Encyklopedja Kościelna/Cyrus

	<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom III)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
	Indeks stron
	Artykuł w Wikipedii

›››

Cyrus, hebr. Koresz, 70 Κῦρος, król perski 536—529 przed Chr., na pomnikach klinowych Kurus. Dwojakie są o nim podania: z jednej strony stoją: Herodot (Histor. l. 1) i Djodor sycylijski (Histor. l. IV), z którymi zgadza się Mojżesz z Choreny (Histor. Armen.); z drugiej Xenophon (Cyropaedia). Według pierwszych, Astjages syn i następca Cyaksaresa, króla Medów, miał dwóch synów i córkę Mandanę. Tę wydał za wnuka Achemenesowego, imieniem Kambyzesa. Czém był Kambyzes, historycy wspomniani wyraźnie nie mówią. Wiadomo tylko, że był Persem i domyślać się należy, iż sprawował urząd satrapy w swym rodzinnym kraju Persji, z Medją podówczas złączonej. Razu pewnego Astjagesowi się śniło, że z łona jego córki Mandany, żony Kambyzesa, wyszła winna latorośl i pokryła całą Azję. Wezwani na wytłumaczenie snu magowie, przepowiedzieli, że syn Mandany zajmie tron po nim. Chciwy panowania Astjages i bojąc się, aby przyszły wnuk nie odebrał tronu jego synom, córkę swoją od zięcia sprowadził do siebie, a gdy zapowiedziany syn się urodził, wezwał swego najwierniejszego sługę Harpagusa i polecił mu dziecię stracić. Harpagus zdał to na pasterza trzód królewskich, ale ten, straciwszy właśnie podówczas swego syna, królewskie dziecię zachował przy życiu, udał za swoje własne i dał mu imię Agradates. W lat kilkanaście potém zdarzyło się, że mały Agradates w wiosce, gdzie mieszkał ów pasterz, podczas zabawy z dziećmi, obrany został przez nie za króla, i za nieposłuszeństwo kazał ochłostać syna jednego ze znakomitszych Medów, który do zabawy należał. Dziecko rozżalone poszło na skargę do ojca, a ojciec do króla Astjagesa. Gdy sprowadzono małego Agradatesa, Astjages poznał w nim swego wnuka; lecz zabijać go nie kazał, uspokojony tém, iż przepowiednia już się sprawdziła na dziecinnym królestwie jego. Zabił tylko syna Harpagusowego i z niego ojcu potrawę przyrządzić kazał. Agradates wrócił do Persji, do prawdziwego swego ojca Kambyzesa; później, za namową Harpagusa, ogłosił się niezależnym królem swego kraju, przybrał imię Cyrusa i wystąpił z wojskiem przeciw Medom. Astjages wysłał przeciw niemu armję, a na jej czele postawił Harpagusa. Półowa armji przeszła do Cyrusa, druga pobitą została. Astjages z nową armją do boju wystąpił: przegrał bitwę i dostał się do niewoli. Ktezjasz opowiada, że Cyrus obszedł się z nim, jak z ojcem; lecz według Mojżesza z Choreny, miał poledz Astjages z ręki Tigranesa, króla Armenji, sprzymierzonogo z Cyrusem. Tym sposobem upadło panowanie Medów i Cyrus stał się królem nowej (pers.) monarchji, która zawładnęła i Medją. Inaczej opowiada o Cyrusie Xenophon. Według niego Kambyzes, ojciec Cyrusa, był królem perskim, ożenionym z córką Astjagesa. Astjages umarł spokojnie, po nim nastąpił syn jego Cyaksares II. Ten, widząc się zagrożonym wojną, postawił Cyrusa, swego siostrzeńca, na czele armji. Cyrus pobił Asyryjczyków, zdobył Babilon (538 r. przed Chr.), oddał go Cyaksaresowi, otrzymał rękę jego córki, wraz z Medją w posagu, a gdy Cjaksares umarł, Cyrus, mając już po ojcu tron perski, prawnie objął tron medyjski. To ostatnie podanie zgadza się lepiej z historją biblijną ksiąg Esthery (ob.) i Daniela (ob.,). Ktezjasz także nie mówi o żadnej nieprzyjaźni między Cyrusem i Astjagesem, a więc przemawiać się zdaje za podaniem Ksenofonta. Według danych biblijnych, Aswerus (ob.) „był potężnym królem Medów i Persów“ (cf. Ester), i odpowiada ksenofontowemu i herodotowemu Astjagesowi. Następca jego i syn, według Daniela, Darjusz (ob.), odpowiada najzupełniej ksenofontowemu Cyaksaresowi II. Na mocy przeto jednozgodności Daniela, autora księgi Ester, i Ksenofonta, musimy przyjąć, że Cyrus nie po Astjagesie, lecz po Cyaksaresie II objął tron perski (536 r.) Cf. F. W. C. Sartorius, De rationibus, cur in exponend. vita et reb. gest. Cyri Xenophonti potius quam Herodoto sit credendum, 1771; Des Vignoles, Chronologie II 529. Według Ksenofonta, Cyrus zdobył Babilon dla Cyaksaresa tym sposobem, że wody Eufratu kanałami odwiódł w inne miejsce, a sam łożyskiem rzeki wszedł niespodzianie do miasta (Cyropaed. l. 7 c. 5 n. 31). Położył przeto ostateczny kres monarchji chaldejsko-babilońskiej, a utwierdził medo-perską; ze śmiercią Cjaksaresa II, a wstąpieniem Cyrusa na tron, w monarchji tej przewaga dostała się Persom. Dalsze dzieje Cyrusa obchodzą nas o tyle tylko, o ile z dziejami żydowskiemi mają związek. Palestyna należała podówczas do monarchji chaldejsko-babilońskiej. Skoro Babilon przez Medów został podbity, tém samém i Palestyna stała się prowincją medyjskiej monarchji; ze wstąpieniem zaś Cyrusa na tron, weszła w skład monarchji perskiej. Króla tego przepowiedział imiennie przeszło na 100 lat przed nim żyjący Izajasz (42, 28. 45, 1). Cyrus mógł łatwo wiedzieć o tém proroctwie, bo żydzi byli rozproszeni w Medji (cf. Tobjasz) i w Persji (cf. Ester); wreszcie Daniel (ob.) żył na dworze babilońskim przy Cyaksaresie II, wuju Cyrusa, i za samego jeszcze Cyrusa. Bardzo więc jest prawdopodobną rzeczą, iż gdy dowiedział się o proroctwie Izajaszowém, Cyrus zaraz w pierwszym roku swego panowania (536 przed Chr.) wydał dekret, w którym uznaje, iż od Boga niebieskiego otrzymał wszystkie królestwa i dozwala żydom wrócić do Jerozolimy i odbudować świątynię (II Par. 36, 22. 23. I Esdr. 1, 1. 2. 5, 13. 6, 3); nadto, zwrócił im wszystkie pozostałe jeszcze w Babilonie naczynia srebrne i złote, ze świątyni jerozolimskiej (I Esd. 1, 7. 5, 14), niegdyś zabrane przez Nabuchodonozora, i położył koniec 70-letniej żydowskiej niewoli w Babilonji. X. W. K.