kompoz. (W Tatrach, utw. fort. i chór. oraz pieśni) z udziałem m.in. K. Hofmana i śpiewaczki M. Mecenseffy, przeznaczając dochód na odnowę Sukiennic. Prezentował też swe utw. w Warszawie, dokąd przeniósł się pod koniec 1871, podobno za namową S. Moniuszki. 1872 poślubił utalentowaną literacko Wandę Grabowską (1841–1904), blisko zaprzyjaźnioną z N. Żmichowską; z małżeństwa tego przyszło na świat 3 synów: Stanisław Gabriel (1873–1914), architekt, założyciel znanego zakładu witrażów w Krakowie, Tadeusz Kamil (pseud. Boy, 1874–1941), literat i działacz społ., oraz Edward Narcyz (1877–1910), prawnik i dziennikarz. 19 IV 1872 Ż. poprowadził w Warszawie prawyk. swej I Symfonii. Jesienią objął po S. Moniuszce stanowisko prof. kontrapunktu i harmonii w warsz. Instytucie Muz.; 1875–76 publikował recenzje muz. w tygodniku „Kłosy”, oprac. też z G. Roguskim podr. Nauka harmonii oraz pierwszych zasad kompozycji. W 1875 na konkursie ogłoszonym przez WTM otrzymał nagr. za Kwartet smyczkowy F-dur. 1878 został dyrektorem artyst. WTM, jednak wobec fiaska usiłowań oparcia warsz. życia koncert. na stale działających zespołach chór. i ork. złożył jesienią 1880 dymisję, rekomendując na swe miejsce Z. Noskowskiego.
Przebywając w Warszawie, utrzymywał Ż. żywe kontakty z Krakowem, gdzie 19 I 1877 wystąpił z koncertem kompoz. (I Symfonia, pieśni), w III i IV wziął udział w „koncertach historycznych” Tow. Muzycznego, a w XII 1879 dał dwa kolejne koncerty kompoz. Na pocz. 1880 odbył podróż do Drezna i Pragi, gdzie znalazł impuls do podjęcia na nowo pracy nad operą Konrad Wallenrod. Wreszcie 6 VII 1881 osiadł w Krakowie na stałe, podejmując od 1 IX obowiązki prof. harmonii i kontrap. w szkole muz. Towarzystwa Muz.; 23 XII opublikował w „Czasie” (nr 293) artykuł zawierający analizę krakowskich stosunków muz. i zarys planu stworzenia w Krakowie uczelni muz., orkiestry i opery. Wraz z prezesem Towarzystwa Muz. w Krakowie, S. Niedzielskim, i red. „Czasu”, historykiem sztuki S. Tomkowiczem, a także przy wsparciu ks. Marceliny Czartoryskiej rozpoczął długoletnie starania o utworzenie uczelni muz. Równocześnie brał udział jako pianista w koncertach na cele społ. (m.in. 24 IV 1882 na pomnik A. Mickiewicza, 22 III 1886 na szpital św. Ludwika), pisywał recenzje muz. w „Czasie”. Wydarzeniem tych lat stała się premiera opery Konrad Wallenrod 26 II 1885 we Lwowie, która mimo skromnych możliwości zespołu Teatru Skarbkowskiego została przyjęta z wielkim entuzjazmem; po 5 przedstawieniach zespół ten powtórzył ją latem w Krakowie dwunastokrotnie, co ugruntowało autorytet Ż. jako najwybitn. postaci krakowskiego życia muzycznego.
