Manifest Naiáśnieyßego Krolewicá IegoMośći Alexandra, Polſkiego y W.X.L. Xćia, do Stánow Rzptey Korony Polſkiey y W.X.L. de raptu Naiáś: Krolewicow IchMośćiow Jakuba y Konstantyna

>>> Dane tekstu >>>
Autor	Aleksander Benedykt Sobieski
Tytuł	Manifest Naiaśnieyszego Krolewica IegoMośći Alexandra, Polskiego y W.X.L. Xćia, do Stanow Rzptey Korony Polskiey y W.X.L. de raptu Naiaś: Krolewicow IchMośćiow Jakuba y Konstantyna
Data wyd.	1704
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

[1]

ACTUM

IN CURIA REGIA VARSAVIENSI

FERIA SEXTA POST DOMINICAM JUBILATE PROXIMA, ANNO DOMINI, MILLESIMO SEPTIGENTESIMO QUARTO.

AD Officium, & Acta præſentia Caſtrenſia Capitanealia Varſavienſia perſonaliter veniens Magnificus Daniel Wyhowſki^[1], Capitaneus Niechorovienſis^[2], nomine, & ex re, ex parteque [2] SERENISSIMI ALEXANDRI PRINCIPIS Regij Poloniæ, & Magni Ducatus Lithvaniæ, eidem Officio præſenti Inſtrumentum Manifeſtationis certæ manu ejusdem SERENISSIMI ALEXANDRI PRINCIPIS Regij Poloniæ, & Magni Ducatus Lithvaniæ, ſubſcriptæ, ad ingroſſandu in Acta præſentia Caſtrenſia Capitanealia Varſavienſia obtulit de Tenore tali.

[3]

MANIFEST

Naiáśnieyßego Krolewicá IegoMośći ALEXANDRA, Polſkiego y W.X.L. Xćia, do Stánow Rzptey Korony Polſkiey y W.X.L. de raptu^[3] Naiáś: Krolewicow IchMośćiow JAKVBA y KONSTANTYNA.

