Encyklopedja Kościelna/Chrodegang

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom III)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[298] [299] Chrodegang, Chrodegangus, Chrodegandus (zam. Chrode..., piszą Chrodo.... Grode..., Grodo..... Crode..., Crodo...), Chrotgangus, Rodigangus, Rotgangus, Ruggangus, Godegrandus, Gundigranus etc. św. (6 Marca), bp. w Metz (Metensis), tytułowany jest jednak arcybpem, bo Papież Szczepan III, ze względu na jego zasługi, dał mu paljusz. Był podobno siostrzeńcem króla frankońskiego Pepina Małego (Sigebertus Gembl., De scriptor. eccl. c. 78; Trithemius, De scriptorib. eccl. 255), a przynajmniej ze znakomitej frankońskiej rodziny pochodził. Nauki pobierał w klasztorze św. Trudona (St. Troud, St. Truijen) na dworze Karola Martela sprawował wysokie urzędy; r. 742 obrany na bpa meteńskiego, † 766 r. na tejże stolicy. Dowodem gorliwości o dobro Kościoła i mądrości pasterskiej jest sławna jego Reguła (Regula Chrodegangi). Ch., idąc za przykładem św. Augustyna i w myśl przepisów synodu toletańskiego IV, wśród duchowieństwa katedralnego zaprowadził życie wspólne, pewnemi przepisami określone (vita canonica). Duchowni w ten sposób około swego biskupa zebrani i pod jego bezpośrednim nadzorem zostający, tworzyli jakby zgromadzenie zakonne, zwali się kanonikami (canonici), wspólnie odmawiali brewjarz, razem jadali i sypiali, a w godzinach wolnych zajmowali się naukami. Biskup opatrywał z dóbr kościelnych ich utrzymanie. Reguła Chrodeganga ułożoną została na wzór reguły św. Benedykta. Dwojakie są jej wydania: jedno krótsze, składa się z 34 rozdziałów, jest w Concilior. coll. wyd. Labbei VII 1444, Harduini IV 1181, Coleti IX 543, Mansi XIV 313, ap. Le Cointe Annal. eccles. Francor. V 567 ad an. 757; drugie obszerniejsze, ma rozdz. 86. Tę ostatnią regułę wydał d’Achery (Spicileg. I 205, ed. nov. I 565; także ap. Coletum Concil. l. c.), jest ona późniejszém przerobieniem; redaktor jej usunął ustępy bliżej meteński kościół obchodzące, a na ich miejsce wtrącił niektóre postanowienia synodu akwisgrańskiego z r. 817. Jest jeszcze jedna przeróbka tej reguły, złożona z rozdz. 113, które się mieszczą w dziele Amalarjusza. (ob. niżej w tym art.). Treść pierwszej reguły jest następująca: 1. rozdz. Wszyscy mają się ćwiczyć w pokorze. 2. Każdy kanonik ma zajmować miejsce (w chórze, refektarzu i in.), według powołania do stanu duchownego; biskup jednak może wyższe lub niższe miejsce naznaczyć. W zebraniu, najmłodszy winien prosić najstarszego o błogosławieństwo i nie powinien siadać bez jego pozwolenia. 3. Wszyscy mają spać w jednym dormitarzu, chyba że bp pozwoli któremu spać oddzielnie, jednak w obrębie domu (intra claustrum). W dormitarzu młodzi sypiają między starszymi. Kobieta ani laik nie może wchodzić do domu kanoników, chyba za pozwoleniem bpa, archidjakona, lub primicerjusza. Kanonik udający się do refektarza, ma zostawić broń przy drzwiach. Laicy mogą być intra claustrum tylko przez czas swoich zajęć i to takich, których żaden z kanoników nie umie (np. w kuchni). W celach swych kanonicy nie mają trzymać innego duchownego bez wiedzy bpa. 4. Wszyscy, na dany znak, codziennie przybędą do kościoła na completorium; po czém nie wolno nic jeść, pić, ani mówić, aż do następnego dnia. Ktoby spał na mieście, za pierwszym razem otrzymuje naganę; za drugim będzie skazany na post jednodniowy o chlebie i wodzie; za trzecim na post 3 dniowy; dalej na chłostę. 5 i 6. O godzinach kanonicznych. W zimie wstaną wszyscy o g. 8 nocnej (2 po północy) na matutinum; potém medytacja; spać już nie wolno; o 1 godz. w dzień (6 rano) wszyscy będą na prymie w kościele. 7. Podczas śpiewania godzin wszyscy stoją; nie wolno się [300]opierać na lasce. 8. Po prymie kanonicy codziennie, za danym znakiem, zbierają się na kapitułę (capitulum), gdzie czyta się jaki rozdział reguły (institutiuncula), homilje Ojców św., lub innych dzieł wyjątki. Na kapitule bp, lub archidjakon daje nagany za przekroczenia. Duchowni na mieście mieszkający mają na kapitułę przychodzić co niedzielę i święto, z ornatami, lub inném ubraniem swego stopnia duchownego; będą się także w ten dzień znajdować z kanonikami na matutinum, prymie i w refektarzu. 9. Po kapitule każdy się uda do wyznaczonej sobie roboty. 10—13. Zaleca odmawianie pacierzy w podróży, łagodność i szczerość we wzajemnych stosunkach. 14. Spowiadać się będą kanonicy 2 razy w rok przed spowiednikiem od bpa wyznaczonym. Zdaje się, że tu mowa o spowiedzi publicznej (ob. Binterim, Denkwurdigk. t. III cz. 2 s. 331...). 