Encyklopedia staropolska/Dobra
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedia staropolska (tom II) |
| Indeks stron | |
Dobra. W dawnem prawie polskiem rzeczy nazywano res, a dobra czyli majątek — bona, np. bona kmethonalia (Vol. leg. I, f. 261). Majątek dzielił się na nieruchomy i ruchomy — bona immobilia et mobilia. Dobra ziemskie nazywano niekiedy imiona. Statut Litewski dobra ziemskie nazywa imienie, ruchome zaś mianuje: „majętność ruchoma“ albo „rzeczy ruchome“. Dobra (bona) dzielą się na dziedziczne — haereditaria i zastawne — obligatoria, dzielą się nadto na: ziemskie — terrestria, duchowne — spiritualia, miejskie — civilia i królewskie czyli królewszczyzny — bona regalia. Te ostatnie za rządów pruskich zwano: „domanjalne“ — Domänen, pod zaborem zaś austrjackim — „kameralne“. Rozróżniano jeszcze w prawie polskiem majątki prywatne na dobra: ojczyste i macierzyste, czyli ojcowiznę i macierzyznę, jak również na odziedziczone, czyli rodzinne — patrimonialia i nabyte adquisita czyli quaesita. Pomiędzy „królewszczyznami“ rozróżnić należy dobra stołowe czyli Korony od królewszczyzn, będących dobrami „krzesłowemi“, t. j. rozdawanych dożywotnio dygnitarzom, mającym krzesła w senacie. Dobra takie składały się ze: starostw, leśnictw, wójtostw, sołtystw, lemaństw i emfiteuz. Nadania królewskie bywały niektóre na prawie wieczystem (np. starostwo Tykocińskie na Podlasiu, nadane przez Jana Kazimierza Stefanowi Czarnieckiemu za zgodą sejmu, lubo niezupełną), a takie przechodziły na dobra ziemskie; inne — na prawie lennem, zwane lenne, niektóre znowu na prawie emfiteutycznem czyli dzierżawy emfiteutyczne. Po zniesieniu zakonu jezuitów w r. 1773, przybyły jeszcze dobra pojezuickie, z których Rzplita utworzyła dobra „funduszu edukacyjnego“, tak znacznego, że równego mu, względnie do ludności i zamożności kraju, nie posiadało wówczas żadne państwo w Europie.