Skan zawiera grafikę.WYſnowáná ze wſzyſtkich wnętrznośći złość Krolá Auguſtá przećiwko Naiáśnieyſzemu Domowi Náſzemu, ná coż ſię więcey iuż poćiągnąć mogłá, iáko gdy od weyśćia ná Thron wolnego tego Narodu rożne nam czyniąc krzywdy, y oppreſſye, náostátek teraz Naiáśnieyſzych Krolewicow Bráći Náſzych Naykocháńſzych, przed zámięſzániem Kroleſtwá tego, dla uniknienia wſzelkich ſuſpicyi, pokoiu ſwego w cudzym Páńſtwie ſzukaiących, między Wrocłáwiem y Oláwą porwáć kazał, y do Sáxoniey iák Niewolnikow álbo zawoiowánych zaprowádźić. Pod tymże niebeſpieczeńſtwá zámáchem, widząc y My zdrowie Náſze, y niechcąc ſię dáley powierzać fátálnemu mieyſcu, ná ktorym ták ćięſzka y ſmutnym Imion Náſzych wſpomnieniem itura in Annales^[4] ſtałá ſię ákcya; událiśmy ſię tu pod Protekcyą Rzptey Mátki Náſzey, ná ktorey łonie porodzeni, wychowáni, y po śmierći Naiáśnieyſzego ś. p. KROLA JMośći Oycá y Dobrodźieia Náſzego Iure naturali & Lego expreſsâ^[5] w opiekę Iey oddáni, od nieyże ſámey Nam tu przytomnym cáłośći, nieſzczęśliwym záś Więźniom rátunku proſiemy; y żeby niewinność Náſzá, ktorey ſekretnieyſzą wiádomość BOG ſobie zachował, Człowiek záś oculis carneis^[6], bez informácyey poymowáć nie może, cáłemu Swiátu iáwna bydź mogłá, zdało ſię Nam teráźnieyſzym Mánifeſtem odkryć ná widok krzywdy Náſze, dać ie ſub criſim^[7] naywiękſzych Nieprzyiaćioł Náſzych, ktorych nie przez żadne Náſze demeritum in teneritudine^[8] ſerc Náſzych porobiliśmy ſobie; ále ieżeli ſą ktorzy, tych chybá fortuna inviſi^[9] przećiwko Nam Principis^[10], do ktorey intereſſownie przylgnęli, fecit nobis nocentes^[11]. A náprzod niech pierwſze mieyſce bierze monſstrum naturæ niewdźięczność Krolá Auguſta, iáko Dom Náſz ná przeſzłeſy Elekcyey ták wielkie y mocne Przyiaćioł ſwych ſuffragia mogąc in æmulum transferre^[12], zá interpozycyą Ceſárza [4]JMośći uſtąpił, y pomogł nimi ad obtinendos Imperij faſces^[13]. Mocniłá ſię przećiwna oſobliwie w Pruſiech Fákcya zá przybyćiem Fráncuſkich pod brzeg Gdáńſki Okrętow, y pewnieby byłá do ſcyſſyey ſwoiey śiłá ſerc niechętnych Imieniowi Sáſkiemu przećiągnęłá; gdyby Dom Náſz Rádą, ſtarániem, y włáſnymi pieniędzmi przy prácy Naiáśnieyſzey Krolowey IeyMośći Mátki Náſzey arſuros in pejus Civium affectus^[14] nie uymował; wſzyſtko to w nadźieię poćiech y nagrody, áżebyśmy pod tą Koroną, do ktorey pleno cándore contribuimus^[15], mogli w ſłáwie Naiáśnieyſzego ś. p. Oycá Náſzego nienaruſzeni, w Honorách Krwi Krolewſkiey náleżytych, y w ſubſtancyách Náſzych beſpieczni zoſtawáć: ſed fallax fortunæ numen, nimiumá crudele^[16], czynić ſobie ná nieſzczęśćie ſwoie ingratos Potentes^[17]. Wyznał ſam Krolewſkim ſercem ſzczerość zamyſłow Náſzych, y dla utrzymánia Oſoby Iego nie żałowáne koſzty, dawſzy in vim^[18], lubo nierowney rekompenſy Naiáśnieyſzey Krolowey IeyMośći Naykocháńſzey Mátce Náſzey obligacyą ręczną ná dwá kroć ſta tyſięcy tálerow bitych, y ná drugą tákąż ſummę, podobną kartę, ręką ſwoią podpiſáną, y roborowáną in rem^[19] Naiáśnieyſzego Krolewica JMośći Jákubá; co wſzyſtko nie tylko inter levia & peritura folia^[20] padło in vanum^[21], y oſchło; ſłowá Krolewſkiego fides, ktora niepowinna byłá tranſire in falſum^[22], ſobie krzywdę, Nam ſzkodę uczyniłá; ále też ſámo to, czego Nam nie dał, y brać nie powinien był, celeri záraz niechęći ſwoiey przećiwko Nam