Encyklopedja Kościelna/Etjopja

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom V)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[89]  Etjopja (Aethiopia, Αἰθιοπία) u greckich i rzymskich jeografów nazywała się kraina, leżąca na południu Egiptu, rozpoczynająca się od Syene (ob. tej Enc. IV 554. Plinius, Hist. nat. VI 35, V 9. Cf. Ezech. 39, 10. 30, 6 według hebr.) i obejmująca dzisiejszą Nubję, Kordofan i Abissynję (Cellarius, Notitia orb. ant. III 152..). Była to E. właściwa, wschodnia, zwana Aethiopia supra Aegyptum (E. nad Egiptem), albo Aethiopia Aetheria Ae. Aëria. Lecz także E’ą nazywano całą krainę między dopiero co wspomnianą E’ą właściwą, a oceanem Atlantyckim; tam umieszczano Etjopów hesperyjskich (Aethiopes hesperii). Mieszkańców jednej i drugiej E’i Homer (Iliad. I 23) nazywa ostatnimi ludźmi (ultimi hominum), za którymi już nikt nie mieszka. Słowem, E’ę uważano w ogóle, jako ostatnią krainę południową Afryki (Cf. Cellarius l. c. s. 147). Wulgata, za przykładem 70, kładzie wszędzie nazwę Aethiopia, gdzie hebr. ma Kusz (v. Chus). I rzeczywiście, w większej części miejsc Kusz nie może nic innego znaczyć, tylko Etjopję, nad górnym (południowym) Egiptem położoną; Kuszyci bowiem (Etjopowie) biblijni wymieniani są obok Egipcjan i Libijczyków (Isai. 11, 11. 43, 3. 20, 4. 45, 14. 46, 9. Jer. 46, 9. Ezech. 29, 10. 30, 4. 6. 9. 38, 5. Dan. 11, 43. Nah. 3, 9); od tego samego ojca pochodzą, co i Egipcjanie (Mitsraim), t. j. od Chama (Gen. 10, 6); służą nawet w wojsku egipskiém (II Par. 12, 2. 3); więc są Etjopami, sąsiadującymi z Egiptem i Lybją. Wreszcie i żydzi za czasów ś. Hieronima nazywali E’ę Kusz (S. Hieron. Quaest. in Gen. c. 10), i dawniej królowie assyryjscy, po zdobyciu Egiptu i Etjopji, tytułowali się królami Mussur (Egipt) i Kuszi (Schrader, Die Keilinschr. s. 13), i na pomnikach egipskich ludy mieszkające przy górnym Egipcie nazywają się Kusz. Zdaje się jednak, że jak greccy i rzymscy jeografowie pod E’ą rozumieli nieokreśloną krainę południową w Afryce, tak i żydowscy pisarze pod wyrazem Kusz, oprócz Etjopji właściwej, rozumieli dalsze za nią, lub obok niej, kraje w Afryce i Azji, czyli w ogóle ostatnią (najdalszą) ziemię południa. Widać to z Mat. (12, 42), gdzie P. Jezus mówi o królowej Saby, że przybyła z południa, od krańców ziemi do Salomona (czy Saba ta w Arabji szczęśliwej, czy w Etjopji właściwej, dla nas tu wszystko jedno; bo jeden i drugi kraj jest daleko na południu względem Palestyny). Izajasz również Etjopów nazywa ludem, za którym niema innego (Isai. 18, 2). W tem to znaczeniu zapewne brać należy Etjopję (Kusz), przez którą przechodziła rzeka raju (ob.) Gehon (Gen. 2, 13). W tém także znaczeniu opiewa Psalmista, że Etjopowie oddadzą pokłon Messjaszowi (Psal. 71, 9. Cf. Sophon. 3, 10. Isai. 18, l). Że zresztą Izraelici nazwę Kusz rozciągali i do Arabji, wnosić można z II Par. 21, 16. gdzie mowa o Arabach sąsiadujących [90]z Etjopami (Kuszytami). Że zaś Arabję od E’i oddziela Egipt i morze Czerwone z odnogą Arabską, więc Arabowie mogli być tylko wtedy sąsiadami Etjopczyków, gdy ci ostatni mieszkali w południowej, lub w innej stronie Arabji. Wspomniana zatem w Esther (1, 1. 8, 9. 13, 1. 16, 1) Etjopja, może znaczyć Arabję. Nawet u późniejszych, chrześcjańskich pisarzy Arabja szczęśliwa, a zwłaszcza ziemia Homerytów, nazywa się India citerior, lub Aethiopia; Indje zaś właściwe, z jednej i drugiej strony Gangesu, zowią się India ulterior, v. India occidentalis. Trzecia India: India minor, v. interior, v. Pontica, między morzem Kaspijskiem i Czarnem, nosiła także nazwę Etjopji (Ob. Wiltsch, Handb. d. kirchl. Geogr. I 20). Wyraźniej jeszcze identyfikowaną jest Arabja południowa z ziemią Kusz w Gen. 10, 7; bo Saba, Hevila, Sabatha i t. d. są nazwiskami pokoleń południowej Azji. Protoplastą Kuszytów (Etjopów) był Kusz (Vulg. Chus), syn Chama, a ojciec Nemroda (Gen. 10, 6. 