Encyklopedja Kościelna/Excessa duchownych

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom V)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[162]  Excessa duchownych. Już to sam wysoki stan, do jakiego duchowny należy, już też szczególny urząd, jaki piastuje, wkładają na niego pewne, właściwe mu obowiązki. Każde naruszenie tych obowiązków nazywa się excessem, czyli dyscyplinarnem duchownem przewinieniem, dla odróżnienia go od zwykłych przewinień i występków, jakich dopuszcza się niekiedy zarówno świecki jak i duchowny człowiek. 1. Do excessów stanu duchownego (excessus status clericalis) zaliczają kanony [163]nietylko rzeczywiście niemoralne i same w sobie niegodziwe czynności i nałogi, jak: pijaństwo (c. 1, 3, 5, 9 Dist. XXXV), chciwość (c. 3 Dist. XXIII), skąpstwo (c. 2 Dist. XXII), lichwę (c. 4 Dist. XLVII), uniesienia gniewne (c. 1 Dist. XLV), kłótliwość i wymyślanie (c. 4 Dist. XLVI), ale nadto i takie czynności i nałogi, które łatwo przejść mogą w niebezpieczną namiętność, lub też nie godzą się z powagą lub łagodnością tego stanu, jako to: bliższe, choćby tylko pozór przyjaźni przedstawiające przestawanie z osobami drugiej płci (c. 15, 23, 25, 32 Dist. LXXXI), uczęszczanie do gospód, z wyjątkiem czasu podróży (c. 2, 4, 9 Dist. XLIV), bywanie na chrzcinach i ucztach weselnych (c. 19 Dist. XXXIV, c. 4 Dist. XXXV), chodzenie na miejsca tańców, oper, pantomimów, baletów i przedstawienia linoskoków (c. 15 X De vita et honest, cleric. III 1), udział w maskaradach, w grach hazardownych (c. 12, 15 X eod.), w obławach i polowaniach (c. 1, 2 X De cleric, venat. V 24); podobnie zajęcia przeciwne cichości życia duchownego, tudzież przeszkadzające w religijnem i naukowém kształceniu się i nie pozwalające na wyłączne oddanie się swemu powołaniu, jak zajmowanie się rzemiosłem (c. 6 X Ne cler. vel monach. III 50; Ciem. c. 1 De vit. et bon. cler. III 1), handlem, medycyną, chirurgją, zbytnie zamiłowanie prawnictwa świeckiego, służba wojskowa, notarjat i inne urzędowania państwowe i obywatelskie, szczególniej też wszelki udział w juryzdykcji karnej (c. 1, 2, 4, 6, 8, 9, 10, X Ne cler. v. mon. III 50), wreszcie wszystko, co tylko przeciwi się przyzwoitości duchownej, mającej wyróżniać duchownego przed świeckim, a zatem wszelka nieprzystojność w spojrzeniu, chodzie, ruchach, mowie (c. 3 Dist. XXIII, c. 7. Dist. XLIV, c. 6 Dist. XLVI), noszenie broni, z wyjątkiem w podróży do obrony (c. 2 X De vit. et hon. cler. III 1), używanie perfumów (c. 1 cs. XXI qu. 8), noszenie mankietów, kołnierzyków, zakładów i gorsu u koszuli, kolczyków, pierścionków (c. 15 X cit. III l), modne przystrzyganie włosów (c. 4, 5 X eod), używanie szat oryginalnych (c. 22, 32 Dist. XXIII), szczególniej zaniedbanie tonsury i sukni duchownej (Conc. trid. sess. 14 c. 6, sess. 23 c. 6 De ref.). Wszystkie te i tem podobne excessa powinien biskup karać ciężej lub lżej, odpowiednio do okoliczności i podług swego uznania. Na niektóre tylko excessa oznaczyły same kanony karę. Tak np. za namiętne zamiłowanie w polowaniu, biskupi podlegają exkommunice trzymiesięcznej, kapłani i djakoni dwumiesięcznej, subdjakoni suspensie, minoryści karom dowolnym (c. 1 X De cler. venat. V 24); pijaństwo karze się trzydziestodniową exkomuniką, lub karą cielesną (c. 9 Dist. XXXV); za zaniedbanie