Akt założenia konfederacji tyszowieckiej

Akt założenia konfederacji tyszowieckiej

Akt założenia konfederacji tyszowieckiej

Wikipedia

 Zobacz w Wikipedii hasło Konfederacja tyszowiecka

[1]Akt Konfederacyi Tyszowieckiéj. Tyszowice 29 Grudnia 1655.

 Niech się nie dziwuje, ani tego nikt nie będzie rozumienia, aby cny naród Polski, za łagodnemi wiarołomnego Pana uwiódłszy się obietnicami, wolnemi głosami sobie obranego miał kiedy odstąpić Pana. Prawda to, że oba Stany, jak JKMci^[1] jako téż i Stan Rycerski, oraz adversa^[2] ucisnęła fortuna, i do tak ścisłych przywiodła terminów, że za nastąpieniem ze wszech stron wojsk nieprzyjacielskich na zgubę Rpltéj^[3] sprzysiężonych, JKMci^[1] [2]za granicę ustąpić, Stanowi zaś Rycerskiemu i Województwom za protektora Króla Szwedzkiego przyznać przyszło, któremu według pism i obligów naszych, wiary dotrzymać jużby należało. Ale kiedy uważamy, jako bez wszelakiéj do wojny przyczyny, mimo pakta przez ś.p. Króla JMci Władysława w Sztumdorfie z Królestwem Szwedzkiém zawarte, na Rpltą nastąpił, więc i lubo od wojska i od wszystkich niemal Województw jest już za protektora przyznany, którym wszelką ochronę i Religii Stéj Katolickiéj in toto^[4] konserwacyą obiecawszy, przeciwnym sposobem, w tak prędkim czasie wszystko intervertere et convellere^[5] ta obtrusa^[6] protekcya poczęła, i tenże Król Szwedzki Państwa Koronne wojskom swoim pustoszyć, miasta i dwory szlacheckie rabować i w niwecz pozwala obracać, — Stan Szlachecki i innych wszelakich ludzi, exakcyami daleko większemi niżeli ich możność i intraty zniosą, uciąża, i one bez wszelkiego sejmowego postanowienia w ścisłym czasie ex arbitrio suo^[7] wydawać rozkazuje, — Urzędy i Sądy wszelakie, tak duchowne jako i świeckie zwyczajami i dawnemi prawami pospolitemi stwierdzone pessundat^[8], i ich potestatem^[9] do Gubernatorów, ludzi narodu cudzoziemskiego, prawa i zwyczajów ojczystych niewiadomych transtulit^[10], którzy non audita nec judicata causa^[11], kapłany boże i szlachtę męczyć i wystrzeliwać każą, a nade wszystko wprzód kościoły Pańskie ze wszystkich skarbów i splendorów despoliowawszy, zakonniki o srébra kościelne jakoby zachowane inkwirując, na śmierć mękami różnemi mordują, we dzwony, dokądby ich nieznośnemi summami nie okupiono, dzwonić przy kościołach nie pozwalają, — kościół nawet Częstochowski, miejsce najznaczniejsze nietylko Rpltéj ale i orbi christiano^[12] do nabożeństwa i do wot różnych, dla tychże łupów skarbów Bogu oddanych obległszy w kilka tysięcy ludzi, sacrilega manu^[13] szturmem dobywać kazał, aby ten fundament devotionum^[14] inkwirowawszy, bezpieczniéj wytracał dalszemi procesami wiarę Stą Katolicką, a na to miejsce cudzoziemską diversam sectam^[15] do Królestwa sprowadził, — dobra bene meritis^[16] od Królów Panów wedle praw Rpltéj dożywotnie rozdane, przy których tychże possessores^[17] zachować obiecał, z owych wyzuwszy, [3]duchowne świeckim osobom a wielom z nich diversae religionis^[18], na zniszczenie chwały Bożéj denudando pro majori^[19] kościoły Pańskie i sługi Boże, regalia^[20] zaś bona^[21] inszym donatariis^[22] swoim adherentom rozdał, legitimis^[23] broniąc privilegia^[24] przeciwko danéj od siebie wyraźnéj deklaracyi; — o renowacyi pakt