indicio^[23], iákby wydarł; kiedy media ſátysfákcyey Náſzey præſcidit^[24]; zakázawſzy wypłácáć Naiáśnieyſzey Krolowey IeyMośći Mátce Náſzey ſummy co Rok dwá tyſiącá czerwonych złotych od Naiáśnieyſzey Rzptey Polſkiey titulo doni nuptialis^[25] ná Zupách Wielickich Lege Regni zapiſáney, y aſſekurowáney: ktorey do dniá dźiſieyſzego przez cáłe iuż śiedm lat nie biorąc; czternaśćie tyſięcy czerwonych złotych ma pretenſyey. Ekonomią Száwelſką, ktorą Naiáśnieyſzemu ś. p. Krolowi IMośći Oycu Náſzemu zá wygodzoną znaczną in æſtu^[26] pewney y wielkiey potrzeby ſummę ſześćiu kroć ſta tyśięcy dobrey monety Iure Hypothecæ^[27] Rzpta puśćiłá, y tęż ſummę Konſtytucyámi etiam pro ſucceſſoribus^[28] warowáłá, gdy ſię z podźiału ex maſſa Regalis ſubſtantiae^[29] doſtałá in ſortem ^[30] Naiáśnieyſzego Krolewicá IMośći IAKVBA, wprowádzonymi contra mentem Legum^[31] Sáſkiemi Woyſkámi, y w tychże Dobrách ſtudio^[32] lokowánymi ták zniſzczył, & ex decoribus^[33] obfitego kráiu złupił, że pierwſzą Iey porę, y cáłość ledwo expectatio ſæculi^[34] obiecowáć może: procz bowiem dezolácyey, ktora cum triſti & vacua Incolarum ſolitudine compariri^[35] może, w ſámych porcyách [5]y pieniężnych extorſyách ná ośmkroć ſto tyſięcy tálerow bitych popełnionych ſzkod Regeſtrá przyſięgámi ſwymi poddáni teyże Ekonomiey ztwierdźili. Náoſtátek czego Sáśi nie doruinowáli, ſam to Krol Auguſt ná Imię ſwoie zaiecháć kazał; rzecz ſłuſzną do pokonániá Domu Náſzego bydź ſądząc, ut menſuram violentiæ, quàm miles inferret, Imperator impleret; y iákby iuż abſolutè panował, nihil ad Legem, nihil ad Rempublicam vocando, bez ſądu, bez Práwá, y nie oddáwſzy pieniędzy, od ktorych Nas nikt odſądźić nie może, deoccupavit Dobrá, & in commoda ſwoie convertit; chcąc to mieć pro ſummo Iure, poſſe inferre injuriam. Wchodźił w to powágą ſwoią Naiáśnieyſzy Ceſárz JMość, widząc ták ćięſzką Naiáśnieyſzego Krolewicá JMośći JAKVBA krzywdę, perſwadował Krolowi IMośći Auguſtowi przed pułtorą lat, áżeby przywiodſzy do ſkrupułow ſumnienie ſwoie, Ius ſuum cuiq́ tribueret, y pretenſye Krolewicá IMośći de pleno uſpokoił. Coż to pomogło in profundum cunti? pozwolonego tego ad inducias componendi negotij czáſu zazywał, tylko ná zwłokę, y ná namyślenie ſię quibus artibus iuſta eluderet, y ćiężſzych co raz dyſguſtow w ſercu Krolewicá IMći fingeret aculeos. To w pierwſzym Pánowánia Roku. W drugim, po Brzeżańſkiey Kampániey^[36] z liczbą w gorę w więkſzey co raz zawźiętośći poſtępuiąc, Dobrá Naſze Dziédźiczne Złoczow w Ruſkim Woiewodztwie leżące do oſtátniey przywiodł ruiny przez powrácáiące Sáſkie wſzyſtkie Woyfka ſwoie támtym tráktem umyślnie ná Dobrá Náſze wykierowánym: lubo inny mogł bydź, nie ieden, dáleko wygodnieyſzy, ták, że ſię Nam, áni nikomu nie godźiło rozumieć; tylko, że Fortuny Náſze in corpore Rzeczypoſpolitey będące iuż były podeyzrzáne, niemiłe, y przeſzkadzáiące ſekretnieyſzym iego medytacyom, y dokazániu tey máxymy. Tolle Primos, ut omnia poſſis. W lat pułtora potym, Dobrá Stároſtwá Puckiego w Pruſiech Kontrybucyámi ultra fidem obćiążył, támże Sáſkiego Zołnierzá lokowawſzy, ktory ná káżdy Mieſiąc, práwie męcząc ubogich ludźi, iedenáźćie tyſięcy dobrey monety wyćiſkał, á tey ſummy ledwie roczná Stároſtwá tego doćiąga intrátá. W przeſzłym iuż recentiùs Roku Rádę w Iáworowie złożył, Dobrách Naiáśnieyſzey Krolowey IeyMośći