Encyklopedyja powszechna (1859)/Abowsko-bierneb. gub.
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Abowsko-bierneb. gub. |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Abowsko-bierneborgska gubernija, składająca się z właściwej Finlandyi, z większej części dawniejszej Satakundy i wysp Alandzkich, zamyka w sobie południowo-zachodnią część Finlandyi, graniczącą od południa z morzem Baltyckiem, a od zachodu z odnogą Botnicką. Zajmuje przestrzeń 23, 912 wiorst □, z których 60, 710 dziesięcin roli uprawnej, 240, 487 dzies. łąk, 1, 320, 672 dzies. lasów i 711, 549 dzies. wód i bagnisk. Dzieli się na dziesięć powiatów: Chaliko, Pikje, Masku (w którym miasta Abo i Nodendal), Wirmo, Wemo (z miastem Niusztad), Niższa Satakunda (z miastami Bjerneborg i Raumo), Wyższa Satakunda górna (z miastem Tammerfors), Wyższa Satakunda średnia, Wyższa Satakunda dolna i wyspy Alandzkie. Południowa część gubemii jest więcej górzysta od północnej, chociaż wzdłuż granicy wazoskiej gubemii przechodzi gałąź pasma gór Mauselke; na północo-wschodzie znajdują się obszerne bagniska. Powierzchnia gubemii abowsko-bierneborgskiej, jak i całej prawie Finlandyi, składa się z granitowych mass, na których rozsiane są liczne jeziora i błota, w części pokrytych piaskiem, gliną i czarnoziemem. Granitowe skały pionowo i urwisto schodzą do morza i tworzą kolejno po sobie idące wzgórza i doliny, tak że w całej tej okolicy rzadko można spotkać obszerniejsze przestrzenie, na których granitowe góry nie tworzyłyby głównych wyniosłości. Równiny wznoszą się na 1, 000 do 1, 400 stóp nad powierzchnią morza, wyższe części gór nigdzie nie podnoszą się wyżej nad 2, 800 stóp. Granitowe góry stałego lądu rozciągają się do samego morza i tworzą częścią liczne nadbrzeżne skały, częścią wchodząc do morza, niezliczone skaliste wysepki, które, pod nazwaniem „szer“ (skar, skargard), pokrywają południowe i południowo-zachodnie wybrzeża gubemii, czyniąc żeglugę po nich bardzo niebezpieczną, ale razem tworząc mnóstwo spokojnych zatok (w Abo, Niusztadzie, Raumo, Nodendal, Refs, Bomar i w. in.). Wody tej gubemii ułatwiają drogi kommunikacyi i handlu. Główniejsze z nich należą do systematu wodnego satakundzkiego. Prócz jezior należących do niego, jest mnóstwo innych rozsianych po całej gubemii. Znaczniejsze rzeki są: Kumo i Aurajoki, nad którą leży Abo. Gościńce z wyjątkiem przechodzących przez miejsca bagniste i nieludne, znajdują się w ogólności w wybornym stanie: można je nazwać bitemi. W wodach alandzkich żyją foki, w jeziorach satakundzkich ogromne sumy, ważące niekiedy do 1, 200 funtów, perłowa macica, rudy żelaza (bagnistego) znajdują się prawie wyłącznie w południowo-wschodniej części gubernii; około Abo łamią piękny granit; nad zatoką Bierneborgską czarny marmur; granity w parafii Kimito; asbest w parafii Wittis. Wapno, kamienie do żarn i toczydeł, łupek, glinki farbierskie (szczególniej czerwona) wszędzie. Klimat pobrzeża różni się nieco od środkowej części: w pierwszej zima i lato nastają później; najsilniejsze mrozy i upały rzadko przechodzą 24° (Réaum.). Ludność wynosi 272, 900. Finny składają największą część ludności. Oprócz nich, od kilku już wieków, na wyspach i częścią w miastach zamieszkują Szwedzi. Zresztą, szwedzkim językiem mówi cała wyższa klassa, której niewielka cześć tylko jest pochodzenia szwedzkiego. Język ten jest urzędowy, używa się w juryzdykcyjach i szkołach. Na milę □ wypada 560 lud. W całej gubernii liczy się 12, 330 domów. Wielkich wsi mało; domy po większej części rozproszone, każdy bowiem włościanin stara się budować swój dom pośród uprawionego przez siebie pola. Przemysł na niskim stopniu; rolnictwo jest głównym środkiem utrzymania się dla Finnów; średnia i południowa część gubernii uważane są za najżyźniejsze w Finlandyi. Główną przyczyną nieurodzajów są tęgie mrozy, zdarzające się często w ciągu letnich upałów, szczególniej na miejscach nizkich i błotnistych. Zboża, przy zwyczajnych urodzajach, bywa dostateczna ilość na własną potrzebę, oprócz jałowszej części gubernii, to jest parafij: Ikalis, Ruowesi i Kiaro. Podatek ziemski wynosi rocznie około 375, 000 rub. (średni podatek z dziesięciny 15 kop. sr.). Dla ulepszenia gospodarstwa wiejskiego, ustanowione zostało w r. 1797, w mieście Abo, towarzystwo ekonomiczne. Drugie towarzystwo zawiązało się tamże niedawno, w celu rozszerzenia i ulepszenia ogrodnictwa. Chów bydła stanowi ważniejszą gałąź gospodarstwa wiejskiego. Dla większej zachęty do niego, nie tylko dozwolony jest bezpłatny wywóz masła, sera, mięsa wolowego i wieprzowego, bydła rogatego i t. p., ale naznaczone są nagrody rządowe za najlepsze ich gatunki. Lasy stanowią jedno z najważniejszych źródeł dochodów obywateli. Wyrabiają tu potaż, dziegieć i smołę; w południowych zaś okolicach znaczną ilość bali i budulca. We wszystkich nadmorskich miastach budują kupieckie statki, a w Abo i wojenne; nawet włościanie na wyspach Alandzkich i na wybrzeżach morskich, budują znaczną ilość pomniejszych statków (na pięć fasztów). Najlepsi majstrowie okrętowi są z Ostrobotnii. Wyrób żelaza znacznie się powiększył po przyłączeniu Finlandyi do Rossyi. W całej gubernii znajduje się 9 żelaznych fabryk i 1 miedziana; prócz tego, 1 przędzy bawełnianej, 2 płócienne, 2 huty szklanne, 1 ludwisarnia, 4 papiernie, 2 garbarnie, 2 fabryki tytuniów, 3 sukienne, 1 machin, 1 kart i 1 fajansu. Wartość wyrobów fabrycznych wynosi około 260, 000 rubli rocznie. Handel w gubernii wewnętrzny i zewnętrzny dość znaczny; we wszystkich miastach bywają coroczne jarmarki, w Abo 4 razy do roku. Dla ukształcenia biegłych sterników, założono w mieście Abo szkołę żeglarską; w r. 1838 tamże szkołę handlową. Główniejszemi produktami wywozu za granicę są: drzewo, bydło i ryby; wyroby leśne wysyłane są szczególniej do Hiszpanii i Algieru. Mieszkańcy prowadzą handel z Angliją, Francyją, Szwecyją i Rossyją, a sól po większej części sprowadzają z Hiszpanii. W gubernii 15 zakładów naukowych liczy 1, 300 uczniów. W Abo wychodzą 3 gazety. M. B. S.
