Opis Skythji Herodota
| Dane tekstu | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Opis Skythji Herodota | |
| Data wyd. | 1814 | |
| Miejsce wyd. | Warszawa | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
| |
| ||
| Indeks stron | ||
Est modus in rebus.
Homera Odyssea nie mogłá być przekładaną mówi Voss, póki nie zjawiło się pytanié, jak owaczesna sterożytność ziemię sobie wyobraźała? Toż samo się ściąga do innych Poetów i pisarzy Geografów lub Dziejopisów. Ciągłém doświadczeniem wspiérany przekonałem się, iż bez tych poprzednich wiadomości, żaden ze Starożytnych, ani wykładanym, ani należycie rozumianym być może, a niezmierność różnic w ich przełożénia najczęściej wynika z niezgłębiénia takowych wyobraźeń wiekowych, z ich nieznajomości przez badaczy chcących rozumić wszystkie wieki słównie, nie postrzegających jakie błędy popełniały, alboli tam na błędy się oskarżając, gdzie im je własné widzimisie upatrzyć kazało, kiedy w istocie, niejedné pozorné błędy wyjaśnieniem innych, przesteją być niémi, kiedy należyte rzeczy wyobrażénia w swoim czasie mogło być błędnem. — Niedaleko szukając różnych trudności podobnych, dlá małego przykłada, godzi się zastanowić uwagę ned Skythją Herodota: Według jego opisów, rozciąga się ona w północ dni 20. czyli 4000, stadij, daléj w północ za rzeką Tanais to jest Donem 3. dni i daléj przez dni 15. w północ posady Sauromatów; daléj jeszcze w północ, ludny naród Budinów i Galoni niewiadomo jaki rozciąg kraju trzymają, ale przynajmniéj taki jak Sauromaty, za niemi jeszcze w północ przez dni 7. pustynie, przez co od końca południowego Skythji czyli od ujścia Borysthenu do końca pustyń (za któremi jeszcze są pustynie), wypada prosto 12000. stadij, które różnie licząc, na stopień podług Eratosthena brane po 700., podniosłyby końca znajomości Horodota do 640, blizko szerokości północnéj ku Archangelowi (?) brane zaś od widzenie innych wolniéj, na rozmiar ziemi od Aristotelesa wspominany, liczący 1112⁄9 stadju na stopień, podnosi końce téj znajomości, tylko do 57°. z okładem, i mieści Sauromatów w Gubernjach Tarabowskiéj i Seratowskiéj, Budinów w Rjazańskiéj, Penzkiéj, Simbirskiéj, a za pustyniami koło Niżnowgoroda, już na wschód, statecznie przez Gubernje, Wjątską, Kazańską, Permską, Orenburgską i w dalszym Sibirze po kolei dają się widzić Thyssagety, Skythy (Saki), Argippei, Issedoni,... Ale któż w takim wykładzie wypatrzy jeziora Badinów? kto najdzie trzy dniową Sauromatów od Meotu (jeziora Zabach) odległość? kto dostrzeże u Thyssagetów źrzódeł jakich rzek któreby do Meotu uchodziły? Trudności takowé razem z innémi tym podobnemi, różnémi drogami załatwiać lab uprzątać się starano. Czytający Bayera, Gatterera, Siestrzeńcewicza, Potockiego, znajdzie różne przedsiębrane środki, a wszystkie, powiem śniało, daremné, bo żaden nie zastanowił się, jakie
miał Herodot o jasno opisywanéj krainie wyobrażenia? z kąd one wynikły? Powtarzám jeszcze, że istotną jest rzeczą badaczom, oswajać się z wyobrażeniami starożytnych co do sklada ziemi i krajów, przez to da się rozumić Prolémeusz, Plinjusz, Mela, Strabo i tak dalej, nareście i opis Skythji Herodota, umiejącego się otrząsnąć z wiela swowiecznych dziwactw, ale mimo wiedzy swej, częściami im ulegającégo, bo uprzedzénia wiekowé ajarzmiając ludy, natrząsają się z powstających na siebie śmiałków, ich pojęciem samowładnie miotają. Tak widzę w opisie Skythji Herodota, iż ten podróżnik dziejopis, lubo wyszydzáł rzékę ocean, ziemię w koło opływającą, lubo usiłował wszystkiego własném okiem lub słuchem dochodzić, jednakże oceanowému przeobrażenia krajów, niedostatkiem sposobów ze wszystkim poprawienia się za razem, przez naddziadowskie uprzedzenia uwiedziony, ulegając, przy dziwaczném o składzie Skythiki wyobrażéniu pozostáł, i do niego, krajowców lab támtomiéjscowych Greków pewieści, na nieoznaczoności stron świata watle oparté, dołączał. – Wyobrażénie jego o kształcie Skythiki z następujących kilka wyrazów powziąść możná: Herodot Melpomene IV. 99. 100. 101.