z Hanem JMcią Krymskim zawartych i poprzysiężonych nie myśli, i owszem z największemi nieprzyjaciołami naszemi conjunctionem armorum^[25] zawrzeć, a potém nas tot malis fessos^[26] w wojnę turecką na ostatnią zgubę implikować intendit^[27]; — a cokolwiek deklaracyami swemi tak Rpltéj jako i wojsku devovit^[28] i instrumentis literatoriis^[29] ręką własną podpisanemi upewnił, to wszystko in recenti^[30] zrujnował, nie strzymał, i połamał; — kościoły Pańskie, duchowieństwo, stan szlachecki i wszystkich najniższego stanu obywatelów Rpltéj ucisnął: — póki tedy jeszcze tak ciężki i niesłowny Pan daléj nie rozszerzy się i fortec Koronnych w sekwestr swój nie weźmie, póki wojska i narodu polskiego w ciężkie jarzmo zwyczajów niemieckich nie zaprzęże, a nadto kiedy nas Król JMć Kazimierz wolnemi głosami przez nas obrany Pan, w tém upewnia, że przy całości wiary Stéj Katolickiéj i kościołów Pańskich, przy prawach i wolnościach naszych oraz z nami stawać, i głowę swoję Królewską za całość ojczyzny odważnie nieść submituje się, i znaczne suo pro interesse^[31] posiłki obiecuje; — z tych tedy wszystkich przyczyn, i z wrodzonéj narodowi Polskiemu należytéj przeciw Panom swoim cnoty i wiary, zabiegując dalszemu kościołów Pańskich spustoszeniu i ojczyzny zniszczeniu, pomienionego Króla Szwedzkiego za protektora mieć nie możemy, i jego wszystkie akta i quocunque modo collationes bonorum^[32] annihilujemy, a samego, z wszystkiemi temi, którzyby mu quocunque modo adhaerere^[33] chcieli, pro hostibus patriae^[34] deklarujemy, choćby też ex corpore Regni cives^[35] byli. A jeżeliby resepiscere^[36] niechcieli, i przeciwko jemu, jako przeciwko nieprzyjacielowi kościoła Bożego i ojczyzny naszéj, także i przeciwko adherentom jego, za wiarę Stą Katolicką, za kościoły Pańskie, za tak wielkie krzywdy Rpltéj i szkody, za prawa, swobody i wolności nasze, wszyscy inricem^[37], — tak wojsko, nie referując się na niedochodzenie zasług, [4]ale ich rekuperacyą do uspokojenia ojczyzny zachowawszy, jako téż i stan szlachecki, na żadne prawa przeszłych czasów, jakimkolwiek sposobem otrzymane, spólnie i nierozerwanie trybem wojennym postępować deklarujemy, i na wojnie statecznie trwać, dokąd ojczyzny nie uspokoimy, submitujemy się i wiążemy, i wszyscy invicem^[38] sobie poprzysięgamy. I żaden z nas drugiego, choćby w najcięższym razie, Rpltéj odstępować, ani in alienas partes transire^[39], fakcyj żadnych, scissiones et seorsivationes^[40], dismembracyi i wyuzdania z wojska praktyk, konfederacyj szkodliwych związkom naszym, kół i schadzek prywatnych czynić nie będziemy, zgodną wolą i jednostajne serce niosąc na obronę Rpltéj. A iż w takiém zamięszaniu Rpltéj niektórzy ex civibus patriae^[41] są dotąd ex partibus^[42] Króla Szwedzkiego, i przy nim zostają, tedy tym wszystkim ex certis rationibus^[43] amnestyą puścić, jako synom ojczyzny, bratersko obiecujemy, aby tylko, wziąwszy wiadomość o naszym związku, póki nam z nieprzyjacielem do boju nie przyjdzie, do tego związku naszego obrony Rpltéj przybyli, i wespół z nami tego dziedzicznego chwały Bożéj Państwa, i swobód ojczystych bronili. A którzyby contumaces^[44] zostawali, dobra ich judicio^[45] Wodzów naszych i Komissarzów podlegać mają. A nad to wszystko, prawem