Matki Náſzey, nie żeby był rádźił o ratunku Oyczyzny, ále żeby do prędſzego upadku iey, przydał ruinas & caſus Potentum. Rozſtawiony w tymże Mieśćie, y Włośćiách do niego náleżących Sáſki Zołnierz, z iákowym ad omne nefas roſpaſániem ſię trápił ubogie poddáńſtwo, co za Kontrybucye ſkłádáć ſobie kazáli, co zá ſpuſtoſzenie Majętnośći, Pałácu nawet Krolowey [6]Iey Mośći, y innych iego ozdob in ſquallorem obrocenie, & à quibus magnifica ades inventa, relicta ſpelunca: Zal przenikaiący intima cordis, & abominatio deſolatiònis przewyżſza modos expreſſyey. Ieſzcze na tym nie doſyć, ále po rozlázłey teyże Rádźie, kiedy iuż ſam do Krákowá pobiegł, część Sáſkiego Woyſka pod kommendą Pułkownika Kiiawá zoſtawił z tym Ordynanſem, áżeby część Iároſłáwſzczyzny, która Dźiedźicznym náleży Práwem Naiáśnieyſzey Krolowey Iey Mośći Mátce Náſzey, iák nayćiężſzymi uſtawicznie prematur exekucyámi: wykonany łácno ten Ordynans per promptos rapiendo miniſtros. Drugą iednák część Xiężney Iey Mośći ná Oſtrogu Lubomirſkiey Marſzałkowey Wielkiey Koronney^[37] nie tkniętą zoſtawiwſzy. Co ſię tu namienia, non per invidiam ocálenia iedney ſtrony, oppreſsâ alterâ; ale ad remonſtrandam paſſionem & immitem animum Krolá przećiwko Domowi Naſzemu. W Dobrách náwet Náſzych Błudow nazwánych ná Wołhyniu leżących, wielką ſummę pieniężnych Kontrybucyi ná okup Zimowey Konſyſtencyey, ktorey ſię gwałtem napieráli, expilarunt. Te wſzyſtkie prześládowánia, ruiny, y nieſzczęśćia Domu Náſzego, lubo były ćięſzkie, boleſne, y do żywego doymuiące, nader iednák lekkie, y małe ſię zdaią, ſi conferantur z oſtátnim teraz Krolá JMośći nád Brácią Ńáſzą exceſſem; ktorym zapieczętował wſzyſtkie in anteceſſum wykonáne przećiwko Nam injurias, & quem piguit levium, fecit palmarium: Vczyniwſzy przez to nie tylko Nam nieſzczęśliwym Sierotom obelgę, ále cáłey Rzptey, do ktorey iáko proſpera & adverſa Domu Náſzego æquo Iure náleżą; tak y krzywdá Náſzá, krzywdą iey bydź powinná, & quæ in commune peccantur, ſine publica vindicta largiri nienáleży. Ruſza ſię ex cineribus ſuis Naiáśnieyſzy ś. p. Oćiec y Dobrodźiey Náſz, y do tey Rzptey, ktora go ná Tronie oſádźiwſzy ſwoim, zwyćięſtwy wſłáwiona, w Wolnośćiách Oyczyſtych beſpieczna, w Pokoiu ſzczęśliwym obfituiąca zoſtawáłá, obráca w śmiertelnych ćieniách mutum ſine voce dolorem; y iáko nie to ieſt præcipuum amicorum munus, proſequi defunctum inani queſtu, ſed quæ voluerit, meminiſſe. Ták, że on przez cáłe Pánowánie ſwoie uśilnymi ſwymi dla Dobrá Poſpolitego pracámi nic więcey niechćiał wyrobić, tylko dla pozoſtałych Nas Sukceſſorow ſwoich gloriam & illaeſum honorem, przyćiſkaiąc káżdego ex Civibus do ſercá ſwego; ktore in beneficia zá żywota wſzyſtkim patuit. Implorat z Námi uſkarżáiącemi ſię miſericordiam, fingentibus autem obmowę tanti facinoris, aut non credant homines, aut non ignoſcant. Ieſzcze bowiem nieſpráwiedliwość ſwoię exkuzuie Mánifeſtem Krol Auguſt, ficta pro veris [7]oſſerendo, iákbyśmy ſię do Wárſzáwy ná Nową Elekcyą wybierać mieli. BOG ſam, in cuius lumine ſą drogi Naſze, tak ćięſzkich y fałſzywych impoſtur repetat rationem; bo gdyby w Nas ta intencya bydź miałá, nie ſzukaiąc w cudzym Páńſtwie ſkłonienia, śiedźielibyśmy byli in viſceribus Kroleſtwa tego, aſſekurowáni w ſpoſoby y Przyiaćioł pro Dominatione. A ieżelibyśmy chćieli z Wrocłáwia, álbo z Oláwy powroćić