tonsury i porzucenie sukni duchownej, minoryści tracą privilegium canonis et fori, beneficjaci ulegają czasowej suspensie od święcenia i urzędu, a w razie zatwardziałości tracą beneficium (Conc. trid. sess. 11 c. G De ref.); wystąpienie ze stanu duchownego (apostasia a clericatu, albo apostasia irregularitatis) pociąga za sobą irregularitatem i exkommunikę (c. 2 c. III qu. 4, c. 2, 3 cs. XX qu. 8), a gdy apostata taki żeni się, prawo nakłada nań exkommunikę latae sententiae (Ciem. c. un. De consang. IV un.). Zakonnik, który zbiegł z klasztoru i porzucił habit (apostasia obedientiae, Czyli apost. a monachatu), ulega, oprócz kar i cenzur powyższych, jeszcze pozbawieniu wszystkich przywilejów zakonu (Conc. trid. sess. 25 c. 19 De regul, et monial.), suspensie z otrzymanych po wyjściu z klasztoru [164]świeceń i ścisłemu więzieniu na czas nieograniczony (c. 5, 6 X De apost. V, 9). 2. Excessa duchownych, odnoszące się do ich urzędu, tyczą się częścią nieprawnego udzielania, przyjmowania i wykonywania święceń, częścią niedbalstwa przełożonych kościelnych i podwładnych w wykonywaniu swego urzędu i niewłaściwego rozszerzenia zakresu swej władzy. O excessach tych traktuje oddzielny tytuł w zbiorach Dekretaljów: De excessibus praelatorum et subditorum. Do excessow a) biskupów i innych przełożonych kościelnych kanony zaliczają: kumulację nie godzących się z sobą beneficjów w jednej osobie (c. 1 X De excess, prael. V 31), dawanie beneficjów niegodnym (c. 2 X eod.), przywłaszczenie cudzych urzędów kościelnych i dochodów beneficjalnych (c. 3 eod.), obciążenie podwładnego duchowieństwa nienależnemi daninami (c. 7 eod.), poszkodzenie pojedyńczych osób i całych korporacji w ich prawach i przywilejach (c. 2, 7, 17 eod.), przywłaszczenie praw przynależnych prałatom zakonnym (c. 8, 12 eod.), nadużycie władzy w wymierzaniu cenzur i kar nieprawych (c. 1 eod), Wszystkie te excessa, oprócz nieważności samej czynności excessowej, zazwyczaj pociągają za sobą suspensę. Szczególniej surowo czuwa prawo nad władzą przełożonych duchownych w wymierzaniu kar cielesnych. Przełożeni i nauczyciele względem minorystów mogą używać kar cielesnych, gdy ci nieprzyzwoitem zachowaniem się naruszają pobożność, ale zawsze tylko w granicach ojcowskiego karania (c. 1 cs. XXIII qu. 5); podobnie prałaci względem swoich podwładnych, ale tylko za pomocą duchownych i zakonników, a nigdy za pomocą świeckich (c. 24 X De sent. exc. V 39). Zbyt surowe ukaranie karze się dwumiesięczną suspensą ab ordine (c. 2 X De cler. percuss. V 25); nadużycie władzy do gwałtownego zbicia duchownej osoby karze się exkommuniką i wygnaniem (c. 8 Dist. XLV). Z przewinień urzędowych b) niższego duchowieństwa wspominają kanony przedewszystkiem o nadużyciu przywilejów (c. 3, 7 X De privil. V 33), o niezachowaniu kościelnych rozporządzeń i uroczystości zarządzonych przez biskupa (c. ult. X De excess. prael. V 31; Conc. trid. s. 25 c. 2 De regul. et monial.), o defektach dopuszczonych we Mszy św. (c. 57 Dist. I De consecr., c. 11 Dist. II eod.), o dawaniu ślubu nieparochjanom, bez świadectwa właściwego proboszcza (C. trid. s. 24 c. 1 De ref. matr.), o wdzieraniu się niższego duchowieństwa w prawa przełożonych kościelnych (c. 6 14 X De exc. prael. V 31) i t. d. Excessa te zazwyczaj karane są suspensą.  (Permaneder).  N.