przekonanym i locum standi^[46] nie mającym, i osobom wszystkim niższego stanu niż szlachecki, etiam extrancis^[47] nietylko bene merendi in Republicam^[48] plac otwieramy, ale téż okazyą ofiarujemy i ukazujemy przystęp do szlacheckich prerogratyw, ktoby jedno według możności swéj w téj usłudze Rpltéj i związku naszym zostawał i przysługiwał się. A żeby tém lepiéj securitati Reipublicae provideatur^[49], i tém gruntowniejsze wszystkie consilia^[50] być mogły, do Jaśnie Wielmożnych IchMMPanów Stanisława z Potoka na Podhajcach Potockiego Wojewody i Generała Ziem Kijowskich, Hetmana Wielkiego Koronnego, Sokalskiego, Krasnostawskiego, etc.^[51] Starosty, Stanisława na Brzeziu Lanckorońskiego Wojewody Ziem Ruskich, Hetmana Polnego Koronnego, Skalskiego, Ratyńskiego Starosty, przydajemy Komissarzów z wojska, Jaśnie Wielmożnych IchMMPanów Krzysztofa z Łochojska Tyszkiewicza Wojewodę Czerniechowskiego, [5]Starostę Żytomierskiego, także Andrzeja z Potoka Potockiego Oboźnego Koronnego Starostę Wojnickiego: Jacka Szemberka Starostę Bohusławskiego, Stanisława z Służewa Służewskiego Starostę Horodelskiego, Stanisława Domaszewskiego Widlicz Sędziego Zubowskiego, Rotmistrza JKMci: Wacława z Brzezia Lanckorońskiego Rotmistrza JKMci, Daniela Sośnickiego z Towarzystwa z pod Chorągwié JKMci: z Województw zaś, każdego po jednemu, których sobie z pośrodka siebie wszyscy nierozdzielnie pluralitate vocum^[52] obiorą. I gdy literis patentibus^[53] każdy z IchMciów takowe obranie ukaże, każdy proprio juramento^[54] miejsce Województwa swojego in consiliis^[55] zasiadać będzie, jakoż już niektóre Województwa takowych Komissarzów obrały. Dając wszelaką moc i władzę pomienionym Jaśnie Wielmożnym IchMMPanom Hetmanom, cum adminiculo et consilio^[56] IchMMPanów Komissarzów, którzy do tego zawsze wokowani być mają, i bez nich nie ma nic być konkludowanego, propriis votis^[57] wszystkich występnych prawu pospolitemu, i temu związkowi naszemu nieposłusznych, i excessus^[58] jakiekolwiek popełniających definitive^[59] sądzić; a nadto wszystkim niebezpieczeństwom Rpltéj zabiegać i o niéj spółecznie radzić; legacye wszelakie odprawować i przyjmować, z postronnemi Pany konfederacye mieć conjuntiones armorum^[60], także pacta^[61] i foedera^[62] zawierać, i ich pieniędzy ad usum publicum^[63] zasięgać, i wszelakie Rpltéj potrzeby prowidować, i to wszystko cokolwiek in rem et bonum Reipublicae ac conservationem moderni status nostri^[64] być może, czynić i odprawować; a z tego wszystkiego chyba Bogu samemu reddituri rationes^[65]. Ostrzegając tego, iż gdy którykolwiek z IchMMPanów Wodzów naszych na radach takowych, Rpltéj dobro i teraźniejszy stan nasz obchodzących prezydować będzie, votum^[66] JMci za dwóch pisane bydź ma, i dlatego wszystkie consilia pluralitate sententiarum, aliquorum absentia^[67] w radzie non obstante^[68], konkludowane być mają, nie prejudykując dignitati^[69] IchMMPanów Hetmanów, quo ad usum^[70] władzy w postępku wojennym należytéj. Ażeby takowe consilia^[71] i sprawy Rpltéj jako najdoskonaléj i najsprawiedliwiéj odprawowały się, i związek tak świątobliwy [6]tém skuteczniejszym był, przysięgami ad aram^[72] w kościele przez nas odprawionemi, w sposób niżéj opisany utwierdzamy.

