Encyklopedja Kościelna/Błąd
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom II) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Błąd (error) jest uważanie przedmiotowej nieprawdy za prawdę i jest względną niewiadomością (ignorantia), będącą brakiem znajomości jakiej rzeczy. Błąd i niewiadomość wywierają wielki wpływ na wolną wolę, na jej objaw w czynach i oddziaływają na sumienie, i dla tego w dziedzinie moralności uważają się jako przeszkody (impedimenta moralitatis). Źródło błędu, jak i niewiadomości, jest albo w samej osobie, albo po za nią; jest tedy dla niej albo przygodą (casus) albo winą (culpa). Pierwsze ma miejsce, jeżeli błąd lub niewiadomość są bez przyczynienia się osobistego, np. u pogan; drugie, jeżeli zachodzi przyczynienie się do nich osobiste, czy to pozytywnie przez nieprawe życie, które, jak wiadomo, oddziaływa na poznanie, czy też negatywnie, przez zaniedbanie rozwinięcia umysłu. W tém też leży podstawa i miara poczytalności uczynków wypływających z błędu. Non tibi imputatur ad culpam, quod invitus ignoras, sed quod negligis quaerere (S. Aug. De lib. arbit. l. III c. 19)- Największą miarę winy ciągnie za sobą niewiadomość lub błąd, nazywany przez teologów umyślnym (ignorantia affectata), scharakteryzowany przez psalm 35: Noluit intelligere, ut bene faceret. Moraliści uważają za winowajczy brak wiadomości prawa, gdy ta wiadomość mogła i powinna była być nabytą, jak to wynika ze słów Pisma św.: Servus, qui cognovit voluntatem domini sui et non fecit... vapulabit multis; qui autem non cognovit, et fecit digna plagis, vapulabit paucis. Luc. 12, 47. — Ze względu na przedmiot, błąd (i niewiadomość) dzieli się: a) na błąd (niewiadomość) prawa (error, v. ignorantia juris), gdy kto w błędzie jest co do istnienia i treści prawa; b) na błąd (niewiadomość) faktu (error v. ign. facti), gdy kto błędnie pojmuje stosunek czynu do prawa. Co się tyczy jakości błędu (i niewiadomości), bywa on albo a) przezwyciężalny (vincibilis), jeżeli jest możliwość usunięcia go, albo b) nieprzezwyciężalny, gdzie usunięciu jego przeciwi się fizyczna lub metafizyczna (moralna) niemożliwość. Rozróżniają nadto niewiadomość grubą (crassa) i małą (levis), odpowiednio do stopnia ciemności zalegających umysł. Następstwa błędu i niewiadomości często bardzo dają się uczuwać w życiu społeczeńskiem, ma je też i prawo na względzie, osobliwie przy kontrakcie. Rozróżnienia są tu: a) błąd co do istoty rzeczy, prawa, albo kontraktu; b) co do rzeczy pobocznych, ale wpływających na istotę rzeczy; c) co do samych rzeczy podrzędnych: a) i b) mogę w pewnych okolicznościach odjąć kontraktowi ważność, jeżeli interesowany dowiedzie, że po jego stronie nie było winy, lecz tylko błąd. — Oddziaływanie błędu i niewiadomości na sumienie, wyradza sumienie błędne (conscientia erronea), objawiające się z jednej strony skrupulactwem, z drugiej obojętnością, laksyzmem lub bezsumiennością. Z tych rodzajów wewnętrznego stanu człowieka wypływają: przesąd, faktyczna niewiara i zmysłowość życia. Dla tego wielkiém zadaniem pasterza dusz jest oświecanie, prostowanie błędów, usuwanie niewiadomości religijnej i moralnej. N.
