Encyklopedja Kościelna/Beda

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom II)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1873
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[93]  Beda, ur. z rodziców anglosaksońskich, w Northumberland, we włościach należących do klasztorów: Św. Piotra w Weremouth (Wiremuth) i św. Pawła w Jarrow, ok. r. 672 (v. 676). Całe życie swoje przepędził w Wiremuth: najprzód jako uczeń (od siódmego roku życia) bł. Benedykta Bishopa, założyciela obu klasztorów i opata, potém jego następcy Coelfrieda; później jako kapłan (od r. 702) i zakonnik reguły św. Benedykta. Umarł tamże d. 26 Maja 735 r. (według innych 733 v. 776). Człowiek wielkiej świątobliwości, co mu zjednało tytuł Wielebnego (venerabilis) w Kościele; przytém niezmordowanej pracy. Obok swych obowiązków, jako kapłana i zakonnika, nie znał innej przyjemności, jak tylko uczyć się i uczyć drugich: „ant discere, ant docere, ant scribere dulce habui“ mówi w swej Hist. eccl. angl. Przed śmiercią samą, na łożu swém tłumaczył jeszcze Ewangelję św. Jana na język anglosaksoński. Aczkolwiek nie odznaczył się genjalnemi pomysłami, jednak wszechstronną nauką zjednał sobie wielkie poważanie u współczesnych. Papież Sergjusz I wzywał go do Rzymu (701), a św. Bonifacy, apostoł Niemiec, usilnie dopraszał się o dzieła Bedy „tej pochodni Kościoła.“ Beda pisał wiele w różnych gałęziach nauk, do których popularyzowania szczególniejszy dar posiadał i nie mało przyczynił się do rozszerzenia oświaty w swym wieku. Pisał nietylko prozą, ale i wierszem. Opuszczamy liczne, większe i mniejsze traktaty z grammatyki, prozodji, matematyki, a nawet filozofji, fizyki, [94]retoryki, chronologji i t. d. Z egzegetycznych prac jego przeszły do naszych czasów: Hexaëmeron, o sześciu dniach stworzenia; wykład wszystkich ksiąg Pentateuchu (Expositio in Gen. Exod. Lev. Num. Deut.), ksiąg Królewskich (Expositio allegor. in Samuelem prophetam i. e. in priorem ejus librum; In libros Regum quaestionum 30, liber unus), Ezdraszowych (In Ezram et Nehemiam prophetas allegorica expositio), Tobiasza (In l. Tob. expos.), Przypowieści (Super Parabolas Salomonis libri 3), Pieśni Salomonowych (In Cantica Canticor. libri 7), Ewangelji (In Matthaeum libri 6; in Mar. ll. 4; in Luc. ll. 6; in Joannem), Dziejów Apostolskich (In Acta Ap.; Expositio de nominib. locor. et civitat. quae leguntur in Act. Ap.; Liber retractationis in Act. Ap.; In Act. Ap. Quaestiones 5), 7 listów kanonicznych i Apokalipsy. Księgi Joba wykład zaginął; Listów zaś św. Pawła, będący w drukowanych dziełach Bedy, ma pochodzić od Florusa (z IX w.). Warthon odszukał wykład na 12-cie pierwszych rozdziałów Genezy i komentarz na pieśń Habakuka (wyd. Londini, 1693). Do egzegetycznych jeszcze zaliczyć należy: De tabernaculo et vasis ejus ac vestibus sacerdotum libri 3, i Liber de templo Salomonis. W komentarzach tych Beda zebrał starannie objaśnienia, przedewszystkiém allegoryczne i mistyczne z ojców Kościoła. Podobnie czyni w pismach homiletycznych, treści moralnej: Homiliae 35 aestivales de tempore; Homiliae 33 aestivales de Sanctis; Homiliae hyemales: 15 de tempore, 16 de Sanctis; Homiliae 22 quadragesimales; Sermones varii 21; i Homiliae 11, wraz z Libellus Precum, wydane przez Ed. Martene (Thes. anecd. V 317... 