Encyklopedja Kościelna/Balde
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom I) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Balde Jakób, głośny poeta XVII w., ur. w Ensisheim, niedaleko Kolmaru, w Alzacji 1603 r., pobierał wyższe nauki w Ingolsztadzie; otrzymawszy stopień doktora filozofji, ukończył następnie prawo i teologję. 1624 r. wstąpił do jezuitów. Przez kilka lat wykładał w Ingolsztadzie retorykę i literaturę i zyskał sobie sławę niepospolitego kaznodziei w Monachium (1638). Doskonały łacinnik, zdolny literat, pisał przeważnie w języku łacińskim; niemiecki bowiem nie był jeszcze podówczas językiem literackim. Ztąd i poezje jego niemieckie mniejszą mają wartość od łacińskich. Wyjątek tu jedynie stanowi jego Pochwała Marji (Ehrenpreis Marie). Talent poetycki Baldego objawił się we wszystkich niemal formach: lirycznej, eposowej, elegijnej, idylicznej, zarówno jak w satyrze i dramacie. Forma jednak i nastrój ducha liryczny głównie w nim przeważa, co zjednało mu nazwę Horacego niemieckiego. W istocie, wzorem, na którym kształcił się Balde, były utwory Horacego, a pełen talentu uczeń zdołał dorównać mistrzowi, pod względem wdzięku formy. Co się tyczy ducha, jest on czysto katolicki. Balde, żyjący w czasie trzydziestoletniej wojny, spoglądał z bliska na całą jej grozę, bolał nad spustoszeniem ojczyzny, ale umiał, śród ówczesnego zamętu pojęć, zachować sąd zdrowy o rzeczach i ludziach. I tu właśnie pokazał wyższość swojego umysłu. Gdy my, hołdując długo starannie rozpowszechnionym przez protestantyzm wyrokom, nawykliśmy aż dotąd rzucać kamieniem potępienia na katolickich bohaterów tej krwawej trzydziestoletniej epopei, Balde przedstawia ich już, jako mężów wiekopomnej sławy, jaką dopiero dzisiejsza historyczna krytyka składa im w dani. Takimi bohaterami są u Baldego: cesarz Ferdynand II, Maksymiljan bawarski, Tylli, Papenheim, Wallenstein. Gdy ścichły dawne namiętności, Balde, długo zapomniany od katolików, zyskał uznanie nawet ze strony oświeconych i bezstronnych protestantów. Imię jego przypomniał pierwszy Herder, w swojej Terpsichore (t. III), a A. W. Schlegel (w piśmie p. t. Charakteristiken u. Kritiken, Königsb. 1801), oceniając krytycznie, wykazał niepospolite zalety jego talentu, nie zapominając jednak i o ujemnych jego stronach, o zbytku obrazowości i braku estetycznego uczucia w kreśleniu obrazów wstrętnych. Były to jednak wady nie tyle poety, ile czasu. Umarł Balde 9 Sierp. 1688 r. w Neuburgu nad Dunajem, gdzie w 1828 r. wystawiono mu pomnik. Poezje jego liryczne wyszły w Monachium (r. 1643). Poemat De vanitate mundi (Monach. 1643); Ehrenpreis Marie (1647 Monach). W tym samym czasie wyszły jego: Agathyrsus i Antagathyrsus (Monach. 1658); Urania Victrix (Monach. 1663), poemat, który tak się podobał Aleksandrowi VII, Pap., iż twórcę jego obdarzył złotym medalem. Całkowity zbiór dzieł Baldego wyszedł w Kolonji w 1660 i w Monachium 1729. Wybór zaś jego poezji w Zurichu w 1805. Wiele prac jego przełożono na język niemiecki i francuzki. Na polski niektóre jego poezje tłumaczyli: Libicki (1647) i Zygmunt Brudecki (1781). Niemcy daleko wyżej stawiają Baldego, od naszego Jana Kazimierza Sarbiewskiego (ob). (Haas). A. B.