do Polſki, ktożby Nam powinien bronić ad propria venire do Dźiedźicznych Fortun ſwoich? poniewáż ich w inſzych Narodách nie mamy, tylko gdźie Nas de finu Matris Lucina recepit. Namienia Krol IMość, że Punkt Protectonis Domu Náſzego przyiął in Pacta Conventa y poprzyſiągł? á czemuż go nie dotrzymał? ſamże Nas (iákośmy tu obiaśnili wyżey) opprimendo, y rożnymi ſpoſobámi ná Fortunách Náſzych torquendo, zá cożbyśmy tedy mieli Iuramentum fidelitatis Iemu wykonywać, ktory z Námi ták infidè & ingratè poſtąpił. Co ſię tknie Rzptey; Tey choćbyśmy nigdy nie poprzyſięgali, beſpieczna być może ſzczerych Domy Náſzego ku ſobie afektow, ták iáko Mátká włáſnych Synow ſwoich, y ktorzy w teráźnieyſzym náwet nieſzczęśćiu Naſzym w niey ſámey nayprawdźiwſze infitâ à natura confidentiâ zakłádamy rátunkow, y protekcyi nadźieie. Zarzuca, że poſtrzegſzy iákieś ſnuiące ſię w Oláwie machinationes, donioſł o tym Ceſárzowi IMośći, á nie wſpomina tego; że Naiáśnieyſzy Krolewic IAKVB nie raz Wiedeń ſkargami ſwemi napełnił, że będąc ták wielkiego Krolá Synem ná ták ćięſzkie u naſtępcy comparationis longè diverſæ przychodźi affronty. Nie zapieramy ſię zátym, że iáko więkſzą życzliwość powinniśmy tey Oyczyznie, z ktorey Naiaśn: ś. p. Oćiec Náſz, żyćie, Fortuny, y Koronę wźiąwſzy, wdźięczną tych wſzyſtkich Faworow przy Nas zoſtawił pamięć; tak in fundamento iey widząc per inſtrumenta Krolá IMośći zmieſzáną ſrodze Rzptą, cuncta Civilibus diſcordijs feſſa, Práwá połománe, Pacta Conventa w niczym nie dotrzymane, Saſkie Woyfka ná zgubę y znieſienie Kraiow trzymane, Woynę inſciâ Republicâ podnieſioną, Iura Gentium zdeptáne, ſłowem, veſtigia tylko morientis Libertatis, ktorą Naypożądáńſzy ś. p. Oćiec Náſz, do oſtátniego Terminu żyćia ſwego tenerrimè kochał, chował, & illeſam poſteris zoſtawił. W tákowym rzeczy ſtánie, z żálem, y żarliwośćią práwdźiwą boleliśmy ná to wſzyſtko, y nie (broń Boże) z Nas ktorego minus decoris artibus w tym czáśie ná Thron forytuiąc, ále dla cáłośći Swobod Wolnego Narodu nie mogliśmy nigdy mieć inklinacyey, áni dobrey przyiaźni do tego Krolá; ktory wſzyſtkiemi ſpoſobámi, quo palàm, quà [8]privatim ſzedł ad Abſolutum Dominium; w Polſzcze ſię záś porodźiwſzy nie w inſzym Kráiu, nie mogliśmy tego bez ſmutku przyimowáć, że ta Oyczyzna, ktorey My ieſteśmy pupili, przyſzłá do tey háńby: że y ſłáwę u poſtronnych, zá Pánowánia tego ſtraćiłá, y z imienia ſwego zdartá zoſtałá, y do utráty Wolnośći ná bliſkim ſtanęłá ſtopniu. Gdybyśmy nie Polácy byli, choć Nas ſors naſcendi magis inſignivit, gdybyśmy tu Fortun Náſzych nexus & affinitates nie mieli, ále ad ultimam Thulen śiedźieli, ſłyſąc tyko o nieſzczęśliwośćiách tey Oyczyzny zdaleka, przećięż z tey ſámey relácyey, żeśmy mieli tu Krolá ſzczęśliwie Panuiącego Oycá Náſzego, nie moglibyśmy być nigdy inſenſibiles, áni do rátunkow Iey etiam in diſtans nie ſkłonić ſię. Aże w Manifeśćie ſwoim namienia Korreſpondencye Krolewicá IMośći JAKVBA. Te, ieżeli były iákie; pewnie nie ná upadek Oyczyzny, ále żeby Libertas, & quies iey iák nayprędzey in toto, & tuto mogły locari. Dato záś, że były drugie z muſu y potrzeby prywatney ſzukánia Protekcyey mocney, poniewáż Krol IMość ludificabat záwſze promiſſis inanibus ſpem ſatiſactionum w ták iawnych preteſyách Krolewicá IMośći. Czyż nie doſyć było łátwośći y modeſtyey Iego; że zá perſwazyą