Przysięgi rota Jaśnie Wielmożnych IchMMPanów Hetmanów.

 Ja N.N. przysięgam Panu Bogu wszechmogącemu w Trójcy świętéj jedynemu, iż według powinności urzędu mego i obowiązku na mnie w téj Konfederacyi od wojska Koronnego i obywatelów Koronnych włożonego, wedle możności mojéj będę dosyć czynił, i to wszystko co urzędowi mojemu należy, wedle Boga, sumienia i prawa pospolitego sprawował, żadnych respektów pokrewności, ani téż pożytków i prywat swoich nie upatrując, ani traktując; ale tak w sprawach Rpltéj potocznych, jako téż i wojennych, wszystko ad bonum publicum^[73] stósować i sprawować będę, tajemnic téż tak sądowych jako i rad wszelakich nikomu nie będę objawiał. Tak mi Panie Boże dopomóż.

Przysięga IchMMPanów Komissarzów.

 Ja N.N. przysięgam etc.^[51] Iż według obowiązku na mnie téj Konfederacyi od wojska i od obywatelów Koronnych włożonego, będę dosyć czynił wedle możności powinności mojéj w radzie i w zdaniu mojém, które dawać będę wedle Boga, sumienia i prawa pospolitego. Żadnych prywat ani pożytków swoich upatrywać nie będę, ani téż w sądach za przyjaźnią i nieprzyjaźnią, podarunkami i obietnicami uwodzić się i praktyk żadnych z niskim czynić nie będę; ale tak w sądach jako i we wszystkich sprawach Rpltéj dobro pospolite upatrywać będę, we wszystkim rozsądku sumienia mego naśladując. Tajemnic téż tak sądowych jako i rad wszelakich nikomu nie będę objawał. Tak mi Panie Boże dopomóż.

Przysięga tak wojska jako i obywatelów Koronnych.

 My N.N. przysięgamy etc.^[51] Iż według obowiązku naszego i Wodzom naszym i IchMMPanom Komissarzom naszym danego za wiarę i Kościół Sty Katolicki, za Króla JMci Pana Naszego Miłościwego Jana Kazimierza nam panującego, za wolności, prawa, i swobody Rpltéj naszéj, bez wszelkiéj [7]dysmembracyi i rozerwania, póty, póki cale Rplta uspokojona nie będzie, i póki Szlachta bracia nasi w tym związku konfederacyi trwać z nami będą, statecznie pod władzą Wodzów naszych i Komissarzów do nich przydanych zostawać mamy. Za żadnemi korrupcyami i prywatami nie udając się, żadnych sobie conventicula^[74] nie czyniąc, ani do żadnego buntu wiążąc się, ale Boga tylko samego i całość ojczyzny mając przed oczyma naszemi, za one zdrowie łożyć powinniśmy. W czém nam Panie Boże dopomóż.

 Już tedy w imie Pańske stosując się do tego powszechnego i świątobliwie zawartego związku wziąść się nam wszystkim za broń oraz potrzeba, i dlatego pospolite ruszenie uchwalamy, i uniwersały przedtém wydane utwierdzając, tego dokładamy, abyśmy wszyscy tak jako będzie świéżemi uniwersałami deklarowano, na czas i miejsce stawali, pod winą i exekucyą taką na osobach i dobrach nieposłusznych związkowi naszemu, jaka najskuteczniejsza zdać się będzie Wodzom i Komissarzom naszym, chociażby zaraz Chorągwie zsyłać i z osób i dóbr uporczywych i nieposłusznych exekucyą czynić przyszło, nikogo z najmniejszych i z największych nie ochraniając. A że z niektórych Województw i Ziem Koronnych, Deputaci dla niebezpieczeństw do namowy związku naszego przybyć nie mogli, bratersko IchMciów inwitując asekurujemy, że skoro przybędą, in gremium et consortium nostri, propiis similibus juramentis^[75] IchMciów samych i Komissarza IchMci przyjmiemy. A przy téj naszéj radzie, jako za wzajemną ipowszechną świętą zgodą, tak téż pobłogosławił Pan Bóg intencye i chwalebny związek nasz wiadomością o Wodzu wojsk i wojska i o wielu obywatelach W. X. Lgo, że wzajem z nami i ochotę i siły swoje złączyć gotowi na obronę Rpltéj. [Aby tedy to połączenie przyspieszyć, ofiarujemy się IchMciom braterskiém sercem naszém i wszelką chęcią i z całych sił naszych, i wszystkiém tém, co do ratowania przyczynić się może téj ojczyzny] spólnéj naszej: a do dalszéj konferencyi z IchMciami i namowy, moc i władza IchMMPanom Wodzom naszym i Komissarzom zostawujemy. To tedy nasze postanowienie i chwalebny związek pod [8]obowiązkiem wykonanéj przysięgi i straty honoru, zdrowia i dóbr, (co wszystko pod exekucyą IchMMPanów Wodzów naszych i Komissarzów poddajemy), trzymać w każdym najmniejszym punkcie i ziścić przyobiecujemy, i nadto dla lepszéj wagi, wiary i pewności, przy podpisie Jaśnie Wielmożnych Wodzów i Komissarzów naszych, niektórzy przez deputaty od Chorągwi i Województw, niektórzy i sami przez się, podpisujemy. — Datum ut supra^[76].