8). Że zaś Nemrod założył pierwszą (babilońską) monarchję (Gen 10, 10), więc pierwsze mieszkanie Kuszytów było w tamtych stronach (Cf. Chanaan). Wszyscy uczeni, mówi Lenormant (Manuel d’hist. anc. de 1’Orient, 1869 I 99; cf. II 7. 17), zgadzadzajązgadzają się na to, że brzegi Tygru, Persja południowa i część nawet Indji były zaludnione przez rodzinę Kusza, zanim tam osiedli Semici i Jafetyci (cf. Knobel, Die Volkertafel der Genesis, Giessen 1850; Movers, Die Phönizier). Do Etjopji właściwej (na południe Egiptu) przeszli Kuszyci za czasów VI dynastji egipskiej, więc może na 1000 i więcej lat przed Mojżeszem; za dynastji XII już występują zaczepnie względem swych sąsiadów (Egipcjan); za Sesaka (w. X) służą w wojsku egipskiem (II Par. 12, 2. 3), niedługo zaś potem zajęli na chwilę cały Egipt (ob. Zara) i wkroczyli do Palestyny, za króla Azy (944—903. II Par. 14, 9..). Porażka, jakiej tam doznali, wyrwała im Egipt, lecz później (w pierwszej połowie w. VIII), korzystając z wewnętrznych niezgód między królami tejże krainy, Egipt górny zamienili w swoją prowincję, a na dolny nałożyli haracz (Lenormant op. c. I 455). W tym stanie rzeczy Izajasz, po r. 750, prorokował (19, 4. 11..): „Podam Egipt w ręce panów okrutnych... Zgłupieli książęta Tanis, uschli książęta Memfis; zwiedli Egipt.“ Spełnił tę przepowiednię założyciel etjopskiej (XXV-ej) dynastji w Egipcie, Szabaka, ok. r. 725 (ob. tej Encykl. IV 566). Jego następca Taraka był w stosunkach z Ezechjaszem (tamże s. 567), gdyż obudwom zagrażał Sennaheryb, kr. assyryjski. Lecz przyjść także miała kolej i na potężną teraz E’ę. Jeszcze za Sargona, ok. r. 722, za Szabatoki i Taraki, kiedy dynastja etjopska była najsilniejszą, przepowiedział wspomniany prorok (Isaj. 20, 1—5), że Etjopja dostanie się w niewolę Assyrji. I rzeczywiście, nie upłynęło pół wieku, gdy Asaraddon, wnuk Sargona (ok. r. 670), został „królem Mussur i Kuszi“ (Egiptu i Etjopji). Sama Etjopja wprawdzie wtedy jeszcze nie wpadła w ręce Assyryjczyków, odzyskała nawet panowanie nad górnym Egiptem; lecz wnuk Taraki i Teby (stolicę górnego Egiptu) utracił. Asurbanipal przesłał do Niniwy trofea swych zwycięztw nad Etjopczykami (ob. Smith, w Zeitschr. f. ägypt. Sprache, Berlin 1868, Septemb. Octob.), więc i jeńców etjopskich. Gdy Egipt wpadł w ręce Kambyzesa (ok. 525 r. przed Chr.), dostała się i Etjopja (Meroe) pod panowanie Persów, które przecież krótko tam trwało {Herodot. Hist. III 25. 97), a r. 223 pod Ptolemeusza Evergetesa, Za czasów Chrystusa znów znajdujemy [91]E’ę pod rządem osobnej królowej, Kandaki (Κανδάκη, Candace. Act. 8, 27), które to imię nosiły zwykle królowe krainy Meroe (w Etjopji. Plinius, Hist. nat. VI 35; Dio Cassius, Hist. rom. LIV 5; Strabo, Geogr. XVII 820). Eunuch tejże królowej był religji żydowskiej, więc judaizm i tam miał swych wyznawców, może od czasów Nabuchodonozora, kiedy żydzi z Jeremjaszem wszedłszy do Egiptu, poszli też prawdopodobnie do Etjopji (cf. Isai. 11, 11). Tradycja etjopska wspomnianego eunucha nazywa Judich (Bzovius, Annal. ad an. 1524 s. 542). Ś. Ireneusz (Adv. haeres. III 12) i Euzebjusz (Hist. E. II 1) mienią go pierwszym apostołem E’i: lecz, według Sofronjusza (ob. Moschus), miał on głosić Ewangelję na wyspie Cejlon i tamże ponieść śmierć męczeńską. Afrykańscy Etjopowie byli czarnego koloru skóry (Strabo XV 695; cf. Jer. 13, 23), wzrostu wysokiego (Isaj. 45, 14. gdzie Sabaim są tém samém co Etjopowie. Cf. Herodot III 20; Solinus c. 30) i posiadali od dawna sławę wojenną (Diodor.Diodor Sic. Bibl. III 2. 3; cf. Isai. 18, 2. Nah. 3, 9. Jer. 46, 9). O ich obyczajach i wewnętrznem urządzaniu kraju, ob. Herodot III 20, II 104; Diodor Sic. III 5; Strabo XVII 820.. Cf. Eichhorn, Verosimilia de Cuschaeis, Ohrdruf. 1774; Ludolf, Hist. Aethiop. O zaszczepieniu chrześcijanizmu w E. ob. Abissynja.  X. W. K.