Ceſárza IMośći, uſtępuiąc opiniey Krolá Auguſta, ktory Oláwſką Rezydencyą miał zá podeyzrzaną, gotow był z niey oddalić ſię áż do Grácu: y ná to dał ſłowo Ceſárzowi IMośći, táką iednák kondycyą; żeby Krol IMość Auguſt naznáczył był Termin pewny uſpokoieniá ſię w pretenſyách Krolewicá IMośći. Ná co zezwolił táką prędkośćią, iáką lekkośćią ſłowá ſwego nie dotrzymał: przyſzedł bowiem Termin, y zſzedł z zawodem exſpectantis. Ná co ſię zaraz uſkarżał przed Ceſárzem IMością, y ogłośił, że muśi tákich ſzukać iuż ſpoſobow, ktoreby prætendenti juſtitiam, renuenti pænitentiam przywieść mogły. Y z tąd przylgnienie Krolewicá IMośći IAKVBA ad Potentiam Krolá IMośći Szwedzkiego nie może u nikogo bydź w Cenſurze, licitâ univerſis viâ dochodźić ſwego, iáko kto może, ſi amica ſpernantur. Wierzamy ſnádno że w tychże Korreſpondencyách nie było zá co kanonizowáć Krolá IMośći, áni Woyſka iego. Ieżeli zátym co było przećiwko Oſobie Iego, y Sáſom, nie ieſt to contra Rempublicam; ktora żadney z nich poćiechy nie ma, nec per defenſam, nec per conſervationem Sartorum Tectorum, czegośmy ná Fortunie Náſzey immiſerabiliter doświádczyli. Ale co nayżałośnieyſza! ćierpieć te kalumnie, ktorych teneritudo noſtra do myśli náwet przypuśćić nie mogłá. Iákoby Dom Náſz miał ſicariatum przećiwko Krolowi meditari, vel inſtruere, propinationes [9]toxicorum ſubordynowáć, w rzeczy ſámey, inney w Nas winy znaleść nie może, tylko że ſię Krolewicámi porodźiwſzy, y dla tego ſámego u niego ſuſpecti, ac nocentes, Nativitate Noſtra ut plecteremur, commeruimus. Aliàs gdyby byłá ta (ut imponitur) intencya, czyżby trudno uſádziwſzy ſię, queſite mortis wynaleść media? czyżby przeieżdżaiącego toties Krolá IMośći mimo Oláwę, y przez Oláwę, non oppreſſiſſet dawniey hoc fatum, de quo ſerò nimis cavere cæpit; á choćby y byłá ta opinia, czyż należało Legem Cardinaliſſimam Wolnośći Kroleſtwá tego, de non captivandis niſi Iure victis expreſſam ták abruptè ex ſola ſuſpicione znośić? czyż ſię nie godźiło ráczey Nas accuſare przed Rzecząpoſpolitą, ieżelibyśmy co byli winni, ániżeli factum excuſare, & vim Imperij inducere, ut non aliter ratio conſtet, quàam ſi uni reddatur. Czemu Nas Krol Auguſt, ná Seymach, Rádách, Ziazdach nie donioſł, ieżeli w Nas co criminoſum widźiał, lub wiedźiał? Czemu náwet ná Rádźie Krákow: wzmianki żadney nie uczynił, ut poſſet diſtingui crimen Majeſtatis, & reus condemnari. Czemu nie miał Senatus cenſere juſtă, vel injuſtă captivationem Domu Náſzego? ále Rádá, ledwo co ſię ſkończyłá, á iuż Braći Náſzych zá gardło wźięto. Przymierzać to nieſzczęśćie náſze káżdemu ex Civibus do śiebie należy: bo ieżeli Stánowi Náſzemu non parcitum, quis tutus in Vrbe? kogo ſine quæſtione, czy winien, czy nie winien nie wezmą zá kark, y do Saxoniey nie zaprowadzą? Czego ſię ma ſpodźiewáć vox vetandi, ná ktorey zawiſłá wſzyſtka Wolność? kiedy my, to, w czym náwet y myslą nie zgrzeſzyliśmy, ták ćięſzko luimus. Komu bowiem intencye Náſze de ficariatu były iawne, & unde de hoc, że ſą pewne? Ieżeli teſz Dyploma od Krolá IMośći Szwedzkiego dane Bratu Náſzemu Krolewicowi IMośći IAKVBOWI intercepit Krol Auguſt, to ſam infert, że non per ſicariatum aſpirabat, áni też, o czym długo nie myślił, y nie chćiał, frivolo impetu nákoniec do tego ſkłonił ſię, co mu Krol IMość Szwedzki ultronea inclinatione ofiárował. Widźiał