483...). Z moralnych dzieł Bedy jest tylko zbiór sentencji z Biblji i ojców śś., podzielony na 80 tytułów, p. t. Scintillae; znajduje się wprawdzie w wydaniu jego dzieł De remediis peccatorum, zbiór kanonów pokutnych; lecz autorem jego jest podobno Egbert, arcybiskup yorkski († 767 r.), pod którego imieniem wydał ten zbiór Harduin w Concilior. Collectio III 1961. Najwięcej mu sławy zjednały dzieła historyczne. Kilka z nich Beda tylko przerobił (Vita B. Felicis, z Natalitia św. Paulina nolańskiego; De situ Hierusalem et sanctis locis libellus, z Adamana ^[1], inne sam opracowywał. Do tych ostatnich należą: De ratione temporum i więcej znana część tego dzieła, p. t. Chronicon, sive libri de sex hujus saeculi aetatibus, doprowadzona do roku 726. Beda dzieli tu historję na następujące okresy: pierwszy od stworzenia świata, drugi od Noego, trzeci od Abrahama, czwarty od Dawida, piąty od niewoli babilońskiej, szósty od Chrystusa. Za jego przykładem wielu średniowiecznych kronikarzy ten podział przyjęło. Historiae ecclesiasticae gentis Anglorum ad Ceolulfum regem, libri quinque, najważniejsze dzieło historyczne Bedy; zaczyna się rokiem 60 przed J. Chr., a kończy 731. Historja kościelna jest tu przeplatana wypadkami politycznemi; lata liczone według ery chrześcjańskiej, co odtąd zaczęli czynić i następni kronikarze i annaliści. Z tej historji Epitome seu breviarium historiae Anglorum, jeśli nie całe, to przynajmniej kontynuacja (do r. 768, a w niektórych rękopismach tylko do r. 736), od kogo innego pochodzi. Znane pod jego imieniem, i znajdujące się w Opera Bedy, Martyrologium hexametrowe, [95]ma pochodzić od Wandelberta, djakona z Prüm (ok. r. 851); Bedy zaś Martyrologium autentyczne, nie znajdujące się w Opera jego, wydał d'Achéry (Spicileg. X 126, ed. nov. II 33); inne wydania tegoż Martyrologium (Antverp. 1564, ibid. 1565; ap. Zacharia, Anecd. med. aev.; ap. Eccard, Comment. de reb. Franc. orient, append. I s. 829) mają rozszerzenia i uzupełnienia, dodane przez Florusa, subdjakona z Lyon (w. IX), i innych. Vitae quinque priorum abbatum Weremuthensium et Gerwicensium. Vita Cuthberti episcopi Lindisfarnensis († 687 r.). Wyliczyliśmy tu tylko te dzieła, które powszechnie Bedzie są przypisywane; powaga zaś, jakiej używał, była powodem, że pod jego imię wiele dzieł obcych podszywano; i dotąd, pomimo badań Mabillon'a (Acta ss. ord. S. Ben. s. III t. I) i Oudin'a (De scriptorib. eccl. I 1672...), autentyczność wielu pozostaje jeszcze niewyjaśnioną. Do podłożonych zaliczają dzieła: Probusa, zakonnika irlandzkiego, B. Patricii Hibernor. apostoli vita, miracula etc.; Jonasza, opata z Luxen (Jonas Luxoviensis, ok. r. 664), Żywoty trzech opatów klasztoru w Bobio: Vita S. Bertulfi (w. VII), Vita S. Columbani († 615) et Attalae († 627), Vita S. Eustasii (uczeń Św. Kolumbana, opat w Luxen, † 625 r.), Vita S. Farae sive Burgundofarae, abbatissae coenob. Ebroicensis, dioec. Meldensis (Meaux) † 657, De vita et miraculis S. Joannis abb. Reomaensis (in Gallia, † ok. r. 545); Remigjusza z Auxerre, benedyktyna, żyjącego w drugiej półowie IX w., Liber variar. quaestionum, Nominum hebraicor. interpretatio, i pod imieniem Filipa (przyjaciel i uczeń św. Hieronima, zmarły ok. r. 455) wydany przez J. Sicharda, w Bazylei 1527 r., kommentarz na księgę Joba (In Jobum libri 3), jest powtórzony w dziełach Bedy. Niewiadomych autorów są: Vita S. Vedasti episcopi Atrebatensis († 540); wiersze: Passio S. Justini novennis pueri (umęcz. za Djoklecjana, około Paryża); De conflictu veris et hyemis i De Cuculo; In Boëthii librum de Trinitate i wiele innych. Dzieła Bedy (Opera omnia) wydawane były: w Paryżu 1521, 3 t. f., tamże 1544 i 1554; w Bazylei 1563, 8 części w 4 t. f.; w Kolonji 1612 i 1688; ed. Joh. Smith, Cantabrigae 1722 i 1772; ed. J. A. Giles, Londini 1843—44, 12 t. (w t. I—IV jest angielski przekład dzieł historycznych); ed. Migne, Patrol, lat. t. 90—95. Ob. H. Gehle, De Ven. Bedae vita et scriptis, Lugd. Bat. 1838. O wydaniach pojedyńczych części, ob. Potthast, Bibl. histor. med. aevi. Żywot Bedy opisał Turgotus (ob.) i Cuthbertus Durhamensis (ok. r. 740). Cf. Mabillon op. c. Bolland. Acta SS. 27 Maji. X. W. K.

1. Adamanus, benedyktyn, † 704 r. w klasztorze na wyspie Hu v. Hey, przy brzegach Szkocji, autor dzieł: De locis terrae sancta ll. 3 i De vita S. Columbani ll. 3.