Skythijskiéj ziemi, Thrakja nadmorska przylegá, Z kończącą się odnoga téj ziemi (Thrackiéj) Shythika się zaczyná, a Ister uchodzi przez nią korytem zwróconéni ku wiatrowi Eurowi. Od Istru chcę okazać nadmorskiéj Skythichiej krainy miarę. Od Istru zaś sama jest dawna Skythika na południe pod wiatrem notem leżąca, aż do miasta zwanego Karlinickiém. Od tego zaś na jego morze wyniesioną, mającą górzystą krainę a przyległą pontowi; zamieszkuje Tauricki naród aż do Chersonnesu Chropawem zwanego, który na morzu pod wiatrem opeljotem leży. Są bowiem Skythiki dwie części skrajne nad morzem rozciągłe, ta od południa, ta od wschodu tak jak Atticka kraina, a na jéj podobieństwo, i Taurowie mieszkają w Skythice, jakby w Attice inny naród nie Atheński zamieszkiwáł okolice Sunjackie półwyspu znacznie na pontos wzniesionego od pokolenia Thoriku do Anaflystu. Sądzę, iż tak można małe z wielkiémi równać. Taka jest Taurika. Tym co Attiki nie opływali, inaczej objaśnię: jakby w Lapygji inny naród nie Japygowie rozciągał się od Brentesijskiego portu odcięty do Tarentu, a zamieszkiwający półwysep. O dwóch tych mówiąc, mówię o wielu takich którym Taurika podobna.
Za Tauryką, są Skythowie nad Taurami i przy morzu wschodnim zamieszkiwają bosporu kimmerijskiego zachód, i jezioro Meotis aż do rzéki Tanais, ktora wpada w zakąt tego jeziora. A zatym od Istru w górę przez środek ladu, Skythika zamknięta naprzód Agathyrsami, potém Neurami, daléj Androfagami, nakoniec Melanchlenami.
Jest więc Skythika jakby będąca kwadratem, dwa boki rozciągając nad morzem, nadmorskim zaś zupełnie równe środkiem ziemi prowadzone. Od Istru do Borysthenu 10. dni drogi, od Borysthenu do Meotis drugie 10. Od morze środkiem ziemi do Melanchlenów nad Skythami mieszkających 20. dni drogi. Droga dniowa po 200. stadij liczy się przezemnie, przeto Skytbika má w poprzek 4000. Stadij, i od morza środkiem ziemi rozciągła inne tyleż stadij. Owoż ta ziemia iest wielkości takiéj.
I gdzież na kuli ziemskiéj podobna się kraina znajduje?.... Ale idźmy daléj, i wiedząc postać Skythji uważamy już, nie słowa Herodota, ale inné jego powieści, co się w tej kwadratowej Skythice dzieje? jak w niej wszystkie rzéki z jezior wypływając, jak cząstkowie lub całkowicie miarę trzymają?