bowiem zamieſzánia tak ſtráſznego Rzptey nie inſzy koniec, tylko Electoralis Populi ſubituram ge neroſitatem. Ze záś w tákowych koniunkturách káżdemu boneſtè ambire licet, & quod caſus obtulit, pro inclinatione temporis vertere: Zá coſz miał bydź nieprzyiaćielem ſobie Krolewic IegoMość, y po co drudzy trans maria currunt, w Domu negligere, ile kiedy ſine præjudicio Wolney Elekcyey? Co żeby iawniey wſzyſtkim patere mogło toż ſámo Dyploma, ktorym Krol Auguſt Krolewicá IMośći Bratá Náſzego ad odium Narodu podaie, zdało ſię tu Nam z ſłowá w ſłowo przepiſáne przyłożyć.
[10] NOS CAROLUS. Omnibus & Singulis, quorum intereſt, notum teſtatumq́ facimus, quod cum intellexerimus multos, ex inclyta Gente Polona ſerio cupere, ut internecinis hiſce motibus, quibus Patria eorum concuitur, finem aliquando impoſitum videant; arbitrati autem iis componendis, non aliud præſentius eſſe remedium, quám ſi Sereniſſimum Poloniæ Principem, IACOBUM LUDOVICUM, Caput ſibi eligerent, conſtituerentq́; cujus ductu, ac auſpicijs, ex malis eluctari poſſent. Nos igitur, qui reſtitam Reipublicæ Polonæ tranquillitatem, è re quoq́ Noſtra eſſe reputamus, præſentibus hiſce declarare voluimus, quemadmodum etiam Verbo Regio declaramus, & ſpondemus; Nos eidem Principi, cùm huic faſtigio electus fuerit, non tantùm cunctis viribus, opportunè adfuturos, verùm etiam contrariam factionem, quæ huic Inſtituto ſe opponere auſa fuerit, tam diu armis Noſtris proſecuturos, donec, fractâ ejus pervicaciâ ſedatisq́ hiſce motibus Rempublicam Polonam, hocq́ illius Caput extra diſcrimen poſita videamus. Atq́ ut de ſincera hâc intentione, quam inviolatam ſervare conſtituimus, eò certiùs conſtet, haſce Manu Nosſtra ſubſcriptas, Sigillo quoq́ Noſtro muniri juſſimus. Dabantur HeilebergæHeilsbergæ in Pruſſia die XXIII. Decembr: MDCCIII.
11 Ianu:
 CAROLUS.
 (L. S.)
 C. PIPER.
 Niechże tedy káżdy w nim uważy, ieżeli co ieſt ták ćięſzkiego, iáko attollitur, y ieżeli praejudicioſum Elekcyey, kiedy wnim tylko Krol IMość Szwedzki Krolewicowi IMośći w ow czás aſſyſtencyą ſwoię y pomoc dekláruie, CVM HVIC FASTIGIO ELECTVS FVERIT. Ieſt to zátym Dyploma nie ná pſowánie, y znoſzenie Elekcyey Wolney, ále ná utrzymanie iuż obranego. Ná co naturaliter káżdemu providere śiły ſobie conſvetum. Pokazáwſzy zátym, że plura patimur, quám meremur; wywiodſzy nieznośne krzywdy Náſze, [11]reprezentowáwſzy triſtem ſaevæ Dominationis Imaginem, y co zátym naſtąpić może, si neglectui detur, ſub Iudicium tey Rzeczypoſpolitey oddawſzy, iáko millies, milliesq́ o zniewágę Domu Náſzego, o zhańbiony oraz w nim Honor Narodu tego, przed cáłym świátem, manifeſtuiemy ſię: ták BOGA wprzod ut vindicet injurias Noſtras, ktory demiſſo de cælo igne pomśćił ſię złych Quinquagenarij Principis przećiwko Eliáſzowi zamyſłow; á potym przy Wolnośćiách ſwoich, przy zacnośći Imienia Polſkiego, przy ſzácunku Krwi Krolewſskiey, ktorą nie raz Naiáśn: Oćiec Náſz zá cáłość tey Oyczyzny gotow był toczyć, żarliwych Synow Iey wzywámy, y proſiemy, áżeby wźiąwſzy Nas w Protekcyą ſwoię indiviſo à ſe ſenſu, krzywdy Náſzey pomśćić ſię chćieli, y iák nayprętſze media wyrátowánia Więźniow Braći Náſzych obmyślili, poniewáſz urodźiwſzy ſię w tey Oyczyznie, nec ſalvari, nec perire, niſi unà poſſumus. Dźiało ſię w Wárſzáwie dniá ſzeſnaſtego Mieſiącá Kwietniá, Roku Páńſkiego. MDCCIV.

