Encyklopedja Kościelna/Campanella Tomasz
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom III) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Campanella Tomasz, ur. 1568 w Stilo, w Kalabrji, wstąpił do zakonu dominikanów, w Cosenza i w Neapolu uczył się teologji i filozofji. Swojém dziełem 1) Philosophia sensibus demonstrata (Neapol 1591), napisaném przeciwko filozofji scholastycznej, obudził podejrzenie o swojej prawowierności; udał się dla tego przez Rzym do Włoch północnych, mieszkał czas jakiś we Florencji, Wenecji i Bolonji, wrócił r. 1598 do Neapolu i do Stilo, ale wkrótce podejrzany o spiskowanie przeciwko rządowi hiszpańskiemu, uwięziony i dopiero 1628 r., na wdanie się Papieża Urbana VIII, uwolniony, przebywał w Rzymie, zkąd jednak, obawiąjąc się nowego ze strony hiszpańskiej prześladowania, udał się 1634 do Francji; um. 21 Maja 1639 w klasztorze dominikanów w Paryżu. C. napisał: 2) De sensu rerum et magia, Frankf. 1620, Par. 1636; 3) Da gentilismo non retinendo, Par. 1636; 4) Astrologia, Lyon 1629, Frankf. 1630; 5) Prodromus philosophiae instauratae, Frankf. 1617; 6) Apologia pro Galilaeo (an sit contra sacram Scripturam et Patres assertio Copernici de motu terrae et quiete solis), ib 1623; 7) Philosophia epilogistica realis, ib. 1623; 8) Civitas (Monarchia) solis, gdzie przedstawia obraz idealnego społeczeństwa. W utopji tej idzie dalej niż Tomasz Moore: w społeczeństwie jego panuje nietylko wspólność dóbr, ale i wspólność kobiet. Na czele w jego państwie stoją kapłani, układ społeczeństwa jest hierarchiczny. Cf. Tröbst, Der Sonnenstaat des Campanella, Weimar 1860. 9) Universalis philosophia, Par. 1638; 10) Philosophia rationalis, ib. 1638; 11) Discorsi politici ai principi d’Italia, Neap. 1848; 12) Monarchia Messiae, Aix 1633; 13) Della liberta e della felice suggezione allo stato ecclesiastico, ib. 1633; 14) Poesie filosofiche, Lugano 1834. C. w swojej filozofji natury i psychologji idzie zupełnie za Bernardynem Telesio (ob.), a nadto zamierza zreformować metafizykę. Wszystkie rzeczy, mówi on, ograniczone są tak w bycie jak w działaniu swojém, uczestniczą tedy w bycie, ale zarazem i w niebycie. Pojęcie bytu zawiera w sobie trzy główne, składowe jego własności (primatialitates). Każda istota jest przez to, że może być, działać i cierpieć, że wie siebie i to co nią nie jest, i że kocha siebie i drugich. W każdej istocie mamy tedy potęgowość bytu, wiedzę bytu i miłość bytu. Na tém polega jej istotowość. Trzy zatém są primatialitates bytu: potęgowość (potentia), wiedza (sapientia) i miłość (amor). Primatialitates te nie tylko stanowią byt każdej rzeczy, ale zarazem w stosunku na zewnątrz są owemi pierwiastkami, jakie filozofowie nazywają siłami, czy własnościami jakiej istoty. Podobnie ma się z niebytem tkwiącym w rzeczy; zawiera on także trzy swoje primatialitates: niemoc (impotentia), niewiadomość (insipientia) i nienawiść (odium). Każda istota skończona z potęgowością łączy zarazem niemoc, z wiedzą niewiadomość, z miłością nienawiść; i dla tego właśnie jest istotą w bycie i działaniu swojém ograniczoną. — Rzeczy jednak złożone z bytu i niebytu nie mogą być pierwsze. Presupponują one koniecznie istotę, będącą czystym bytem i wyłączającą wszelki niebyt. Byt ten czysty, od którego wszystkie zależą rzeczy, nazywamy Bogiem. Pierwszém tedy określeniem Istoty Bożej jest, że jest ona nieograniczonym, nieskończonym bytem. Dla tego wszelki rzeczywisty i możliwy byt w nim się zawiera w sposób najwyższy, tak mianowicie, że wszelkie ograniczenia, jakie w takim bycie tkwić mogą, są z tego bytu czystego wyłączone. W tém znaczeniu Bóg jest wszelkim bytem. Dla tego nie może w nim być przybytku lub ubytku żadnego: jest niezmienny. Ale jak we wszelkim, tak i w Bożym bycie są trzy primatialitates: potęga, mądrość i dobroć. Primatialitates te spływają w nim w bezwzględną jedność i są nieograniczone. Primatialitates niebytu nie mogą być Bogu przypisywane, ponieważ w Bogu nie ma żadnego niebytu. Ze swej nieskończonej mocy, Bóg może wszystkie rzeczy tworzyć; swoją nieskończoną mądrością wie, co tworzyć może; dla swojej nieskończonej miłości chce rzeczy tworzyć. — A jak stworzenie świata zawarunkowane jest przez trzy bezwzględne primatialitates w Bogu, tak znowu wywołując w świecie pewne działania, odpowiednio się w nim objawiają. Te trzy wielkie wpływy (tres magni influxus) trzech bezwzględnych primatialitates objawiają się nam w powszechnej konieczności, w powszechném fatum i w powszechnej harmonji. Harmonja znowu w szczegółach świata zależy od powszechnej duszy świata, stanowiącej istotowy węzeł rzeczy i warunkującej ich wzajemną sympatję. — Jakie C. zajmuje stanowisko w filozofji, ob. a. Filozofja (historja). Nowatorskim przejęty duchem, zamyślał o powszechnej reformie nauki i społeczeństwa; w dążeniu tém jego było wiele marzycielstwa, a więcej jeszcze ambicji. Pomimo swego krytycznego względem scholastyki zachowania, sam niekrytyczną i nieuzasadnioną daje naukę, jakkolwiek odznacza się ona pewną oryginalnością. Nie umiał się też wyzwolić od zabobonnych mniemań swego czasu: hołduje wieszczbiarstwu, astrologji i magji. Cf. Ernesti Salom. Cypriani, Vita et philosophia Campanellae, Amst. 1705, 2 wyd. 1722; Rixner u. Siber, Thomas Campanella, Salzb. 1826; Baldachini, Th. Camp., Neap. 1840—42, 2 t. N.
