Encyklopedja Kościelna/Aram

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom I)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1873
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[361]

 Aram, oznacza w księgach St. Test. Syrję i Mezopotamję, razem wzięte; obejmuje przeto kraje leżące pomiędzy Taurusem, Fenicją, Palestyną, Arabją i Tygrem. Część tej wielkiej przestrzeni, zawarta pomiędzy Tygrem i Eufratem, nazywana u Greków, w deutero-kanonicznych księgach i w N. Test. Mezopotamją, nazywa się w hebrajskich księgach St. Test. Aram naharaim, t.j. Aram rzeczną, międzyrzeczną (ob. Mezopotamja). Aram z tej strony Eufratu, przez Greków nazwana Syrją, obejmowała różne kraje, nie rozciągało się jednak jej znaczenie nigdy tak daleko, jak u późniejszych greckich i rzymskich pisarzy, u których Syrją nazywa się cala przestrzeń, od międzymorza Suez aż do Tauru, i od morza Śródziemnego aż do Eufratu, tak, że Palestyna i Fenicja stanowiły także część tej Syrji. W Star. Test. zaś Aram obejmowało tylko przestrzeń, zawartą pomiędzy morzem Środziemném, Fenicją, Palestyną, Arabją, Eufratem i Taurusem. Klimat i grunt tego kraju bardzo jest rozmaity. Część położona nad morzem Środziemném jest wilgotna, ale bardzo żyzna; od wschodu przylegają [362]do tych okolic góry, z wieloma żyznemi dolinami; najsławniejsze są tu góry Libanu i Antylibanu i leżąca pomiędzy niemi dolina Celesyrja (ob.); wschodnia wreszcie i południowo-wschodnia strona ku Eufratowi i Arabji, przechodzi w pustynie, z rzadkiemi oazami. Najznaczniejszą rzeką kraju jest Orontes, dziś jeszcze niekiedy nazywana Oront, częściej jednak El-Asi (uporczywa), ponieważ nawadnia kraj nie dobrowolnie, ale jakby do tego za pomocą kół wodoczerpnych zmuszona; wypływa w Celesyrji, z wschodniej strony Libanu, na północ od Balbeku i przepływa obok Antjochji do morza Śródziemnego. Inne rzeki: Eleuterus, wypływa z Libanu, stanowił kiedyś granicę pomiędzy Syrją a Fenicją i również na północ od Tyru wpływa do morza Śródz.; Chrysorrhoas albo Barada (zimna), wychodzi z Antylibanu, przepływa Damaszek, dolinę Gutha i wpływa do jeziora Merdsz. Mieszkańcy Aramu zaliczali się do plemienia semickiego (Genes. 10, 22) i przywędrowali tam z Kir (Amos. 9, 7); jednakże mieszkańcy Hamath byli Chananejczykami (Gen. 10, 10). Panującym językiem był aramejski, stanowiący jeden z djalektów semickich (o. a. semicki język); rozumieli go dobrze, za czasów Izajasza, tak wyżsi assyryjscy urzędnicy, jak i wykształceni Izraelici (Iz. 36, 11; IV Kr. 18, 26). Religję również, jak u Fenicjan i Babilończyków, stanowił tu kult natury. Siły i prawa natury były tu ubóstwione i mytycznie uosobione, a zatém te przedmioty były szczególniej czczone, w których te siły potężniej objawiającemi się wydawały. Najwyższemi bóstwami były tu Baal (Bel) i Baaltis (Astarte), jako mytyczne uosobienie słońca i księżyca (Cfr. Movers, die Phönizier. Bonn 184l, s. 148 i n.). W czasach apostazji, Izraelici oddawali także nie raz cześć tym bożyszczom. — W St. Testamencie wymienione są następne, szczególne części Aramu: 1) Aram Soba, podług II Kr. 8, 3. leżała głównie na zachodniej stronie Eufratu, nie zaś, jak chcą niektórzy, na wschodniej stronie; król bowiem tego kraju w wojnie z Dawidem, jako ostatniego środka ratunku, wzywa pomocy Aramejczyków, mieszkających za Eufratem; nadto, Hamath (Epifanja nad Orontem) nazywa się także Hamath Soba (II Paral. 8, 3). Soba więc nie jest, jak chcą Syryjczycy i Michaelis, to samo co Nisibis, leżąca na wschód Eufratu, w północnej Mezopotamji. Królowie Soba byli oddawna nieprzyjaźni Izraelitom. Saul musiał już bronić kraju przeciwko królowi Soby i jego sprzymierzeńcom (I Kr. 14, 47). Szczęśliwie wojował w tych stronach Dawid (I Kr. 8, i 10). Zresztą potęga królów Soba, noszących, jak się zdaje, zawsze nazwę Hadadezer, musiała być nie mała, kiedy Dawid, w pierwszej przeciwko nim wojnie, wziął niewolnika 1,700 jezdnych i 20,000 pieszych (II Kró. 8, 4), a jednak niedługo potém, Hadadezer był już w stanie przyjść ze znaczném wojskiem na pomoc Ammonitom przeciwko Dawidowi (II Kr. 10, 6). 2) Aram Damaszek, zdobyty przez Dawida, za pomoc dawaną w wojnie z królem Soba (II Kr. 8, 5), leżał na południo-zachod od Aram Soba (o. Damaszek). 