Hypanis ma początek pośród Skythji,
więc od końców Skythji do jéj źrzódeł
od zrzódeł do Exampeu dni żeglugi
5. licząc dzień po 550. stadij wyniesie
Co się ma zamknąć w Szerokości Skythiki w
stad. 4000.
od Exampen do ujścia dni 4. więc stadij 2200.
Czyli, ile jest znany w Skythji od jej
końca od Androfagów i Gerrhu do ujścia dni żeglugi 40. czyni stadji 22000.
Borysthenes przechodzi koło Georgów dni żeglugi 10. czyli 11. co czyni 5500. koło pustyń do Gerrhu Androfagów
Od Borysthena na wschód są Georgi aż do rzéki Pontikspes dni drogi 3. czynią 600.
Od Pantikapu Nomadowie do rzéki Gerrhu dni drogi 14 wynoszą na wschód stadij 2800.
To się ma zamknąć w szerokości Skythiki w stadjach 4000.
Co się ma mieścić w rozciągłości od Borysthena do Meota na wschód. dni
Od Gerrha Basilei do Meotu i Tanais
Szereg ten długi sprzeczno-mówności, musi mieć choć w części przynajmniej jakoweś przyczyny i powody, dające zapewne ruch słowom Herodota nawet w dalszym już za Skythią leżących narodów wyłuszczeniu, gdzie wyczytujemy: iż
Za rzéką Tanais na trzy dni drogi od Meota i Tanais osiedli Sauromaty, rozciągali się w północ w przeciągu 15. dni drogi; i zawsze w północ, przechodzi się przez kraj Budinów lesisty i z wielkiem jeziorem; jeszcze na północ leżą pustynie rozległe na
dni drogi 7. od niéj dopiéro.
Na wschód ciągle idąc: Thyssagety ze swoich krajów wypuszczają rzéki Lykos, Oaros z innemi do Meotu uchodzące. Za témi Skythowie zawsze na stepach gładkich, za któremi kraj ostry i kamienisty, nareszcie górzysty żywi Argippeòw i różne dziwy.
I jeszcze raz pytam, gdzie ta ziemia opisana?.. Ani dziw, że w łataninie sprzecznomówności dziejopisa, tyle zdań, tyle widzimisiów rozmaitych jedne drugim w brew przeciwnych, mnóztwo wykrętnych wykładow, łajań, nareszcie i textów poprawiań, zarzuciły, a mówić można o wielkiej ich części, zatruły świat uczony. Oburzył się na to umysł nie jeden, same dziwactwa, same absurda w dziejopisie starożytnym z pogardą widzący, zapewniony, że Ister, Borysthenes, Tanais, są Dunaj, Dniepr, Don, że Meotis jest jeziorem Zabach, ale jakież ogałuszenie o nich przez Herodota mówiło?.. – Wszakże, est modus in rebus... Miotany natłokiem cudzych urojeń, życzyłem sobie dopaść w tłumie badaczów jakowego zaspakajającégo, koleją wieków i prawdą podpartégo wykładu, a na to, wiele pracy, dużo próżnego zachodu, a długiégo doświadczenia było potrzeba, nim się ta prostota i łatwość przez się nawinęła. Dziś mało widzę zawad w Herodotie, a wypadek mych starań niosę przed oblicze szanownéj Powszechności, w dołączonym tu krajobrazie Skythji Herodota. Spodziewam się, iż na nim Czytelnik wypatrzy wiele osobliwości, że się nie zaspokoi samém oka nasyceniem, że się oburzy na zachwalca wypadki swych uwidzeń z osobliwą śmiałością niosącégo, z tym wszystkim, spodziewam się także, iż odważy w takim razie czas na cierpliwość, że zechce, aby ten głosiciel niewyjaśnionych rzeczy miał zręczność usprawiedliwienia się, że się chętniéj przyłoży z ułatwieniem mu sposobności obszerniéyszego wytłumaczenia się z tego, co mam nadzieię będzie po większéj części zaspokajającé.
