Pisma (Edward Abramowski)/Tom I/Przypisy wydawcy
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Przypisy wydawcy |
| Pochodzenie | PISMA. Pierwsze zbiorowe wydanie dzieł treści filozoficznej i społecznej |
| Wydawca | Związek Polskich Stowarzyszeń Spożywców |
| Data wyd. | 1924 |
| Druk | R. Olesiński, W. Merkel i S-ka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały tom I |
| Indeks stron | |
Tom niniejszy zawiera dwadzieścia sześć mniejszych i większych utworów treści społecznej Abramowskiego, zebranych ze wszystkich epok życia. Wszystkie te prace mają charakter zasadniczych wypowiedzeń się autora i tworzą wskutek tego ważny materjał autobiograficzny. Podział pism, zastosowany przez nas jest nieco sztuczny. Czynimy go ze względu na wygodę czytelnika. Abramowski nie lubił i nie uznawał podziałów, wszędzie starał się być sobą całym. Pisma ekonomiczne, umieszczone na czele tomu, są najwcześniejszemi utworami Abramowskiego. Dwie pierwsze, nieznane młodzieńcze prace odnaleźliśmy idąc za wskazówkami p. K. Pietkiewicza, kolegi lat młodocianych Abramowskiego.
Pozostałe prace ekonomiczne oddziela od pierwszych niemal 10 lat przerwy. Należy przypuszczać, że z okresu tego istnieć mogą nieznane nam utwory. Czas napisania tych pism ekonomicznych przypada na początek dziewiątego dziesiątka lat ubiegłego stulecia. Są to już prace dojrzałe i samodzielne — Abramowski występuje w nich jako ortodoksalny marksista. Największa z nich. o fermerach amerykańskich, ogłoszona w „Ateneum“ omal, że nie została zdyskwalifikowana przez redakcję, wskutek zbyt jaskrawego tonu i obawy, że cenzura jej nie puści. P. Chmielowski, ówczesny redaktor, proponował pewne złagodzenia, ale Abramowski je odrzucił i ostatecznie praca ukazała się w druku. Pozostałe dwie prace ukazały się w „Tygodniku powszechnym“ — piśmie robotniczem legalnem, lecz wyraźnie socjalistycznem, (obecnie rzadkość bibliograficzna), prowadzonem przez L. Krzywickiego, którego ukazało się zaledwie 13 N. N. Między redakcją a Abramowskim na tle tych artykułów powstały tarcia z powodu łagodzenia zbyt jaskrawych ustępów. W rezultacie Abramowski z tych względów wystąpił nawet ze składu ówczesnej redakcji.
Pisma spółdzielcze. Najwcześniejszemi pismami spółdzielczemi były, oprócz zaginionych artykułów w „Głosie Gromadzkim“ i artykułu „Znaczenie spółdzielczości dla demokracji“, wydanego w zbiorowej jednodniówce: „Idee współdzielczości“ (p. str. 222) — artykuły w „Gazecie Wileńskiej“ z r. 1906: „Uzdrowienie życia“, „Stowarzyszenie i państwo“ oraz „Niewola ideału i jego wyzwolenie“. Artykułów tych oddzielnie nie przedrukowaliśmy, gdyż przedrukowane raz jeszcze w „Społem“ weszły później pod innemi tytułami w skład broszury: „Idee społeczne kooperatyzmu“ (p. str. 71), po pewnych drobnych modyfikacjach.
Artykuł „Uzdrowienie życia“ stanowi II rozdział broszury p. n. „Kultura demokratyczna“. Zmiany polegają na wykreśleniu słów „i Litwy“ w zdaniu: „Lud Polski i Litwy takiej kultury nie ma dotychczas“ (str. 77), oraz na zmianie zakończenia, zaczynając od słów: „W tem przeobrażeniu moralnem członków“ (str. 79). Zakończenie to w artykule „Uzdrowienie życia“ brzmi: „Demokracja jest to więc przedewszystkiem uzdrowienie życia i człowieka.
Jeżeli zaś tak jest, jeżeli zgodzimy się na to, że demokracja nie może być ani wymuszoną, ani daną, lecz musi się sama wytworzyć w nowych ludziach, i w nowem życiu, to w takim razie musimy przyznać, że dotychczasowa polityka nasza jest wadliwa i że najpierwszym, elementarnym, podstawowym jej postulatem powinno być skupienie wszystkich sił narodu ku wytworzeniu kultury demokratycznej, opartej na samopomocy i zrzeszeniach, tej kultury, która zniszczy w nas typ niewolniczy, wszelakich barw politycznych i wytworzy potężne, bujne samodzielne życie. Dopóki nie rozwinie się wszechstronna praca około tego żądania; dopóki nie wyzyskamy wszystkich ustaw państwowych w celu przerobienia społeczeństwa na wielką sieć kooperatyw i związków spożywczych, rolnych, robotniczych, oświatowych, hygjenicznych, kredytowych — dopóty ani uzyskamy, ani zdołamy utrzymać nic takiego, coby miana demokracji było godnem.
