Encyklopedyja powszechna (1859)/Administracyja
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Administracyja |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
Administracyja (z łacińskiego: administrare, zarządzać), znaczy zawiadywanie sprawami osoby prywatnej, lub ciała zbiorowego. W ściślejszém, a najpowszechniej używanem znaczeniu, rozumiemy pod administracyją zarząd kraju, oraz zbiór wszystkich władz do zarządu tego wchodzących. W takim razie drugą połową rządu, obok administracyi, jest jego forma, natura czyli konstytucyja; tam zaś, gdzie o tej ostatniej nie ma mowy, władzom administracyjnym przeciwstawiamy zwykle władze sądowe, których do administracyi dla tego nie zaliczamy, że reguła ich postępowania jest niezmienną, zawisłą jedynie od praw krajowych, bez względu na skutki z zastosowania ich wyniknąć mogące; gdy tymczasem władze administracyjne kierują się i zmieniają według każdorazowego stanu polityki ogólnej, widoków głowy państwa i t. d., a więc swobodniejsze dla siebie miewają pole działania. W administracyi odróżniamy przedewszystkiém zarząd ogólny kraju, obejmujący organizacyję władz centralnych i stanowiący zasady służby publicznej, oraz pojedyncze gałęzie administracyjne. — W królestwie Polskiém naczelną władzą rządową jest Rada Administracyjna, pod prezydencyją Namiestnika Królestwa, złożona ze zwierzchników władz centralnych, czyli Generalnego Gubernatora Warszawskiego, i Dyrektorów Głównych, (przed 1830 r. Ministrów) prezydujących w Kommissyjach Rządowych Spraw Wewnętrznych i Duchownych; Sprawiedliwości; Przychodów i Skarbu; oraz z Kontrolera Głównego w Najwyższej Izbie Obrachunkowej; z prezesa Heroldyi i innych osób przez monarchę mianowanych. W każdej Kommissyi, prezydowanej przez Dyrektora Głównego, są Dyrektorowie wydziałów, zarządzający w Kommisyi Spraw Wewnętrznych i Duchownych: wydziałem Admistracyjnym, Wyznań, Przemysłu i Kunsztów, oraz Naczelnikiem Kontrolli; w Kommissyi Przychodów i Skarbu, wydziałami: Dochodów stałych, Dochodów niestałych, Dóbr i Lasów, oraz Górnictwa. Pod bezpośredniém zwierzchnictwem tych władz centralnych (wyjąwszy Kommissyi Sprawiedliwości, względem organizacyi której (ob. Sądownictwo), stoi w każdej gubernii Rząd Gubernijalny (dawniej Kommissyja Wojewódzka), z Gubernatorem Cywilnym (dawniej Prezesem) na czele, podzielony na wydziały: skarbowy, administracyjny, wyznań i oświecenia, oraz wojskowy. W każdym powiecie (dawniej obwodzie), jest Naczelnik Powiatu (dawniej Kommissarz Obwodowy), pod zwierzchnictwem którego stoją Burmistrze miast (wyjąwszy Prezydentów miast gubernijalnych, zależnych wprost od takichże rządów) i Wójci gmin w obszarach wiejskich. Magistrat miasta Warszawy zależy bezpośrednio od Kommissyj Rządowych. Obok powyżej wymienionych są jeszcze inne władze centralne, które, jakkolwiek w Radzie Administracyjnej nie reprezentowane, zależą jednak wprost od niej i od Namiestnika Królestwa; takiemi są: Okrąg Naukowy Warszawski, pod względem naukowym zostający pod władzą Ministra Oświecenia Narodowego w cesarstwie; Zarząd XIII Okręgu Kommunikacyj Lądowych i Wodnych i Dyrekcyja Poczt w królestwie Polskiém. Pod nadzorem Kommissyi Przychodów i Skarbu, jakkolwiek pod oddzielnemi Prezesami zostają: Bank Polski i Towarzystwo Kredytowe; więcej już od tej Kommissyi zależne są: Dyrekcyja Loteryi i Administracyja dochodów Tabacznych, z których zyski wydzierżawiono przedsiębiorcom prywatnym. Celnictwo, pod sterem Zarządu Celnego w cesarstwie, bezpośrednio zawiadywane jest przez Namiestnika Królestwa, w kancellaryi którego Wice-dyrektor oddzielnym kieruje wydziałem tej służby, od którego znowu zależą naczelnicy okręgów celnych i dyrektorowie pojedynczych komór. Pod nadzorem Kommissyi Spraw Wewnętrznych i Duchownych zostają: Konsystorze wszystkich wyznań, Akademija Duchowna Rzymsko-Katolicka; (co do władz duchownych w królestwie, (ob. Hierarchia i pojedyńcze Dyjecezyje), Instytut wychowania panien w Nowej Alexandryi (Puławach, ob.), Dyrekcyja Ubezpieczeń i Dyrekcyja Wyścigów Konnych. Marszałkowie szlachty są reprezentantami szlachty właściwej gubernii. Minister Sekretarz Stanu, urzędujący w Petersburgu, przedstawia Monarsze interesa królestwa Polskiego dotyczące, i wolę Najwyższą kommunikuje Ministrowi Królestwa. Dyrektor kancellaryi Namiestnika królestwa, jest pośrednikiem we wszystkich sprawach przedłożonych decyzyi Namiestnika, a nie kwalifikujących się do wniesienia na Radę Administracyjną; znosi się oraz z dykasteryjami od tej rady niezawisłemi, jako to: ze wszystkiemi władzami wojskowemi, z zarządem Generalnego Gubernatora Warszawskiego, Komendanta miasta Warszawy i komendantów (dawniej Naczelników wojennych) w miastach gubernijalnych, z wydziałami po b. Kommissyi Wojny (zarządem zaciągów wojskowych) i z żandarmeryją, o ile takowa posiada attrybucyje służby cywilnej. Pod wiedzą Gubernatora Wojennego stoi zarząd Ober-policmajstra, czyli policyjny w Warszawie; na prowincji policyja zależy od Kommissyi Spraw Wewnętrznych i Rządów Gubernijalnych. — (O szczegółowej organizacyi powyżej wymienionych i innych władz administracyjnych królestwa Polskiego, (ob. nazwy samychże władz). F. H. L.