15. Za występki, jak np. zabójstwo, cudzołóztwo, kradzież i t. p. wyznacza się kara cielesna, więzienie, lub wyłączenie z grona; z więźniem rozmawiać nie wolno; po wypuszczeniu, przestępca będzie czynił publiczną pokutę, według przepisu bpa, nie pokaże się w oratorium, ani przy stole; podczas spiewu godzin kanonicznych będzie stał przy drzwiach kościoła i będzie krzyżem leżał, gdy inni wchodzą lub wychodzą. 16. Kto rozmawia z wyklętym, popada w ekskomunikę. 17. Za inne przestępstwa, jeśli nie ma poprawy, po trzykrotném upomnieniu sam na sam, następuje upomnienie publicznie, dalej wyklęcie, później chłosta. 18. Kto uczyni jaką szkodę (stłucze, lub zgubi jaki przedmiot, do stołu się spóźni i t. p.), wyzna swoją winę i poprosi o przebaczenie. 19. Kara ma być zastosowaną do przewinienia. 20. Przepisuje liczbę i sposób postów, mówi też o posiłkach w ciągu roku. W post 40-dniowy jeden tylko posiłek po nieszporach, z wyjątkiem niedziel; pokarmy bp określa, które wolno jeść, lub nie. Od Wielkanocy do Zielonych świątek posiłek 2 razy dziennie i z mięsem, wyjąwszy piątku; od Ziel. Świątek do św. Jana także 2 razy, bez mięsa; od św. Jana do św. Marcina środy i piątki bez mięsa; od św. Marcina do Bożego Nar. posiłek raz po nonie i bez mięsa; od Bożego Nar. do wielkiego postu posiłek 2 razy dziennie, z wyjątkiem poniedziałku, środy i piątku, mięsa nie wolno jeść w środy i piątki, jeśli w te dni wypadnie święto, bp pozwala na mięso. W dodatku do tego rozdziału Angilramn pozwolił jeść z mięsem przez całą oktawę Zielonych Świątek. 21. W refektarzu przy osobnym stole siedzą bp i archidjakon, ze swymi gośćmi; osobno kapłani, a osobno innego stopnia duchowni; z refektarza nie wolno wynosić pokarmów lub napojów; cellarius opatruje wszystko przy stole. 22—23. Przepisy o ilości potraw i zachowaniu się przy stole. Zamiast wina wolno żądać piwa. 24. Kanonicy tygodniowo gotują w kuchni, wyjmują się od tego obowiązku primicerius, cellarius i trzej posługujący przy kościele. 25—27. Określają obowiązki primicerjusza, cellarjusza i t. d.. 28. Chorych w osobném mieszkaniu dogląda jeden z kanoników. Co rok jedna półowa starszych kanoników otrzymuje nowe płaszcze (cappae), a te w roku następnym oddają się młodszym; podobnież inne odzienia. 30. O ucztach w święta. Bp wyprawia uczty kanonikom w swym domu, w Boże Nar. i Wielkanoc. 31. Kto wstępuje do kanoników, nieruchomości swoje oddaje kościołowi, lubo korzystanie z nich może sobie zastrzedz do końca życia; ruchomości odda komu zechce. 32. O przyjmowaniu darowizn. 33. Po kapitule udają się wszyscy na śpiewanie tercji. 34. Matricularii co 2 sobotę będą się schodzić do kościoła na słuchanie homilji, którą będzie miał primicerius matriculariorum (matricularii [301]nazywali się ubodzy, żyjący z dóbr kościelnych: jedni z nich posługiwali bpowi i duchownym, inni otrzymywali do uprawy kawałki ziemi i z nich się utrzymywali; ob. Du Cange, Glossar.). Reguła Chr. służyła za podstawę do podniesienia karności w duchowieństwie Galji, Niemiec i innych krajów. Była ona w niektórych środkach surowa bardzo, ale szło o wyrwanie duchowieństwa ze zdziczenia, jakiemu ono w części w twardych tych czasach uległo. Karol W. postanowił (Capitulare Aquisgran. an. 805 c. 9), aby wszyscy duchowni żyli albo według niej (secundum canonicam institutionem), albo według reguły zakonnej. Na żądanie Ludwika Pobożnego, Amalarjusz Symposius rozwinął regułę Chr. i to jego dzieło, p. t. Liber vitae clericorum (v. De institutione canonicorum et sanctimonialium), przyjęte zostało przez bpów na synodzie w Akwisgranie r. 816, zkąd nosi też nazwę Reguły akwisgrańskiej (Regula aquisgranensis): dzieli się na 2 części, z których 1-a w 145 rozdziałach traktuje De institutione canonicorum, 2-a w 28 rozdz. De institutione sanctimonialium; każdy rozdział poparty jest wywodami, dodanemi przy jednej i drugiej części. Całe jest ap. Mansi, Concil. XIV 147...; ap. Hardouin, Concil. IV 1055; ap. Harzheim Concil. Germ. I 430; Binterim, Deutsch. Concil. II 349... Cf. Hefele, Conciliengesch. § 418. Oprócz reguły, z której pożytek spłynął na cały prawie Kościół, Chr. naprawiał lub stawiał nowe kościoły i klasztory. O Chr. pisał Paulus Warnefridi († ok. 797) w Gesta eppor. metens. Osobny żywot (Vita Chrodeg.) przypisują Janowi, opatowi z Gorze († 973), ułożony on ze źródeł współczesnych Ch’wi, jest ap. Eccard, Commentar. Franciae orient. I append. s. 912; ap. Pertz, Monum. Germ. X 552. Cf. rozprawę Pertz’a o tymże żywocie w Abhandlgen d. berlin. Akad. 1852 s. 507. Ob. Bolland. Acta ss. 6 Mart.  X. W. K.