Komedja „wielkiej polityki“ odegrywać się będzie w dalszym ciągu.
Artykuł „Stowarzyszenia i państwo“ odpowiada w całości pierwszemu rozdziałowi „Idej“ — posiada jedynie jeszcze następujące zakończenie: „Kończę pytaniem, azali nie czas już abyśmy pozwolili oczom swoim oderwać się na chwilę od koszarowych wzorów socjalizmu państwowego, od rozmaitego rodzaju tak zwanego grzecznie „unaradawiania“ i spojrzeć w stronę przeciwną, tam gdzie się tworzy ta inna, prawdziwsza, wolna demokracja“. Artykuł trzeci: „Niewola ideału i jego wyzwolenie“ stanowi czwarty i piąty rozdziały „Idej“, również z drobnemi modyfikacjami, z których najważniejszą jest dodanie w wydaniu książkowem ustępu o braterstwie ludzi (porów. str. 101).
Oba najważniejsze pisma spółdzielcze Abramowskiego: „Idee społeczne kooperatyzmu“ i „Kooperatywa, jako sprawa wyzwolenia ludu roboczego“. drukowane były początkowo w formie artykułów w „Społem“, przytem artykuły, które weszły w skład drugiej pracy nie były wszystkie drukowane odrazu, lecz z przerwą lat pięciu.
W broszurze „Kooperatywa i t. d.“ dokonano na podstawie danych Związku Polskich Stowarzyszeń Spożywców niezbędnych uzupełnień cyfrowych.
W roku 1918 niektóre jej rozdziały drukowane były w łódzkiem czasopiśmie: „Kooperatywa“.
Dodać należy że praca „Idee społeczne i t. d.“ została w r. b. przełożona przez p. J. Zawadę na język niemiecki p. t.: „Die sozialen Ideen der Genossenschaftsbewegung“. Bazylea 1924.
Oprócz dwu najważniejszych tych prac Abramowskiego drukujemy odnalezione w Stefaninie: pierwotną redakcję pracy „Kooperatywa i t. d.“ (str. 228), dwa listy programowe (str. 258). oraz zarys programu spółdzielczego (str. 255). W rękopisie istnieją jeszcze materjały i pierwotna redakcja rozdziałów o „Kooperacji włościańskiej“, przygotowywane zdaje się do specjalnej broszury na temat powyższy, zapowiedzianej w r. 1912 w wydawnictwach „Społem“. Broszury tej prawdopodobnie Abramowski nie napisał. Rękopis w większej części był zużytkowany przez Abramowskiego do innych prac.
Pisma społeczno-etyczne są to przeważnie przedruki bardzo rzadkich broszur lub rzeczy, po raz pierwszy drukowane z rękopisów autora lub odpisów, w których najczęściej dawniej krążyły. Pisma ułożono chronologicznie (prócz 3 ostatnich), są więc one obrazem zmieniających się poglądów i nastrojów autora. Są to przeważnie t. zw. „programy“, „utopje“, jak je nazywał Abramowski, lub artykuły mające je uzasadniać. Najdawniejszemi są: artykuł „Etyka a rewolucja“ i „program nowej etyki.“ W dobie przedrewolucyjnej Abramowski do obu tych utworów przywiązywał wielką wagę.
Artykuł „Etyka a rewolucja“ przełożył sam na francuski i wydrukował pod pseudonimem Walczewskiego w czasopiśmie „L’humanité nouvelle“. Przekładu na niemiecki dokonał K. Krauz na prośbę Abramowskiego, w tym samym mniej więcej czasie. Przekład był złożony w redakcji „Marz Studien“ w Wiedniu, lecz nie został zdaje się nigdzie wydrukowany.
Wśród pism społeczno-etycznych najliczniej reprezentowane są utwory, poświęcone „Związkom przyjaźni“. Abramowski po zainicjowaniu sprawy w r. 1912, wraca do niej wielokrotnie, próbując coraz inaczej formułować swoje postulaty. W sprawie „Związków“ ciekawą jest polemika w r. 1912 z p. Kozickim, Sikorskim, Kosiakiewiczem oraz dyskusje w Towarzystwie Kooperatystów.
O innych pismach społeczno-etycznych nie mamy bliższych danych poza podanemi w przypisach.