1 II 1888, z dniem rozpoczęcia działalności Konserwatorium Tow. Muzycznego w Krakowie, Ż. objął funkcję dyr. uczelni i pełnił ją przez 33 lata do końca życia, wykładając jednocześnie przedmioty teoret. Od 1891 prowadził także wyższy kurs gry na org., a okresowo również wyższy kurs gry na fort., udzielał też lekcji prywatnych. Wiódł niezwykle uregulowany tryb życia, kładąc nacisk na swe obowiązki w konserw., niekiedy występując jako akompaniator; ok. 1909 wykonał w Kijowie na swym koncercie kompoz. partię fort. w Triu op. 22 i akompaniował S. Korwin-Szymanowskiej; poza tym niemal nie opuszczał Krakowa. Rytm jego działalności wyznaczała praca twórcza; do 1914 stale komponował, a swe utw. prezentował na koncertach kompoz. w l. 1890, 1894, 1900–03, 1906, 1912 i 1914. Od 1886 pracował nad nową operą wg Balladyny J. Słowackiego, której libretto zlecił do oprac. L. Germanowi. Z końcem 1891 gotowość jej wyst. zgłosiła opera warszawska; na żądanie tamtejszej cenzury Ż. poczynił drobne zmiany i nadał dziełu tytuł Goplana, do realizacji jednak wówczas nie doszło. Premierowego wyst. Goplany dokonał w Krakowie nowy zespół opery lwowskiej pod dyr. H. Jareckiego dopiero 23 VII 1896; do końca sezonu odbyło się 6 przedstawień przy zapełnionej widowni. W tymże r. udał się Ż. do Pragi, gdzie wraz z K. Čechem i Z. Fibichem omawiał projekt tamtejszej premiery Goplany, która jednak nie doszła do skutku mimo zakupienia przez operę w Pradze materiałów nut. i wydrukowania libr. w jęz. czeskim. Sukcesy Goplany we Lwowie (1897) i Warszawie (1898) przyniosły Ż. sławę i miano następcy Moniuszki. Podczas uroczystości 40-lecia kompoz. debiutu Ż., obchodzonych 6 XII 1897 w krakowskiej sali Sokoła, środowiska artyst. i intelektualne Krakowa, Lwowa i Warszawy złożyły mu hołd, a Z. Noskowski publicznie nazwał go swym mistrzem. Wyrazem uznania dla Ż. był wybór jego kolejnej opery — Janek — na uroczystość otwarcia nowego Teatru Miejskiego we Lwowie 4 X 1900; również i to dzieło spotkało się z dobrym przyjęciem. 4 XII 1903 w Krakowie miało miejsce prawyk. Koncertu fortepianowego Es-dur, które Ż. powierzył swej uczennicy Janinie Ładównej.
W III 1904 zmarła żona Ż.; w tym samym roku, wspólnie ze śpiewakiem A. Bandrowskim, zaczął Ż. obmyślać koncepcję nowej opery — Starej baśni wg J.I. Kraszewskiego. Dzieło ukończone z pocz. 1906 zostało wyst. we Lwowie 14 III 1907 z A. Bandrowskim w roli Domana, odnosząc wielki sukces; jego powtórzenia w Krakowie wpisały się w obchody 70. rocznicy urodzin kompozytora; w tymże r. poślubił Ż. Teklę Symonowicz (1838–1935). Z tych lat pochodzi jedno z najwybitn. dzieł Ż. — Kwartet fortepianowy c-moll. 15 VII 1910, z okazji odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, uroczyście wznowiono jego operę Konrad Wallenrod.
Śmierć synów — Edwarda (1910) i Stanisława (1914), podeszły wiek i trudne lata wojenne nie przerwały aktywności Ż. W 1912 otrzymał II nagr. na konkursie ogłoszonym przez Filh. Warszawską za II Symfonię, a w 75. rocznicę urodzin — tytuł honor. obywatela m. Krakowa. Udało mu się podtrzymać działalność Konserwatorium podczas wojny, pomimo czterokrotnego spadku liczby uczniów i grona pedag., oraz konieczności przeniesienia instytucji do prowizorycznych pomieszczeń. 1917 na koncercie jubileuszowym w 80-lecie urodzin Ż. zaprezentował II Sonatę na skrz. i fort. Jako jeden z nielicznych artystów swego pokolenia doczekał odrodzenia Polski, komponując i nauczając do ostatnich chwil życia.




  1. ↑ Przypis własny WikiźródełW latach 83–84 Buczyński przebywał na studiach u Haubenstocka-Ramatiego w Wiedniu. Prodziekanem był dekadę później (1993–96). Niektóre źródła niebazujące na błędzie PWM (Iwony Lindstedt) podają właściwą datę (np. POLMIC oraz Paweł Strzelecki: hasło:Buczyński Paweł. W: Alicja Gronau-Osińska: Almanach Kompozytorów Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie. Warszawa: Akademia Muzyczna w Warszawie, 2004, s. 105-116). Inne źródła (m.in. Culture.pl) niestety powielają błąd zawarty w suplemencie PWM.
  2. ↑ Przypis własny Wikiźródeł Błąd w druku; powinno być – Aarhus.
  3. ↑ Przypis własny Wikiźródeł Błąd w druku; powinno być – *2 V 1913.
  4. ↑ Przypis własny Wikiźródeł Błąd w druku; powinno być – dwiema.
  5. ↑ Datę i miejsce urodzenia ustaliła Zuzanna Stromenger, wnuczka М.-Sz., na podstawie księgi chrztów 1869/91 parafii św. Jakuba w Warszawie-Tarchominie; drugi człon nazwiska dodany w wyniku adopcji M. przez Jakobinę ze Szczawińskich Grzybowską dla uzyskania podstaw do używania polsko brzmiącego nazwiska, wg księgi urodzeń 1902/900 parafii św. Barbary w Warszawie.
  6. ↑ Przypis własny Wikiźródeł Obecnie NOSPR.





Tekst udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0.
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Encyklopedia_Muzyczna_PWM/całość&oldid=3255479”