 ALEXANDER KROLEWIC POLSKI.

Cuius quidem Inſtrumenti Manifeſtationis ſupraſcripte, Idem ſupraſcriptus Magnificus DANIEL WYHOWSKI Capitaneus Niechorovienſis, Originale circa Acta Officij Caſtrenſis Capitanealis Varſavienſis reliquit.

 FRANCISCUS ŁOSKI^[38]
 Pocillator Zakrocimenſis,
 ViceCapitaneus & Judex
 Caſtren: Varſavien:

 ( Locus Sigilli. )

 Correxit STANSKI.

1.  nie Danyło Wyhowski (zm. 1659), lecz ktoś z rodu Wykowskich, spokrewniony pewnie z Ignacym i Grzegorzem Wykowskimi, którzy dzielą jego tytuł. Wg Epistolarum historico-familiarum libri III (1667-1701) ponadto gubernator Reklina. Źródło o krewnych: Quaestiones ex Historia Sacra..., 1766, za: Hieronim Kaczmarek, "Starożytny Egipt w podręcznikach szkolnych czasów Komisji Edukacji Narodowej", Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 49/3-4, s. 67
2.  Słownik geograficzny wspomina o Niechorze pod Sępólnem Krajeńskim; w innym Niechorowie na południu Wielkopolski miał w kwietniu 1852 prowadzić misję Karol Antoniewicz (za: Krzysztof Osiejuk, "O Świętej Hostii w czasach zarazy", Opiekun 8/2020), wreszcie był niezidentyfikowany Niechorów koło Łagiewnik, gdzie na pocz. XVII wieku służył pastor Maciej Nachor (za: Wojciech Sławiński, "Zapiski na marginesie Akt synodów różnowierczych, t. 4", Czasy Nowożytne 17, s. 71)
3.  łac. o porwaniu
4.  łac. wpisana w annały
5.  łac. prawu naturalnemu i prawu stanowionemu
6.  łac. oczyma cielesnymi
7.  łac. pod krytykę
8.  łac. wady w czułości
9.  łac. los spotkał
10.  łac. przyczynę
11.  łac. uczyniła nam przestępców
12.  łac. głos wyborczy wrogowi oddać
13.  łac. zdobyć wysokie stołki w państwie
14.  łac. rozniecenia gorzej poszkodowanym obywatelom
15.  łac. dużo splendoru przysłużyli
16.  łac. lecz zdradziecki boski los nazbyt srogi
17.  łac. niwdzięczną możliwość
18.  łac. w sile
19.  zatwierdzoną w stanie
20.  łac. pośród drobnych i ginących papierów
21.  łac. na próżno
22.  łac. przejść w fałsz
23.  łac. rychłe odkrycie
24.  łac. środek przeciął
25.  łac. z tytułu daniny ślubnej
26.  łac. w przypływie
27.  łac. z prawa hipoteki
28.  łac. nawet dla sukcesorów
29.  łac. z podziału dóbr królewskich
30.  łac. mnóstwo
31.  łac. wbrew zamysłom prawa
32.  łac. dążnie
33.  łac. i z zasłużenie
34.  łac. oczekiwaniem czasów
35.  łac. ze smutną i pustą samotnią się porównać
36.  kampania z września 1698 roku będąca częścią zakończonej w Karłowicach wojny polsko-tureckiej, zwana też wyprawą podhajecką
37.  Elżbieta Lubomirska née Dönhoff (1656-1702), matka Franciszka i Teodora Lubomirskich
38.  Piotr Franciszek Alojzy Łoski herbu Brodzic (ok. 1661-1728), podczaszy zakroczymski, podstarości i sędzia grodzki warszawski, zwolennik Augusta II. Wiadomość za: anonim, "Franciszek z Łosia Łoski podkomorzy warszawski, regent koronny", Biblioteka Warszawska, 1864, t. 2, s. 325-349

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Aleksander Benedykt Sobieski.