3) Aram Maacha, podług Deut. 3, 14. Joz. 13, 11. zajordański kraj Izraela, sięgał do Gessur i Maacha, tak, że Aram Maacha leżała na południe Damaszku ku granicom izraelskim. Za czasów Dawida w Maacha był król (I Paral. 19, 6). 4) Aram Beth-Rohob (Rechob), wymieniony w II Kr. 10, 6, razem z Soba i Maacha, leżał prawdopodobnie w ich sąsiedztwie. Podług Sędziów 18, 28, przytykał do północnych granic Palestyny, albowiem zdobyte przez Danitów miasto Lais, leżało w pobliżu Beth-Rohob, stolicy tego kraju, który, jak Rosenmüller przypuszcza, jest [363]dzisiejsze Ard-el-Hule, leżące u stóp Antylibanu, w pobliżu źródeł Jordanu. Zdaje się, że za czasów Dawida byli tam także królowie oddzielni. — Wspomina jeszcze Pismo św. inne części Aramu, bez wyraźnego dodania im tej ogólnej nazwy, a mianowicie: a) Emath (Hamath), okolica przy północnych granicach Palestyny, z miastem tego nazwiska (Num. 13, 21. Joz. 13, 5. III Kr. 8, 65. IV Kr. 14, 25. Amos 6, 14), rozciągała się ku Damaszkowi (Jer. 49, 23. Ezech. 47, 16), w pobliżu Libanu (Sędz. 3, 3). Podług Gen. 10, 18. Chananejczycy zamieszkiwali Emath. Za czacówczasów Dawida panował tam król nazwiskiem Thou (Thoi), żyjący z Dawidem na przyjacielskiej stopie (II Kr. 8, 9). Za czasów Ezechjasza miasto to zdobyli Assyryjczycy (IV Kr. 18, 34. Iz. 10, 9). Zdaje się, że Salomon czas jakiś panował także w Emath (II Paral. 8, 4). Za greckiego panowania, miasto nazywało się Epifanja, prawdopodobnie od Antjocha Epifana, jak już i św. Hieronim twierdzi (Onom. s. v. Aemath). b) Arfad (Arphad, Arpad), wspominany w Piśmie św. razem z Emath, zapewne z niém sąsiednie, miał swego króla (IV Kr. 19, 13. Iz. 37, 13). Że Arfad jest to samo co Aradus, albo Rafane w pobliżu Emath, albo wioską Arpha na wschodniej granicy tetrarchji Heroda Agryppy, są to tylko niczém nieuzasadnione domniemywania (Cfr. Winer, Bibl. Real.), c) Auran (Hauran), prawdopodobnie od hor — jaskinia, ponieważ kraj ten obfitował w jaskinie, służące rozbójnikom za schronienie (Jos. Ant. XV. 10, 1). u Ezechjela, w określeniu przyszłych granic odnowionego państwa Izraelskiego, jako strona pograniczna od północo-wschodu; prawdopodobnie też jest to późniejsza Auranitis, której nazwa powstała z Auran, a i dziś strona ta, u geografów arabskich, nazywa się Hauran. Już 70 tłum. Ezechjelowe (47, 16) Auran przetłumaczyli na Auranitis i Oranitis. Leżało tedy Auran na zachód Galilejskiego morza, z tamtej strony Gaulonitydy i na południe od Damaszku; dokładniej jednak granic oznaczyć nie podobna. Od wschodu jest to okolica górzysta, zresztą plaska i żyzna. Więcej w art. Auran. d) Gessur (most), okolica na wschód Jordanu, pomiędzy Hermonem, Maacha, Bazan, i północną granicą Palestyny (Deut. 3, 4. Joz. 12, 5. 13, 13). Za czasów Dawida panował tam Tholomai (Thalmai); córkę jego poślubił Dawid i miał z niej Absalona, który też, po zabiciu Amnona, chronił się przez trzy lata w Gessur (II Kr. 13, 37). Nazwę tego kraju wywodzą niektórzy od mostu Jakóbowego, jaki był w tamtych stronach na Jordanie, e) Abilene (o. t. a.). — Z tego więc, co dotąd powiedziano, łatwo pojąć, dla czego Biblja mówi nie o królu, ale o królach Aramu (III Kr. 10, 29). I gdy Benadad, król Damaszku, miał 32 sprzymierzonych królów (III Kr. 20, 1), mogli to być głównie tylko syryjscy, a może jeszcze i mezopotamscy królowie. Pierwsze pomiędzy nimi miejsce za czasów Dawida miał król Soba (I Kr. 19, 47. II Kr. 8 i 10), później król Damaszku (III Kr. 15, 18—22). Po podziale państwa Izraelskiego, zwrócili oni swoje zamysły przeciwko rozdwojonemu Izraelowi, prowadzili też wojny przeciwko niemu z różném powodzeniem, dopóki nareszcie Achaz, król judzki, nie wezwał na pomoc króla assyryjskiego, przeciwko sprzymierzonym sobie krolom syryjskiemu i izraelskiemu. Król assyryjski przyjął prośbę Achaza, zdobył Damaszek, zabił króla Razina i zamienił Syrję na prowincję assyryjską (IV Kr. 16, 7—9). Odtąd Syrja na długo straciła swoją niepodległość, później bowiem była pod panowaniem Babilonu i Persji. Po [364]śmierci Aleksandra W. została pod Seleucydami oddzielném królestwem, do którego przez długi czas należała i Palestyna.  (Welte). N.