Stanisław z Potoka na Podhajcach Potocki, Wojewoda i Generał Ziem Kijowskich, Hetman Wielki Koronny, Sokalski, Krasnostawski etc.^[51] Starosta. Stanisław z Brzezia Lanckoroński, Wojewoda i Generał Ziem Ruskich, Hetman Polny Ko- ronny, Skalski, Ratyński, Dymirski Nosowski etc.^[51] Starosta.

1.  JKM — Jego Królewska Mość
2.  adversa — łac. przeciwności
3.  Rp — Rzeczpospolita
4.  in toto — łac. w całości
5.  intervertere et convellere — łac.
6.  obtrusa — łac.
7.  ex arbitrio suo — łac.
8.  pessundat — łac.
9.  potestatem — łac. władza
10.  transtulit — łac.
11.  non audita nec judicata causa — łac.
12.  orbi christiano — łac.
13.  sacrilega manu — łac.
14.  devotionum — łac.
15.  diversam sectam — łac.
16.  bene meritis — łac.
17.  possessores — łac.
18.  diversae religionis — łac.
19.  denudando pro majori — łac.
20.  regalia — łac.
21.  bona — łac.
22.  donatariis — łac.
23.  legitimis — łac.
24.  privilegia — łac.
25.  conjunctionem armorum — łac.
26.  tot malis fessos — łac.
27.  intendit — łac.
28.  devovit — łac.
29.  instrumentis literatoriis — łac.
30.  in recenti — łac.
31.  suo pro interesse — łac.
32.  quocunque modo collationes bonorum — łac.
33.  quocunque modo adhaerere — łac.
34.  pro hostibus patriae — łac.
35.  ex corpore Regni cives — łac.
36.  resepiscere — łac.
37.  inricem — łac.
38.  invicem — łac.
39.  in alienas partes transire — łac.
40.  scissiones et seorsivationes — łac.
41.  ex civibus patriae — łac.
42.  ex partibus — łac.
43.  ex certis rationibus — łac.
44.  contumaces — łac.
45.  judicio — łac.
46.  locum standi — łac.
47.  etiam extrancis — łac.
48.  bene merendi in Republicam — łac.
49.  securitati Reipublicae provideatur — łac.
50.  consilia — łac.
51.  etc. — łac. itd.
52.  pluralitate vocum — łac.
53.  literis patentibus — łac.
54.  proprio juramento — łac.
55.  in consiliis — łac.
56.  cum adminiculo et consilio — łac.
57.  propriis votis — łac.
58.  excessus — łac.
59.  definitive — łac.
60.  conjuntiones armorum — łac.
61.  pacta — łac.
62.  foedera — łac.
63.  ad usum publicum — łac.
64.  in rem et bonum Reipublicae ac conservationem moderni status nostri — łac.
65.  reddituri rationes — łac.
66.  votum — łac.
67.  consilia pluralitate sententiarum, aliquorum absentia — łac.
68.  non obstante — łac.
69.  dignitati — łac.
70.  quo ad usum — łac.
71.  consilia — łac.
72.  ad aram — łac.
73.  ad bonum publicum — łac.
74.  conventicula — łac.
75.  in gremium et consortium nostri, propiis similibus juramentis — łac.
76.  Datum ut supra — łac. data jak wyżej

Ten tekst nie jest objęty majątkowymi prawami autorskimi lub prawa te wygasły. Jest zatem w domenie publicznej.