Pierwsze przekłady biblijne na języki narodowe
| Pierwsze przekłady biblijne na języki narodowe Leszek Jańczuk |
|||
| Bliżej Biblii 1 (2002) nr 1, ss. 41-42. |
Felieton biblijny
1.
W “Polityce” (nr 42, 2001) pan Adam Szostkiewicz omawiając ekumeniczny przekład Nowego Testamentu i Psalmów pisze, że “XVI-wieczna Reformacja zaowocowała przekładami całej Biblii na języki narodów europejskich”. Niestety, trzeba powiedzieć, że ten ekumeniczny ukłon p. Szostkiewicza jest fałszywy. Jako ekumenista hołduję zasadzie – zresztą powszechnie przyjmowanej – że wszelkie działania zmierzające do jedności, muszą zważać na prawdę i opierać się na niej, a w stwierdzeniu p. Szostkiewicza prawdy nie ma.
2.
Reformacja na pewno wzmogła zainteresowanie narodowymi przekładami, ale ich z całą pewnością nie wywołała. Przypomnijmy, że Marcin Luter przełożył NT na niemiecki w 1522 roku, a ST w 1534 roku.
Jednak w chwili gdy Luter rozpoczynał swoją pracę istniało już wiele całościowych i cząstkowych przekładów Biblii na dialekty niemieckie (wszystkie z Vulgaty). Niektóre z nich zostały wydane drukiem (Strasburg – 1466 i 1470, Augsburg – 1475). Ponadto, równolegle z Lutrem, powstawały nowe przekłady i wydania Biblii. W tym samym roku 1534, w którym Luter ukończył ST ukazał się słynny katolicki przekład J. Dietenbergera. Miał on w Niemczech blisko sto wydań.
Już w XIII wieku znano przełożoną na język francuski całą Biblię. Wydano ją drukiem w 1477 w Lyonie. Następny przekład został dokonany przez J. Lefevre d’Etaples (NT – 1523, ST i NT – 1530). O półtora wieku wyprzedził Reformację J. Wiklif, który w roku 1380 sfinalizował swój przekład całej Biblii na język angielski (wydrukowana dopiero w 1731), ale nie był on bynajmniej pierwszym przekładem całej Biblii na język angielski.
Również język holenderski może się poszczycić wczesnymi przekładami (P. Comestor, G. Groote), a pierwsza drukowana Biblia – obejmowała ST bez Psalmów – wydana została drukiem w 1477 roku w Delft. Na język duński jeszcze przed Reformacją przełożono NT i Psalmy, wydane one zostały drukiem w czasach Reformacji (1524). Fragmentarycznych przekładów dokonano na norweski, islandzki i portugalski.
Reformację wyprzedzają narodowe przekłady włoskie. W 1471 r. ukazuje się pierwsza drukowana Biblia włoska w opracowaniu kameduły z klasztoru św. Michała w Wenecji de Malherbiego. Jest to przerobione i opatrzone komentarzami Ojców Kościoła i teologów starsze rękopiśmienne tłumaczenie, które być może wyszło spod pióra Jakuba de Voragine albo Domenico Cavalca. Biblia włoska Malherbiego ukazała się jeszcze w roku 1477, 1481, 1484, 1487 i 1490. Ostatnie wydanie ilustrowali Giovanni Bellini i Sandro Botticelli.
3.
Pierwsze przekłady czeskie – jeszcze nie całkowite – sięgają początków XV w. Są to: Biblia Leskowiecka przełożona przez jakąś – cieszcie się feministki – “pannę z rodu panów na Leskowcu”. A dalej idą: Biblia Litomierzycka Macieja z Pragi (1411), Biblia Ołomuniecka (1417), Boskowicka (1420), Mikołowska (1440). Wszystkie te przekłady – jeszcze bardzo niedoskonałe – we fragmentach zachowały się do dziś.
W pełni literacki przekład NT na język czeski ukazał się w Pilznie (1475 i 1480), a całkowity przekład całej czeskiej Biblii pochodzi z roku 1488, a więc 34 lata przed tłumaczeniem Lutra. W 1489 było już jej drugie wydanie, a trzecie w 1506 r. w Wenecji (w wydaniu udział wzięli: Jan Pytlik, Seweryn Kramarz, Jan od Czap i Maciej od Białego Lwa). Wiadomo też, że istniał – nie zachowany – przekład całej Biblii na język węgierski sporządzony przez paulina L. Batorego, który zmarł w 1456 r., a więc pół wieku przed rozpoczęciem Reformacji. Są też dane o częściowych węgierskich przekładach z XV wieku – również nie zachowanych, a dokonanych przez zakonników franciszkańskich Tomasza i Walentego.
Mało kto wie, że jeszcze przed tłumaczeniem Lutra, na język białoruski – w latach 1517-1519 – niemal cały ST przełożył Francysk Skaryna. Przekład ten został dokonany i wydany w Pradze. W Wilnie wydał NT (1525).
4.
Taki to jest – jak widać wcale obszerny – przedreformacyjny dorobek w zakresie biblijnych przekładów na języki nowożytne. Warto o tym pamiętać wobec uporczywie podtrzymywanych zafałszowań, że “sprawa biblijna” zaczęła się od Reformacji – choć oczywiście jej zasług nie sposób nie doceniać – przed którą rzekomo nic się nie działo. Znaczenie przekładu Lutra polega na tym, że dokonany został z języków oryginalnych, ponadto jego przekład dał początek literackiemu językowi niemieckiemu.
Uprawiajmy ekumenię, ale dla jej postępów nie fałszujmy prawd historycznych. Przed wszystkimi nami jest jeden cel. Zbliżyć się do Biblii, do obecnego w niej Chrystusa, a wtedy będziemy bliżej siebie. Umiłowanie Słowa Bożego i życie nim może jedynie nas połączyć. Śpieszmy się wszyscy z umiłowaniem Słowa – możnaby strawestować zdanie ks. J. Twardowskiego – bo mamy coraz mniej czasu.
Habakuk
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.