Encyklopedyja powszechna (1859)/Aloes
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedyja powszechna |
| Tom | Tom I |
| Rozdział | Aloes |
| Wydawca | S. Orgelbrand |
| Data wyd. | 1859 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Aloes, rodzaj roślin do rodziny lilijowatych należący, u Lineusza do sześcio-pręcikowych, jednosłupkowych. Kielich zrosłodziałkowy, rurkowaty, prawie walcowaty o 6 nie głębokich wcięciach; pręcików 6, przy nasadzie kielicha umieszczonych; blizna trzyklapkowa; owoc jest torebką trójgraniastą, trzykomórkową, w każdej komórce jest wiele nasion. Z powierzchowności aloesy są podobne do Agawy; liście mają grube, mięsiste, z nasady łodygi lub głąbika wyrastające; na głąbiku dosyć długim mieszczą się kwiaty w podłużny kłos ułożone. Liczne w tym rodzaju gatunki, rosną tylko w krajach gorących, a głównie na przylądku Dobrej nadziei i w Indyjach wschodnich. Kilka gatunków dla ozdobnych kwiatów utrzymuje się w cieplarniach, w których w skutku uprawy starannej, w rozliczne rozrodziły się odmiany. — Aloes, czyli sok aloesowy (Aloë), jest to sok gumo-żywiczny zsiadły, pochodzący z roślin należących do rodzaju aloë a szczególniej z aloe spicata i perfoliata. Otrzymują go wyciskając sok z rośliny, następnie pozostawiają w spoczynku na czas niejaki; płyn czysty zlewają i parują na cieple słoneczném; pozostałość również odparowują oddzielnie i ztąd otrzymują pośledniejszy gatunek, używany tylko w weterynaryi pod nazwiskiem aloesu końskiego (aloë cabalina). Także obcinając końce liści i zbierając sok wyciekający w naczyniach podstawionych, przez parowanie w cieple łagodnem, otrzymują aloes stały. Odróżniają trzy gatunki aloesu: pierwszy aloë saccotrina, tak zwany dla tego że go otrzymywano z Indyj wschodnich i wyspy Soccotora, ma zapach aromatyczny, koloru ciemno-brunatnego a sproszkowany żółto-złocistego; gatunek drugi wątrobowy (aloë hepatica), odznaczający się kolorem ciemno-czerwonym a w proszku ciemno-żółtym, najczęściej napotykany bywa w aptekach. Ostatni nakoniec gatunek koński, który jest bardzo zanieczyszczony. Obecnie aloes przychodzi do handlu z Ameryki, Bombaju i Przylądka Dobrej Nadziei. W medycynie ma wielorakie zastosowanie; w małych dozach wywiera działanie wzmacniające, w większych zaś rozwalnia i krew ku organom dolnym sprowadza; wchodzi do składu ziarnek zdrowia doktora Franka, pigułek Morrissona, Boulin’a, Andersona i t. p. Używają go też w lakiernictwie i farbierstwie. S. P. — Xaw. R.
